Duitsland twijfelt
tussen verdriet
en opluchting
Feiten &Meningen
Zwitsers horen
waarheid over gedrë
in oorlog liever nies
Europa op de vierkante metei:
'Architect' Mitterrand drukte stempel op Parijs
ZATERDAG 6 MEI 1995
Duitsland voert een verhit debat over de herdenking van
de 8e mei 1945. Inmiddels beschouwen de meeste Duit
sers het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa
als bevrijding, als einde van deTIitler-dictatuur. Maar
nog steeds spreken velen vooral over de dag van de
smadelijke nederlaag.
Duitsland, eind april 1995. Een
veteraan steekt zichzelf in
brand voor een militair monu
ment in München. Met zijn
zelfmoord protesteert de 79-ja-
rige tegen de tendens om 8 mei
1945 te zien als dag van de be
vrijding. Hij voelt zich als voor
malig soldaat miskend en on-
teerd. Als 'vuurbaken' wil de na
tionalist een zichtbaar teken
van bezinning geven, staat in
zijn afscheidsbrief.
De man had geen betere plaats
en tijdstip voor zijn daad kun
nen uitkiezen. In de Beierse
hoofdstad deed Hitier zijn eer
ste pogingen om de macht in
het Duitse Rijk over te nemen.
In dezelfde stad wilden morgen
bijna driehonderd rechts-con-
servatieve intellectuelen en po
litici samenkomen voor een al
ternatieve herdenkingsbijeen
komst.
In een spraakmakende adver
tentie in de krant Frankfurter
Allgemeine Zeitung riep de
groep enkele weken geleden op
tot een kritische benadering van
de officiële 8-meiviering. Het
initiatief Tegen Het Vergeten
waarschuwde voor een eenzijde
benadering van de 8ste mei. De
dag was het begin van de deling
van ons land, aldus de tekst.
Met het einde van de oorlog be
gon voor miljoenen Duitsers
ook de 'terreur van de verdrij
ving' en 'nieuwe onderdruk
king' in het oosten.
De oproep, die Duitsland bijna
als slachtoffer van de oorlog af
schilderde, leidde tot grote ver
bazing en verontwaardiging. De
tekst repte met geen woord over
de massamoord op zes miljoen
joden. Uit de oproep bleek dat
democratische parlementariërs
en (ex-)ministers op één lijn za
ten met vertegenwoordigers van
extreem-rechts.
Een prominente ondertekenaar
van de oppositionele sociaalde
mocraten, ex-minister van de
fensie Hans Apel, trok ijlings
zijn handtekening terug. Maar
ook het front van medestanders
uit de christendemocratische en
liberale regeringspartijen brok-
kelde'af.
De nationalistische Alfred Dreg-
ger, partijgenoot van bondskan
selier Kohl en ere-fractievoorzit-
ter, was uitgenodigd als
hoofdspreker op 7 mei. Toen hij
daarvan afzag, besloten de or
ganisatoren vrijdag de manifes
tatie af te gelasten. Dregger be
zweek waarschijnlijk onder
druk van Kohl, maar hij ver
klaarde zijn stap met onenige
heid over het verloop van de
bijeenkomst. De voormalige
oostfrontsoldaat bleef de op
roep voor een nieuwe zienswij
ze van de 8e mei verdedigen.
De Duitse minister van buiten
landse zaken, de liberaal Klaus
Kinkel, waarschuwde deze week
voor een bagatellisering van de
oproep. De oorzaken voor on
derdrukking, leed en verdrijving
liggen in het jaar 1933, toen de
nationaal-socialisten de macht
grepen, beklemtoonde de be
windsman. „Elke verrekening is
fout."
Lange tijd was 8 mei voor de
Duitsers vooral een historische
datum met wat officiële bijeen
komsten. Het was zeer zeker
geen nationale gedenkdag. On
danks herhaaldelijke pleidooi
en, onlangs bij voorbeeld nog
door de Duitse president Ro
man Herzog, ontbreekt zo'n
landelijke herdenking nog
steeds.
Met Allerzielen en op Volks-
trauertag is er weliswaar ruimte
om te rouwen over slachtoffers
en gesneuvelde soldaten vap de
Tweede Wereldoorlog. Maar op
deze dagen staan ook andere
doden centraal. De 8ste mei
bleef de dag van de totale in
eenstorting, de onvoorwaarde
lijke overgave, de dag van de
overwinning door de geallieer
den.
Er viel niets te feesten. Behalve
dan in Oost-Duitsland. Het
communistische regime daar
zag de dag als overwinning op
het Hitler-fascisme. Uit propa
gandadoeleinden vierde de
DDR 8 mei als heldhaftige over
winning van het Duitse com
munistische verzet.
In de Bondsrepubliek kwam in
1985 de grote omslag, veertig
jaar na het einde van de oorlog.
De toenmalige bondspresident
Richard von Weizsacker hield
een opmerkelijke toespraak die
Duitsland nieuwe perspectieven
bood. De 8ste mei 1945 was niet
alleen een dag van smadelijk
verlies. Nee, zei Von Weizsac
ker, die zelf luitenant bij de
Wehrmacht was. Ook voor de
Duitsers was het een dag van
bevrijding, 8 mei 'bevrijdde ons
allen van de onmensenlijke na-
tionaalsocialistischedictatuur'.
Niet iedereen nam hem die op
vatting in dank af, maar de toon
8 mei 1945: bevrijding of nederlaag voor Duitsland. Hier vrouwen die in Berlijn het puin ruimen na de Russi
sche verovering van de Duitse hoofdstad. foto afp
was gezet. In de meeste school
boeken is de Von Weizsacker-
visie inmiddels gemeengoed.
De 8e mei, „het uur nul", bood
de mogelijkheid een nieuw de
mocratisch Duitsland op te
bouwen. Uit een recent onder
zoek blijkt dat 80 procent van
de Duitse bevolking de bevrij
dingsthese deelt, de meeste an
deren spreken over een neder-
laag.
Bonskanselier Kohl probeert de
verdeelde Duitsers nog net voor
8 mei op één lijn te brengen. Hij
toont begrip voor oudere Duit
sers die nog steeds verbitterd
terugkijken: „Beide opvattingen
horen bij elkaar. Voor de wereld
was het een daad van bevrij
ding. Voor miljoenen Duitsers
was het een uur van een bittere
nederlaag, van vernedering en
van de vreselijkste herinnerin
gen. Dit is geen excuus, zo was
het nu eenmaal."
DEN HAAG ROBERT BLOEMEN
ANP
Voor het rijke Zwitserland, dat
nog steeds de vruchten plukt
van zijn weinig onbaatzuchtige
'neutraliteit' tijdens de Tweede
Wereldoorloog, wordt 8 mei een
dag van pijnlijke inkeer en be
zinning.
Terwijl de 50ste verjaardag van
de geallieerde eindoverwinning
op de nazi's in alle democrati
sche hoofdsteden met luister
wordt gevierd, heeft het Zwit
serse parlement na een moei
zaam debat besloten de zaak af
te doen met een simpele her
denkingsdienst in de kathedraal
van Bern een ingetogen
Zwitsers onderonsje waarvoor
Duitse noch geallieerde diplo
maten zijn uitgenodigd.
„Geallieerden? Wat voor gealli
eerden?", zegt parlementariër
Otto Schoch uit Appenzell, „we
kunnen toch niet riskeren dat
buitenlandse sprekers van deze
herdenking een soort tribunaal
gaan maken?" Dat het corps di
plomatique op 8 mei in Bern
zou opdraven als een collectief
van openbare aanklagers, is niet
erg aannemelijk maar Schochs
opmerking spreekt boekdelen
voor het schuldbesef waaronder
regering en volksvertegenwoor
diging gebukt gaan vanwege de
niet zo frisse rol van hun voor
gangers, een halve eeuw gele
den.
Terwijl Europa onder de nazi
laars zuchtte, leverde Zwitser
land tot vlak voor de geallieerde
overwinning nog elektriciteit
aan Hitler's oorlogsindustrie,
verkochten bedrijven als Oerli-
kon hun hoogwaardige luchtaf
weergeschut aan de Wehrmacht
vervaardigde de Omega-horlo
gefabriek precisie- instrumenten
voor het Derde Rijk en hield
Bern behulpzaam de St. Got-
hardtunnel open voor Duitse
goederentreinen richting Mus
solini's Italië.
Het waren Zwitserse autoritei
ten die de Duitsers op het idee
brachten een levensgrote J te
stempelen in de paspoorten van
Duitse joden om de stroom van
aldus herkenbare joodse vluch
telingen naar Zwitserland in te
dammen. De vermogens van
deze vervolgden werden overi
gens wel liefderijk opgenomen
door Zwitserse banken.
Zelfs Duitse media hebben het
dezer dagen nodig gevonden de
Zwitserse 'neutraliteit' tijdens
de oorlog aan te kaak te stellen.
Het weekblad Die Woche herin
nerde aan de 'Duits-vriendelijke
instelling van de toenmalige
Zwitserse industriëlen en het
bloed dat nog steeds kleeft aan
de rijkdommen die Zwitserland
in de oorlog heeft vergaard'. De
Siiddeu tsche Zei timg hekelde
het 'geheugenverlies van vele
vrijheidslievende Zwitsers, die
blijkbaar nog steeds niet weten
welke rol hun land in de q
heeft gespeeld'.
Of met name de DuitsersPb
recht hebben de ZwitsersL n
mantel uit te vegen, is eeiwj
heikele vraag maar het Zfye
se parlementslid Judith S( m-
vindt van wel. „In brede l|_ ei'
van ons volk gelooft menjr
steeds dat het Zwitserse lLe|c|
een Duitse invasie heeft aujn
schrikt. Het begint nu pal
beetje door te dringen da
dankbaarheid verschuldiu
aan al die anderen die oëSK
ons een eind maakten aai
nazi-waanzin". F-r1
zitting van de voJksvertegK
woordiging te beleggen,
onze dankbaarheid te bei'
aan degenen die onze de?
tie hebben gered'. Dat gin
door omdat de 150.000 frK
(ruim twee ton in gulden!
een buitengewone zitting
duur werd bevonden. Dat
tenminste het officiële a
ment.
In wezen voelde men er ii
niets voor het pijnlijke vef
in een gezamenlijke zittiii
volksvertegenwoordiging!!
naat op te rakelen. „We h
niets aan een spektakel
iedereen met een verschil! £ai
uitleg van de geschiedenijje F
de proppen komt", aldusp^
mentslid Pascal Couchepp-*
Wallis.
Het was tenslotte de Zwitl hij
minister van buitenlands}
ken en voormalig bondspL™
dent FlavioGotti, die nanr I
de regering de knoop doojRsu
met een moedige schuldig
nis. „Het,gaat er niet om ava]
gen nest te bevuilen", alduijt
sombere Cotti, „maar wet ie
nen en mogen niet ontkejde
dat Zwitserland direct bethoe
ken was bij de barbarij ur,org
dagen. Het is onze plicht j
erkennen, niet alleen tegej
de miljoenen slachtoffers
de nazi-terreur, maar ookl
genover onszelf'. Cotti sti
ook een 'persoonlijke' soliri
teitsbriefaan Helmut KoW"
.Volgens de Nouveau Qua
in Lausanne was men in a
'ontroerd' over zoveel me[
ven, gezien het 'onbegrip^
mee Duitsland nog steedr
kampen zou hebben. Eenbjfl
welkome pleister op de Zu0l
se wonde was een officiël par
nodiging van Frangois Mi en
rand aan de Zwitserse boi en
president Kaspar Villiger cte
herdenkingsplechtighede injj
mei in Parijs te komen bijw
nen. De invitatie werd dai r c
aanvaard.
op
Kerkrade wordt één met Duitse zusterstad Herzogenrath
„Deze situatie is uniek." Bur
gemeester Thijs Wöltgens van
Kerkrade glundert. Nergens in
Europa heeft hij een voorbeeld
kunnen vinden van een der
mate 'grensoverschrijdende'
samenwerking als tussen zijn
gemeente en de Duitse stad
Herzogenrath.
Vandaag verdwijnt de grens
tussen de twee buren zelfs he
lemaal. Minister van Mierlo en
zijn Duitse collega Kinkel wo
nen de officiële opening bij
van de heringerichte Nieuw-
straat/Neustrasse, die de twee
plaatsen precies op de Dyits-
Nederlandse stippellijn
scheidde.
Verdwenen zijn de betonblok
ken die sinds de jaren zeventig
het grensverkeer belemmer
den. Met kinderlijk enthou
siasme gidsen Wöltgens en
stadtdirektorLesmeister van
Herzogenrath een bus met Ne
derlandse journalisten door de
straat. Ruim twee kilometer
weg is 'omgebouwd'. Kosten: 8
miljoen Duitse mark. „Moet u
die rotonde daar zien. Als u
hier inhaalt, rijdt u in Neder
land, en daar bent u half in
Duitsland." 'Eurode'heet het
geesteskind van de twee bur
gervaders, een Duits-Neder
landse dubbelstad met 90.000
inwoners.
In het herdenkingsjaar 1995,
met de vele discussies over de
Nederlands-Duitse betrekkin
gen, is de 'grenzeloze' Nieuw-
straat volgens de stadsbestuur
ders van grote symbolische
waarde. Hun concrete plannen
voor samenwerking op het ge
bied van onderwijs, huizen
bouw, gezondheids- en oude
renzorg en de politie stijgen
echter boven die symboliek
uit.
„Juridisch is het natuurlijk alle
maal vreselijk interessant",
zegt Wöltgens met gevoel voor
understatement. „Maarwe
hebben maar besloten te doen
alsof het niet moeilijk is." Her
zogenrath en Kerkrade probe
ren 'buitengewoon pragma
tisch' de problemen die uit
hun verbintenis rijzen te om
zeilen. Wie mag de parkeer
bonnen uitschrijven? Welke
verkeersborden gelden? De ju
risten zijn aan het werk gezet.
Voor de Nieuwstraat is het
pleit inmiddels beslecht: in het
Duitse deel is een uitzonde
ringsregel van kracht waarbin
nen de Nederlandse borden
gelden.
„Nederlandse politici zijn altijd
erg Europa-gezind", zegt voor-
maligPvdA-fractievoorzitter
Wöltgens uit ervaring. „Maar
als je aan de voet probeert één
Europa te realiseren, merkje
dat er dagelijks nog regelingen
worden opgesteld die zulke
plannen in de wielen rijden.
We proberen te laten zien hoe
onzinnig sommige regelgeving
is en met een beetje publicitai
re druk onze ideeën door te
drijven. Een soort grensover
schrijdende burgerlijke onge
hoorzaamheid."
Op die manier ontstond ook
het Nederlands-Duitse
'huizenproject'. In Kerkrade
heerste grote onvrede over de
stormloop van Duitse zijde op
de relatief goedkopere Neder-
landse huizen. „Ze kapen onze
huizen weg", was de veelge
hoorde klacht over de grote
aantallen Duitsers die zich in
Kerkrade vestigden. Waarom
dan geen Nederlandse huizen
in Duitsland gebouwd? Een
simpele oplossing, waarvoor
echter wel enige pressie op de
Duitse regering nodig was.
Lesmeister: „We hebben ons
ministerie van volkshuisves
ting vorig jaar zomer simpel
weg voor een voldongen feit
gesteld. In de aanloop tot de
Duitse verkiezingen in oktober
kon men toen niet veel anders
meer dan ons plan positief on
dersteunen." Het gevolg is dat
nu in Kerkrade bouwvergun
ningen worden afgegeven voor
woningbouwprojecten aai
andere kant van de grens,
vreemde situatie", beaamt
Wöltgens.
POLITIE
pl.
olit
Met zwier' legt de Kerkraad
burgemeester een
met praktische samenwer
kingsprojectende 'Rodt fa
bel' op tafel. Toch loopt
samenwerking niet op alle
vlakken van een leien d;
Heel gevoelig ligt het geza
menlijke politie-optreden -yj
Nieuwstraat. „Als Duitsers J
moeten we nog steeds heel
voorzichtig handelen als w iag
Nederlands gebied in unifi
optreden", zegt Lesmeistei
Hoe onbeduidend sommij syc
problemen ook lijken, de aa
ties kunnen wederzijds hoi ish
oplopen. Zo zijn er de park i h
boetes die niet worden bet n z
omdat het boetesysteem n zo
niet is gelijkgeschakeld. „Is ?dr
markt in Kerkrade, dan stai ind
er allemaal verkeerd gepar
keerde Duitse auto's", zo
woordt Wöltgens de ergenérzc
Het uitdelen van wielklem! en
vindt hij een wel erg drastii
maatregel. Omgekeerd bet; ite
Nederlanders immers de b dht
tes aan Duitse zijde vaak oi lerl
niet.
Voordeeltjes levert het sain iek<
werkingsverband natuurlij'
ook op. „We vergelijken eeioir
en beslissen dan", zegt Les
meister, die met heimelijk)
noegen het 'kerstkaartenin erl
dent' opdist: beide stadsbe ;t.
ren hadden een kerstkaart i n
worpen en er moest wordei i^
gekozen. De Kerkraadse 'w ag
en ging heel Duitsland doo edi
Het waarom: „De Duitse ka ch
ten waren vierkant en dus t|d;
duurder' om te verzenden.
laa
KERKRADE-HERZOGENRATHfha:
Sinds Napoleon het Louvre uit
breidde en opdracht gaf voor de
bouw van de Are de Triomphe
en George Haussmann in de vo
rige eeuw de grote boulevards
aanlegde, heeft niemand het
aanzicht van Parijs zo veran
derd als Francois Mitterrand.
Diens bouwkundige revolutie
staat als symbool voor de wind
van verandering, die de nieuwe
president voor ogen had toen
hij in 1981 als eerste linkse
staatshoofd van Frankrijk het
Elysée-paleis betrad.
Met monumenten als de Gran
de Arche en de Opéra-Bastille
wil Mitterrand een blijvend
aandenken nalaten, als presi
dent die cultuur hoog in het
vaandel droeg. Een houding die
hem de onvermijdelijke kritiek
opleverde dat hij als een 'nieu
we Lodewijk de Veertiende' zijn
persoonlijk stempel op Frank
rijk wilde drukken.
Mitterrands reputatie als bouw
meester van de natie moet wor
den bekrachtigd door de Trés
Grande Bibliothèque (TGB)
langs de oever van de Seine in
het oosten van Parijs. De vier
glazen torens van 25 verdiepin
gen staan op de hoeken van de
nieuwe bibliotheek, die volgend
jaar de deuren voor het publiek
opent.
Sommige projecten, zoals de
tien jaar durende renovatie van
het Louvre en de Pyramide van
Peï, zijn breeduit geprezen om
hun bouwkundige gedurfdheid.
De ultra-moderne Opéra-Bastil
le is daarentegen vooral doel
van hoon en spot, terwijl er ook
veel kritiek kwam op de 'verspil
ling' van miljarden francs voor
de bouw van de inmiddels vol
tooide Grande Arche de la Dé-
fense en de TGB, zoals de nieu
we bibliotheek wordt genoemd.
Het instorten in 1993 van het
dak van het Grand Palais, dat bij
de Champs-Elysées onderdak
bood aan talloze grote tentoon
stellingen, grepen tegenstan
ders aan als bewijs van wat er
mis ging. De sluiting van het ge
bouw illustreert dat Mitterrand
De piramide van het Louvre is één van de hoogstandjes die president Mitterrand achterlaat, fotö archief
zijn baan. Maar de felle pole
miek over de 'grootheidswaan'
van Mitterrand leidde niet tot
grote vertraging of stopzetting
van zijn bouwprojecten.
Het incident van het Grand
Palais is te zien als symbool van
hoe de Fransen zijn gaan aan
kijken tegen hun president.
Diens imago verbleekte aan
zienlijk door de lange reeks
schandalen waarbij zijn socia
listische partij (PS) is betrokken.
De man die aanvankelijk liefko
zend of met eerbied tonton
(oompje) of Dieu (god) werd ge
noemd, is steeds vaker uitge
maakt voor 'megalomaan' of
een 'prins, voor wie niets te
groot of te grandioos is'.
De kritiek maakt duidelijk dat
Mitterrand, een groot deel van
zijn mandaat bijgestaan door
minister van cultuur Jack Lang,
zijn doel om een stempel op de
Lichtstad te drukken, heeft be
reikt.
PARUS HELEN GORTER
ANP
bouwen die voorkomen op deze
lijst van gebouwen die wegens
restauratie of bij gebrek aan
geld voor een opknapbeurt al
dan niet tijdelijk hun deuren
moesten sluiten, zijn onder an
dere het Panthéon, de Opéra-
Garnier en het culturele Centre
Pompidou.
Kritiek op het te dure beleid van
Haussmann die de hoofdstad
de vorige eeuw haar huidige
aanzien gaf hij liet onder
meer de Opéra bouwen en de
beroemde boulevards aanleg
gen kostte de prefect in 1870
de gewonere, aardsere zaken
negeert, aldus snerpende com
mentaren.
Het incident wierp een schril
licht op de lange lijst historische
monumenten die hieronder
hebben geleden. Bekende ge-
