Emotie speelt geen
rol bij borstkanker
Gezondheid
Hartoperatie bij kinderen laat heel lang sporen na
MAANDAG 29 MEI 1995
REDACTIE SASKIASTOEUNGA 023-150265
Borstkanker komt meer voor bij vrouwen van wie fami
lieleden in de eerste graad borstkanker hebben gehad, bij
kinderloze vrouwen en bij vrouwen die pas relatief laat,
na hun dertigste, hun eerste kind krijgen. Er wordt wel
eens gesuggereerd dat ook persoonlijkheidsfactoren van
de vrouw een rol spelen bij het krijgen van borstkanker.
Komt borstkanker inderdaad meer voor bij vrouwen die
vaker boos, angstig of depressief zijn dan bij vrouwen die
hun gevoel minder laten spreken, of juist andersom?
Om die vraag te kunnen beant
woorden heeft drs. Eveline Blei-
ker gebruik kunnen maken van
een groot aantal vragenlijsten
die waren ingevuld door vrou
wen, die in Nijmegen aan het
bevolkingsonderzoek naar
borstkanker deelnamen. Zij
moesten vragen beantwoorden
die te maken hadden met per
soonlijkheidsfactoren: angst,
boosheid, depressie, rationali
teit, anti-emotionaliteit, begrip,
optimisme, sociale steun, en ex
pressie en controle van emoties.
Van de bijna tienduizend vrou
wen van 43 jaar en ouder die
meededen, is er in de onder
zoeksperiode bij 131 vrouwen
de diagnose borstkanker ge
steld. De antwoorden van deze
131 vrouwen zijn vergeleken
met die van een vergelijkbare
groep van 771 vrouwen die
geen borstkanker hadden. Van
deze factoren bleek na uitvoeri
ge analyse alleen de factor anti-
emotionaliteit een verband met
het krijgen van borstkanker te
laten zien.
Is anti-emotionaliteit niet zoiets
als rationaliteit? De vraag is be
grijpelijk, zegt Bleiker. ,,Toch is
uit psychologisch onderzoek
naar voren gekomen dat de be
grippen rationaliteit en anti-
emotionaliteit elkaar niet dek
ken. Dat laatste begrip is het
beste te omschrijven als 'ik laat
mijn gedrag niet door mijn ge
voel beïnvloeden."
Het verband tussen het krijgen
van borstkanker en anti-emo
tionaliteit is echter maar zwak,
zegt de promovenda.
„Lichamelijke factoren als het
voorkomen bij eerstegraads fa
milieleden - wellicht door een
zelfde gedrag of door dezelfde
eetgewoonten - en de periode
van kinderloosheid vertonen
een veel sterker verband met
het optreden van borstkanker.
Daarnaast blijkt bij vijf tot tien
procent van de vrouwen erfelij
ke factoren een belangrijke rol
te spelen."
Overigens werd er, wat de licha
melijk factoren betreft, geen
verband gevonden tussen het
Waar we ons wel ongerust over kunnen maken is dat de kans op borst
kanker, ongeacht risicofactoren, in Nederland heel hoog is. foto pr
begin van de menstruatie op
jonge leeftijd, overgewicht, het
gebruik van de pil en van
oestrogenen na de menopauze.
Moeten 'anti-emotionele' vrou
wen zich nu ongerust maken?
„Nee." zegt Bleiker, „daarvoor
is het verband veel te zwak."
Vrouwen kunnen zich door
haar onderzoek gerustgesteld
voelen, is haar conclusie. Of ze
nu vaak boos zijn of niet, angst
hebben of niet, zich depressief
voelen of niet, rationeel zijn of
niet: het heeft geen invloed op
hun kans op het krijgen van
borstkanker. Waar ze zich wel
ongerust over kunnen maken is
dat de kans op borstkanker, on
geacht risicofactoren, in een
land als Nederland relatief hoog
is. Als het huidige patroon zich
voortzet, zal één op de tien
vrouwen in ons land borstkan
ker krijgen.
HENK MELLEMA.
Veel mensen die al op jonge
leeftijd aan het hart zijn geope
reerd blijken in hun kindertijd
aanzienlijk meer gevoelens van
angst en depressie te hebben
dan andere kinderen. Aan de
andere kant doet deze groep het
als jong-volwassenen in veel
opzichten beter dan doorsnee-
Nederlanders van dezelfde leef
tijd. Wellicht willen ze laten zien
dat ze niet voor anderen onder
doen. Dat is een van de uitkom
sten van het promotieonder
zoek van kindercardioloog F.J.
Meijboom, waarmee hij vorige
week aan de Erasmus Universi
teit Rotterdam is gepromoveerd
De gevolgen van een operatie
op jonge leeftijd kan per land
verschillen, meent Meijboom.
„Op de Nederlandse arbeids
markt blijken volwassenen die
als kind geopereerd zijn aan een
aangeboren hartafwijking, vrij -
wel normale kansen te hebben
op het vinden van een baan; dit
in tegenstelling tot de situatie in
Engeland en de Verenigde Sta
ten," aldus de cardioloog in zijn
negende stelling bij zijn proef
schrift.
Voor zijn onderzoek heeft Meij
boom de vijf meest voorkomen
de aangeboren hartafwijkingen
onder de loep genomen. Dat
zijn een opening in de schei
dingswand tussen beide hart-
boezems, dan wel tussen beide
hartkamers, een vernauwing
'"TT
Jonge operatie-patiënten blijken in hun kindertijd aanzienlijk meer gevoelens van angst en depressie te heb
ben. foto cpd
van de klep tussen rechter hart
kamer en de longslagader (pul-
monaalklep-stenose), een om
wisseling van de positie van de
lichaamslagader (aorta) en
longslagader, en de zogenoem
de tetralogie van Fallot.
Bij deze laatste aandoening zijn
er vier dingen mis: een opening
in de scheidingswand tussen de
hartkamers, een vernauwing
van de pulmonaalklep, het feit
dat de aorta uit zowel de linker
als de rechter hartkamer ont
springt, en-een verdikking van
de wand van de réchter hartka
mer. Alle opnieuw onderzochte
jongelui waren in de periode
1968-1980 in het Rotterdamse
Sophia kinderziekenhuis geope
reerd.
De gemiddelde leeftijd waarop
de kinderen eertijds geopereerd
waren, lag rond de vijf jaar. De
kinderen met een opening in
het tussenschot tussen de boe
zems en op één na alle kinderen
met een vernauwing van de
hartklep naar de longslagader
hebben de ingreep overleefd.
Bij de andere drie operaties va
rieerde het sterfte-percentage
tussen de 13 en 20 procent.
Voorbode
Het merendeel van de jongelui
zei zich 15 jaar na de operatie
goed gezond te voelen en zich
normaal te kunnen inspannen.
Toch bleek bij uitgebreid hart-
onderzoek, dat een groot aantal
van hen - ongeacht de oor
spronkelijke hartafwijking of de
toegepaste chirurgische tech
niek - nog restafwijkingen van
het hart vertoonde. Het gaat
hierbij om ritmestoornissen en
een ernstige verwijding van de
rechter hartkamer. Hoewel de
meesten geen klachten hadden,
blijven hun vooruitzichten voor
de langere termijn onzeker, al
dus Meijboom.
Hij meent dan ook dat langer
vervolgonderzoek nodig is om
erachter te komen of de gevon
den restafwijkingen uiteindelijk
toch niet een voorbode zijn van
een niet goed functionerende
rechter-hartkamer of van rit
mestoornissen die echt klach
ten geven.
PUZZEL
Juiste opgaven van
kruiswoordraadsel
Per abuis zijn zaterdag bij de
opgave van het wekelijkse kruis
woordraadsel de verkeerde om
schrijvingen geplaatst. We pu
bliceren vandaag alsnog de juis
te opgaven behorend bij het za
terdag gepubliceerde diagram.
We bieden de puzzelaars onze
excuses aan voor deze vergis
sing.
Nummer21
Horizontaal: I. beraad; 6. bij
planeet; 12. venster; 13. voorbij;
14. getijde; 16. akelig; 18. die
renverblijf; 19. persoonlijk vnw.;
20. snel; 22. veelvoud van tien;
24. stuk hout; 25. oorsprong;
26. slingerplant; 27. gewricht;
28. koker; 30. vruchtennat; 32.
sprookjesfiguur; 33. voegwoord;
34. hesp; 36. zeil; 37. voorzetsel;
39. nachtvlinder; 43. blaassteen;
45. hel; 47. lof; 48. huisdier; 50.
Europeaan; 51. coureur; 54.
akelige man; 56. verdieping; 57.
zitting; 60. dank betuigen; 64.
brander; 65. cijfer; 67. een zeke
re; 68. beroep; 70. honger; 72.
schoolvak; 74. deel van de bij
bel; 76. deel van een gebouw;
77. bewonderaar; 78. voorzet
sel; 79. roofdier; 81. hoofddek
sel; 83. familielid; 84. koraalei
land; 85. behoorlijk; 87. idee;
88. bergplaats; 89. volmacht;
91. echtgenoot; 92. afstands
maat; 93. gier; 94. blaam; 96.
Chinese afstandsmaat; 97. be
richt; 98. licht breekbaar; 100.
geen mens; 101. kampeergele
genheid.
Verticaal: 1. transporteur; 2.
bijwoord; 3. gemalin van Aegir;
4. half vrije; 5. brandverf; 7.
Spaans riet; 8. wisselborgtocht;
9. bevestiging; 10. slee; 11. kla
vier; 15. adellijk persoon; 17.
tocht; 18. pas; 19. vaartuig; 21.
aardkluit; 23. bloot; 24. roem;
29. epiloog; 31. sport; 35. Chi
nese deegwaar; 36. Europeaan;
38. boterton; 40. ieder; 41. ge
doofd; 42. cijfer; 44. wijfjesree;
46. op geen plaats; 49. sierplant;
52. muurholte; 53. ankerplaats;
54. gelofte; 55. alcoholische
drank; 57. dier dat nog gezoogd
wordt; 58. legerleiding; 59. vol
maakt; 61. offertafel; 62. elite;
63. electrische spanning; 65.
ernstig; 66. snavel; 69. bunzing;
71. grond om een boerderij; 73.
hertachtig dier; 75. vereerd
symbool; 78. halfedelsteen; 80.
kledingstuk; 81. zijde; 82. grap
penmaker; 83. boom; 85. afne
men; 86. soort garnaal; 89.
pampahaas; 90. uitdrukking;
93. oude vochtmaat; 95. hoog
ste punt; 97. persoonlijk vnw.;
99. muzieknoot.
Welke twee woorden worden
gevormd door de letters in de
volgende vakjes: 9 56 39 2
96 42 79 53 70 85 14 en
8. 101 .34.22.68.51 .26.72
16.60?
P
u
z
z
E
L
G
L
A
A
T
R
0
p
R
0
0
V
T
0
R
E
M
A
K
L
E
E
P
s
s
E
0
R
L
F
M
L
A
E
E
N
R
G
L
B
R
E
E
S
E
E
A
E
0
1
B
1
E
T
E
Z
N
1
L
K
w
D
T
E
E
L
A
1
W
1
N
L
K
N
E
R
T
Z
L
A
R
E
U
E
0
U
S
A
B
0
T
E
D
P
V
T
0
K
c
A
A
W
N
0
0
N
E
L
L
1
H
c
S
R
E
V
0
D
A
R
F
E
0
L
s
1
M
G
L
R
1
M
0
H
E
K
E
A
E
N
H
0
G
M
N
c
N
P
T
M
T
1
E
A
E
1
K
S
E
E
S
1
K
L
N
c
L
R
V
A
R
N
E
R
A
N
E
V
E
E
V
E
L
1
E
P
R
E
T
N
1
w
N
P
T
P
A
R
T
E
1
S
T
A
A
T
S
S
Basset
Betonvloer
Bewaakt
Eenling
Elleboog
Evenaren
Grootzeil
Knoflookworst
Lemma
Mandaat
Oordeel
Plakmiddel
Prieel
Primair
Scheikundige
Schoener
Specialiteit
Speelkamer
Speeltuin
Staatsietrap
Stevig
Telkens
Traktement
Verschillend
Vleeshouwer
Voorportaal
Wankel
Weghalen
Winterpeil
OPGAVE
OPLOSSING
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de genoemde woorden ver
stopt. Ze zijn te lezen van links
naar rechts, van rechts naar
links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin. Sommige
letters worden dubbel gebruikt.
Streep alle woorden door. De res
terende letters vormen dan regel
voor regel van boven naar bene
den nog een woord.
CRYPTOGRAM
kalven
s-w-n-i-e
piano-e-s
a-s-dorst
nawee-e-e
aknal
botten
o-ei
beroep
f-0-8-0-c-c/- s f-f-m
ff-o. m-m-f-l -o. /V- <s /-/V £>-£ ff-a -
£-# af a-f.'
f/r
/q,Z
S
vrrrrr
HAR 1 NöSTRAAT 1
öpylb
-
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
„Meneer Bommel is altijd te laat met
zijn belastingen", zei de ambtenaar
eerste klasse wrang. „Altijd zijn er be
zwaren en uitvluchten. En nu weer
een smoesje over inbraak. Dat moet
uit zijn. Ik ga uw boedel beschrijven
en verzegelen!"
Hij wendde zich om en verdween in
de richting van het huis. „Mooi is
dat!" jammerde heer Ollie. „Waarom
heb ik me dan verzekerd, als de ver
zekering niet betaalt?" „Er zullen vra
gen rijzen", legde de heer Hachel-
bout uit. „Waarom kwam die inbraak
^lufHiada^l^ei^ekennf^va^jE
gesloten? Waarom bewaarde u het
geld niet in een kluis? Dat zal een
vreemde indruk op de maatschappij
maken." „Nou, op mij ook" viel
commissaris Bas in. Hij had een noti
tieboekje getrokken en keek heer
Bommel vol vertrouwen aan. „Waar
om hebt u de politie niet gewaar
schuwd na de inbraak?" vroeg hij.
„Ik... eh... ik was wat zenuwachtig",
stamelde heer Ollie. „Dat kwam van
de voortekens, als u begrijpt wat ik
bedoel." „Voortekens?" mompelde
de politiechef, de wenkbrauwen op-
trekkend. „Onzin, waarom wasje ze-
nuwachtig, Bommel?" „Door dat ra
vennest!" riep heer Bommel geprik
keld. „Ik verwachtte een inbraak, zo
doende!" „Aha!" zei de beambte met
een kille glimlach. „Jullie verwacht
ten een inbraak, hè? Dat is zo goed
als een bekentenis. Die hele zoge
naamde inbraak is in elkaar gezet om
de verzekeringsmaatschappij te laten
opdraaien voor je belastingschuld. Ja,
ja. Dat wordt een lelijke zaak!" Nu
werd het heer Ollie teveel. Met een
rauwe kreet sloeg hij de commissaris
de pet over de ogen.
H
W E
R
Weersvooruitzicht
DINSDAG 29: MEI
Neer?iaqKans
DOOR HANS VAN ES
Het zomerachtige weer van het
afgelopen weekeinde hadden we
te danken aan de positie van een
groot depressiegebied boven de
Britse Eilanden en de Atlanti
sche Oceaan. Hierdoor werden
subtropische luchtmassa's in een
zuidelijke tot zuidwestelijke stro
ming over het land gevoerd. Op
de meeste plaatsen werd ca. 22
graden bereikt; in de oostelijke
helft van het land zelfs 26 gra
den.
De atmosfeer toonde zich wel erg
gevoelig voor opwarming. Zo ont
stond er zatermiddag vrij onver
wacht een buienlijntje boven de
westelijke kuststrook. Er vielen
enkele korte, pittige regenbuien.
Spoedig brak de zon weer door,
maar het gevallen vocht maakte
de lucht wel broeierig. Zondag
nam de zuidenwind nog wat in
kracht toe, maar de aangevoerde
warme lucht was nog vochtiger
geworden, zodat de zon vrijwel de gehele dag verscholen bleef.
De wolkenvelden, die overtrokken hadden soms een dreigend, on-
weersachtig aanzien. De soms grillige vormen wezen op turbulente
stromingen ter hoogte van de wolkenbasis. Laat in de middag en
avond had zich een neerslaggebied gevormd aan de voorzijde van ko
lere lucht, die vanaf de oceaan kwam aanzetten. De radarbeelden v«
Nederland lieten enkele stevige 'pitten' zien, plaatsen met heftige n
genval en onweer.
Vandaag ligt het hele land in de koelere lucht; de benauwde lucht-
massa heeft plaatsgemaakt voor frissere en drogere lucht, waarin
slechts zeer lokaal nog een bui voorkomt. Morgen verandert er in dit
weerbeeld nog weinig. We zitten inmiddels wel aan de 'verkeerde' zi
de van de depressie. De as van lagedruk ligt de komende dagen ten
oosten van Nederland. Hierdoor zit de wind voorlopig in een frisse
hoek, meestal matig uit richtingen tussen west en noord. Warme
lucht uit Midden-en Oost-Europa met plaatselijk meer dan 30 grade
- kan ons voorlopig niet meer béreiken
Een groot deel van de week zullen we het moeten doen met maxima
van ca. 16 graden. Vanaf woensdag neemt de kans op een bui weer
toe, maar de zon laat zich ook regelmatig zien.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
maandag.
Noorwegen:
Wolkenvelden, in het bin
nenland ook af en toe zon
en vooral langs de kusten
regen. Maxima ongeveer
20 graden, aan zee enkele
graden lager.
Zweden:
Aan de bewolkte kant en
vooral aan de kusten hier
en daar regen. In het bin
nenland ook wat zon en
kans op een enkele fikse
regen- of onweersbui.
Middagtemperatuur onge
veer 22 graden.
Denemarken:
Vandaag toenemende be
wolking, later gevolgd door
een enkele regen- of on
weersbui. Morgen weer
enkele opklaringen en
veelal droog. Middagtem-
peratuu r ongeveer 20 gra-
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Wisselend bewolkt en voornamelijk van
daag enkele buien Eerst nog een stevi
ge westelijke wind. Middagtemperatuur
ongeveer 17 graden, in Ierland en
Schotland enkele graden lager.
België en Luxemburg:
Vandaag eerst wolkenvelden en een en
kele regen- of onweersbui, later opkla
ringen. Morgen af en toe zon maar ook
een enkele bui. Middagtemperatuur on
geveer 18 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag van het westen uit enkele fikse
regen- of onweersbuien. Morgen afwis
selend zon en wolken en een enkele bui.
Middagtemperatuur ongeveer 19 gra
den, morgen nog een graadje lager.
Portugal:
Zonnig, in het noorden ook nu en dan
wolkenvelden. Droog. Middagtempera
tuur van 20 graden aan de noordelijke
kust tot 30 in het oostelijke en zuidelij
ke binnenland, in de Algarve iets onder
de 30 graden.
Madeira:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 25 graden.
Spanje:
Zonnig, maar in het noorden wolkenvel
den en vooral morgen een enkele bui.
Middagtemperatuur aan de Costa's in
het zuidoosten tussen 25 en 28 graden,
in het binnenland maxima tussen 28 en
35 graden. Morgen in het noorden min
der warm.
Canarische Eilanden:
Zonnig. Middagtemperatuur tussen 28
en 32 graden.
Marokko:
Westkust: Zonnig en warm. Middagtem
peratuur aan de stranden tussen 28 en
33 graden.
Tunesië:
Overwegend zonnig. Middagtempera
tuur aan zee ongeveer 28 graden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag veel wolken en enkele stévige
regen- of onweersbuien, mogelijk met
windstoten. Aan de Cóte d'Azur nog
droog en zonnig. Morgen in het noorden
en westen opklaringen. Geleidelijk
steekt de Mistralwind op. Middagtempe
ratuur van van 18 in het noorden tot 28
in het zuidoosten Morgen maxima rond
de 18 graden, in de Provence rond 23
graden.
Mallorca en Ibiza:
Zonnig en droog. Morgen meer wolken
en kans op een onweersbui. Middagtem
peratuur ongeveer 28 graden
Italië:
Eerst veel zon en droog. Morgen vooral
in het noorden en midden wolken en een
enkele regen- of onweersbui. Maxima
meest tussen 25 en 30 graden. Morgen
in het noorden minder warm.
Corsica en Sardinië:
Vandaag nog droog en zonnig. Morgen
meer bewolking en vooral op Corsica een
regen- of onweersbui. Middagtempera
tuur tussen 24 en 28 graden.
Malta:
Zonnig en warm. Middagtemperatuur te
gen de 30 graden.
Griekenland en Kreta-.
Zonnig, in het Griekse binnenland kans
op een onweersbui Middagtemperatuur
aan zee ongeveer 26 graden, landin
waarts ongeveer 30 graden.
Turkije en Cyprus:
Zonnig, landinwaarts kans op een lokale
regen- of onweersbui. Middagtempera
tuur aan zee van 25 graden op de Dar-
danellen tot 30 in het oosten.
Duitsland:
Vandaag enkele regen- of onweersbuien,
maar in het oosten nog droog en zonnig
Morgen ook in het oosten buien en later
van het noordwesten uit opklaringen
Middagtemperatuur ongeveer 22 gra
den. morgen iets lager.
Zwitserland:
Van het westen uit bewolking en enkele
fikse regen- of onweersbuien Maxima
van 22 in het noorden en 26 in het zi
den. Morgen veel frisser.
Oostenrijk:
Vandaag perioden met zon en maar
kleine kans op regen of onweer. Morg
meer bewolking en vooral in het west
een bui. Middagtemperatuur tussen
in het westen en 28 in het oosten, m
gen overal iets koeler.
Polen:
Af en toe zon en op de meeste plaat»
droog. Morgen in het westen bewolkt
kans op regen. Middagtemperatuur c
geveer 27 graden, aan zee rond 22 gr
Tsjechië en Slowakije:
Perioden met zon en vooral morgen e
lokale regen- of onweersbui. Midda
temperatuur ongeveer 28 graden,
gen in het westen minder warm.
DINSDAG 30 MEI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05.28 Zon onder 21.
Maan op 06.28 Maanonder22.
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 05.11 17.35 04.44 - 17.
Laag 01.00- 13.17 00.41 - 12.
Weerrapporten 29 mei 08 uur:
station weer wind U
Eindhoven
Oen Helder
Rotterdam
Twente
