Pharos of de Mamelukse citadel?
Wetenschap Techniek
Plankton doodt sardientjes
Uitgedroogd brood niet regelmatig
DONDERDAG 18 ME11995
QNt
Voor de zuidkust van Australië
zijn miljarden sardientjes ge
storven nadat koude zeestro
men vanuit de diepte een onge
ëvenaarde hoeveelheid plank
ton naar de wateroppervlakte
hadden gedreven. Omdat de
sardientjes het hoofdvoedsel
Oude ruïnes
Chinese archeologen hebben
ruïnes ontdekt van een stad
uit de Yangshao-cultuur, da
terend van 4.000 tot 6.000
jaar geleden. De ruïnes wa
ren gevonden in de centraal
gelegen stad Zhengzhou in
de provincie Henan.
Aangenomen wordt dat het
om de oudste ruïnes van een
stad gaat die ooit in Chfha
zijn gevonden. De gevonden
lemen stadsmuren zijn van
onderen vijf tot zes meter
breed en bovenaan meer dan
drie meter, en wijzen op
vooruitstrevende bouwtech
nieken in die tijd, aldus Xin
hua, het Chinese staatspers-
bureau.
1
G
F
E
O
E
O
I
N
2
F
G
I
R
O
O
E
L
3
L
N
S
O
V
E
P
E
4
R
T
R
L
u
O
I
K
5
F
T
I
R
z
M
O
A
6
M
E
T
E
O
U
W
T
7
S
F
E
M
I
O
L
K
8
D
K
O
O
E
R
L
N
9
S
T
I
E
E
N
R
A
10
K
L
R
S
I
E
D
K
11
N
E
O
D
L
I
G
E
12
E
G
F
A
U
T
'J
W
13
L
D
O
S
N
G
T
R
14
M
E
O
K
N
E
R
S
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT
Streep op elke regel de letters weg,
die samen het woord vormen dat
overeenkomt met de omschrijving.
De resterende letters vormen van bo
ven naar beneden en van links naar
rechts een citaat.
Horizontaal:
1tip; 2. sierlijk flesje; 3. vergroot
glas; 4. kledingstuk; 5. bedrijf; 6.
vogel; 7. gebrek; 8. stekel; 9. man
nelijk dier; 10. soort kers; 11. ver
eist; 12.vlug; 13. brandbaar koord;
14. zware hamer.
KRUISWOORDRAADSEL
koe-e-kam
a-garde-i
-fortuin-
er-ase-oa
link-tets
evarit
vore-mate
eo-eta-ir
-legende-
ij-saldo-1
sop-g-fel
Duikers zoeken op zeebodem naar de vader van alle vuurtorens
Egyptische en Franse duikers
zijn komende weken druk bezig
om voor de kust van Alexandric
(Middellandse Zee) te zoeken
naar de restanten van een 2200
jaar oude
moedelijk 1201
der van alle
r hoge
ge
naamd Pharos, was in de oud
heid een begrip en gold 1600
jaar lang als een van de zeven
wereldwonderen.
De duikers hebben tot taak om
20.000 vierkante meter zeebo
dem voor de kust van Alexan-
drië in kaart te brengen. Het ge
bied is een onderzees graf van
Romeins-Griekse tempels,
standbeelden en, naar wordt
verondersteld, de vermaarde
vuurtoren. Het bouwwerk werd
in 279 voor Christus gebouwd
op een eilandje voor de kust,
waarmee het via een dam was
verbonden. In 1100 en 1307
hadden aardbevingen plaats die
de toren in zee deden storten.
De ruïnes op de zeebodem wor
den bedreigd door een tweede
grootschalig project ter bescher
ming van een ander wonder uit
het verleden: een 15de eeuws
fort dat op hetzelfde eilandje
werd opgetrokken als waar eens
de vuurtoren stond. Het fort
dreigt in zee weg te zakken en
moet worden beschermd met
een zware betonnen stormwal.
Met het betonstorten werd be
gonnen in 1993, maar het pro
ject kwam in 1994 tot stilstand
onder een lawine van protesten.
Gevreesd wordt dat de storm-
wering voor eens en altijd de
restanten van de legendarische
vuurtoren zal bedekken. De
Egyptische regering heeft daar
om tot opschorting van de
werkzaamheden besloten, maar
het uitstel geldt slechts tot de
herfst van 1995.
Jean-Yves Empereur, directeur
van het Franse Centrum van
Alexandrische Studies, spreekt
van een strijd tussen „de
Grieks-Romeinse oudheid en de
Mamelukse citadel". Zijn cen
trum heeft de leiding van het
team van twintig Franse en tien
Egyptische duikers dat de zoek
tocht naar Pharos is begonnen.
De vuurtoren werd onder het
bewind van Ptolemaeus II op
getrokken in wit marmer. Het
bouwwerk stond op een om
muurde binnenplaats en was
uitgerust meteen vernuftige hy
draulische machine waarmee
brandstof naar de top werd ge
hesen. Het licht in de lantaarn,
die waarschijnlijk was uitgerust
met een enorm vergrootglas,
was tot op 55 kilometer afstand
te zien.
Ongeveer 1400 tot 1600 jaar
lang diende de toren als het
symbool van de stad Alexandrië
en een baken voor schepen. In
1479 bouwde een Mamelukse
heerser het Qait Baai-fort op het
eilandje. De citadel met zijn ho
ge muren en torens werd in de
jaren tachtig uitgebreid gereno
veerd.
De duikers begonnen hun zoek
tocht in de herfst van vorig jaar
en hervatten hun activiteiten af
gelopen zondag na een onder
breking van een halfjaar. Hun
speurtocht zal ruim 800.000
gulden kosten, een bedrag dat
wordt opgehoest door particu
lieren en de Franse overheid.
Het plan is de onderzeese ste
nen en blokken te identificeren
door onderzoek van inscripties
en kenmerken. Vervolgens
moeten de opmerkelijkste stuk
ken naar boven worden ge
bracht. De duikers deden op de
zeebodem verbazingwekkende
vondsten. Nog geen zes tot acht
meter onder water liggen hon
derden stenen blokken, vari
ërend van drie tot zeventig ton
zwaar. Er zijn stukken van tem
pels en er liggen standbeelden.
Alle dateren uit de Ptolemaeui-
sche periode (330 tot 30 v. C.).
Hun omtrekken zijn vanaf het
fort zichtbaar.
Onder de blokken zijn pilaren
en grote granieten en marme
ren standbeelden van sfinxen
en Egyptische goden. Enkele
standbeelden zijn wel 13 meter
hoog.
Aangenomen wordt dat een
aantal stenen zonder inscriptie
deel uitmaakten van de vuurto-
Het is niet duidelijk waar de
standbeelden en andere tem-
pelresten vandaan komen. Mis
schien is een kustgebied over
stroomd en een tempelcomplex
op die manier onder water ko
men te staan. Wellicht hebben
de Mamelukken oude tempel-
resten in zee gestort om een
stormwering te verkrijgen ter
bescherming van hun fort, net
als de Egyptische regering nu
van plan is.
Tot dusver zijn 30 blokken gese
lecteerd om naar boven te wor
den gebracht. De bergingsope
ratie zal evenwel niet voor de
herfst beginnen. Als de stenen
aan de lucht worden blootge
steld, zullen zij een speciale be
handeling moeten ondergaan
om te voorkomen dat ze in stof
uiteenvallen. Ze zijn eeuwen
lang blootgesteld geweest aan
de corrosie van zeezout.
Wat er zal gebeuren met de an
dere oudheidkundige vondsten,
is onzeker. „Misschien kunnen
wë buiten de restanten een an
dere wal opwerpen", aldus Em
pereur. „Maar dat wordt een
zeer kostbare aangelegenheid."
zijn van grotere vissen zoals
zalm en tonijn en van pinguïns
is hel gehele biologische even
wicht in de regio verstoord, al
dus het Onderzoeksinstituut
voor Visserij in de Australische
deelstaat Victoria.
Het plankton vormt een gelati-
ne-achtige massa die de kiemen
van de sardientjes verstopt
waardoor ze geen zuurstof meer
krijgen. De bioloog Graeme
Arnott van het Instituut ver
klaarde dat de ongewoon grote
vermeerdering van het plankton
op 22 maart voor het eerst werd
waargenomen voor de kust van
Zuid-Australie en dat de plank
ton-massa nu oprukt naar het
oosten en westen. Luchtfoto's
tonen dat het getroffen gebied
zich uitstrekt over een lengte
van 100 kilometer. Er zouden
honderden tot duizenden ton
nen sardientjes gedood zijn.
Volgens het Onderzoeksinsti
tuut is een dergelijke massale
vissterfte nog nooit voorgeko
men in de regio. Aangenomen
wordt dat de koude zeestromen
die de enorme hoeveelheden
plankton naar boven brengen
zijn veroorzaakt door het ldima-
tologische effect El Nino, dat
vorige maand werd waargeno
men en waardoor het zeewater
in de zuidoostelijke Pacifische
Oceaan is verwarmd.
Regelmatig kruim heeft alles te maken met de malsheid van brood.
Brood met een regelmatig gevormde kruimstruc-
tuur blijft langer vers dan wanneer deze structuur
onregelmatig is opgebouwd. De bakker kan daar
wat aan doen door het juiste bereidingsproces te
kiezen of broodverbetermiddelen toe te voegen.
Onderzoekers van de Landbouwuniversiteit in
Wageningen, die de rol van zetmeel in het verou
deringsproces van brood bekeken, kwamen na
hun studie tot deze conclusie.
Een mals brood bevat een zachte kruim die na in
drukken grotendeels terugveert. De malsheid van
brood gaat bij het bewaren achteruit. Het brood
wordt steviger en kruimeliger. Consumenten as
sociëren deze kwaliteitsvermindering vaak met
'uitdrogen' van het brood. Gebleken is dat als de
structuur van het zachte binnenste van het brood
(de kruim) regelmatig is, de veranderingen in het
zetmeel veel minder tot uitdrogen leiden.
Het proces van uitdrogen verloopt sneller als de
kruimstructuur onregelmatig is. Het brood is dan
minder mals en van mindere kwaliteit, aldus de
onderzoekers.
Zon en wind
levert nog
weinig op
De bijdrage van duurzame
energie stijgt, maar op het to
taal levert het nog maar een be
perkt aandeel in de Nederland
se energievoorziening: het gaat
om 1,4 procent. Dat blijkt uit
het Kwartaalbericht Milieusta
tistieken van het Centraal Bu
reau voor de Statistiek (CBS) in
Voorburg.
Onder duurzame energie vallen
de energiebronnen die blijvend
zijn, zoals zon en wind. Het CBS
heeft de ontwikkeling van duur
zame energie onderzocht vanaf
1988. Het jaar waarin het aantal
windmolens is toegenomen van
driehonderd naar zevenhon
derd stuks. Ook zijn in die pe
riode drie waterkrachtcentrales
in bedrijf gekomen. Daardoor
steeg het elektrisch vermogen
van waterkracht van 13 naar 37
megawatt. De toepassing van
zonne<-energie uit zonnecellen
en zonnecollectoren verdubbel-
de sinds 1988.
Het gebruik van duurzame
energie is wel gestegen, maar
omdat het totale Nederlandse
energiegebruik nog sterker
groeide nam het aandeel van
duurzame energie in het totaal
procentueel nauwelijks toe.
WÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊtmÊÊÊÊÊÊÊÊÊm
S T
HEINZ
P S
OS-AAP- H££FT - ££N - ROBOC US -
VOOR - MB- &SMAAKT,
PR/TS
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
Onder toornige uitroepen sprong
heer Bommel op de gevallen maaltijd
rond en daar deze nogal heet was,
brandde hij zijn voetzolen.
Met een kreet greep hij naar een van
zijn pijnlijke tenen, doch hij deed dit
zo onbeheerst, dat hij de trouwe be
diende ter aarde wierp.
Intussen was de vlam uit het open
staande fornuis geslagen, zodat een
kopjesdoek, die er boven hing, vuur
vatte. Wanneer Tom Poes niet aan
wezig was geweest, zou de brand-
voorspelling al duidelijk uitgekomen
zijn.
Nu liep het nog goed af, maar de an
ders zo propere keuken bood een
troosteloze aanblik toen heer Bom
mel, leunend op Tom Poes, de gang
op strompelde.
,,Nu moet u me toch eens vertellen,
wat hier aan de hand is", zei de
laatste. „Waarom doet u zo zenuw
achtig? En waarom laat Joost het eten
aanbranden? Dat is niets voor hem."
„Het ongeluk is bezig toe te slaan",
zei heer Ollie somber. „Kwel en kom
mer hangen over het huis; de toe
stand is hachelijk, als je begrijpt wat
ik bedoel."
En nadat hij zijn voeten met brand
zalf had behandeld zette hij zich in
zijn leunstoel bij de haard en vertelde
wat er die dag gebeurd was.
„Erger kan het niet", zo besloot hij.
„Weliswaar ben ik verzekerd, maar
toch ben ik op het ergste voorbereid.
Want verzekeringen zijn ijdelheid,
zei de heer Hobbel Hachelbout; hier
helpt slechts berusting. Over een
heksenkring kan men nog heenstap
pen, maar dat nummer dertien doet
de deur dicht."
Tom Poes begont te lachen.
„Wat een onzin", zei hij.
H
W
R
Weersvooruitzicht
DOOR HANS VAN ES
Het droge weer van de afgelopen
weken werd woensdag overtui
gend doorbroken. We kregen be
zoek van een kleine, actieve de
pressie, die vlak langs de Hol
landse kust naar Denemarken is
getrokken. Het front van het la
gedrukgebied leverde 's och
tends nog weinig nattigheid op,
maar toen het in de middag even
opklaarde, begon de zeer onsta
biele atmosfeer snel over te ko
ken. De opwarming tot 15 graden
was voldoende voor de ontwikke
ling van snel omhoog schietende
stapelwolken.
Weldra was een massief buienge-
bied gevormd, dat rond de
avondspits van zuid naar noord
over het land trok. Er vielen
plaatselijk zware buien, die ver
der landinwaarts ook onweer met
zich meebrachten. Plaatselijk
werd melding gemaakt van hagel
en zware windstoten. In korte tijd
viel vrij veel hemelwater; voldoende o
nodige vocht te voorzien.
In onze regio meldde Valkenburg 11 millimeter; Haarlem en Sant-!
poort noteerden resp. 10 en 13 mm. etmaalneerslag. De wegtrekk
de depressie heeft vandaag nog voldoende greep op ons weer. Pas
de passage van een volgende buienlijn klaart het een beetje op. D$
noordwester houdt het kwik bedroevend laag voor deze tijd van het C
jaar. Als het kwik 12 graden haalt, is dat meegenomen.
Morgen verandert er ogenschijnlijk weinig. Een koude trog in de b
venlucht zorgt al bij een kleine opwarming voor de vorming van hoe
reikende stapelwolken. Vooral landinwaarts kunnen pittige buien
voorkomen, mogelijk met onweer en hagel. De kuststrook maakt aa w
spraak op wat meer opklaringen, maar helemaal droog blijft het od
hier niet.
Pas in het weekeinde mag voorzichtig aan een verbetering worden)
dacht; met de nadruk op voorzichtig, want de uitbreiding van het A deel
renhoog naar West-Europa verloopt nogal traag. In elk geval v
de opklaringen op zaterdag al talrijker, maar de 'zieke' bovenlucht'
houdt de buienkans overeind.
Zondag ligt de Azorenuitloper dichtbij ons land. Het blijft verregaaïten i
droog en bij brede opklaringen gaat het kwik in de lift. De noordwe Mu L
tenwind zwakt verder af en maxima van 15a 17 graden zijn al goeitetrc
mogelijk. Het is de vraag of de verbetering begin volgende week dó
werkelijk doorzet. Volgens de laatste prognose worden de hogedrui
pogingen al snel gefrustreerd door snel naderende oceaanfronten. 999
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Overwegend veel bewol
king en van tijd tot tijd re
gen, ook kans op sneeuw.
Middagtemperatuur onge-
Bewolkt en regenachtig.
Morgen in het zuiden ook
enkele opklaringen. Mid
dagtemperatuur tussen 6
en 10 graden, morgen en
kelegraden hoger.
Denemarken:
Vandaag veel wolken i
perioden r
gen
t regen. Mor-
met hagel. Middagtempe
ratuur ongeveer 9 graden,
morgen rond 12 graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Afwisselend zon en wolken
en voornamelijk op van
daag een enkele bui. Morgen i
land toenemende bewolking,
door regen. Middagtemperatuur onge
veer 11 graden, morgen iets hoger.
België en Luxemburg:
Wisselend bewolkt en enkele buien.
Morgen iets meer opklaringen. Middag
temperatuur ongeveer 10 graden, mor-
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veranderlijke bewolking en vooral van
daag enkele buien. Middagtemperatuur
omstreeks 12 graden, morgen iets ho
ger.
noorden tot 17 gradei
Zwitserland:
Bewolkt en perioden
Middagtemperatuur ongeveer 18
morgen tussen 12 in het noolv<
18 ir
Flinke zonnige perioden ei
bewolking en fikse buien
peratuur van 18 graden i
<>rz
droog. In het
Middagtem-
i het noorden
tot 26
Spanje:
In het zuiden droog en flinke zonnige
perioden. In het westen en noorden wol
kenvelden en vooral vandaag en mor
genochtend plaatselijk regen. Middag
temperatuur tussen 27 en 32 graden, in
het noordwesten, en morgen ook het
noordoosten, ongeveer 19 graden.
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden, in het noorden
ook enkele wolkenvelden. Droog. Maxi
ma ongeveer 25 graden, aan de zuids-
tranden enkele graden hoger.
Marokko:
Westkust: vandaag overwegend zonnig.
Vandaag vooral in het noorden enkele
wolkenvelden, maar hoogst waarschijn
lijk droog. Maximumtemperatuur aan
het strand ongeveer 24 graden, vandaag
Oostenrijk: .•■i
Vandaag van het westen uit bewof;"
en geruime tijd regen. Morgen e
wolkte regendag. Soms veel win<
dagtemperatuur dalend naar or
14 graden, vandaag in het oosten ejf
23 graden.
en
VRIJDAG 19 MEI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05.41 Zon onder
Maan op 01.05 Maanondei
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 07.32 20.08 07.05
Laag 03.16 15.44 02 57
- -
lager.
Droog en flink wat zon, in het noorden
ook enkele wolkenvelden. Middagtem
peratuur aan zee tussen 27 en 32 gra
den, landinwaarts warmer; morgen in
het zuiden maxima tot 40 graden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag half tot zwaar bewolkt en van
tijd tot tijd regen, mogelijk ook onweer.
Morgen van het westen uit opklaringen,
maar vooral in het oosten ook nog enke
le buien. Langs de Middellandse-Zee-
kust droger, zonniger en warmer. In het
Rhönedal steekt een stormachtige
Mistralwind op. Koud met maxima tus
sen 13 en 17 graden, maar vandaag in
Vlissingen motregen
Boedapest
Bordeaux
Brussel
Cyprus
Mallorca en Ibiza:
Flinke zonnige perioden en waarschijn
lijk droog. Middagtemperatuur ongeveer
25 graden, vandaag iets lager.
tot 28 langs de
zuidoostelijke Adriatische kust. Morgen
in het noorden koeler en in het zuiden
Zonnige perioden en droog. Morgen
meer wind en bewolking en vooral op
Corsica een enkele bui. Middagtempera
tuur van 22 graden op Corsica tot 26 op
Sardinië. Morgen minder warm.
Malta:
Overwegend zonnig. In de loop van mor
gen enkele wolkenvelden. Middagtem
peratuur ongeveer 27 graden.
Griekenland en Kreta:
Droog en veel zon. Middagtemperatuur
ongeveer 24 graden, morgen op het vas
teland 28 graden
Turkije en Cyprus:
Zonnig, in het binnenland 's middags
Buenos Aires onbew
Casablanca half bew.
Johannesburg onbew.
New Orleans half bew
orz
