7
MANIFESTATIES
ZATERDAG 10JUN11995
Amerikaanse 'vaders des vaderlands' leven voort in Plymouth
Iedere rasechteLeidenaar heeft
wel een druppeltje van hun
bloed in zijn aderen. Toch leven
de 'Pilgrim Fathers' veel meer
in de VS dan in de Sleutelstad,
waar de Engelse
geloofsvluchtelingen ooit
woonden. Amerika kent hen als
grondleggers van de
maatschappij en van
'Thanksgiving'. Eti iedere
Amerikaan kent de Mayflower,
het schip waarmee de Fathers
kwamen. In Plymouth, waar ze
daarvoor zouden de Pilgrim Fathers artikelen
importeren en exporteren."
Een groep Pilgrims (een aantal bleef in Lei
den achter) vertrok eind juli 1620 vanaf het
Rapenburg naar Delfshaven, scheepte daar in
op de door hen zelf gekochte Speedwell, en
stak over naar Southampton. Daar zou de
Mayflower, met Engelse geloofsgenoten en
vertegenwoordigers van Merchant Adven
tures, zich bij hen voegen. Gezamenlijk be
gonnen ze vervolgens aan de tocht naar
Amerika.
Tot zover verliep alles volgens zorgvuldig
uitgedokterde plannen, daarna ging het toe
val een merkwaardige rol spelen. Zo moesten
de Pilgrims na hun vertrek terugkeren naar
Engeland, omdat de Speedwell bleef lekken.
De aanlegplaats was Plymouth, waar ieder
een overstapte op de Mayflower. Die reisde
met 102 personen af.
Na 66 zware dagen op zee kwam het schip
als gevolg van de gebrekkige navigatiesyste
men niet aan in het zuidelijke, warme Virgi
nia, maar in het koude Provincetown. Dat
bleek niet bepaald de ideale vestigingsplaats.
„Het was er te winderig en er was geen vers
water", weten de opvarenden van de Mayflo
wer. Dus trokken ze verder. Ze kwamen als
vanzelf terecht in Plymouth, dat al enige ja
ren Plymouth heette omdat het zoveel op de
Engelse plaats leek.
„En dat kon natuurlijk geen toeval zijn, dat
werd gezien als de hand van God", glimlacht
Paula Fisher. De Pilgrims gingen er leven vol
gens de Mayflower Compact, de eerste Ame
rikaanse grondwet, ontleend aan het recht
van de Republiek der Zeven Verenigde Ne
derlanden. Daarin werden de vrijheid van ge
weten en de vrijheid van woord en geschrift
gegarandeerd. Dat was nodig omdat niet al
leen geloofsgenoten, maar ook 'vreemdelin
gen' (vertegenwoordigers van de merchants
en bemanningsleden) deel uitmaakten van
het eerste samenlevingsverband ter plekke.
De gemeenschap was klein en ging later op
in een andere kolonie, maar toch is juist deze
groep in de herinnering voort blijven leven.
Dat komt vermoedelijk door het vroege stre
ven naar vrijheid van de Pilgrims, dat altijd
actueel is gebleven. Voor de miljoenen die na
hen naar de VS emigreerden en voor de vele
miljoenen voor wie vrijheid nog steeds onbe
reikbaar is, dient hun onverzettelijkheid als
voorbeeld. In Amerika worden ze gezien als
the seed of the nation, het zaad van de natie,
en jaarlijks op de vierde donderdag van no
vember wordt met Thanksgiving hun vastbe
radenheid herdacht.
Acteren
Ook en vooral in Plymouth, hart van Cran-
berryland, waar even buiten de haven in zee
walvissen zijn te bekijken, en waar acteurs op
het land de zeventiende eeuw dagelijks laten
herleven. Dat acteren kun je overigens wel
aan Amerikanen overlaten. Degenen die in
de Plantation en op de Mayflower werken,
hebben een gedegen opleiding achter de rug
over de Pilgrims en de indianen die net bui
ten de omheining leefden.
Binnen de pallisade staat gouverneur Brad
ford opvolger van John Garver het land
te bewerken, en in een van de houten huisjes
rollen twee vrouwen deeg. Ze vertellen in
oud-Engels over de viering van Leidens Ont
zet en over burgemeester Van der Werff die
tijdens het beleg zijn arm aanbood. Of was
het zijn sabel? „Nee hoor, zijn arm", zo stel
len ze vast, op een toon die elke discussie
over dat onderwerp uitsluit. „Dat hebben we
steeds gehoord in de tijd dat we in Leiden
woonden. Hebben de vrouwen daar nog
steeds zo veel te vertellen?"
De Mayflower 2, een replica
uit 1957 van het oorspron
kelijke schip waarmee de
Pilgrim Fathers in 1620 de
oversteek naar Amerika
maakten.
FOTO'S PUMOTH
PLANTATION TED CURTIN
in 1620 neerstreken, is hun
dorp nagebouwd. Het stadje
wordt gezien als 'America's
Hometown'en is een soort
bedevaartsoord. Pelgrims in het
spoor van de Pilgrims reizen er
tussen heden en verleden.
rasig-iay- ïïiï
e zit verscholen in het vooronder
Jen vertelt haar verhalen'met een
misprijzende blik. „In Holland
hebben de vrouwen de broek aan", meldt ze
op samenzweerderige toon. „En de vrouwen
doen er ook de zaken. Als een meisje een
man een aanzoek wil doen, gooit ze hem
eerst voLbier om te zien of hij gaat twisten als
hij dronken is. Doet hij dat, dan hoeft ze hem
niet, want de vrouwen dulden geen tegen-
Ze kijkt triomfantelijk om zich heen, maar
spreekt zich bescheiden uit. „Ik kan maar
een wenig Niederduits spreken", zegt de
Amerikaanse. Ze is in de huid gekropen van
mrs. Garver, de vrouw van de eerste gouver
neur van de Pilgrim Fathers-kolonie in New
England in Amerika. Maar dat blijkt mee te
vallen. Mrs. Carver spreekt een heel aardig
woordje Nederlands. Oud-Nederlands, wel te
verstaan. Goed, ze brabbelt af en toe namen
die niet meer thuis te brengen zijn „Ik
woonde in Leiden op de Achtergracht, vlakbij
de universiteit" maar dat kan meer te ma
ken hebben met stedelijke veranderingen
dan met haar kennis van het Niederduits.
Mrs. Carver zegt het taaltje te hebben op
gepikt tijdens een bijna twaalfjarig verblijf te
Leiden, in het eerste deel van de zeventiende
eeuw. Nu zit ze op een bankje op de May]lo
wer 2, die is afgemeerd aan een pier in de ha
ven van Plymouth, een idyllisch plekje op
zo'n zestig kilometer van Boston in Massa-
chussetts. De tijd is er stil blijven staan. Op
de replica van het beroemde schip waarmee
de Pilgrim Fathers de grote plas overstaken,
is het altijd 24 maart 1620.
Dafum en jaar zijn bewust gekozen. De
eerste immigranten in New England, die ge
volgd werden door een eeuwenlange stoet,
zijn dan net drie maanden in Amerika. Na de
eerste strenge winter zijn al heel wat doden
te betreuren (51 van de 102 opvarenden) en
sommige leden van de groep wonen nog op
de Mayflower omdat hun huizen op het land
nog niet klaar zijn.
„Om al die omstandigheden hebben we
voor die dag gekozen", zegt Paula Fisher, pu
blic relations-manager van de Plimoth Plan
tation, het in 1947 gestichte openlucht muse
um van de Pilgrim Fathers, waartoe ook de
Mayflower behoort. „Twee dagen ervoor
heeft Carver net ^en vredesverdrag getekend
met Massasoit, het opperhoofd van de Wam-
panoag-indianen die in de buurt wonen. Het
is leuk dat de opvarenden daarover kunnen
De vrouwen en kinderen in het Pilgrim-dorp
kleden zich nog altijd als hun voorouders.
vertellen. Ze kunnen op die 24ste maart 1620
ook terugblikken op de overtocht en de win
ter die hun tol hebben geëist, en ze hebben
een geldig excuus als naar de anderen wordt
gevraagd. Dan kunnen ze zeggen dat die op
het land aan het werk zijn."
Master Jones, de kapitein van de Mayflo
wer die een paar weken later terug zal varen
naar Europa, kan dat excuus gebruiken, maar
ook mrs. Carver. Beiden vluchten geregeld in
de verontschuldiging, want de Amerikaanse
acteurs die in hun huid gekropen zijn en het
schip dagelijks acht uur bevolken, zijn volko
men op de omstandigheden ingespeeld en
gedragen zich er ook naar.
Net als trouwens hun collega's in de Pli
moth Plantation de eerste nederzetting
van de Pilgrim Fathers, die zo'n drieënhalve
kilometer van de Mayflower en de oorspron
kelijke locatie in Plymouth is herbouwd. Tus
sen de houten pallisades van het primitieve
dorp is het zeven jaar later dan op de Mayflo
wer, en inmiddels hebben andere schepen
veel meer emigranten gebracht. In de simpe
le nederzetting wisselen de cfagen wel, maar
het jaar blijft onveranderd 1627 en met 180
mensen vormen de Pilgrim Fathers dan al
een heel aparte gemeenschap.
Grondwet
Tegenwoordig komen er jaarlijks zo'n
600.000 toeristen naar Pilgrim Village en
Mayflower in Plymouth. Pelgrims die het
spoor van de Pilgrims volgen. Anno 1995 zul
len er nog wel wat meer aangetrokken wor
den, nu het precies 375 jaar geleden is dat de
Mayflower aan de Amerikaanse kust aanleg
de. Het is een stukje geschiedenis dat veel
meer leeft in de VS dan in Nederland, en dat
is te merken aan de viering. Die wordt bij ons
'afgedaan' met een paar congressen en ten
toonstellingen en een festival in Delfshaven.
Weliswaar is ook nog een speciale Pilgrim
trail uitgezet, maar de Pilgrim-regatta van
Holland naar de VS werd afgelast bij gebrek
aan sponsors.
In Amerika worden de Pilgrims beschouwd
als de vaders des vaderlands, die de Ameri
kaanse maatschappij onder meer de eerste
grondwet (de Mayflower Compacten
Thanksgiving hebben geschonken. Ze wor
den met overeenkomstig respect behandeld.
Amerikaanse nakomelingen gaan in Europa
trots op zoek naar hun roots. Zoals George
Bush, die als president speciaal daarom Lei
den bezocht. En toeristen worden'in Ply
mouth, dat niet voor niets America's Home
town wordt genoemd, het hele jaar door ge
confronteerd met allerlei herdenkingen.
Het naspelen in juli van de landing is daar
bij één van de hoogtepunten in het fraaie
plaatsje, waar bezoekers van Mayflower en
openluchtmuseum een aardig inzicht krijgen
in de leefwijze van de Pilgrim Fathers (en de
paar mothers die waren overgebleven) nadat
ze in 1620 aan land waren gegaan. Eerst ves
tigden ze zich in Provincetown, maar omdat
daar geen vers water werd gevonden, verkas
ten ze alsnog naar de baai van Cape Cod en
naar Plymouth.
Natuurlijk is daar wel meer dat aan de
komst van de groep herinnert. Alles in Ply
mouth ademt nog de geest van de Pilgrims.
Op een steenworp afstand van de Mayflower
2 een uit 1957 daterend geschenk van En
geland ligt Plymouth Rock, de rots waarop
de eerste schepelingen aan wal zouden zijn
gegaan. Wat verderop in Leyden Street staat
het enige huis dat nog over is uit die periode.
En op de heuvel waar het stadje tegenaan
ligt, rijst het National monument to the
forefathers op. Het dateert van 1889, is het
grootste standbeeld uit één stuk van de VS en
het lijkt op het Vrijheidsbeeld dat immigran
ten bij New York zo uitbundig begroet. Dit
monument, opgedragen aan de vier deugden
die de Pilgrims naar de nieuwe wereld brach
ten (moraal, recht, opvoeding en vrijheid) is
overigens licht beschadigd: uitgerekend
Vrouwe Justitia mist een paar vingers aan
een hand.
„Het gevolg van vandalisme", zegt Paula
Fisher. Ze verzwijgt ook niet dat er jaarlijks
op Thanksgiving Day betogingen zijn van in
dianen, die het maar niks vinden dat de Pil
grim Fathers als vader^ des vaderlands wor
den gezien. Het protest komt een beetje laat,
maar het geeft aan dat er wel realistisch geac
teerd wordt bij alles wat te maken heeft met
de Pilgrims.
Zij vierden Thanksgiving overigens niet elk
jaar, maar zijn wel de grondleggers van het
dankfeest, dat ze voor het eerst in 1621 orga
niseerden, maar pas twee jaar later zo noem
den. „Voor de indianen is Thanksgiving geen
feest maar een ramp, want daarmee begon
de immigratie", zegt Paula Fisher. „En dat
was voor hen het begin van het einde."
Geloof
Het begin van het einde werd overigens al
een jaartje eerder ingezet, toen de Pilgrim
Fathers besloten te emigreren uit Leiden.
Daar waren ze samengekomen nadat ze uit
Engeland waren gevlucht, omdat ze er hun
eigen puriteinse protestantse geloof niet
mochten belijden. In het voorjaar van 1608
vertrok daarom een groep naar Holland, dat
toen al bekend stond als het meest tolerante
land van Europa. Aanvankelijk vonden de
Engelsen onderdak in Amsterdam, maar ze
vestigden zich in 1609 in Leiden omdat ze er
betere huisvesting konden krijgen. Ze woon
den er in het Jean Pesijnhofje, de Schoolsteeg
en de huidige William Brewstersteeg, pas la
ter genoemd naar de man die de eigen krant
Pilgrim Press in het leven riep.
De betere huisvesting was overigens het
enige voordeel. Veel werk was er niet in de
Sleutelstad, die in het begin van de zeven
tiende eeuw werd bevolkt door vluchtelingen
uit tal van landen. Mrs. Carver weet het in
maart 1620 op de Mayflower nog als de dag
van gisteren. „Het was moeilijk arbeid te vin
den in Leiden. Vooral na de strenge winter
van 1616. Veel van onze mannen werkten
toen als wevers, voor tien stuivers per dag.
Niet veel, want een brood kostte negen stui
vers."
Het was een van de redenen waarom de
Pilgrims naar Amerika vertrokken. Mrs. Car
ver herinnert zich nog wel een paar andere
oorzaken voor het vertrek uit Leiden: „Onze
kinderen dreigden de Hollandse gewoonten
aan te nemen, het gedrag van de Hollandse
vrouwen vonden we maar vreemd en dan
was er ook altijd nog de dreiging dat de
Spanjaarden terug zouden komen. Leiden
was in 1574 ontzet en dat werd al jaren ge
vierd met tiendaagse feesten, maar het ver
drag met de Spanjaarden zou rond 1618 aflo
pen."
En de Pilgrims kozen liever voor een ont
moeting met de onbekende indianen, dan
voor de bekende wreedheid van Alva en con
sorten. „Hoe wreed die Spanjaarden waren,
was ons in Leiden verteld", zegt mrs. Carver
rillend. „Kent u het verhaal over die vrouw in
Alkmaar? Op de dag van haar bruiloft werd ze
voor de ogen van de bruidegom ontvoerd en
naar Alva gebracht. Nadat hij haar had ge
bruikt, zette hij haar op straat. Daar werd ze
meegenomen en gebruikt door soldaten die
haar daarna de keel afsneden."
Guyana
De grootste wens van de Pilgrims was een ei
gen maatschappij te stichten in de geest van
hun geloof. Als dat niet in Engeland kon, dan
moest het maar op Engels grondgebied.
Vanuit Leiden lieten ze daarom eerst hun oog
vallen op Guyana, maar de aanwezigheid van
Spanjaarden daar zorgde ervoor dat ze voor
Virginia kozen.
Om zich daar te vestigen hadden ze wel
toestemming nodig van de Engelse koning
Jacobus (James). Die was hen vijandig ge
zind, omdat de Pilgrim Press van Brewster in
Leiden berichtte over de Engelse geloofsver
volging. Maar dat probleem werd snel opge
lost, omdat het politiek goed uitkwam. Met
Spanjaarden in Florida, Californië en Texas,
Fransen in Canada en Nederlanders aan de
Hudson-rivier, dreigde Engeland de greep op
de nieuwe wereld te verliezen, dus kwam het
James wel goed uit dat de Pilgrims erheen
wilden.
„Bovendien was er een bedrijf in Londen,
Merchant Adventures, dat op zoek was naar
een nieuwe markt", weet master Jones, de
kapitein van de Mayflower. „Dat bedrijf van
speculanten financierde de reis, en in ruil
Nu het precies 375 jaar geleden is
dat de Pilgrim Fathers vanuit Lei
den en Delfshaven naar Amerika
vertrokken, worden in Nederland
en de VS allerlei herdenkingsmani
festaties georganiseerd. In Neder
land staat een aantal evenementen
op het programma van The Pilgrim
Fathers Foundation, die vier jaar
geleden werd opgericht.
Zo is van april tot en met november
langs de plaatsen Amsterdam, Lei
den, Delft en Rotterdam/Delfsha-
ven de Pilgrim Trail uitgezet. In
middels is daarvoor ook een gidsje
uitgegeven. In de Oude of Pelgrim-
vaderskerk van Delft js een perma
nente tenstoonstelling over de Pil
grim Fathers ingericht, en in Delfs
haven wordt in het weekeinde van
24 en 25 juni een uniek Pilgrim-fes
tival gehouden.
De MS Maasdam van de Holland
America Line meert tijdens een Eu
ropese cruise op 16 augustus af in
Rotterdam. Daar loopt van 16 sep
tember tot 10 maart 1996 de ten
toonstelling 'Toen zij uit Rotterdam
vertrokken' in het Maritiem Muse
um. In Rotterdam en Amsterdam
worden verder congressen gehou
den. In Leiden wordt op 20 juli een
herdenkingsdienst in de Pieters
kerk gehouden.
In Plymouth in de VS worden tal -
van activiteiten georganiseerd tot
21 december, de dag waarop de Pil
grim Fathers aan land stapten. De
evenementen variëren van het uit
varen van de Mayflower tot histori
sche parades, festivals, openlucht
concerten op de Mayflower en
vuurwerk in de Plimoth Plantation.
Alles in de Plimouth Plantation is zoals het in 1627 was, ook de huizen.
