Voorzichtig met uitgeslagen tand
Gezondheid
Pasta-injectie bij botbreuken
MAANDAG 15 ME11995
SPREEKUUR
„ANDAI
SASKIASTOELINGA
Wesp
Een bruinverbrand jongetje wordt door zijn
ouders de Eerste Hulp binnengebracht. „We
zitten hier op de camping", zegt de vader,
„en nu is Peter door een wesp gestoken.
Tenminste, dat denken we, want hij was rus
tig aan het spelen en toen begon hij opeens
te huilen. Kijk maar naar die bult."
Peter steekt zijn armpje uit, waarop inder
daad een flinke bult te zien is, die nog groter
lijkt omdat het knulletje zo klein is. De bult is
te groot, te rood en vooral te pijnlijk voor een
muggeprik, dus de veronderstelling van Pe
ters vader dat het een wesp is geweest die
Peter zo te pakken heeft genomen, is waar
schijnlijk juist. De prik zit op een vervelende
plaats, precies in de elleboogholte zodat Pe
ter zijn arm niet meer goed kan buigen. Ik
kan me voorstellen dal hij er pijn aan heeft,
en dat zijn ouders zich ongerust maakten.
Een wespesteek is in het algemeen niet ge
vaarlijk en het is in principe niet nodig naar
een arts of een ziekenhuis te gaan. Afhanke
lijk van de plaats op het lichaam waar de
wesp heeft toegeslagen, doet de steek meer
of minder pijn, maar in de regel is het leed
binnen enkele dagen geleden.
Voor een bijesteek geldt hetzelfde, met dit
verschil dat de angel van de bij in de huid
achterblijft. Die angel moet er wel zorgvuldig
met een pincet worden uitgehaald, anders
bestaat de kans dat de plek gaat ontsteken.
De pijn en jeuk die Peter aan zijn wes
pesteek heeft, zijn goed te behandelen met
bij de drogist verkrijgbare middeltjes zoals
Azaron-crème. Omdat hij door de zwelling in
de elleboog zijn armpje slecht kan buigen,
adviseer ik zijn ouders een nat compres op
de plek te leggen. Zo'n compres is een gaas-
verband dat elke twee uur met afgekoeld ge
kookt water wordt natgemaakt. De afkoeling
doet de zwelling verminderen, waardoor ook
de pijn wordt verlicht. Dit verhaal is een
klein vakantie-verdrietje, maar regelmatig
verschijnen er berichten dat mensen overlij
den na door een insekt te zijn gestoken.
Wanneer is nu een wespe- of bijesteek echt
gevaarlijk? Eigenlijk maar in drie gevallen: als
er niet één, maar enkele tientallen steken
zijn opgelopen; als het diertje is ingeslikt en
in de keel wordt gestoken; of als er een aller
gische reactie optreedt na de st^ek.
Het onbedoeld inslikken van stekende in-
sekten is meestal te voorkomen door zorg
vuldig om te springen met zoete dranken.
Met mooi weer een rietje gebruiken of de
glazen afdekken met een dekseltjes. Het kan
levensreddend zijn. Een wespesteek achter
in de keel kan namelijk het weefsel zó op
zwellen dat de luchtweg in korte tijd wordt
afgesneden, met alle rampzalige gevolgen
van dien. De luchtwegen bij kinderen zijn
vrij nauw, zodat hun keel sneller in adem
nood kan komen dan bij volwassenen.
Of iemand allergisch op een insektebeet
zal reageren is helaas niet te voorspellen. De
eerste keer dat zo'n reactie optreedt, is altijd
onverwacht. Het gevaar van een allergische
reactie is dat het slachtoffer in een shock kan
raken, een toestand waarvoor dringend me-
m dische hulp nodig is.
Deze twee laatste
gevallen, de steek in
de keel en de aller
gie, zijn gelukkig vrij
zeldzaam. Er gebeu
ren meer ongeluk
ken door mensen
die uit angst voor
een steek paniekerig
op de aanwezigheid
van een wesp reage
ren dan door de
wespesteken zelf.
MARISKA KOSTER
Zorg dat het lachen je niet vergaat. Zoek de tand en pak deze beet bij de kroon en zeker NIET bij de wortel (het puntige eind van de tand). f>
Niet alleen afgerukte vingers of ledematen
worden aangenaaid, ook uitgeslagen tan
den kunnen worden teruggezet en weer
vastgroeien in de kaak. Tenminste als het
element op de juiste manier bij de tandarts
wordt aangeleverd
SASKIA STOELINGA
De Nederlandse Maatschappij tot bevordering der
Tandheelkunde heeft een poster in omloop ge
bracht voor de wachtkamer, waarop precies staat
wat er gedaan moet worden om de tand te behou
den. Zorg dat het lachen je niet vergaat, luidt de
slogan van de actie.
Het is dus belangrijk om na het ongeluk de tand te
zoeken. Niet borstelen, of schoonmaken, alleen
even in de melk spoelen. Daarna proberen de tand
terug te plaatsen in de kaak. Controleer of hij goed
staat. Meestal doet het geen pijn als dit onmiddel
lijk na het onderzoek gebeurt. Als de tand niet kan
worden teruggeplaatst, bewaar hem in een beker
tje melk of in de mond tussen de kiezen en de
wang. Laat de tand zeker niet droog worden. Daar
na op een holletje naar de tandarts. En dan?
Tandarts dr. Frans Frankenmolen, ontwerper van
de poster, en verbonden aan een tandheelkundig
jeugdcentrum in Beuningen, plaatst de tand op de
juiste manier terug. Met behulp van een spalkje en
een metalen draadje zet hij de losse tand vast aan
een andere tand. „Dat is heel makkelijk tegen
woordig met dat zeer goed hechtende witte vulma
teriaal. Als er een breuk in de wortel zit, moet het
zo'n zes tot acht weken aan elkaar blijven. Is de
wortel nog heel en de tand in een goede conditie
dan hoeft het spalkje er maar zo'n week of twee
omheen.
Het enige wat daarna nog rest is een zenuwkanaal
of wortelkanaalbehandeling. Ruim 95 procent kans
dat de tand daarna nog jaren meegaat", consta
teert Frankenmolen met enige trots. „Als de tand
er langer dan een uur uit ligt, maar wel op de juiste
manier is bewaard, zitten we aan 80 procent volle
dig herstel. Het element moet niet uitdrogen, dat is
heel belangrijk."
De tandarts heeft de poster ontworpen, omdat hij
in zijn praktijk bemerkte dat patiënten nog heel
onbekend waren met dit onderwerp. Er gaan na
een ongeluk bij jongeren te veel tanden nodeloos
verloren. Vandaar dit initiatief, dat werd opgepakt
door de Maatschappij Tandheelkunde.
„Ik hoop dat we over enkele weken de poster ook
op scholen en gezondheidscentra kunnen ver
spreiden. „Binnen een halfjaar moeten deze tips
om een tand te behouden bij het publiek onder de
aandacht zijn gebracht", aldus Frankenhuizen, die
in elk geval zeker weet dat alle tandartsen deze be
handeling kunnen toepassen.
Contactlenzen
Britse katten
Katten die aan een oog
ziekte lijden, krijgen met
contactlenzen weer een
heldere blik op de wereld.
Al tien dieren hebben in
een dierenkliniek in het
Britse Newmarket lenzen
ingezet gekregen.
Een dierenarts meldde dat
de lenzen worden ge
bruikt bij de behandeling
van een oog-virus dat
blindheid kan veroorza
ken. De lenzen zijn zo
groot als een nagel. Voor
de katten zou het gene
zingsproces veel prettiger
.verlopen omdat zij weer
gemakkelijker met de
ogen kunnen knipperen.
Sommige contactlenzen
zijn versierd met kleine
muis-symbolen, waardoor
de arts ze beter in het oog
van de patiënt kan vinden.
Geen schroeven, pennen of
platen meer om botbreuk
goed te helpen genezen,
maar een te injecteren bot-
vulmiddel. In het Acade
misch Medisch Centrum
(AMC) in Amsterdam loopt
een onderzoek naar de toe
pasbaarheid van deze nieu
we techniek. De eerste resul
taten lijken veelbelovend.
Het ei van Columbus lijkt
het injecteerbare vulmiddel
Norian SRS (Skeletal Repair
System). Met het middel
kunnen gebroken of aange
taste botten worden opge
vuld. Twaalf uur na het in
spuiten heeft het materiaal
dezelfde sterkte als natuur
lijk bot, zo blijkt uit een arti
kel in het AMC Magazine.
Het middel lijkt vooral een
uitkomst bij de wat gecom
pliceerder botbreuken, die
niet uitsluitend zijn te gene
zen met behulp van gips.
Dat zijn bijvoorbeeld bot
breuken vlak bij de gewrich
ten, waarbij het sponsachti
ge deel van het bot inzakt.
Met behulp van schroeven,
pennen of platen, moeten
dergelijke botbreuken stevig
op elkaar worden geklemd
tijdens het genezingsproces.
Een dergelijke ingreep ver
eist minstens twee opera
ties. De eerste om deze ma
terialen te plaatsen en een
tweede om ze na genezing
weer te verwijderen.
Met gebruik van SRS zijn
dergelijke operaties overbo
dig. Het middel bestaat uit
twee poeders die zijn geba
seerd op calcium en fosfaat
en uit een oplosmiddel. Na
mixing ontstaat een pasta
die snel kristalliseert en een
vergelijkbare structuur aan
neemt als die van het spons
achtige deel van het bot. Het
middel is bijna lichaams
eigen en wordt op den duur
vervangen door gewoon bot.
Het in Amerika ontwikkelde
SRS wordt behalve in het
AMC ook uitgetest in een
Zweeds ziekenhuis en in en
kele ziekenhuizen in de Ver
enigde Staten. In het AMC
werd het middel met name
gebruikt bij patiënten met
een gebroken pols, die al
was gezet maar niet goed
genas. Voor de behandeling
worden bot en gewricht
eerst op zijn plaats gezet. Op
de plek waar het bot ont
breekt wordt de pasta met
een injectienaald ingespo
ten. Daarna gaat de pols
voor zes weken in het gips.
Ruim tien patiënten zijn in
middels met het middel be
handeld en de resultaten
waren bij allen goed. De
AMC-onderzoekers willen
echter pas een definitieve
conclusie trekken als ten
minste 25 patiënten met
SRS zijn behandeld.
Indien de resultaten net zo
veelbelovend blijven als tot
nu toe, liggen er meer toe
passingsmogelijkheden in
het verschiet. Zo kan het een
uitkomst bieden bij patiën
ten met osteoporose. Bij de
ze aandoening gaat de af
braak van het bot sneller
dan de aanmaak van nieuw
bot. Patiënten met een der
gelijke aandoening hebben
vaak te kampen met bot
breuken die langs operatieve
weg moeilijk te repareren
zijn. Het nieuwe vulmiddel
kan bij dergelijke gecompli
ceerde operaties extra hulp
bieden.
P
U
z
Z
E
L
w
R
E
D
N
0
W
K
A
A
H
C
S
u
N
E
L
L
E
N
S
E
B
N
E
E
E
T
N
E
G
A
E
1
S
E
H
D
A
E
R
V
0
B
0
P
B
N
E
N
N
L
M
S
E
N
M
T
R
E
R
E
E
E
T
L
e
0
K
P
R
E
M
1
E
0
G
0
E
0
A
0
A
L
W
T
B
T
D
E
P
T
L
T
A
L
M
R
N
S
L
T
N
F
N
0
R
A
A
N
E
L
L
0
T
R
0
A
R
E
T
S
E
E
M
R
E
E
L
0
M
T
1
E
H
M
P
D
A
V
0
E
T
L
S
L
C
M
R
S
R
R
L
E
V
S
E
A
S
0
0
R
P
E
L
0
C
R
1
0
K
H
L
A
A
T
1
U
P
0
E
N
D
C
N
E
R
A
G
P
0
T
s
W
R
S
K
R
E
W
E
1
T
N
A
K
A
V
Adhesie
Negende
Speerwerpen
Agente
Onderbeen
Stoofpot
Alleen
Premie
Stopgaren
Doelman
Puitaal
Tiende
Eenbes
Reclamemaker
Tollenaar
Kastrol
Schaakwonder
Toonbank
Lakmoes
Scheenbeen
Vakantiewerk
Leermeester
Schommelstoel
Waterverf
Leproos
Sliert
Wervel
Lollig
Snellen
Woordenloos
Mantelmeeuw
OPGAVE
OPLOSSING
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de genoemde woorden ver
stopt. Ze zijn te lezen van links
naar rechts, van rechts naar
links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin. Sommige
letters worden dubbel gebruikt.
Streep alle woorden door. De res
terende letters vormen dan regel
voor regel van boven naar bene
den nog een woord.
CRYPTOGRAM
slecht
b-s-o-o-o
licht-h-p
o-h-enorm
koren-r-a
osten
pakket
a-oa
koppel
A-A-P. /-*" P/-A-P £-£-" M-O-P-S-L -
tf-£-T A-F-S- T-A-t* OS -
/-/V £Ukr-AA-R &-£-
LT-S-£-L-P £-AS T-0-£-N.
W-A-T f-S P-£ A-A-P T-O-CrFf
S-AFS-L V-A-M 0£-<ZrR-i-F>,
TOMPOES
Heer Bommel en de Hachelbouten
„Men kan zich tegen het ongeluk
niet verweren!", zei Hobbel Hachel-
bout dreigend. „Dat is hovaardij! Al
verzekert deze persoon zich nog zo
veel, hij is een getekende! Zijn toe
stand is hachelijk!"
„Men kan schadeloos gesteld wor
den!", riep zijn broer haastig. „Deze
persoon wordt bedreigd door in
braak, nietwaar?"
„Ja!", gaf Hobbel toe. „Er zal brand
bij hem uitbreken, hij zal huis en
haard verliezen, hij zal zijn vermogen
kwijtraken en zijn leven loopt gevaar.
Dat zeggen de voortekenen, 't Is ha
chelijk."
„Nou, maar hj heeft zojuist een
mooie inbraakverzekering gesloten!
riep Hup nu triomfantelijk uit. „En
tegen brand en ziekte is hij ook ver
zekerd! Het wordt allemaal vergoed!"
„IJdelheid!", prevelde Hobbel som
ber. „Kwel en morrel wachten hem.
Hier helpt slechts berusting!"
Deze woordenwisseling ging zo nog
enige tijd voort en heer Bommel
voelde opnieuw zijn moed zinken.
Verslagen wierp hij een blik in de pa
pieren die hij getekend had.
„Hoor eens", sprak hij tenslotte,
„zijn die verzekeringen nu wat waard
of niet? Ze kosten duur en hoewel
geld geen rol speelt..."
„Ze zijn prima!", riep Hup vurig. „Al
le schade wordt vergoed door eerste
klas maatschappijen!"
Hobbel keerde zich schouderopha
lend om en liep de tuin in.
„We zullen zien", zei hij gallig. Zijn
broer snelde achter hem aan, en nog
geruime tijd kon men horen hoe hij
op klagelijke toon zijn verzekeringen
verdedigde. Maar heer Ollie zag de
toekomst somber in...
H
T
W
R
Weersvooruitzicht
DOOR HANS VAN ES
Meestal is de weersverwachting
op de korte termijn behoorlijk be
trouwbaar en houdt de atmosfeer
zich in grote lijnen aan de opge
stelde prognose. Zo af en toe is
er echter sprake van een comple
te 'misser'. Dan komt opeens de
chaotische natuur van de weer-
machinerie aan het licht, waarte
gen onze supercomputers en ver
gevorderde inzichten weinig kun
nen uitrichten.
Het afgelopen weekeinde werd
de trekbaan van een depressie,
die vanuit de Middellandse Zee
opstoomde naar Noord-Europa,
volledig verkeerd ingeschat met -
gelukkig voor ons! - gunstige ge
volgen. Het Europese weermodel
'stuurde' de depressiekern in
eerste aanleg vlak langs ons land
naar het noorden, als gevolg
waarvan het flink zou gaan rege
nen boven onze contreien.
De baan van de meest actieve
neerslag trok afgelopen zaterdag meer dan vijfhonderd kilometer of"
telijker... Zodoende bleef de regen bij ons beperkt tot een paar onbi
tekende buitjes; nergens werd meer dan 2 millimeter afgetapt.
Voor het overige liet de zon zich voldoende zien om voor een vrier
delijk weerbeeld te zorgen. De krachtige wind, die kromp van noi
naar west, hield het kwik aanhoudend op een laag rf~
schommelden tussen 10 en 14 graden.
Dankzij nachtelijke opklaringen kwam het op beschutte plaatsenier (op w
landinwaarts toch nog tot vorst aan de grond; geheel in overeensteninklem
ming met de traditie van de IJsheiligen. Het venijn van de Europest J^ca
depressie - inmiddels opvullend boven Scandinavië - kwam elders lzendd2
tot volle ontplooing. Van vrijdag tot zondag is er in een strook van nen
Noord-Spanje via de Alpen tot aan de Oostzee 50 tot 100 millimeti gtH
regen gevallen; in Noord-ltalie zelfs 150 millimeter. In de wat hoge J^rc
delen van Frankrijk (Vogezen), de Duitse Middelgebergten en Zuid-
Zweden zorgde sneeuwval voor een tijdelijke terugkeer van de winti gword*
Het betrekkelijk gunstige weer bij ons houdt ook vandaag nog aai pnncip
Afgezien van een enkel gure bui met regen of hagel zijn er weer fell JO/MAV
opklaringen. Op de oceaan komt echter snel een westcirculatie op ïderlant
gang. Hierin trekken deze week enkele storingen via een vrij zuideli; O0jaoi
ke baan naar het Europese vasteland. De meeste neerslag van deze ,thondi
storingen komt boven Frankrijk terecht, maar een kleine uitbreidinj eet
naar het noorden kan voor Nederland natte gevolgen hebben. wei
In grote lijnen moet vanaf morgen op perioden met (wat) regen re inljsz''
kening worden gehouden. De zon krijgt slechts zo en nu en dan een [enrd®jd;
kans. Aangezien warme ocaanlucht ook vrij zuidelijk Europa binnen n
stroomt, blijft het kwik deze week bij ons op een pover
maal 13 tot 16 graden.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
Noorwegen:
Bewolkt en geruime tijd
regen, in de hogere delen
sneeuw. Middagtempera-
Bewolkt en langdurig re
gen, in het midden en
noorden ook (natte)
sneeuw. Middagtempera-
tuur van 4 graden in het
noorden tot 10 in het zui-
Denemarken:
Wolkenvelden en af en toe
regen. Vooral morgen ook
af en toe zon. Middagtem-
peratuur ongeveer 11 gra-
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Vandaag wolkenvelden en
vooral in Ierland van tijd
tot tijd regen. Morgen
overwegend bewolkt en overal pe
met regen. Maxima van 9 graden
noorden tot 15 in het zuiden.
België en Luxemburg:
Vandaag perioden met zon en vrijwel Oostenrijk:
overal droog. Morgen vanuit het zuider
meer bewolking gevolgd door regen
Middagtemperatuur ongeveer 16 gra-
nteert E
overal droog. Morgen
westen wolkenvelden en at en toe
Middagtemperatuur tussen 16
op de i
plaatsen droog. Morgen in de lo
de middag vanuit het westen mi
wolking en_af en toe regen. Middagtf
plaatsen droog. Middagtemperatuur eriZi
lopend van 15 graden op vandaag r,
20 op morgen.
DINSDAG 16 ME11995
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag perioden met zon en droog.
Morgen vanuit het zuidwesten meer be
wolking gevolgd door regen. Middagtem
peratuur 14 tot 19 graden.
Portugal:
In het zuiden vrij zonnig en droog. In het
noorden meer bewolking en vooral mor
gen af en toe regen en kans op mist
langs de kust. Middagtemperatuur van
20 graden in het noorden tot 26 in het
Madeira:
Vrij zonnig en droog. Morgen ook enkele
wolkenvelden. Middagtemperatuur on
geveer 25 graden.
Spanje:
Overwegend zonnig, maar vanuit het rapi oa
noorden enkele wolkenvelden Morgen weerrapporien 10 mei uo rr
bereikt de hoge bewolking ook de ooste- station weer wind
lijke en zuidoostelijke costa's. Alleen in
het noorden valt er af en toe wat regen.
Middagtemperatuur tussen 27 en 32
graden, in het noorden ongeveer 19 gra-
Laag 00.55- 13.40 00.36 - 13
Eelde
Canarische Eilanden: Eindhoven
Zonnig, morgen in het noorden ook wol- Den Helder
kenvelden. Middagtemperatuur rond 28 Rotterdam
graden.
W»""""* ES
Westkust: zonnig. Middagtemperatuur
25 tot 30 graden. #them
half bew.
Barcelona half be
Zonnig' Middagtemperatuur j
graden. Boedapest half bew
Zuid-Frankrijk: Bordeaux half bew.
.Vandaag droog en flink wat zon. Later op Brussel onbew.
de dag vanuit het westen meer bewol- Cyprus onbew.
king en af en toe regen. Morger wolken- Dublin hchtbew.
velden en van tijd tot tijd regen. Middag- Frankfurt half bew.
temperatuur tussen 20 en 25 graden. Genève hchtbew
Mallorca en Ibiza: He|s'nki re8en
Zonnig en droog, morgen later op de dag Innsbruck zwaarbew.
enkele wolkenvelden. Middagtempera- Istanbul onbew
tmrrongevoerMgraden.
r. 7' I Las Palmas onbew.
Flinke perioden met zon, fnaar vooral Lissabon regenbui
langs de Adriatische kust nog een enke- Locarno onbew
Ie bui. Morgen in noord-ltalië geleidelijk Londen haifbew.
meer bewolking en af en toe regen. Mid- Luxemourg onbew.
dagtemperatuur ongeveer 23 graden. Madnd hchtbew.
Corsica en Sardinië: Malaga hchtbew.
Overwegend zonnig, maar morgen gelei- Mallorca haifbew.
delijk enkele wolkenvelden. Middagtem- Malta onbew.
peratuur oplopend tot 23 graden. Moskou lichtbew.
Malta: München onbew.
Overwegend zonnig en droog. Middag- N>ce hchtbew.
temperatuur ongeveer 23 graden. 0s'0 ™fbew.
Griekenland en Kreta: J3"'5 "cJ,bew-
Flink wat zon en vrijwel overal droog.
Middagtemperatuur tussen 20 en 25 "°T ™w
8'^ sflolm X.
Turkije en Cyprus: Warschau onbew
Flinke zonnige perioden en langs de Wenen ha|fbew
kusten en op Cyprus droog. Middagtem- zünch m,s!
peratuur van 22 graden in het westen Bangkok haifbew
tot 28 in het oosten. BuenosAires zwaarbew.
Duitsland: Casablanca onbew.
In het noorden enkele wolkenvelden en Johannesburg onbew.
kans op een bui. Elders perioden met LosAngeles regen
zon en droog. Morgen later op de dag New Orleans onbew.
vanuit het zuidwesten meer bewolking NewYork regenbui
en af en toe regen. Middagtemperatuur ^elAvrv onbew.
tussen 13 graden it
in het zuiden.
Zwitserland:
Vandaag perioden
half bew.
