Wetenschap en plant converseren
Wetenschap Techniek
In dienst van de wetenschap: Louis Pasteur
DONDERDAG 29 JUNI 1995
Levendige discussie zal het wel nooit worden
BEN APELDOORN
Biochemici en fysici van de uni
versiteit van Keele in het Engel
se Staffordshire verdenken een
zekere substantie ervan een be
langrijke rol te spelen bij de
conversatie' tussen planten.
Uiteraard vindt dat 'converse
ren' op een heel andere manier
plaats dan bij ons. maar het
principe komt op hetzelfde
neer: het doorgeven van prik
kels. En dat niet alleen, de we
tenschappers koesteren ver-
Deze bloeiende lelie verspreidt
een bijna bedwelmende geur, ook
een vorm van communicatie.
foto c pd
moedens dat de planten elkaar
met heel kleine beetjes van deze
stof, in de orde van grootte van
bosjes moleculen, als het ware
inseinen. Er is extra geld ge
vraagd voor een diepgaand on
derzoek naar dat fenomeen.
De stof, methyljasmonaat, zo
genoemd omdat het één van de
veroorzakers is van de zoetige
geur die met name door de
bloeiende jasmijn verspreid
wordt, komt in veel planten
voor. Als zodanig is het al lang
bekend en men vermoedt bo
vendien dat het, misschien zelfs
wel als een heus (groei)hor-
moon, een rol speelt bij de
plantengroei. Daarnaast denken
de Britse wetenschappers nu
dat het door planten ook ge
bruikt wordt als 'tussenpersoon'
bij het doorgeven van signalen.
Waarschijnlijk gaat het vermo
gen van de vele duizenden
plantesoorten waar de aardse
flora rijk aan is, om in te spelen
op het steeds aan veranderin
gen onderhevige milieu, veel
verder dan we in onze stoutste
dromen maar durven vermoe
den. Neem alleen maar de tallo
ze, soms griezelig vindingrijke
kunsten waarVan planten, al
dan niet samen met (argeloze)
insecten, zich bedienen ten be
hoeve van vermenigvuldiging
en verspreiding. Een maanden
lang in de aarde opgeborgen
bloembol of zaadje ontkiemt via
een feilloos detectiesysteem
met 'sensoren' voor tempera-
tuurgemiddelden, zonnestand,
vochtgehalte en grondsamen-
stelling.
Futuristisch
Als de omstandigheden onver
hoopt extreem zijn, vinden
soms de ongewoonste aanpas
singen plaats. Na de buitenge
woon strenge winter van 1739-
'40, toen gedurende bijna een
halfjaar vrijwel onafgebroken
sprake was van poolkou, en de
eerste bladeren aan de bomen
pas begin juni(!) verschenen,
onderzocht men de oorzaak van
het vreemde verschijnsel dat
wat tijdens de vorstperiode uit
de grond was gekomen niet ver
der groeide, maar ook niet ver
dorde. Het bleek toen dat de
jonge loten van erwten, bonen
en zelfs grasgewassen neer
waarts groeiden en bijdroegen
aan ongewoon sterke wortelvor
ming. Kennelijk moesten er aan
de 'basis' de nodige extra's ge
beuren om het bovengrondse
extra sterk en beschermd te ma
ken. Sommige onderzoekers
leidden hieruit af dat de gewas
sen een 'futuristische kijk' in
hun groeipatroon kunnen in
bouwen.
De taal van de planten is niet
hoorbaar, maar, op termijn, wel
zichtbaar. Vermoedelijk wordt
er zó zacht, zó traag 'gesproken'
dat nog in te zaaien terreinen
moeten worden ontgonnen om
de 'woorden' als zodanig te her
kennen. Een echt levendige dis
cussie zal het hoogstwaarschijn
lijk wel nooit worden.
Slaapmiddel
voor bloemen
Met een in Schotland ont
wikkeld slaapmiddel voor
bloemen komen snijbloemen
pas in de vaas goed tot ont
wikkeling. I let middel is uit
gevonden door de Schotse
Louise Castairs van het be
drijf Everlasting Flowers. De
onderzoekster slaagde erin
de bloemen twee tot vier we
ken 'in slaap' te houden.
De vervolgonderzoeken door
Bloemenveiling Holland in
Naaldwijk zijn echter minder
optimistisch. Tussen decem
ber en april zijn er proeven
gedaan met verschillende
snijbloemen. De resultaten
liepen sterk uiteen. Lelie en
roos reageerden nauwelijks
op het middel. Iris en tulp
bleven twee tot drie dagen
langer in knop. De trosanjer
bleef bij gebruik van het
middel vijf dagen langer
houdbaar.
De Bloemenveiling wil vooral
het middel verder ontwikke
len voor iris en tulp, twee
snijbloemen, die het trans
port naar verre landen vaak
slecht doorstaan.
Over de samenstelling van
het slaapmiddel willen de
onderzoekers niets loslaten.
Ook over de werking blijven
zij vaag. Onderzoeker Henk
Barende: „Het grijpt in op de
hormoonhuishouding die de
knopvorming van de plant
regelt."
HENKMELLEMA.
Een van zijn opzienbarendste experimenten verrichtte
hij in het voorjaar van 1881Uitgedaagd door een vee
arts liet Louis Pasteur vijftig schapen met miltvuurbac
teriën besmetten - de helft van de dieren was tevoren
met een tegenvaccin van hem ingespoten. De belang
stelling voor het experiment in het plaatsje Pouilly-le-
Fort was enorm.
Pasteur, aanvankelijk zeker van zichzelf, begon aan zijn
vaccin te twijfelen, toen ook een aantal gevaccineerde
dieren koorts kregen. Maar dat was slechts van voorbij
gaande aard. Alle gevaccineerde dieren bleven gezond,
alle niet-gevaccineerde dieren stierven binnen enkele
dagen aan miltvuur. Het experiment werd een groot
succes. Niet voor de eerste keer was Pasteur succesvol
en het zou ook niet zijn laatste prestatie zijn. Op 28
september van dit jaar is het honderd jaar geleden dat
deze grote Franse onderzoeker overleed.
Louis Pasteur, zoon van een leerlooier, werd op 27 de
cember 1822 in Dóle in de Franse Jura geboren. Hij was
een wat stille en bedachtzame jongen, maar had ook
een geweldige fantasie en een groot combinatievermo
gen. Floewel zijn cijfers op school niet opvallend waren,
hadden sommigen al snel door dat hij een heel pienter
kereltje was.
Van 1843 tol 1847 vervolgt Pasteur zijn opleiding in Pa
rijs, waar hij zich onder meer toelegt op de schei- en
natuurkunde. Zijn scheikundige onderzoek dreef hem
langzaam in de richting van gistingsprocessen. Het was
Pasteur opgevallen dat in de natuur bepaalde stoffen,
zoals het wijnsteenzuur, vaak in slechts één vorm aan
wezig waren. Hij vermoedde dat dit het werk was van
bepaalde micro-organismen, en verdiepte zich in de
wereld van de bacteriën.
Met die kennis vond hij oplossingen voor problemen
waarmee azijnfabrikanten en wijnboeren worstelden,
en die alle terug te voeren waren op ongewenste micro
biologische processen. Veel van de narigheid van wijn
boeren kon worden voorkomen door de wijn kort tot 55
graden Celsius te verhitten - het sindsdien bekend
Louis Pasteur, grondlegger microbiologie.
staande proces van 'pasteuriseren'. Hij wist het zeker,
bacteriën kwamen uit bacteriën en gisten uit gisten
voort, en niet 'zomaar' uit gistend of rottend materiaal.
Pasteurs roem als microbioloog was gevestigd. Inmid
dels was hij, in 1855, benoemd aan de universiteit van
Lille.
In 1865 gaat Pasteur naar Alès in het departement Gard
aan de Franse zuidkust, centrum van de zijdeteelt. De
zijdeboeren zijn wanhopig. Door een ziekte onder de
zijderupsen dreigen velen van hen te worden geruï
neerd. Zou Pasteur hen niet kunnen helpen? Hij heeft
al snel door dat het om een infectieziekte gaat. Zes jaar
lang doet hij, met tussenpozen, onderzoek. In die tijd
wordt Pasteur, in 1867, benoemd tot hoogleraar schei
kunde aan de Sorbonne in Parijs.
Wanneer hij eind oktober 1868 een beroerte krijgt die
zijn hele linker kant verlamt, laat hij zich drie maanden
later toch naar Alès brengen om daar - vanuit bed of
fauteuil - leiding aan het onderzoek te geven. Hij slaagt
erin de oorzaak van de ziekte te ontrafelen. De zijde-
boeren zijn gered.
Ondertussen winnen de inzichten van Pasteur over het
ontstaan van infectieziekten en de noodzaak van steriel
werken door artsen, en met name chirurgen, langzaam
maar zeker terrein. Na veel ongeloof en tegenstand.
Min of meer bij toeval ontdekt Pasteur dat de voor kip
pen dodelijke cholera-bacterie zijn fatale uitwerking
mist, wanneer deze een aantal dagen aan de openlucht
is blootgesteld. Wanneer hij dieren die met de verzwak
te bacteriën zijn besmet, vervolgens met wel werkzame
cholera-bacteriën inspuit, gaan ze niet dood. Dit idee
van vaccinatie zal cje naam van Pasteur in de hele we
reld vestigen. Het miltvuur-experiment in Pouilly-le-
Fort bewees al eerder zijn gelijk.
Zo'n vijf jaar later vindt hij een vaccin tegen hondsdol
heid. Vermaard is zijn eerste patiënt, de elfjarige Joseph
Meister. Van heinde en ver - zelfs uit Rusland en de
Verenigde Staten - komen mensen naar Parijs om zich
voor hondsdolheid te laten behandelen. Het leidt in
1888 tot de oprichting van het wereldberoemd gewor
den Institut Pasteur. In dit instituut met Pasteurs naam
zal prof. Luc Montagnier in 1983 voor het eerst het
AlDS-virus isoleren
1
G
R
H
A
T
E
I
E
2
T
P
L
V
U
I
E
M
3
K
R
A
S
L
S
E
A
4
D
A
L
E
B
N
U
M
5
B
I
R
S
O
O
S
G
6
K
E
R
U
E
I
N
D
7
P
T
A
O
M
K
B
E
8
A
J
N
E
J
E
R
D
9
G
L
A
O
T
B
E
M
10
W
E
R
N
A
W
A
K
11
s
P
E
A
T
G
E
L
12
K
N
I
A
O
B
N
E
13
D
L
I
E
A
G
N
A
14
W
G
E
D
E
D
E
N
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT
Streep op elke regel de letters
weg, die samen het woord vor-
n dat"overeenkomt met de
omschrijving. De resterende let
ters vormen van boven naar be
neden en van links naar rechts
een citaat.
Horizontaal:
1. bevalligheid; 2. compliment;
3. betaalplaats; 4. verzamel-
boek; 5. licht breekbaar; 6. spe
cerij; 7. praalgraf; 8. bloem; 9.
wereldbol; 10. vergelding; 11
strijkmes; 12. versteende moe
der; 13. meisjesnaam; 14. bezol-
digmg.
KRUISWOORDRAADSEL
-hel-bus-
s-gevat-r
la-fel-gij
ode-t-bes
fe-sop-lt
-lak-aga-
ja-ink-tl
aas-e-rei
ar-arm-na
r-wafel-s
-bel-nis-
HEINZ
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
Heer Bommel hield de naderende
Hobbel staande.
,,Deze agent denkt, dat ik een landlo
per ben!" zei hij met bevende lippen.
,,Ik roep u tot getuige, heer Hachel-
bout! Leg hem uit wie ik ben!"
De aangesprokene richtte zich op en
keek hem bestraffend aan.
,,Maar u bent wèl een landloper!" zei
hij streng. „In de gevolgen daarvan
kunt u beter berusten, mijn vriend.
Cel en werkkamp zijn goed voor de
loutering; later zult u beseffen hoe
leerzaam dit allemaal voor u was."
Heer Ollie besefte dat nu echter nog
niet. Hij slaakte èen wanhopige kreet
en rende de velden in om aan de lou
tering te ontkomen.
,,Halt! In naam der wet!", riep de
veldwachter. Toen dit echter niet
hielp zette ook hij het op een lopen
achter de vluchteling aan.
,,Het is alles kommer en kwel", sprak
Hobbel met stille stem. „Ach, wilde
hij maar berusting leren. Hoe gisp ik
deze onrust en dit verzet. Op deze
wijze zal hij nooit het hoefijzer met
de klavervier vinden."
„En ik ook niet", voegde hij er zuch
tend aan toe.
Tom Poes had het gebeuren in de
verte gevolgd. Toen hij heer Ollie op
de vlucht zag slaan schudde hij be
kommerd het hoofd.
„Alweer mis", mompelde hij. „Soms
valt het niet meer om heer Bommel
te helpen."
Daarop pakte hij zijn etenswaren
weer in en de mand en sloot het dek
sel. De oplettende lezertjes zullen
hebben gezien, dat er naast de mand
een hoefijzer in het gras lag. Door
een van de gate groeide een klaver
plantje met vier blaadjes...
H
W
R
Weersvooruitzicht
VRIJDAG 30 JUNI
Neerslagkans
DOOR HANS VAN ES
Ook de komende dagen laat de
zomer ons niet in de steek, al zul
len er wel wat schoonheidsfout
jes te bespeuren zijn. Woensdag
was het nog allemaal perfect,
tenminste, als u goed tegen de
warmte kunt. Met temperaturen
van 28 tot 30 graden werd het
thermisch hoogtepunt van deze
mooiweer-periode bereikt. De
sterke verhitting boven land had
wel tot gevolg, dat in de loop van
de middag frissere lucht van zee
werd aangezogen. Er was op de
stranden sprake van een zg.
krimpende zeewind - van noord
oost naar noord - zodat het kwik
aan de vloedlijn terugviel naar 19
a 20 graden. Vandaag krijgt de
wind in het hele land een meer
noordelijke component. Niette
min wordt het, afgezien van een
smalle kuststrook, weer overal
zomers warm met volop zon. Op
de Noordzee liggen wel wolken
velden op de loer, maar die komen waarschijnlijk nog niet verder da
de Kop van Noord-Holland en het Waddengebied. In dit weerbeeld
verandert ook morgen nog weinig. Het hogedrukgebied, dat ons de
mer bracht, neemt wel langzaam in betekenis af. De kern treffen w
ver weg op de oceaan aan, maar er blijft een beschermende uitloper
naar het Noordzeegebied gericht. Het ziet er naar uit, dat ook het hi
komende weekeinde nog vrij zomers verloopt, al zal de noordenwinc
het kwik in een groter deel van het land tussen 20 en 25 graden hoi
den. De kuststrook moet naast flink wat zon rekening houden met t
paar wolkenvelden. De neerslagkans blijft in onze regio gering; het
zuiden van het land kan een bui meepikken van een Franse onweer;
toring. Begin volgende week is er weinig meer van het zomerhoge-
drukgebied over. Er stroomt nog wat koelere lucht binnen uit het
noordwesten. Het kwik zakt verder naar 18 tot 20 graden met kans
een bui. En hoe moet het nu verder met deze nog prille zomer? De
lange termijnvoorspeller Wolfgang Roder houdt rekening met een
oostwaartse verplaatsing van de hogedrukgebieden in juli en august
met aanvoer van droge en warme lucht van het continent. Vooral lat
in de zomer zou dit stromingspatroon kunnen leiden tot een positiei
afwijking van 2 a 3 graden in West- en Midden-Europa. Roders colli
ga's Dettman en Malberg zijn minder optimistisch en voorzien een
hoogzomer, die enigszins aan de koele kant blijft... Het blijft dus -
zoals meestal - afwachten wat de eigenzinnige atmosfeer ons breng
zal.
UMlMWiÉUgl
E U R O
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
flink wat zon. Verd
3 gMid6
kust i
dagtemperatuur
noorden plaatselijk rond 9
graden, in het midden en
langs de westkust circa 14
graden; maxima rond Oslo
rond 22 graden.
In het noorden wolkenvel
den en plaatselijk regen;
elders flink wat zon. Mid-
dagtemperatuur van 12
graden rond de Poolcirkel
tot 20 graden of iets hoger
ten zuiden van de grote
én daar ook wolkenvelden.
Droog. Middagtemperatuu
r geleidelijk dalend tot iets
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Flinke zonnige perioden, vooral van
daag. Later in Schotland enkele wolken
velden. Vrijwel overal droog. Middag-
temperatuur meest tussen 20 en 26
graden. In Schotland, vooral morgen en
kele graden lager.
België en Luxemburg:
Zonnig en warm met maxima rond 27
graden. Morgen, later op de dag van het
zuiden uit enkele stapelwolken, maar tot
de avond droog.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Flinke zonnige peri
dso, bewolkt
^onweer
qili sneeuw küuf,ü"1
opklaringen
L lagedruk
h3gel H hogedruk
19 temperatuur '10°° he'ctopasi
ven de 20 Ae
est van het noorden, rond 21
Zwitserland:
Vrij zonnig maar vandaag in het
westen kans op een regen- of onv
bui. Maximumtemperatuur circa 2
toenemende ka
onweersbui. In het uiterste r
morgenavond droog. Warm met middag-
temperatuur rond 28 graden, langs de
noordwestkust rond 22.
Perioden met zon maar ook wolkenvel
den en vooral in het noorden enkele on
weersbuien. Middagtemperatuur uiteen
lopend van 20 graden aan de Costa Ver-
de en 25 in de Algarve tot dicht bij 30 in
op e
Naast zon ook wolkenvelden Waar
schijnlijk droog. Maximumtemperatuur
ongeveer 23 graden.
Spanje:
Naast flinke zonnige perioden ook enke
le stevige (onweers-)buien! vooral in het
noorden. Middagtemperatuur aan de
kusten variërend van 21 graden in het
noordwesten tot 30 plaatselijk in het
zuiden. In het binnenland op veel plaat-
boven 30 graden,
iilanden:
stranden vrij zonni„
ook wolkenvelden. 'Droog. Mid
dagtemperatuur rond 26 graden.
Marokko:
Westkust: flinke.zonnige perioden.Voor-
al morgen ook wolkenvelden en mogelijk
wat regen. Middagtemperatuur vlak aan
zee rond 25 graden.
Naast zon nu en dan ook wolkenvelden.
Droog. Middagtemperatuur vlak aan zee
rond 30 graden of iets hoger.
Zuid-Frankrijk:
Perioden met zon maar van tijd tot tijd
ook kans op stevige regen- en onweers
buien. Middagtemperatuur rond 28 gra-
op enkele wolkenvelden. Waarschijnlijk
droog. Temperatuur iets oplopend tot
ongeveer 30 graden op morgen.
Italië:
Vandaag naast zon ook kans op enkele
lokale regen- of onweersbuien Morgen
vrij zonnig en droog. Middagtempera
tuur rond 29 graden.
Corsica en Sardinië:
Vandaag perioden met zon en enkele
(onweers-)buien. Morgen droog en vrij
ig. Maxima rond 29 graden.
30 graden
Griekenland en Kreta:
Veel zon en droog; alleen in het noorden
van Griekenland een kleine ook kans op
een lokale onweersbui. Middagtempera
tuur op de meeste plaatsen rond 30 gra-
Turkije en Cyprus:
Overwegend zonnig, maar in het noor
den kans op een regen- of onweersbui
Middagtemperatuur vlak
30 graden.
Duitsland:
Overwegend zonnig. Droog. Middagtem
peratuur meest tussen 24 en 28 graden
In Sleeswijk-Holstem, en morgen ook in
Oostenrijk:
Vrij zonnig en droog. Temperatuur g<
delijk iets oplopend tot 28 g
Polen:
Zonnig. Middagtemperatuur
graden, in het noorden iets lagi
Tsjechië en Slowakije:
Zonnig. Middagtemperatuur
VRIJDAG 30 JUNI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05.23 Zon onder 22
Maan op 08.04 Maan onder
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 05.59 18.28 05.32
Laag 01.40 14.00 01.21
Weerrapporten 29 juni 0
Den Helder onbew.
25 14
29 14
29 11
28 16
29 15
27 9
30 23
26 20
24 16
28 16
23 19
Luxemburg
Madrid
Malaga
«Orleans licht bew.
