Demonstratieverbod speelt
extreem-rechts in de kaart
Armoede en geweld bestrijden met goed onderwijs
Grieken zien sleutelrol als bemiddelaars in Bosnische crisis
Feiten &Meningen
Jo Ritzen, een
uiterst taaie
brekebeen
VRIJDAG 9 JUN11995
u\G
NIEUWSANALYSE
Politieke brekebeen, financiële boeienko-
ning, een kal met negen levens. Minister Jo
Ritzen van onderwijs doet dezer dagen alle
kwalificaties eer aan die hij de afgelopen ja
ren heeft verworven in politiek Den Haag.
De bewindsman is op het politieke toneel
menig maal onderuit gegaan en zat vaak in
de hoek waar de klappen vielen. Maar
steeds nadat de kruitdampen waren opge
trokken, deed de verfomfaaide Jo Ritzen
zijn haar weer goed, zette zijn bril recht,
veegde het stof van zijn colbertje en ging
over tot de orde van de dag.
Zo ook deze week, toen Ritzen door enke
le vertrekkende senatoren onderuit werd
gehaald. De prestatiebeurs redde het in de
Eerste Kamer net niet, en plotseling zat de
minister van onderwijs met een fors gat in
zijn begroting van dit jaar 180 miljoen en
volgend jaar bijna een half miljard.
Premier Kok sprak daags na het debacle
in de Senaat meteen het verlossende
woord: het kabinet komt Ritzen te hulp, on
danks de afspraak binnen dit kabinet dat
ministers zelf maar een oplossing moeten
vinden voor te
genvallers op
hun begroting,
de zogenoemde
budgetdiscipline.
„Je kunt niet in
redelijkheid vol
houden dat de
minister van on
derwijs hiervoor
moet opdraai
en", liet de pre
mier de Tweede
Kamer weten.
Budgetdiscipline
of niet, dit keer
ging het niet al
leen om de ge
loofwaardigheid
van de minister
van onderwijs,
maar om die van
het hele kabinet. Dat had immers vastge-
legd dat het basis- en voortgezet onderwijs
deze kabinetsperiode uit de wind zou moe
ten worden gehouden.
Bovendien mag Kok soms wat nurks
overkomen, het zou wel heel hardvochtig
zijn om Ritzen nu te laten bungelen na al
het leed dat de minister van onderwijs het
afgelopen jaar al meemaakte. De hoon die
de oud-hoogleraar over zich heen kreeg
toen hij ondanks zijn kritiek op de paarse
plannen toch voldeed aan het verzoek om
opnieuw minister van onderwijs te worden,
vooral omdat niemand anders wilde. De ei
eren en drollen die studenten de bewinds
man toewierpen wegens de bezuinigingen
op de studiefinanciering en zijn aankondi
ging de collegegelden fors te verhogen. De
woede van universiteiten en hogescholen
die de zoveelste aanslag op hun budgetten
niet pikten.
Jo Ritzen reed van hot naar her, sloot
deals, verrichtte enig creatief boekhouden
en wist met een veel beperktere college
geldverhoging (geen 1000 maar 500 gulden)
uiteindelijk zelfs de studenten te paaien, al
bleef de overhaaste invoering van de pres
tatiebeurs een heikel onderwerp. Politiek
leek Ritzen echter gedekt: paars had zich
aan de bezuiniging van één miljard op de
studiefinanciering verbonden. Nadat de mi
nister de Tweede Kamer over de streep had
getrokken door zich politiek garant te stel
len voor een behoorlijke invoering, leek het
einde van zijn krachttoer in zicht.
De Senaat had op de laatste vergaderdag
in oude samenstelling echter een uiterst
onaangename surprise in petto. De meer
derheid van 40 tegen 35 die PvdA, WD en
D66 in de senaat hadden, verdampte in lut
tele ogenblikken door twee dissidenten en
een handjevol afwezigen.
Dat Ritzen nu kan rekenen op de steun
van het kabinet betekent nog niet dat hij
volledig uit de problemen is. Dit jaar zal de
veroorzaakte schade, 180 miljoen gulden,
worden betaald uit meevallers op de gehele
rijksbegroting. De monumentenzorg, die
voorin de rij stond om daar van te profite
ren, verschuift naar het tweede plan. Dit
ongetwijfeld tot grote spijt van Ritzens
staatssecretaris Nuis, die eindelijk een suc
cesje in de cultuurwereld leek te gaan boe
ken.
Over de honderden miljoenen die het ka
binet volgend jaar misloopt, zal echter tij
dens de nieuwe begrotingsbesprekingen in
de Trèveszaal flink gesteggeld worden. En
als er extra bezuinigd moet worden, is de
omvangrijke onderwijsbegroting altijd een
geliefd doelwit. Ritzen zou echter Ritzen
niet zijn als hij ook niet dan de aanvallen
weet te pareren. Jo Ritzen laat zich niet
makkelijk uit het veld slaan.
DEN HAAG PAUL VAN DER BUL
Hoogleraar Rosenthal: 'Democratie is niet voor bange mensen
Burgemeesters moeten demonstraties van extreem-rechts in principe niet verbieden. Hun huiver voor verstoring van de openbare orde is in veel ge
vallen overdreven. Bovendien zijn demonstratieverboden koren op de molen van ultra-rechts. Bestuurskundige Rosenthal vindt het hoog tijd voor
een ander beleid. „We kunnen toch niet eeuwig doorgaan met die vossenjachten".
Het was een opmerkelijk rap
port dat het universitair Crisis
onderzoeksteam (COT) gisteren
publiceerde over het fel bekriti
seerde politie-optreden op 4
maart in Utrecht bij de verbo
den demonstraties van CP'86 en
het Komitee Utrecht tegen Ra
cisme en Fascisme (KURF). De
politie arresteerde die dag aan
de lopende band vermeende
linkse demonstranten, terwijl er
nauwelijks CP-aanhangers in de
stad opdoken. De gebeurtenis
sen in de Domstad staan niet
op zichzelf. De maanden ervoor
waren verboden demonstraties
en bijeenkomsten van CP'86 in
onder meer Zevenaar, Lisse,
Rijswijk en Rotterdam ook aan
leiding hele batterijen agenten
op de been te brengen. Vandaar
dat het COT zich ook niet be
perkte tot de gebeurtenissen in
Utrecht en opriep tot het her
zien van de inmiddels onge
schreven regel om demonstra
ties van extreem-rechts te ver
bieden.
Rosenthal: „Dat is een heilloze
weg. In principe geldt demon
stratievrijheid voor iedereen die
binnen de wet opereert. CP'86
is geen verboden organisatie.
Leden van deze partij zitten
zelfs in gemeenteraden. Als je
demonstraties van deze partij
verbiedt, dan geef je extreem
rechts argumenten in handen
om te roepen dat er in dit land
met twee maten wordt geme
ten. Je speelt ze daarmee in de
kaart. Ze spelen daar ook han
dig op in. Hun strategie is ge
richt op het uitlokken van de
monstratieverboden en tegen-
demonstraties. Dat levert gratis
publiciteit op en heeft als bijko
mend gevolg dat extreem-links
onder dezelfde noemer komt."
Het argument dat de openbare
orde in het geding is, halen be
stuurders volgens Rosenthal te
vaak uit de kast. „Burgemees
ters zijn door de jaren heen
steeds meer op de stoel van de
rechter gaan zitten. Te snel grij
Rosenthal: Argumenten aandragen tot je er purper van ziet.
pen zij naar wetten en noodver
ordeningen die eigenlijk alleen
zijn bedoeld voor zeer ernstige
ongeregeldheden."
Volgens de onderzoekers han
delen bestuurders te vaak op de
automatische piloot. Ze grijpen
naar een verbod, nemen al te
gemakkelijk het beleid van an
dere gemeenten over, maar we
ten ondertussen veel te weinig
van extreem-rechts af. „Dat vin
den ze zonde van de tijd. Ook
door de sterke gevoelens van af
keer jegens het gedachtengoed
van extreem-rechts blijft de
kermis vaak steken in alge
meenheden."
De onderzoekers vinden het be
langrijk dat een duidelijk onder
scheid wordt gemaakt tussen de
hoofdstroom van extreem
rechts (daaronder valt onder
meer de CD) en de rabiaat
rechtse splinters, zoals het neo-
nazistische Aktiefront Nationale
Socialisten (ANS) en de pas op
gerichte Fundamentalistische
Arbeiderspartij Nederland
(FAP).. CP'86 herbergt volgens
Rosenthal elementen van beide
stromingen.
Rabiaat rechts, dat geweldsver-
heerlijking tot doel verheft en
ideeën van het klassieke fascis
me en nazisme omhelst, moet
volgens Rosenthal worden ver
boden. „Ik gun het de bevolking
en mezelf niet dat zulke lieden
met swastika's in marsorde op
straat lopen. Die figuren moet je
voortdurend opjagen en de voet
dwars zetten. Daar ligt een taak
voor het openbaar ministerie.
De hoofdstroom van extreem
rechts moet volgens Rosenthal
worden aangépakt met argu
menten. „Die types, die in het
openbaar weliswaar verwerpe
lijke ideeën verkondigen maar
toch geen echte fascisten zijn,
moet je met woorden te lijf
gaan totdat je er purper van
ziet. Democratie is niet bedoeld
voor bange mensen. Ik weet dat
dit geen populair standpunt is.
Ik hoor de mensen al roepen:
schande, je moet alles verbie
den. Ik wil het probleem ook
absoluut niet bagatelliseren.
Maar als je je verdiept in ex
treem-rechts kom je tot geen
andere conclusie dan dat argu
menten je sterkste wapen zijn."
Rosenthal noemt het 'erg onge
lukkig' dat de overheid geen
strategie heeft tegen extreem
rechts. In zijn rapport, dat ook
naar regering en parlement
gaat, reiken de onderzoekers
een aantal scenario's aan voor
een betere aanpak van het ver
schijnsel. Die lopen uiteen van
verbod op de meest radicale
groepen tot het beheersbaar
maken van demonstraties van
de minder extremen. „Wij zeg
gen duidelijk: bestrijd de ideeën
van extreem-rechts, vervolg ra
biaat rechts."
Rosenthal beseft dat de door
het COT bepleite koerswijziging
stap voor stap moet gaan. Hij
zegt dan ook niet dat de voor 17
juni aangekondigde CP-demon-
stratie in Breda moet doorgaan.
Burgemeester Nijpels heeft die
demonstratie al verboden, met
een beroep op de openbare or
de. Rosenthal: „Gezien de voor
geschiedenis kun je niet ineens
het roer omgooien. Maar op
een gegeven moment moet je
het risico een keer gaan ne
men."
Extreem-rechts mag dan veel
burgemeesters voor problembn
plaatsen, een wezenlijke macht
zal deze stroming volgens Ro
senthal niet worden. „Ik blijf ge
loven in het zelfcorrigerende
vermogen van de democratie.
Kijk maar naar België, daar heb
ben de fatsoenlijke partijen met
hun 'cordon sanitaire' een ste
vige dam opgeworpen tegen het
Vlaams Blok. Dat gebeurt in Ne
derland ook als dat ooit zou
moeten."
UTRECHT JOHAN GROENEVELD
EN GODFRIED HELWIG ANP
Eredoctoraat voor Amerikaanse psycholoog Albert Bandura
Albert Bandura
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
De Amerikaanse psycholoog dr. Albert
Bandura is een expert op het gebied van
'rolmodellen'. Met zijn social learning
theory verwierf hij eind jaren '70 grote
faam; het werk is een van de klassiekers in
de moderne psychologie geworden. Ban
dura, die vandaag een eredoctoraat ont
vangt van de Rijksuniversiteit Leiden,
maakt zich echter weinig zorgen over het
toenemend aantal jeugdhelden la Arnold
Schwarzenegger. „Er wordt in de media
nogal hysterisch gedaan over die toename
van criminaliteit," zegt de aan de Stanford
Universiteit verbonden hoogleraar. „Wat
mij meer interesseert is de vraag waarom
65 procent van de jongeren in Amerikaan
se getto's, een ruime meerderheid dus,
niét crimineel wordt."
Slecht voorbeeld doet volgen, daarvan is
Bandura overtuigd. Zijn experimenten met
kinderen toonden eind jaren '70 aan dat
kleuters van een jaar of vijf enthousiast de
boel kort en klein slaan na het zien van een
agressief getint filmpje. „Naarmate kinde
ren meer van dat soort beelden zien wor
den ze ook steeds toleranter ten opzichte
van geweld."
Ook bij volwassenen heeft het bekijken van
gewelddadige films negatieve effecten.
„Lange tijd dacht men dat het een uitlaat
klep was voor opgekropte woedegevoelens,
maar dat is absoluut niet waar. Het geeft
juist een emotionele opleving van die ge
voelens."
De Republikeinse senator en presidents
kandidaat Dole, die vorige week oproep tot
een verbod op 'amorele, gewelddadige
films', vindt hij echter hypocriet.
„Criminaliteit wordt door een groot aantal
factoren bepaald. Vooral door onze krachti
ge wapenwet, die iedereen in staat stelt met
een handwapen op zak te lopen. Iedereen
in Amerika ziet die uitspraak van Dole als
een politieke stunt. Want Dole staat dus wel
achter die wapenwet."
„Mijn eigen mening is dat slechte televisie
vervangen moet worden door goede televi
sie. De regering moet daarvoor meer geld
uittrekken. Maar de Republikeinse Partij,
van diezelfde meneer Dole, wil daarop juist
bezuinigen."
„De mogelijkheid bestaat ook om televisie
toestellen van chips te voorzien en speel
films te elektronisch te klassificeren. Dan
kunnen ouders zelf bepalen welke films wel
en niet op hun scherm komen. Al zullen de
televisiestations niet erg blij zijn met zo'n
ontwikkeling. Zij zullen zeggen dat actie
films in een grote behoefte voorzien.
Maar dat is een publieke misvatting. Situa
tion-comedy's en showprogramm's hebben
veruit de hoogste kijkcijfers. Maar om eco
nomische redenen worden er ook veel ge-
weldsfilms uitgezonden. In de 20 minuten
tussen twee reclameblokken kun je geen
genuanceerd drama brengen. Conflicten
moeten kort en krachtig in beeld worden
gebracht. Veruit de gemakkelijkste manier
om dat uit te beelden is door het gebruik
van fysiek geweld.
Veel actie en decibellen zijn daarnaast ook
nodig om de aandacht van de kijkers vast te
houden. Want veel mensen hebbben de te
levisie aan staan terwijl ze in huis wat an
ders aan het doen zijn. Als ze af en toe wat
geschreeuw horen moeten ze wel naar het
scherm kijken."
Anderzijds vindt Bandura de mening dat
'amorele' film- of televisiebeelden de Ame
rikaanse jeugd verpest overdreven. „De me
dia geven een verkeerd beeld van de crimi
naliteit. Men doet nogal hysterisch over die
toename van criminaliteit. Wat in de krant
en op televisie komt zijn geïsoleerde geval
len. De heavy viewers zien de maatschappij
daardoor veel gevaarlijker dan 'ie is. In wer
kelijkheid is het zo dat in Amerikaanse bin
nensteden het aantal jongeren dat een cri
minele carrière begint in de minderheid is.
Een ruime meerderheid, 65 procent, groeit
gewoon op, maar daar hoor je weinig over.
Ik vind dat juist opmerkelijk. In zo'n omge
ving, waar de omstandigheden slecht zijn
redden veel ouders het om hun kinderen
normaal op te voeden. Verbazingwekkend
dat zo'n hoog percentage daarin wèl slaagt.
Voor mij is het een uitdaging om te onder
zoeken waarom de meerderheid, ondanks
die slechte voorbeelden in de buurt, juist
niét crimineel wordt."
Met lede ogen ziet Bandura dat de 'hysterie'
over criminaliteit ertoe leidt dat in Califor
nia meer geld wordt gestoken in de bouw
van gevangenissen dan in onderwijs.
Als je in California tegenwoordig drie mis
drijven hebt gepleegd krijg je levenslang,
ongeacht wat voor misdrijven. Het hoeven
niet per se geweldsdelicten te zijn. Dus
moeten er de komende vijfjaar vijftien ge
vangenissen worden gebouwd. Het geld dat
daarvoor nodig is gaat ten koste van het
budget voor hoger onderwijs. En dan staan
die gevangenissen er straks, maar'is het
land dan veiliger? Nee. Want armoede en
geweld zijn alleen te bestrijden met goed
onderwijs. Als je een leuke baan hebt is cri
minaliteit niet aantrekkelijk meer."
Rolmodellen zijn, in de visie van Bandura,
op allerlei terreinen bepalend voor mense
lijk gedrag. De Amerikaanse hoogleraar gaat
dan ook niet mee met de huidige trend om
de verschillen tussen seksen en rassen voor
een groot deel aan biologische factoren toe
te schrijven. „Biologische verschillen zullen
wel bijdragen in de verschillen tussen man
nen en vrouwen, maar verklaar je daarmee
dat tandartsen altijd mannen zijn en de ver
pleging een typisch vrouwelijk terrein is? Ik
denk heniet."
LEIDEN ERNA STRAATSMA
Griekenland heeft deze week te kennen ge
geven dat het een onvervangbare rol denkt
te hebben bij het zoeken naar een oplossing
van de crisis rond de blauwhelmen die door
de Bosnische Serviërs worden gegijzeld. De
regering in Athene wil zelfs bemiddelen tus
sen de Servische regering in Belgrado en de
Bosnische Serviërs in Pale.
Na een missie van 48 uur naar het Servische
kamp eisten de Griekse ministers Carolos
Papoulias (Buitenlandse Zaken) en Gerassi-
mos Arsenis (Defensie) gisteren voor zich
zelf de verdienste op de vrijlating van een
tweede groep van 111 VN-soldaten te heb
ben bereikt.
Wat heeft de Griekse succes bij de Serviërs
mogelijk gemaakt? Om te beginnen is Grie
kenland de enige orthodoxe lidstaat van EU
en NAVO, en de orthodoxe gezinte is een
belangrijk aspect van de nationale identiteit
van de Serviërs. Ten tweede hebben Grie
ken en Serviërs een eeuwenlange geschie
denis van strijd tegen de Turken gemeen.
De Griekse premier Andreas Papandreou
ziet de missie van de twee ministers dan
ook als „een eerste, zeer belangrijke stap
voor het vredesproces in de regio. Ik denk
niet dat er binnen EU en Contactgroep, met
uitzondering van Rusland, een ander land is
dat zo goede betrekkingen met Belgrado
heeft en waarvoor de deur naar Pale open
staat." Arsenis wil zelfs bijdragen tot een
'toenadering' tussen de Servische president
Slobodan Milosevic en de Bosnisch-Servi-
sche leider Radovan Karadzic.
„De ontwikkelingen in de regio verkeren in
een cruciale fase, en Griekenland heeft nu
de taak de Bosnische Serviërs ervan te over
tuigen dat met militaire middelen geen op
lossing kan worden gevonden", aldus Arse
nis. De twee Griekse ministers hebben Ka
radzic niet kunnen beloven dat de NAVO
geen luchtaanvallen meer zal uitvoeren,
maar de Bosnische Serviërs hebben wel
'vriendschaps-garanties' van het tweetal ge
kregen.
Athene verzet zich al lang tegen elke mili
taire interventie van buiten op de Balkan uit
vrees dat daaruit een oorlog zou kunnen
ontstaan waarin de hele regio verwikkeld
raakt, Griekenland en Turkije incluis. Daar
om zal Arsenis opnieuw bij zijn EU- en
NAVO-collega's aandringen op het zoeken
naar een oplossing door onderhandelingen.
Karadzic heeft herhaaldelijk gezegd dat 'de
Serviërs maar twee vrienden hebben, de
Grieken en God'. De regeringsgezinde
Griekse krant Ta Nea heeft een lange repor
tage gewijd aan tientallen Griekse 'strijders
die aan alle fronten vechten in de naam van
de orthodoxie en de Grieks-Servische
vriendschap'.
Talrijke vertegenwoordigers van de grote
politieke partijen in Griekenland, de
Griekse Orthodoxe kerk en de meest uiteen
lopende vertegenwoordigers van de(
economie hebben al bezoeken aan Pi
bracht. De belangrijkste Griekse vake
les hebben een actie opgezet voor hu
taire hulp aan de Bosnische Serviërs,
hebben al 120 ton kleding en eten ing
meld.
ATHENE AFP-Rtr
