Scheuren in
Zuidafrikaanse
coalitie
Stress
*"0
ZATERDAG 6 MEM9L
Denkwijzer
Probeert u de volgende vragen eens voor uzelf te beai
woorden. 1. Hoe vaak hebt u in de afgelopen maand
pen (of 's nachts in bed liggen) denken aan dingen dif
nog allemaal moest afmaken of regelen? 2. Hoe vaak h(
u in de afgelopen maand gemerkt dat u alles wat u
doen had, niet af kon krijgen? 3. Hoe vaak hebt u in
afgelopen maand het gevoel gehad dat de moeilijkhed
zich zo hoog opstapelden, dat u er met geen mogeli
heid doorheen zou kunnen komen? 4. Hoe vaak heb
zich in de afgelopen maand opgewonden of boos
maakt over dingen die gebeurden waar u geen contri
over had? (zoals een kind dat van de trap viel of een c
lega die ziek thuis bleef)? en 5. Hoe vaak hebt u
zich in de afgelopen maand zenuwachtig, gejaagd of
gestresst gevoeld?
Als u op minstens drie van deze vijf vragen 'tame
vaak' of 'heel vaak' moet antwoorden, dan hebt u wa
schijnlijk 'stress'klachten. Klachten over uw gezondh
die het gevolg zijn van onder te grote druk of spanni
moeten leven. Of u bent hard op weg om die te krijge
Deze vragen zijn afkomstig uit
een in een aantal landen ge
bruikte vragenlijst voor 'waarge
nomen stress'. Onderzoek daar
mee heeft laten zien dat de score
op die vragenlijst een goede
voorspeller is voor het ontwikke
len van gezondheidsklachten op
de korte of middenlange termijn.
Wat is stress precies? Het woord
is stress is afkomstig uit de na
tuurkunde en heeft daar onder
meer de betekenis van de druk
die op een bepaald materiaal
wordt uitgeoefend waardoor het,
eventueel voorgoed, van vorm
verandert. In feite is deze beteke
nis ook als het om levende we
zens gaat, zoals mensen, zo
slecht nog niet. Stress uit zich in
derdaad vaak in een tijdelijke
verandering van de vorm van ons
lichaam of van bepaalde orga
nen, bijvoorbeeld doordat onze
spieren aangespannen worden.
Maar stress kan ook, als deze
chronisch is, gepaard gaan met
een permanente verandering van
ons lichaam, bijvoorbeeld door
dat spieren scheuren of op een
andere manier beschadigd wor
den, zoals gebeurt met de hart
spier bij een infarct.
Net als in de natuurkunde is er
ook in de psychologie een
aantal definities van stress in
omloop, maar de grootst gemene
deler daarvan is toch ongeveer
de volgende: stress is een als ne
gatief ervaren toestand die het
gevolg is van het feit dat iemand
niet in staat is - of zich niet in
staat acht - om aan de eisen en
verwachtingen die hem of haar
vanuit een centraal levensgebied
(bijvoorbeeld de werksituatie of
partnerrelatie) worden gesteld te
voldoen en die gepaard gaat met
klachten of gebrekkig functione
ren in lichamelijk, emotioneel of
sociaal opzicht. Van belang is dat
volgens deze definitie stress niet
alleen het gevolg kan zijn van het
feit dat iemand niet in staat is,
maar ook van het feit dat iemand
zich niet in staat acht om aan ge
stelde eisen te voldoen. Mensen
achten zichzelf soms hulpeloos,
menen dat ze niets kunnen
doen, terwijl ze in werkelijkheid
wel mogelijkheden ter beschik
king hebben.
Hoe ontstaan s.tressklachten en
wat voor type klachten zijn het
eigenlijk? Ons lichaam en ons
brein zijn van nature zo gepro
grammeerd dat ze niet alleen bij
directe acute bedreigingen of
problemen maar ook onder om
standigheden van grote druk of
spanning, reageren met het ne
men van 'nood'maatregelen.
Hetzij in de vorm van een
'vecht'-, hetzij in de vorm van
een 'vlucht-'reactie (fight-or-
flight respons). Dit gebeurt onder
andere door middel van de af
scheidingvan zogenaamde
stresshormonen, zoals adrenali
ne. Dit hormoon zet vervolgens
de lever aan om de daarin opge
slagen glucose te 'lever'en voor
energie, het versnelt onze adem
haling, verhoogt bloeddruk en
hartslag en doet de spanning in
onze spieren toenemen. Het
maakt, met andere woorden, ons
lichaam klaar om ofwel zijn
mannetje of vrouwtje te staan en
er flink tegenaan te gaan, ofwel
te maken dat het wegkomt. Maar
als noch het een noch het ander
kan dan is het 'opgeladen' li
chaam niet in staat om de opge
bouwde spanning kwijt te raken.
Het wordt dan letterlijk en fi
guurlijk gefrustreerd in wat het
van nature zou willen doen, na
melijk de spanning naar buiten
toe af te reageren. En dus neemt
het risico toe dat die spanning
binnenin blijft hangen, wat in
feite wil zeggen dat we die op
onszelf afreageren.
Dat is onder meer de reden dat
mensen onder chronische
stress vaak spierklachten ontwik
kelen, zoals stijve kuitspieren,
rugpijn, nekpijn en gewrichtspij
nen. De als gevolg van de stress
reactie opgebouwde spierspan
ning kan niet afvloeien en blijft
dus 'hangen'. Hetzelfde geldt
voor andere klachten als hoofd
pijn, maagklachten, te hoge
bloeddruk en overslaan of rac i
van het hart. Het lichaam kan
hierdoor letterlijk uitgeput ral
vandaar dat moeheid een van
meest algemene klachten van
daag de dag is. Mentaal leidt
chronische gespannenheid to
prikkelbaarheid, ontstemming
verminderde interesse in andi
ren en cynisme (de 'mooie ve
halen maar ik moet nog zien'
houding). Mensen met chron
sche stressklachten hebben di
letterlijk eri figuurlijk een 'oni
'spanningsprobleem. Dat pro
bleem wordt vaak alleen maai
groter als ze het quick and dii
proberen op te lossen: overmi
roken, eten, koffie of alcohol
drinken. Chronische stressklai
ten worden ook niet goed aar
pakt door alleen maar gebruil
maken van methoden als li
chaamsbeweging, bijvoorbeel
joggen, of het tegenovergestel i
ontspannings- of meditatie-o i
ningen. Natuurlijk kunnen dij
helpen. Maar iemand die grot
spanningen in de partnerrelac
eruit probeert te lopen of te n}
diteren, bestrijdt wel de sympj;
men maar niet de oorzaken ei
op de lange duur werkt dat nl
tuurlijk niet.
Onderzoek laat zien dat gezi»
de, effectieve methoden qstn
met stress omgaan zijn: 1. H«|
zoeken naar relevante inform,
over wat er aan de hand en v»
er aan te doen is; 2. Het delen
van zorgen/zorgelijke gevoele
met anderen; 3. Het vragen v<
hulp of steun aan anderen; 4.
uiten van/bezig zijn met zorg
op 'objectieve' manieren
(bijvoorbeeld door er een dag
boek van bij te houden, er bot
ken over te lezen, naar een lez
te gaan e.d.) 5. Het nagaan vai
die aspecten van het probleen
de problemen waar jezelf iets
aan doen kunt en die waar je
niets of weinig aan doen kunt i
het richten van je aandacht ei
energie op hetgeen waar je co
trole over hebt; 6. Het afwisse
lend nu eens geven van aand.
aan en dan weer verleggen va
aandacht weg, van het proble
of de zorgen. Zowel verdringe:
of gewoon ontkennen alsook}
voortdurend in de zorgen
rondwentelen zijn beide onge
zonde eh ineffectieve maniere
van omgaan met stress. Van b
lang is om bewust te besluiten
om bepaalde momenten wele
op anderé momenten juist nie
aandacht te geven aan het pre
bleem. Stel bijvoorbeeld eenp
ker- of zorgenuur voor jezelfv
en gebruik dat ook. Besluit teg
lijk om als de zorgen op andei
tijdstippen.omhoog komen, di
naar dat uur door te schuiven
je aandacht tot die tijd op and
dingen te richten; 7. Gebruikt
dosis humor. Neem, zoals Zin
bardo in zijn boek Psychologit
Leven zegt, af en toe de gelege
heid te baat om over jezelf tel
chen met anderen; om overal
deren te lachen, met jezelf; en
om over de regelmatige absun
heid van het leven te lachen.
bruik je fantasie om het rareti
ontdekken, het bizarre uit te\
den en het betrekkelijk in alle
ontwaren. Speel af en toe mei
het leven alsof het allemaal ee
Banana Split uitzending is, dif
- tenslotte - een glimlach af
dwingt omdat op die manierI
ven de beste wraak is; en tens!
te 8. Probeer niet perfect te zij
goed met fouten is al goed ge
noeg
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Nu in Zuid-Afrika de wittebroodsweken voorbij zijn, wordt
duidelijk dat het huwelijk tussen het ANC, de Nationale Partij en
de Inkatha-Vrijheidspartij in de regering van nationale eenheid
barsten begint te vertonen. Oorzaak: de onwil van de Nationale
Partij om de verantwoordelijkheid voor het verleden op zich te
nemen, daarnaast de geheel eigen politieke agenda van Zulu-
leider Mangosuthu Buthelezi en niet in de laatste plaats doordat
het ANC niet alleen uit Nelson Mandela's bestaat.
onnie Kasrils, onderminister
I van defensie. Voor de renova-
tie van zijn huis: 250.000 rand
(125.000 gulden). Het opknappen van het be-
diendenverblijf: 21.000 rand. Hmm, ik wist
niet dat een communist bedienden kon heb
ben. Nou ja, dat zullen dan ook wel commu
nisten zijn. Minister van onderwijs Sibusiso
Bengu. Voor de renovatie van zijn huis
De dame op het podium werpt af en toe
een strenge blik over haar bril, terwijl ze ver
der gaat met haar opsomming van de bedra
gen die ANC-ministers het afgelopen jaar aan
het opknappen van hun ambtswoningen
hebben besteed. Het gaat om ettelijke miljoe
nen. Dan kijkt ze het publiek aan. „En geloof
het of niet, deze lijst is op feiten gebaseerd."
Ze staat op. Cabaretier Pieter-Dirk Uys
doet pruik en bril af en de tuttige ambtenaar
maakt plaats voor een ander typetje. Zuid-
Afrika's bekendste politieke satiricus was een
jaar lang stil. Maar zijn wittebroodsweken
met de nieuwe regering zijn voorbij. „Je kunt
niet altijd in het donker blijven vrijen, dus
heb ik het licht aangedaan."
Als Evita Bezuidenhout, Afrikaner en am
bassadrice in het thuisland Bapetikosweti,
schopte Uys jarenlang de heilige huisjes van
de apartheid omver. Gewapend met mier
zoete 'koeksisters' en vette 'boerewors' zette
Evita de politici van de Nationale Partij voor
gek. Het werd Uys niet door iedereen in dank
afgenomen* Hij is herhaaldelijk met de dood
bedreigd.
Milde behandeling
Drie dagen voor de verkiezingen van 27 april
vorig jaar werd zijn verkiezingsshow van het
televisiescherm verbannen. Evita, bij gele
genheid gekleed in een glitterjurk met de
kleuren van de Zuidafrikaanse vlag, trad in de
maanden daarna als ambassadrice op van
het nieuwe Zuid-Afrika, die de nieuwe ANC-
politici op TV interviewde en vooral hun ster
ke kanten aan de kijker liet zien.
Strooplikkerij, vonden critici. Maar nu de
wittebroodsweken voorbij zijn, is van stroop
likken weinig sprake meer. Veel nieuwbakken
ministers zullen zijn 'You ANC nothing yet'
niet echt leuk vinden. Alleen president
Nelson Mandela kan op een milde behande
ling rekenen. „Mandela wil ik niet voor gek
zetten. Ik houd van die man", zegt hij, en het
publiek is het roerend met hem eens.
Er zijn maar weinig Zuidafrikanen, die
Mandela niet in hun hart hebben gesloten.
De bekende dichter-fïlosoof Adam Small
noemt het 'de magie van het moment' dat
het land over een leider van zijn formaat be
schikt. Altijd toegankelijk en belangstellend,
het wandelende voorbeeld van nationale ver
zoening: Mandela is zonder enige twijfel de
juiste man op de juiste plaats.
Vrijwel nergens in de wereld heeft een be
vrijdingsbeweging ooit met succes de over
stap naar een democratische regeringspartij
kunnen maken. En een jaar nadat het ANC
als verreweg de grootste partij uit de stembus
tevoorschijn kwam, is bepaald niet zeker dat
de organisatie een uitzondering gaat vormen.
Afhoudend
Het ANC ziet zichzelf nog steeds als bevrij
dingsorganisatie en dat heeft consequenties.
Een bevrijdingsorganisatie moet zich verde
digen tegen aanvallen van de vijand en dat is
precies wat het ANC nog steeds doet, maar
niet op een bevredigende manier. Kritiek van
buiten vindt geen gehoor. Kranteartikelen
over corruptie en mismanagment worden al
snel uitgelegd als een complot ter verzwak
king van de organisatie. Fouten worden afge
daan als een gevolg van de vroegere apart
heid.
In woorden is het ANC een grote voorstan
der van openheid. Maar kritiek binnen de or
ganisatie hoort binnenshuis te blijven, op
straffe van disciplinering. Toen Winnie Man-
dela's bondgenoot Bantu .Holomisa een kriti
sche brief over haar ontslag aan de pers liet
uitlekken, werd hij door Mandela persoonlijk
op het matje geroepen.
Vooral het lagere ANC-kader benadert po-
De val van het IJzeren Gordijn heeft het ge
vaar van een zoveelste socialistische schijn-
democratie op het Afrikaanse continent aan
zienlijk verkleind. Maar de retoriek die ANC-
politici bij tijd en wijle gebruiken, ademt de
geest van vroeger. Tegenover de ontwikkeling
van een sterk meerpartijen-stelsel stellen zij
ideeën als basisdemocratie en 'een mensge
dreven politiek'.
Frene Ginwale, bij lange na niet een van de
radicaalsten, omschrijft de landen van West-
Europa als 'proto-democratieën'. Haar ideaal
en het ideaal van velen is een systeem waarin
de gewone man via burgerorganisaties over
alle belangrijke politieke zaken meepraat.
Dat klinkt fraai op papier. Maar in praktijk
is het overgrote deel van de bevolking niet tot
zo'n mate van politieke betrokkenheid be
reid. Het is al een probleem om mensen er
van te overtuigen dat ze in november voor de
tweede keer in anderhalf jaar weer naar de
stembus moeten, ditmaal om een lokaal be
stuur te kiezen. Slogans over basisdemocratie
hebben elders in Afrika de deur opengezet
naar een ondemocratische eenpartij-staat.
Zover is het nog niet. In Zuid-Afrika en ook
binnen het ANC zelf zijn voldoende kritische
stemmen. Pieter-Dirk Uys kan zonder angst
satire maken. De pers functioneert vrij, zelfs
al is het ANC niet altijd blij met wat journalis
ten schrijven. Er zijn oppositiepartijen. En in
dien nodig zorgt Nelson Mandela ervoor, dat
zijn partijgenoten af en toe naar kritiek van
buitenafluisteren.
Maar Adam Small vraagt zich wat bezorgd
af voor hoe lang nog. „Een van mijn grootste
angsten is de tendens tot centralisatie. Idee-
en voor een federatie worden door het ANC
absoluut afgewezen." Veel macht in de rege
ring en weinig in de provincies betekent dat
de machtsbasis van de oppositie wordt ver
zwakt. Alle Afrikaanse bevrijdingsbewegingen
hebben na hun overwinning in het verleden
de voorkeur gegeven aan een sterke centrale
regering. En tot nu toe heeft dat overal tot
rampen geleid.
Cabaretier Pieter-Dirk Uys, politiek satiricus. In vele creaties
nam en neemt hij de situatie in Zuid-Afrika op de korrel.
FOTO'S ARCHIEF
litieke opponenten als regelrechte vijanden.
Een jaar na de verkiezingen is politiek geweld
in Zuid-Afrika nog steeds niet verdwenen. In
KwaZulu-Natal Melen het afgelopen jaar
honderden doden in de strijd tussen Inkatha
en het ANC. In een zwarte woonwijk nabij
Kaapstad werd onlangs een zwarte politicus
van de Nationale Partij doodgeschoten. De
daders kwamen uit ANC-kring.
Dat het ANC in de provincies KwaZulu-Na-
tal en de Westkaap niet de absolute meerder
heid heeft, is een feit waar veel leden zich
maar met moeite bij neerleggen. „Geen en
kele politieke partij vindt zichzelf ooit groot
genoeg", meent Frene Ginwale, voorzitster
van het Zuidafrikaanse parlement..
Dat mag zo zijn. Maar de tendens om de
recente verkiezingen in feitelijke eenpartij-
staten als Zimbabwe en Namibië als demo
cratisch af te schilderen, doet het ergste ver
moeden over wat veel ANC'ers voor ogen
staat als ze zeggen dat de organisatie volgen
de keer ook in KwaZulu-Natal en de West
kaap moet winnen. „In het ANC bestaat een
duidelijk eenpartij-staat denken", aldus
Adam Small, „En dat is een bedreiging voor
de toekomst. De garantie voor democratie is
een sterke oppositie, maar in het ANC wordt
dat niet zo gezien."
Invloeden
Verontrustend noemt Small de grote invloed
van de alliantie met de Communistische Par
tij. Hoe sterk die invloed binnen het ANC is,
was tot vodr kort onduidelijk, want de SACP
kent nog steeds een geheim lidmaatschap.
Maar onlangs onthulde de partij welke ANC-
ministers en parlementariërs lid zijn. Zo ble
ken 12 van de 27 ministers actief of gewezen
SACP-lid. Zowel de minister van veiligheid
als de onderminister van defensie zijn
SACP'er.
