Begin niet te snel aan
een reageerbuisbaby
i m
Hs
i
z
Feiten &Meningen
Vader Stuart, en
niet vader X, is
de echte vader
van de tweeling
kv
Zwart geld en glamour maakten Slavenburg beroemd
MAANDAG 19 JUN11995
Hoe zit het met het vaderschap van de unieke
blank-zwarte tweeling, die in 1993 is geboren
als gevolg van een fout bij een reageerbuisbe
vruchting in het Acadamisch Ziekenhuis
Utrecht? De twee jongetjes zijn verwekt met het
zaad van twee verschillende mannen. Maar al
leen Willem Stuart, de echtgenoot van hun
moeder, kan als de wettige vader van zowel de
blanke Teun als diens donkere broertje Koen
worden aangemerkt.
Het antwoord op de vraag naar het vader
schap staat nauwkeurig in de wet. „Het kind
dat staande huwelijk wordt geboren, heeft de
echtgenoot tot vader", meldt het Burgerlijk
Wetboek kort en krachtig. Op dat punt is dus
geen twijfel mogelijk: beide jongetjes zijn wetti
ge kinderen van dezelfde vader.
Het echtpaar heeft enige tijd rondgelopen
met het schrikbeeld dat de biologische vader
het zwarte jongetje kan komen opeisen, want je
weet maar nooit, dachten zij, wat een kinder
rechter zegt over een bruin kind in een blank
gezin. Deze angst is beslist ongegrond.
Een andere kwestie is, of het denkbaar is dat
het echtpaar Stuart zelf aan het zwarte jongetje
Koen de status van wettig kind zou kunnen ont
nemen. Dat is gelukkig in de praktijk niet aan
de orde, want de ouders hebben alleen het be
lang van hun beide kinderen voor ogen. Maar
ook in theorie lijkt een actie tot ontkenning van
het vaderschap van Willem Stuart kansloos.
Dat blijkt uit de wettelijke regels op dit punt.
Een vrouw kan weliswaar een zogeheten ont
kenningsverklaring afleggen, inhoudende dat
een ander dan haar echtgenoot de vader van
haar kind is. Maar dan moet eerst haar huwelijk
zijn ontbonden en een andere man moet het
kind als het zijne erkennen. Een man kan het
vaderschap ontkennen van een kind dat zijn
vrouw tijdens hun huwelijk ter wereld brengt
als hij onmogelijk de vader kan zijn. Zoiets valt
tegenwoordig door middel van DNA-onderzoek
makkelijker te bewijzen dan vroeger. Maar het
ontkennen van het vaderschap is niet mogelijk
als de man zelf toestemming heeft gegeven tot,
zoals de wet het omfloerst uitdrukt, „een daad
die de verwekking van het kind tot gevolg kan
hebben gehad."
Vroeger moest men bij deze omschrijving
doorgaans denken aan het dulden van overspe
lige situaties. Maar kunstmatige inseminatie is
ook een daad die onder deze omschrijving valt.
In het hele afstammingsrecht zijn dus geen
aanknopingspunten te vinden die het vader
schap van Willem Stuart aan het wankelen kun
nen brengen.
Overigens wordt de juridische vraag naar de
rechtspositie van een kind, wettig, onwettig of
natuurlijk, van steeds minder belang. Het recht
gaat meer en meer in de richting van een gelij
ke behandeling voor alle kinderen, wat hun
wettige status ook mag zijn. Vroeger wilde de
wetgever vooral mannen die buiten hun huwe
lijk kinderen verwekten, beschermen tegen fi
nanciële aanspraken. De wetgever verbood
zelfs onderzoek naar het vaderschap, alleen de
moeder was altijd verplicht het kind te onder-,
houden en te verzorgen. Een fraai staaltje van
de dubbele moraal die mannen er wat dit be
treft op nahielden.
Tegenwoordig staan de rechten van het kind
meer op de voorgrond. Wetgeving en recht
spraak zijn op dit punt nog volop in beweging.
Daarbij is ook aan de orde hoe de belangen van
een kind dat met behulp van moderne medi
sche technieken is verwekt, zo goed mogelijk
kunnen worden beschermd.
Heeft een kind bijvoorbeeld het recht te we
ten met wiens zaad het is verwekt? Ja, zegt de
Hoge Raad: als ergens informatie bestaat over
de identiteit van de verwekker, moet deze be
schikbaar worden gesteld. Het is een grond
recht om te weten van welke ouders men af
stamt. Kinderen die de identiteit van hun ver
wekker niet kunnen achterhalen, komen soms
in grote psychische problemen. Voorlopig heeft
de Hoge Raad echter een voorbehoud bij dit in
formatierecht gemaakt als de verwekker een
(anonieme) spermadonor is. Over de opheffing
van de anonimiteit van spermadonors wordt
nog druk gedebatteerd.
In het geval van de zwarte baby Stuart is de
identiteit van de genetische vader bekend en de
beide ouders koesteren de wens daar in Koens
belang niet stiekem of geheimzinnig over te
doen. Mogelijk betekent dit in de praktijk dat er
een relatie tussen Koen en zijn verwekker tot
stand komt. Een andere vraag is echter of deze
dat wil. Hij kan er op grond van de huidige wet
geving onmogelijk toe worden verplicht.
Omgekeerd kan ook ooit de vraag opkomen
of hij desnoods via de rechter een omgangsre
geling met Koen kan afdwingen. Dat laatste is
vrijwel uitgesloten. Volgens de rechtspraak kan
de biologische vader zich in het algemeen niet
beroepen op het 'recht op een gezinsleven'
zoals dat in het Europese mensenrechtenver
drag is vastgelegd. Het 'recht op gezinsleven'
tussen een genetische vader en een kind be
staat alleen als er bijkomende omstandigheden
zijn, wat normaal gesproken neerkomt op een
relatie van zo'n man met de moeder. Als er
nooit een relatie geweest is, bestaat er dus ook
geen aanspraak op een omgangsregeling.
Los van al deze afstammingskwesties staat de
juridische aansprakelijkheid van het Acade
misch Ziekenhuis waar de behandelingsfout is
gemaakt. Het AZU heeft zonder meer wanpres
tatie geleverd en de aansprakelijkheid erkend.
Het zal dus voor alle door het gezin-Stuart ge
maakte kosten moeten opdraaien.
Of er ook smartegeld kan worden toegekend,
valt nog te bezien. De Nederlandse rechtspraak
is daar (anders dan de Amerikaanse) niet
scheutig mee. Maar het gezin-Stuart staat ook
in de toekomst nog allerlei problemen en span
ningen te wachten: een ruimhartige compensa
tie daarvoor zou op zijn plaats zijn.
UTRECHT CUS SCHREUDERS
MEDEWERKER
Hoogleraar vruchtbaarheidsstoornissen E. te Velde waarschuwt:
„Dit is een ramp." E. te Velde, hoofd van de afdeling reageerbuisbevruchting in het Academisch Ziekenhuis Utrecht, is geëmotioneerd. In zijn labo
ratorium is twee jaar geleden een vrouw bevrucht met het zaad van een andere man. Afgelopen weekeinde kwam de zaak voor het eerst in de open
baarheid. „Deze catostrofale fout toont opnieuw aan hoe onnatuurlijk reageerbuisbevruchting is." Te Velde's boodschap aan aanstaande ouders is
dan ook om niet te snel aan een reageerbuisbaby te beginnen maar zelf langer te proberen via natuurlijke weg zwanger te raken.
Het echtpaar in kwestie komt
uit Gelderland en had in 1993
een IVF-behandeling (in.vitro
fertilisatie) in het Academisch
Ziekenhuis Utrecht (AZU). Ze
hadden vijfjaar geprobeerd om
zelf zwanger te worden, maar
dat lukte niet. Bij de behande
ling vond de bevruchting plaats
in een reageerbuis, waarna twee
bevruchte eicellen weer werden
teruggeplaatst in de vrouw. De
vrouw beviel vervolgens van
een gezonde tweeling van wie
één jongetje blank en het ande
re donker was. De ouders van
de tweeling zijn beiden blank.
Uit DNA-onderzoek is vast ko
men te staan dat het donkere
kindje wel van de vrouw is,
maar niet van haar man. Het
blonde kindje is wèl van hen
beiden.
Te Velde, hoogleraar vrucht
baarheidsstoornissen: „Het is
vreselijk. Voor de ouders, het
jongetje en de biologische va
der." De biologische vader heeft
nog geen DNA-onderzoek on
dergaan. Pas dan staat honderd
procent vast dat het donkere
kindje zijn zoon is. „Deze vader
moet de klap eerst verwerken,
maar we hebben hier wel con
tact over. Gelukkig heeft hij zelf
ook een IVF-kind, die bevruch
ting is destijds in ons laboratori
um wel goed gegaan. Dat is een
geluk bij een ongeluk." Hij
hoopt dat de vader uiteindelijk
meewerkt aan het DNA-onder
zoek. „Dan kan het kind later
contact met hem zoeken. Dat is
wel erg wenselijk voor zo'n jo
chie."
FOUTEN
Er worden wel meer missers ge
maakt tijdens reageerbuisbe
vruchting. In 1989, ook in het
AZU, kregen blanke ouders een
blanke tweeling, maar uit
bloedonderzoek bleek dat één
van de kinderen afkomstig was
van een andere man. Ook komt
het voor dat een bevruchte eicel
niet bij de 'natuurlijke' moeder
wordt geplaatst, maar bij een
andere vrouw. Zo kan mevrouw
Janssen een kind krijgen van
meneer en mevrouw Pietersen.
De blunders worden eenvoudig
gemaakt: op het potje waar de
bevruchte eicel in zit, is een ver
keerde naam geplakt. Dus het
embryo van het echtpaar Pie
tersen komt dan terecht in de
baarmoeder van mevrouw Jans
sen. Ook kunnen er verkeerde
stickers terecht komen op de
potjes met zaad en de potjes
met eicellen.
Bij de blank-zwarte tweeling
sr
->
-
De eerste vierling uit een reageerbuisbevruchting werd in 1984 in Australië geboren.
was dat overigens niet het geval.
Hier is voor de bevruchting
waarschijnlijk een buisje twee
keer gebruikt. In het buisje zat
nog zaad van een andere man.
Volgens Te Velde is de verwisse
ling van etiketten de meest ge
maakte fout in de twaalf IVF-
centra in het land. Het mèg niet
en het kan absoluut niet door
de beugel, maar het gebeurt.
Hoe vaak weet hij niet. De in
spectie voor de volksgezond
heid heeft daar geen cijfers
over. En vermoedelijk geven
lang niet alle ouders er rucht
baarheid aan als er iets misgaat.
Na jarenlang hopeloos wachten
is de kinderwens eindelijk in
vervulling gegaan en hebben ze
geen zin in nog meer ellende.
Naar aanleiding van de geboor
te van de zwart-witte tweeling,
gaat het ministerie van volksge
zondheid wel onderzoeken of
de regels in IVF-centra moeten
worden aangescherpt. Voorals
nog zijn er niet veel ongeruste
reacties bij hét AZU gekomen.
De meeste ouders houden ver
trouwen in de reageerbuisbe
vruchting.
LESJE
Het laborantenteam in het Aca
demisch Ziekenhuis Utrecht
heeft zijn lesje inmiddels wel
geleerd. Afdelingshoofd Te Vel
de heeft maatregelen genomen,
zodat zijn team voortaan veili
ger werkt. Vroeger konden ver
schillende analisten op één
werkplek met de zaadbewerking
van verschillende echtparen te
gelijk bezig zijn. Bovendien
werd niet opgeschreven wie
welke handeling uitvoerde.
Nu mag slechts één analist op
één plek met één zaadbewer
king bezig zijn. Alle handelin
gen moeten door twee analisten
worden gecontroleerd. Een
handtekening moet zwart op
wit het bewijs leveren dat deze
'dubbel-check' ook daadwerke
lijk wordt uitgevoerd.
Een tjjdrovende maatregel, rea
liseert Te Velde. Analisten kun
nen zich nu niet meer met meer
bevruchtingen tegelijk bezig
houden. Nog langere wachtlijs
ten, echtparen moeten nu al ne
gen maanden tot een jaar
wachten voor ze aan de beurt
zijn, kunnen hiervan het gevolg
zijn. Te Velde zit daar niet zo
mee. „Na zo'n rampzalige fout
stel ik me wat terughoudend op.
Ik word er bescheiden van. Op-
niéuw wordt keihard duidelijk
wat er allemaal mis kan gaan
met reageerbuisbevruchting. Ie
der jaar sterft er tenminste één
vrouw ten gevolge van zo'n be
handeling (op zo'n tienduizend
behandelingen per jaar, red.).
Dat is een ramp. De kinderen
(het zijn vaker meerlingen red.)
worden vaak veel te vroeg gebo
ren, moeten lang in couveuses
liggen. Dat is onnatuurlijk. We
hebben opnieuw aan den lijve
ARCHIEFFOTO ANP
ondervonden dat reageerbuis
bevruchting absoluut geen fluit
je van een cent is."
Hij is van mening dat artsen
soms te gemakkelijk en te snel
doorverwijzen naar IVF-centra
als paren problemen hebben
om zwanger te raken. Recent
pleitten gynaecologen er op een
congres over vruchtbaarheid
ook nog voor dat echtparen lan
ger zelf proberen via natuurlijke
weg zwanger te raken, in plaats
van na een jaar al om een IVF-
behandeling te vragen als er
nog geen kinderen zijn.
DEN HAAG CARINE NEEFJES
De geschiedenis van banken is over het algemeen
even saai als de degelijke mensen die er werken.
En de belangrijkste historische feiten bestaan uit
overnemingen en droge balansen. Dat gold ook
voor de eerste halve eeuw van de voormalige Sla-
venburg's Bank, de voorganger van Credit Lyon-
nais Bank Nederland. Maar in de laatste twintig
jaar waren er aan de lopende band hoogtepunten
of dieptepunten, het is maar hoe je het bekijkt,
die wereldwijd de aandacht trokken.
De 36-jarige Rotterdammer Thijs Slavenburg, di
recteur van de Incassobank in Schiedam, begon
in 1925 een bankbedrijfje voor zichzelf: met een
gestort kapitaal van tweehonderdduizend gulden.
Vijf personeelsleden nam hij in dienst, in een
pand aan de Diergaarjlelaan.
In de jaren vijftig en zestig ontwikkelde de bank
zich met rasse schreden. Onder meer werd de
Handels- en Effectenbank in Groningen overge
nomen. In New York werd een eigen vestiging op
gericht. Aan de Coolsingel, de Rotterdamse le
vensader in die tijd van wederopbouw, werd een
groot kantoor gebouwd, dat in 1958 werd betrok
ken en waarin de bank nog steeds zit. Zoon Pieter
Slavenburg werd dan ook een invloedrijk man,
zeker in de Rotterdamse zakenwereld.
Het hoogtepunt werd in 1975 bereikt, bij het vijf
tigjarig bestaan. Het eigen vermogen was inmid
dels gegroeid tot 221 miljoen gulden (bij een ba
lanstotaal van 5,5 miljard). Bij de inmiddels'85
vestigingen werkten meer dan 2000 mensen.
BESMET GELD
Maar zoals zo vaak, op het hoogtepunt kun je
diep vallen. Slavenburg's Bank stond al gauw be
kend als de plek waar je zonder problemen zwart
geld kon stallen. De zwart geld-tijdbom bij de
Rotterdamse familiebank ontplofte toen op 18 fp-
bruari 1983 politie, justitie, de fiscale inlichtin
gen- en opsporingsdienst (FIOD) een groot
scheepse inval deden in het hoofdkantoor aan de
Coolsingel. De spectaculaire inval, de eerste bij
een bank in Nederland, had het speciale fiat ge
kregen van de toenmalige ministers van justitie
en financiën, respectievelijk Korthals Altes en Ru-
ding.
Maar daarvoor had mr. Pieter Slavenburg de zelf
standigheid en het familiekarakter van de bank
prijsgegeven. In 1980 nam de de Franse staats
bank Credit Lyonnais voor 140 miljoen gulden
een belang van vijftig procent in de bank; een jaar
later werd dit vergroot tot zeventig procent.
Met de zwart geid-affaire in 1983 werd de naam
van de bank zo bezoedeld dat besloten werd deze
te veranderen. Alle toenmalige zestig vestigingen
van Slavenburg's Bank werden omgedoopt in
Credit Lyonnais Bank Nederland.
Voor de rechtbank in Rotterdam begonnen na
een lange voorbereidingstijd in 1986 de processen
tegen vier bestuursleden uit de top van de voor
malige Slavenburg's Bank. Er werden (voorwaar
delijke) celstraffen en geldboetes van ettelijke
tienduizenden guldens opgelegd, maar oud-top
man Pieter Slavenburg werd vrijgesproken. Hoe
wel de rechtbank ervan uitging dat Slavenburg
wel op de hoogte was van de valsheid in geschrif
te die binnen de bank werd gepleegd, werd hem
dit niet strafrechtelijk aangerekend. De rechters
lieten namelijk zwaar wegen dat Pieter binnen de
raad van bestuur niet die bankafdelingen onder
zich had waar de strafbare feiten werden ge
pleegd.
Tot aan het begin van de jaren negentig herstelde
Credit Lyonnais Bank Nederland zich gestaag van
de ellende in het verleden. De winst nam geleide
lijk toe, maar een nieuwe activiteit: de kredietver
lening voor films, zou de bank opnieuw naar de
rand van de afgrond brengen.
Begin 1991 werd namelijk duidelijk dat Credit
Lyonnais Bank Nederland zich niet alleen had be
perkt tot het puur financieren van filmprodukties,
maar ook kredieten had verstrekt voor de overne
ming van het filmconcern MGM door Pathé
Communications van de Italiaanse zakenman
Giancarlo Parretti. Hij bleek een financiële charla
tan. In juli 1991 barstte de bom. Aan Paretti's
kerstboom van ondernemingen bleek voor bijna
twee miljard gulden aan kredieten verstrekt: een
zeer groot deel was dubieus. Tot nieuwe topman
werd benoemd de van de ABN afkomstige W. van
Driel, die voor de taak stond het geschonden
imago van CLBN opnieuw op te poetsen.
TAFELLAKEN
De ambitieuze Van Driel, een nuchtere Rotter
dammer, stelde in dat jaar voor de eerste keer dat
CLBN niet een rendement van 12 procent op het
eigen vermogen de best renderende bank van Ne
derland moest worden. Op de zakelijke markt, de
oorsprong van de Rotterdamse handelsbank, was
CLBN volgens Van Driel „te klein voor het tafella
ken en te groot voor het servet." Van de inmid
dels gefuseerde grootbanken ABN AMRO en NMB
Postbank (thans ING) moest marktaandeel afge
knabbeld worden. De resultaten van de bank wer
den steeds beter. Vorig jaar werd voor het eerst
sinds de zwart geld-affaire met Slavenburg's Bank
dividend uitgekeerd aan de aandeelhouders.
Maar Van Driel is nog lang niet tevreden, de winst
moet nog verder omhoog (naar een niveau van
120 miljoen).
Om in 1996 aan deze doelstelling te kunnen vol
doen, maakte de bank in januari dit jaar een
nieuwe reorganisatie bekend. Eind 1996 mogen
er bij de bank maar 2135 mensen werken: 600
minder dan in het vorige reorganisatieplan van
1991 wasvoorzien.
Hoe beter het inmiddels met CLBN ging, des te
slechter ging het zo langzamerhand met moeder-
bank Credit Lyonnais in Frankrijk. Begin 1994
bleek dat de bank een reeks miskleunen had be
gaan in zijn financieringen. Naast de inmiddels
bekende stroppen bleek dat de Franse staatsbank
(52 procent van de aandelen is in handen van de
overheid) miljarden verliezen leed op omstreden
kredieten aan onder meer de zakenman Bernard
Tapie, het geflopte Franse televisienet La Cinq,
aan het Zwitserse Sasea-concern van een andere
Italiaanse charlatan Forto Fiorini (was ooit nog
zakenpartner van Paretti in zijn filmbusiness met
CLBN), en door dubieuze vastgoedtransacties.
Het verlies van de Franse moeder over 1994 be
droeg bijna 4 miljard gulden, na ook al in 1993 2,3
miljard"in het rood te hebben gestaan. De Franse
staat kwam te hulp om de bank van de ondergang
te redden. Waarschijnlijk moeten er 7000 tot
10.000 banen van de in totaal 38.000 verdwijnen.
In dit klimaat, waarin de Franse moeder dus elke
franc kan gebruiken, deden in maart dit jaar al
geruchten de ronde dat men de winstgevende
Nederlandse dochter te gelde wilde maken. Nu is
het dan zover. Het wachten is op de volgende re
organisatie, want er zullen ongetwijfeld activitei
ten worden samengevoegd of elkaar overlappen.
ROTTERDAM HANS ROODENBURG
