'We beginnen allemaal als ei'
Gezondheid
Wanneer medicijnen?
MAANDAG 26 JUNI 1995
REDACTIE: SASKIA STOEUNGA 023-150265
SPREEKUUR
Obstipatie
Wel moeten, maar niet kunnen. Nog eens probe
ren en nog eens, en eindelijk komt er met heel
veel persen een klein beetje ontlasting. Mensen
die last hebben van obstipatie (verstopping,
hardlijvigheid) zullen deze beschrijving maar al te
gemakkelijk herkennen. Van verstopping spreken
we als de ontlasting niet vaak genoeg komt, of al
leen met veel persen, of als de ontlasting te hard
is. Kortom, als de stoelgang moeite en soms pijn
kost.
Algemeen wordt aangehouden dat er echt van
verstopping sprake is als de ontlasting minder
dan driemaal per week komt en/of alleen door
hard persen te voorschijn komt. Ontlasting be
staat uit onverteerde voedselresten, darmbacte
riën, kleurstoffèn (afkomstig uit de gal) en groten
deels uit water. Hoe meer water de ontlasting be
vat hoe zachter hij is. Onüasting komt vanuit de
dunne darm de dikke darm in. Op die plaats is de
ontlasting een geheel vloeibare massa, die in het
traject van de dikke darm wordt ingedikt. De dik
ke darm onttrekt water en zouten aan de brij, zo
dat de ontlasting geleidelijk de gebruikelijke
worstvorm krijgt. Tegelijk wordt de ontlasting
voortgestuwd richting de anus.
Vlak voor de anus zit het laatste stukje van de
dikke darm: de endeldarm, die dienst doet als re
servoir van ontlasting. Is de endeldarm helemaal
vol, dan voelt u dat als aandrang. Ontspannen
van de sluitspier is voldoende om de ontlasting te
laten komen en veel persen is daarbij niet nodig.
Als aan de aandrang geen gehoor wordt gegeven
verdwijnt deze vanzelf om een paar uur later
weer terug te komen.
Verstopping ontstaat als de ontlasting te lang in
de dikke darm blijft zitten, die dan steeds maar
blijft doorgaan met water aan de al gevormde
ontlasting te onttrekken, met als gevolg dat er
zeer harde keutels kunnen ontstaan. Soms kan
ook een gestoorde functie van endeldarm of anus
aanleiding geven tot obstipatie, maar meestal
komt het allemaal door verkeerde leefgewoonten:
te weinig lichaamsbeweging, voedsel waar weinig
voedingsvezel in zit, te weinig drinken en ook -
heel belangrijk - geen gehoor geven aan aan
drang als deze komt, maar de ontlasting keer op
keer uitstellen. Deze verkeerde leefgewoonten ko
men op elke leeftijd voor en obstipatie dus ook.
Soms is aan die leefgewoonten niets te verande
ren, denk bijvoorbeeld aan mensen die noodge
dwongen weinig bewegen omdat ze bijvoorbeeld
in een rolstoel zitten of bedlegerig zijn.
Als u last hebt van verstopping, kunt u daar
meestal zelf het een en ander aan doen. In de
eerste plaats is daarbij belangrijk dat u let op wat
u eet, en hierbij gaat het niet om de calorieën,
maar om de hoeveelheid voedingsvezel in het
eten. Voedingsvezel is onverteerbaar, voegt dus
volume toe aan de ontlasting en houdt tegelijk
water vast, zodat de ontlasting wat zachter wordt.
Probeer er naar te streven dat u dagelijks zo'n
20 tot 30 gram voedingsvezel naar binnen krijgt.
Melk en melkprodukten, kaas, vlees en vis bevat
ten geen vezels, maar produkten van plantaardi
ge oorsprong wel. Met name volkoren produkten
bevatten veel vezels. Ook kunt u vezels toevoegen
aan vla, kwark of gehakt in de vorm van zemelen.
Daarnaast is het belangrijk dat u veel drinkt.
Om de ontlasting wat
zachter te maken is wa
ter nodig en in niet ge-
finge hoeveelheden: ten
minste 1,5 liter per dag,
liever twee liter, of, om
het aanschouwelijk te
houden: zo'n tien kopjes
thee, water, limonade of
bouillon per dag. U zult
merken dat lichaamsbe
weging een gunstige in
vloed heeft op de stoel
gang, en dan bedoel ik
bijvoorbeeld een dage
lijkse wandeling van een
kwartier.
Griezelverhalen genetische manipulatie sterk overtrokken
Hoewel een monster van pa-
piermaché de toegang tot zijn
werkterrein markeert, is prof.
dr. F.G. Grosveld alles behalve
een Frankenstein. De buiten
wereld is benauwd voor gene
tisch onderzoek, maar in vak
kringen wordt de hoogleraar
aan de Erasmus Universiteit
Rotterdam hoog gewaardeerd.
Onlangs werd het werk van de
celbioloog bekroond met de
toekenning van de Spinoza-
premie: vier miljoen gulden
bestemd voor verder onder
zoek.
PETER SLAVENBURG
Het vakgebied van Frank Grosveld
(46) stond vijftien jaar geleden nog
in de kinderschoenen. De afgelopen
jaren groeide het genetisch onder
zoek explosief. Voor buitenstaan
ders is celbiologie geen wetenschap
die in een half uurtje te doorgron
den valt. Het gaat om experimenteel
onderzoek, de uitslag is niet te voor
spellen. Wie de techniek gemaks
halve even vergeet, ontdekt dat cel
biologie een wetenschap is die zich
richt op zeer wezenlijke zaken: het
hoe en waarom van het leven zelf.
Grosveld: ,,We beginnen ons be
staan allemaal als ei. Hoe weet dat
ei dat het zich moet delen? Hoe we
ten de verschillende cellen die dan
ontstaan dat ze voorbestemd zijn
bijvoorbeeld een bloedcel of spier
cel te worden? Op die vragen probe
ren wij het antwoord te vinden."
Grosveld verwacht dat het nog even
zal duren voor genetisch onderzoek
zonder wantrouwen wordt geaccep
teerd. „De griezelverhalen over ge
netische manipulatie zijn de wereld
nog lang niet uit, vrees ik. De Fran
kenstein-story's over het in het ge
heim elkaar knutselen van nieuw le
ven... Zelfs in theorie is dat ondenk
baar en in praktijk geheel onmoge
lijk. Bovendien is het geen werk
voor in de bijkeuken. Je hebt hoe
Frank Grosveld: „Van die vier miljoen wil ik een paar jonge wetenschappers aantrekken die ongeremd kunnen experimen
teren zonder dat zij zich zorgen hoeven te maken over het geld." foto gpd
dan ook een laboratorium nodig.
Daar lopen tientallen mensen rond,
zo'n experiment hou je nog geen vijf
minuten geheim."
Geheimhouding is volgens Grosveld
helemaal een onbekend fenomeen
binnen het vak. „In veel gevallen
wacht je een jaar of nog langer op
het resultaat van een onderzoek.
Het vereist eindeloos geduld. Wan
neer je dan wat hebt gevonden wil
je daar met vakgenoten over praten
en zo snel mogelijk publiceren."
De vorming van het bloedstelsel, ge-
nregulatie en -therapie zijn de spe-
cialisaties van Grosveld. „We doen
echt basisonderzoek naar de ont
wikkeling van mens en dier. De po
litiek roept om praktische toepas
singen. Met recht, want dit soort
onderzoek kost handenvol geld. Het
toepassen van die kennis is een we
tenschap op zich, dat we om die re
den aan anderen over laten: klini
sche specialisten, verbonden aan
ziekenhuizen of de medische indu
strie. Zij brengen onze vindingen
verder tot ontwikkeling."
Ook lopen er experimenten in sa
menwerking met specialisten op het
gebied van kanker en hersenziek
ten. „Gentherapie werd in de VS het
eerst op mensen toegepast. Wij wer
ken nu met vergelijkbare patiënten:
mensen die continu last hebben van
infecties."
Bij dergelijke patiënten ontbreekt
een bepaald eiwit in de bloedcellen.
In het laboratorium wordt een aan
tal bloedcellen van die patiënten
voorzien van de genetische infor
matie die het ontbrekende eiwit
aanmaakt. De genetisch aangepaste
bloedcellen worden vervolgens ver
menigvuldigd, tot vele miljoenen.
Die cellen worden in het lichaam
van de patiënt gebracht.
„Die therapie werkt redelijk, maar
helaas slechts tijdelijk; de bloedcel
len worden weer afgebroken. De
stamcel die alle nieuwe bloedcellen
aanmaakt, is nog niet gevonden.
Pas wanneer we zo ver zijn, en dat
zou al snel kunnen gebeuren, is het
mogelijk de stamcellen te behande
len om zo aan alle bloedcellen die in
het lichaam worden aangemaakt de
juiste informatie mee te geven; dan
is de genezing definitief", zegt Gros
veld.
Dierproeven zijn voor het werk van
Grosveld, zijn collega-hoogleraar
Bootsma en hun team van zestig
onderzoekers, onvermijdelijk. „De
deling van een cel kun je in gist on
derzoeken. Als je wilt weten hoe een
bepaald orgaan ontstaat en zich
ontwikkelt, heb je levend materiaal
nodig. Als het om onderzoek op die
ren gaat zegt de wetgeving: 'Nee,
tenzij...' Met name bij kankeronder
zoek wordt nu met dieren gewerkt.
Vooral met muizen en nu zelfs twee
soorten vissen. Niemand vindt dat
leuk, maar het kan niet anders."
Geneesmiddelen zijn er in vele
soorten en maten: tabletten,
capsules, zetpillen, drankjes,
zalfjes, inadem-medicijnen,
druppels en poeders. Sommige
werken alleen op de plaats waar
je ze aanbrengt, zoals zalf, oog-,
neus- en oordruppels en ina
dem-medicijnen. Andere gaan
via het bloed door het hele li
chaam en komen zo langs de
plek waar ze moeten 'werken'.
De apothekersorganisatie KN-
MP heeft ruim 130.000 voorlich
tingsboekjes 'Wat doe ik? Neem
ik medicijnen?' naar de apothe
ken gestuurd om de consument
bewust te maken van de zin eri
onzin van medicijngebruik. Het
boekje geeft tekst en uitleg over
verschillende klachten en aan
doeningen. Er wordt aangege
ven wanneer medicijngebruik
gewenst is en er worden advie
zen gegeven voor de behande
ling van aandoeningen waarbij
een geneesmiddel niet nodig is.
Aan de hand van zo'n vijftig
veel voorkomende kwalen zoals
migraine, stress, botontkalking,
maagklachten, hoge bloeddruk,
eczeem wordt aangegeven wel
ke medicijnen voor de kwaal
beschikbaar zijn, zodat zelf de
voor- en nadelen kunnen wor
den afgewogen.
Het is de derde uitgave in de se
rie 'Wat doe ik?' De eerste uitga
ve Wat doe ik? Ga ik naar de
huisarts? gaat in op kwalen bin
nen het jonge gezin, de tweede
Wat doe ik? Voor senioren
schenkt aandacht aan de senio
ren. Die boekjes bereikten een
oplage van maar liefst 1,2 mil
joen exemplaren. Deze nieuwe
uitgave over medicijngebruik is
net als net als de infomatie over
de huisarts goed leesbaar en
leuk vormgegeven. Uit recent
onderzoek is gebleken dat de
vorige boekjes aan het doel van
de campagne: 'Keuzen in zorg'
hebben beantwoord, namelijk
dat mensen bewuster omgaan
met hun verantwoordelijkheid
voor hun gezondheid en min
der, of minder snel, naar de
huisarts stappen.
SASKIA STOEUNGA
P
U
Z
Z
E
L
L
R
E
L
E
P
S
K
A
A
H
C
S
0
T
E
T
S
M
S
L
E
D
N
0
G
B
R
E
K
N
IJ
1
A
A
W
A
L
N
E
R
E
L
R
E
w
V
A
L
E
K
A
G
E
R
P
L
E
p
N
0
T
A
E
G
A
K
E
E
P
A
K
E
A
1
L
D
N
R
R
R
L
T
A
B
R
N
A
0
A
1
E
E
A
G
A
S
R
0
R
S
W
B
G
M
W
A
N
R
B
G
T
P
F
K
M
G
A
G
N
1
M
E
N
R
E
D
N
0
U
C
A
E
N
B
E
1
E
0
1
0
0
R
0
L
1
0
C
E
N
T
N
Z
R
T
B
E
S
D
K
T
E
N
A
T
N
R
S
R
D
S
A
J
D
A
A
W
E
G
1
E
E
1
V
E
L
E
P
P
0
T
S
G
B
V
V
T
R
1
H
S
S
1
N
N
E
T
0
Akela
Koning
Stoombad
Ballet
Lawaai
Stoppel
Begonia
Merelei
Tennisshirt
Binnenbal
Nepent
Torenvalk
Dienaar
Onderneming
Trapper
Ereprijs
Overbrugging
Vakcentrale
Gewaad
Ragebol
Verzorgster
Gondel
Schaakspeler
Videocamera
Ingang
Slagwerker
Waanwijs
Kerker
Spanning
Watertoren
knorrig
Sprietje
OPGAVE
OPLOSSING
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de genoemde woorden ver
stopt. Ze zijn te lezen van links
naar rechts, van rechts naar
links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin. Sommige
letters worden dubbel gebruikt,
Streep alle woorden door. De res
terende letters vormen dan regel
voor regel van boven naar bene
den nog een woord.
SLEUTELWOORD
Horizontaal:
1. anjelier; 2. croupier; 3. hout
worm; 4. turkoois; 5. tandwiel; 6.
Italiaan; 7. elastiek; 8. nijlpaard.
De woorden op de eerste en der
de verticale regel zijn: ACHT
TIEN en JOURNAAL. Het sleu
telwoord luidt: OCHTENDJAS.
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
„Geen landlopers op het erf!" riep de
boerin schel. „Maak dat je weg komt!
Een blos steeg heer Bommel naar de
kaken en hij slikte moeilijk. Maar
ach, zijn maag knorde en het
tochten van de wind door de gaten
van zijn jas herinnerde hem er aan
hoe hij er uit zag.
„Ootmoed en berusting", prevelde
hij. „Dat zegt Hobbel Hachelbout."
„Nog brutale praatjes ook!" keef de
landbouwster. „Wat let me, of..."
„Een ogenblikje", sprak heer Ollie,
„ik kom alleen maar een korst brood
vragen. Ik heb honger, als u begrijpt
wat ik bedoel."
„Hm", zei de boerin. Haar gelaat ver
zachtte zich enigszins en het was
duidelijk, dat haar betere gevoelens
de overhand kregen.
„Nou vooruit", hernam ze. „Ik ben
ook de kwaadste niet. Alle etensres
ten zijn in het varkensvoer gestort en
als je wilt mag je daar wel iets uit vis
sen. Als je maar zorgt, dat de boer het
niet ziet."
Heer Bommel keerde zich echter om
en verliet het erf zonder een dank
woord.
„Eten vissen uit het varkensvoer!" zei
hij walgend tot Hobbel. „Dat gaat te
ver voor een heer van mijn stand!"
De heer Hachelbout schudde verwij
tend het hoofd.
„Hoogmoedige taal", sprak hij. „Er
zal een tijd komen, dat u dankbaar
zult zijn voor zo'n aanbod; let op
mijn voorspelling! De voortekens zijn
somber."
„D-denkt u?" stamelde heer Ollie. Hij
wiep een blik op de boerderij en
snoof de geuren op die uit het var
kenshok tot hem kwamen.
Toen wendde hij zich af en hervatte
de tocht in gedrukt stilzwijgen.
W
Weersvooruitzicl
DINSDAG 27JUN
Neerslagkans
DOOR HANS VAN ES
Het afgelopen weekeinde werd
de invloed van een machtig hoge-
drukgebied met centrum bij
Schotland steeds beter merk
baar. Zaterdag moest er eerst nog
een zwakke bovenlucht-storing
passeren. Vooral de oostelijke
helft van het land had uitgestrek
te wolkenpartijen, waaruit zelfs
nog een spat regen is gevallen.
De kuststrook had wat zon bij ca.
20 graden.
Zondag deed zijn naam eer aan.
In de zeer heldere lucht scheen
de zon buitengewoon fel en
landinwaarts liep het kwik op tot
24 a 27 graden. Het westelijk
kustgebied had wat startproble
men. Hier dreef 's middags laag
hangende bewolking van zee bin
nen. Aan sommige stranden
bleef het kwik steken bij 17 a 18
graden bij een stevige noorden
wind, kracht vier tot vijf.
Op de satellietfoto van gistermid
dag was te zien, dat een groot deel van de Noordzee bedekt was n I
zeemist. Het verschijnsel doet zich in de zomermaanden vaker vo 1
bij de kern van een hogedrukgebied, waar warme lucht in aanraki
komt met koud zeewater. De kille, lage bewolking reikte gistermic
tot enkele kilometers landinwaarts. Achter de duinen scheen de z
onafgebroken; pas later in de avond dreven flarden 'stratus' over,
komstigvan het mistveld boven zee.
De zomer doet het prima deze week. Tot en met vrijdag laten de k
ten weinig of geen wijzigingen in het gunstige circulatiepatroon zi,j
Het Schotse hogedrukgebied verandert nauwelijks van positie en
heeft zelfs een krachtige uitloper over Noord-Europa gekregen. D gi
mee ruimt de wind verder naar noordoost tot oost. Door de aanvo#1
van over het vasteland kan het nog iets verder opwarmen.
In de tweede helft van de week zou bij aanhoudende oostenwind
graden in zicht komen. Er is ook een kans dat de wind weer terug e
draait naar noordooost tot noord. In dat geval blijft vooral het kus
bied koeler met enkele wolkenvelden. De droge tendens blijft. Oc11
aanstoringen moeten uitwijken naar Noord-Skandinavie. Een on
weersstoring boven Spanje en Zuid-Frankrijk komt slechts langza
dichterbij; dat houdt de buienkans bij ons tot komend weekeinde iC
ring.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
noord-Noorwegen koeler.
Zweden:
Overwegend zonnig en
droog. In het midden en
noorden kans op een bui.
Middagtemperatuur van
19 graden in het noorden
tot 28 plaatselijk in het
zuiden.
Oenemarken:
Zonnig en warm. Middag-
temperatuur ongeveer 28
graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Zonnig, maar in Engeland
vooral in de buurt van de
Noordzee hardnekkige
wolkenvelden. Morgen ook
daar meer zon. Middag-
temperatuur tussen 19 en
26 graden.
België en Luxemburg:
Zonnig en warm. Middag-
temperatuur circa 27 gra-
Noord- en Midden-Frankrijk:
Langs Het Kanaal nog enkele wolkenvel
den. Verder zonnig en warm. Middag-
temperatuur fond 27 graden, dicht bij
de westkust omstreeks 22 graden.
Portugal:
In het noorden overwegend zonnig en
een enkele onweersbui. In het zuiden
bewolking en van tijd tot tijd r
DINSDAG 27 JUNI 1995
Zón- en maanstanden
Zon op 05.22 Zon onder
Maan op 05.13 Maanonde
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 04.19 16.45 03.52
Laag 00.16 12.45 23.57
Weerrapporten 25 juni 20 u
Tsjechië en Slowakije:
Zonnige perioden, maar ook enke
kenvelden. Hier en daar een
onweersbui. Middagtemperatuur
daag ongeveer 22 graden, morger
pend naar 27 graden
Hongarije:
Wisselend bewolkt en enkele regi
gen- en onweersbuien. Vooral vandaag onweersbuien. Morgen droger en
plaatselijk zware buien. Middagtempe- JJ j
ratuur tijdens buien circa 23 graden,
anders oplopend naar 27 graden.
Madeira:
Flinke zonnige perioden, maar ook af en
toe wat bewolking en kans op een bui.
Maximumtemperatuur ongeveer 25 gra-
Spanje:
Vrij zonnig, maar ook flinke wolkenvel
den en geregeld regen- of onweersbuien.
Vooral in het zuidwesten vandaag enkele
zware buien. Middagtemperatuur op de
meeste plaatsen tussen 25 en 30 gra-
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden en op de mees
te plaatsen droog. Middagtemperatuur
omstreeks 27 graden.
Marokko:
Westkust: flink wat zon, maar vandaag
in het noorden nog een enkele bui. Mid
dagtemperatuur van 24 graden bij Tan-
ger tot 30 in de buurt van Agadir.
Tunesië:
Overwegend zonnig, maar ook enkele
wolken. Middagtemperatuur van 33 gra
den aan zee tot boven de 40 graden in
het binnenland.
Zuid-Frankrijk:
Zonnig en warm. Vooral morgen kans op
een onweersbui. Middagtemperatuur
tussen 28 en 33 graden.
Mallorca en Ibiza:
Overwegend zonnig, maar ook een enke
le bui. Maximumtemperatuur ongeveer
28 graden.
Italië:
Overwegend zonnig, maar vandaag voor
al langs de Adriatische kust ook enkele
wolkenvelden en kans op een bui. Mid
dagtemperatuur tussen 27 en 33 gra-
Corsica en Sardinië:
Overwegend zonnig, maar ook een enke
le regen- of onweersbui. Maxima rond
30 graden, vandaag plaatselijk 35 gra-
Malta:
Zonnig, maar ook kans op een bui. Mid
dagtemperatuur circa 32 graden.
Griekenland en Kreta:
Veel zon en droog. Middagtemperatuur
tussen 30 en 35 graden. Plaatselijk nog
Turkije en Cyprus:
Zonnig, ook hier en daar enkele stapel
wolken. Droog. Middagtemperatuur tus
sen 30 en 35 graden.
Duitsland:
Vandaag in Beieren nog enkele wolken
velden. Verder zonnig en droog. Middag
temperatuur tussen 25 en 29 graden.
Zwitserland:
Overwegend zonnig en droog. Middag
temperatuur op veel plaatsen 28 gra-
Amsterdam onbew.
Eelde onbew. n 4
Eindhoven licht bew. n6
Den Helder mistbanken o 5
Rotterdam licht bew. nnw5
licht bew.
half bew.
half bew,
Oostenrijk:
Vandaag nog enkele wolkenvelden, maar
op de meeste plaatsen droog. Morgen
flink wat zon en warm. Middagtempera
tuur eerst tussen 23 en 26 graden, mor
gen rodn 28 graden.
Polen:
Wolkenvelden, maar vooral in het wes
ten en noorden veel zon. Vandaag van
tijd tot tijd buiige regen, soms met on
weer. Middagtemperatuur-eerst rond 24
graden, morgen oplopend naar 27 gra-
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Bordeaux
Dublin
Frankfurt
Helsinki
Innsbruck
Istanbul onbew.
Klagenfurt licht bew
Kopenhagen onbew.
Las Palmas zwaar be1
Lissabon licht bew
Locarno licht bew
Londen onbew.
regenbui
half bew.
onbew.
licht bew.
regen
licht bew
Stockholm
Warschau
Wenen
Zurich
Bangkok
Buenos Aires
Casablanca
Johannesburg
Los Angeles
New Orleans licht bew
New York
Tel Aviv onbew. nnw3 31
Tokyo regen n 4 26
Toronto licht bew. ozo5 27
Tunis onweer ono8 32
Vancouver half bew. wzw3 20
bew.
