«Zuidafrikaanse economie trekt
verkiezingsbeloften nog niet
)ekraïne: vaart in hervormingen
■■■I
u
Vooruitzichten blijven
somber voor Bulgaren
Buitenland
en
Twijfels over groei Roemenië
NSDAG 2 MEI 1995
°m de
omdat J
l
fplanH>HANNESBURG
peerdeman anp
het ret
Morgen is niet vroeg ge
roep
luidt een sticker
)iedei^n een straatventer, die
itwikl^vens sleutelringen met
schapp immens populaire
voor ijeuwe vlag van Zuid-Afri-
mingtf verkoopt. Zijn koop-
shetb'aar symboliseert zo een
een ,ar na de eerste vrije ver-
01déezin8en 'n ^et 'anc* het
Oofenemenc^ besef van het
blijven van de
pe verwachtingen, die de
Terfeuwe' democratische
weF161^^1^ onder de be-
opriep-
proje; blanken zijn blij ver-
ist dat de door hen ver- -
-achte chaos is uitgeble-
gn. Maar de zwarte
f/IJJeerderheid van ANC-
xemmers, die president
landela een jaar geleden
an de macht hielp met 62
iPcent van stemmen,
ebisslelkt ondanks gro,e in"
e befiPann*n^en van z^n re8e~
onm'P utterst weinig verbe-
BG_5ring 'n kw^iteit van
"P|t bestaan. Zij verwach-
lelano ^eter or,derwijs, hui
ver tf n' wer^ en een ziekte-
|eterjpstenverzekering die mi-
f jrrmal gelijk is aan die
asten an blanken,
rdiei waarheid is echter
at de economie de ver-
iezingsbeloften van meer
rerk, huizen voor zes mil-
>en daklozen en een 'be-
n: leven voor allen' nog
jet kan trekken. Zij groeit
2,70 el weer na een lange pe-
0 20 a ode van achteruitgang,
o!80 jaar nog lang niet sterk
3^20 b enoeg om aan die belof- I
4jo fn te kunnen voldoen. I-)
g-gQ Mandela zelf zei on- 1
2^20 pgs in een terugblik op
et eerste jaar dat het 'vijf
L5o iar kan duren' voordat de 1
a'aa pn apartheid geërfde
s|oo foblemen zijn opgelost.
o,so pe hoge schulden van de
230 b partheidsregeringen en
3|ooa e kapitaalvlucht direct
1 jo Jpor de verkiezingen ver-*
5^75 przaakten ernstige eco-
pmische problemen,
laar wij hebben de situa-
e nu gestabiliseerd en de
EN oeksteen gelegd voor
Juurzame economische
rige bfoei versiteit, Tom Lodge. Minister van
Iets bereikt is er intussen zeker ook. volksgezondheid Nkosazana Zuma be-
linnen weken na zijn verkiezing be- sloot tot drastisch ingrijpen om jaren
i>ofde Mandela een maaltijd per dag achterstand als gevolg van de apartheid
oor kinderen op school en die is er nu
por rond vier miljoen van hen. Hij be-
lofde tevens gratis medische verzor-
ing voor kinderen onder de zes jaar en
jwangere vrouwen. Waarmaken daar-
an stuitte al op meer problemen.
I Het reeds gebrekkige staatsgezond-
teidswezen kon de toestroom niet aan.
jinnen dagen na de aankondiging wa-
^.en de hulpposten al door hun genees-
L) bhtiiddelen heen, aldus professor politie-
.e studies van de Witwatersrand-Uni-
sel i
00
De apartheid mag dan zijn opgeheven, het kan nog lang duren voor tafereeltjes als dit uit de Zuidafrikaanse samenle
ving zijn verdwenen.
goed te maken. Zij wilde 100 ziekenhui
zen bouwen, maar kwam er achter
evenals andere ministeries, die sneller
veranderingen in het land hoopten te
brengen dat er niet veel geld is.
Ook de groots aangekondigde hui
zenbouwplannen komen niet van de
grond. Er zijn in feite nog geen duizend
woningen gebouwd. Zij zijn ook in niets
beter dan de huizen die ten tijde van de
apartheid in de zwarte woonoorden
verrezen.
Bij het onderwijs, dat na tientallen jaren
verwaarlozing wel het dringendst aan
hervorming toe was, ging het al niet an
ders. „Plannen voor hervorming waren
er te over. Maar het kostte het ministe
rie al een jaar om met een witboek voor
de plannen te komen en er stond niets
in wat al niet eerder was geopperd", al
dus Lodge.
De sector van het reeds rijkelijk voor
handen overheidspersoneel van poli
tiemensen tot leger en andere over
heidsdienaren dijt intussen verder
uit in plaats van dat daarop kan worden
bezuinigd. Er kwamen meer politie
mensen, omdat het publiek sterker op
treden tegen de mis
daad wil, terwijl de
nadruk allereerst had
moeten liggen op
nieuwe opleiding en
aanpassing van het
korps aan de eisen
van de democratie.
Een clausule in de
grondwet die het
moeilijk maakt amb
tenaren te ontslaan,
leidde ertoe dat dui
zenden functionaris
sen van de vroegere
thuislanden de over
heidsdienst instroom
den.
De mensen in de hele
sector eisen boven
dien evenals die in de
particuliere meer geld,
omdat zij zien hoe
goed de leden van de
nieuwe democratische
orde betaald krijgen.
Die gelden als de
'nieuwe welgestelden'.
Ofwel, zoals Lodge
zegt: „Ministers en
parlementsleden in
Zuid-Afrika krijgen
uitzonderlijk goed be
taald voor een betrek
kelijk arm land."
Dat er negen provin
cies zijn gevormd
draagt ook niet bij tot
indamming van de
dure bureaucratie,
meent hij. Terreinen
waarop de regering
indruk lijkt te hebben
kunnen maken op de
buitenwereld en waar
mee zij zeker tegen
standers van haar
ANC-leden heeft ver
rast zijn grotendeels
economisch. Dit geldt
vooral voor haar po
gingen tot hervorming
van de arbeidsmarkt
en aanpassing van de
economie aan de in
ternationale ontwik
keling, getuige de on
dertekening van het
GATT-akkoord.
In het afgelopen jaar
heeft het algemene
gevoelen in het land
zich naar het oordeel
van de meeste Zuid
afrikanen gunstig ont
wikkeld. Misdaad met
geweld is duidelijk toegenomen, maar
politiek geweld is bijna verdwenen. Mèt
de apartheidswetten verdween ook het
eerst overheersende nare karakter in de
verhoudingen tussen mensen van ver
schillende rassen.
Veel is daarbij te danken aan de enor
me populariteit van Mandela die zich
uitstrekt over alle groepen. Voor de toe
komst hangt er dan ook veel vanaf hoe
hij zich houdt, ook qua gezondheid.
Maar zijn eerste zorg blijft dat de nieu
we samenleving zijn beloften waar
maakt.
FOTO ARCHIEF
28 j.
Ij na 3 miljard dollar steun van IMF en Wereldbank
klaas hoeneveld
Oekraïne
jarenlang gemodderd te
öben met de hervormingen
,t de overgang van centraal
pide planeconomie naar
je-markteconomie in Oekraï-
dit jaar pas echt vaart te krij-
Vorige maand beloofden
;ele internationale financiële
:ellingen, waaronder de We-
Ibank en het Internationaal
netair Fonds (IMF), plus een
tal landen de voormalige
jetrepubliek bijna 3 miljard
lar (4,8 miljard gulden).
,80 n een toespraak voor het
[lement riep president
'50e pnid Koetsjma onlangs de 53
[oo Ijoen inwoners op in te ha-
,oo a op de hervormingen die hij
go pegonnen. Hij vroeg de afge-
|oo ttdigden zich 'als staatslieden
,40 gedragen' door de begroting
pr 1995 goed te keuren, een
90A prwaarde die het IMF stelde
30A pr zijn lening van 1,8 miljard
•ooz Bar. Begin deze maand stelde
t IMF een beslissing over de-
lening uit, in afwachting van
stemming over de begroting,
olitieke tegenstellingen in
v hebben de koerswijziging
iet economisch beleid de af-
Dpen jaren sterk gehinderd,
sident Koetjsma ondervond
b1 tegenstand van communis-
i, socialisten en boeren. Par-
hentsvoorzitter Aleksandr
50 broz, een van de machtigste
30 litici, heeft tijdens de onder
in pdelingen tussen de regering
30A het IMF laten weten dat het
60 binet er niet over peinsde te
20A ijden in de sociale uitgaven
^°A in de forse subsidies voor de
lustrie en landbouw. Juist
gebreide overheidssteun is
tl van de zaken die absoluut
Groei Bruto Binnenlands Produkt (in
RUSLAND
-12 -17 -14 -20
1991 1992 1993 1994
10.155
TURKIJE
I
1991 1992 1993 1994
niet in de aanbevelingen van
het IMF past.
Begin maart kwamen de on
derhandelingen met het IMF
echter in een stroomversnelling
nadat premier Vitali Masol op
stapte. Masol, die kabinetschef
van Oekraïne was tijdens het
Sovjet-imperium, stond bekend
om zijn meningsverschillen met
Koetsjma over het te voeren be
leid. Vooral de bezuinigingen in
de overheidsuitgaven waren
Masol een doorn in het oog.
Toch ligt de weg naar een vlotte
invoering van verdergaande
hervormingen nog lang niet
open. Koetjsma moet blijven
opboksen tegen een hardnekki
ge oppositie.
Begin dit jaar bleek nog eens
hoe hard Oekraïne worstelt met
de economische hervormingen.
De regering vervijfvoudigde de
elektriciteitsprijzen en de tarie
ven voor het openbaar vervoer.
Daarmee wilde zij de flinke
overheidsuitgaven verminde
ren. De maatregel stuitte echter
op bezwaar van het door com
munisten en socialisten beheer
ste parlement, waarna de rege
ring de prijsverhogingen introk.
In de afgelopen jaren zijn de
Oekraïeners al hard getroffen.
De inflatie liep met sprongen
van 2.000 procent in 1992 en
10.000 procent in 1993 volledig
uit de hand. Pas in 1994 kreeg
Kiev de prijsstijgingen enigszins
ondercontrole.
De absurd hoge prijsstijgin
gen hebben het leven voor de
Oekraïners uiterst lastig ge
maakt. Fabrieken die hun werk
nemers niet meer konden uit
betalen, gaven hen in plaats van
geld de door hen vervaardigde
produkten mee. Die moest het
personeel nu zelf maar aan de
man zien te brengen om op die
manier aan contanten te ko
men. Het voedsel dat eveneens
peperduur is geworden, verbou
wen de meesten nu zelf.
De ineenstorting van de eco
nomie in het Zwarte^Zeeland,
dat rijk is aan hoog geschoolde
arbeidskrachten, vruchtbare
landbouwgrond en verscheide
ne grondstoffen, volgde onher
roepelijk op de onafhankelijk
heid eind 1991. De handel met
de overige voormalige USSR-re-
publieken die een aanzienlijk
deel van de economie omvatte,
klapte in.
Het grootste probleem vorm
de evenwel de afhankelijkheid
Bulgarije
RUSLAND
lstland
Jlitouwen
rusland
OEKRAÏNE
V- -■
moldavië
ROEMENIË
TURKIJE
Groei Bruto Binnenlands Produkt in
lï m
-12
-6
-4
1991
1992
1993
Inflatie (in
339
yp
64
W
1991
1992
1993
Werkloosheid (in
11,7
de beroepsbevolking)
15,6 16-3
1991
1993
sofia klaas hoeneveld
Vijf jaar nadat aan de centraal
geleide economie in Oost-Euro
pa een einde kwam, hebben de
Bulgaren nog maar weinig ple
zier beleefd aan de overgang
naar een vrije-markteconomie.
De kosten voor levensonder
houd voor de ruim 8,5 miljoen
inwoners van het Zwarte-Zee-
staatje zijn flink omhoog ge
schoten. En op een einde aan
de fikse prijsstijgingen hoeven
zij voorlopig nog niet te reke
nen.
Kort na de val van het com
munisme ondervonden de Bul
garen de eerste economische
tegenslagen. Het inzakken van
de handel met de overige Oost-
europese landen ontwrichtte de
import van vitale goederen,
waaronder olie uit de Sovjetu
nie, en veroorzaakte tevens een
aanzienlijke achteruitgang van
de export. Pogingen om pro
dukten uit Westerse landen in
te voeren, mislukten omdat de
Bulgaarse regering eenzijdig
had besloten de aflossing van
schulden op te schorten.
De crisis in de Golf, een regio
waarmee Bulgarije betrekkelijk
veel handelsrelaties onderhield,
verergerde de situatie, onder
andere omdat de olieprijzen
omhoog schoten. Bovendien
ondervond het Zwarte-Zee-
staatje de gevolgen van het in
ternationale embargo, dat de
Verenigde Naties hadden inge
steld tegen het buurland Joego
slavië. Handelsroutes door Bul
garije werden geschrapt, waar-
door het land flink wat inkom
sten misliep.
Het uiteenvallen van het War-
schau-pact diende de Bulgaarse
economie eveneens een zware
klap toe. De wapenindustrie,
die 70 procent van zijn produk
ten aan haar Oosteuropese
bondgenoten verkocht, expor
teerde tot het einde van de ja
ren tachtig jaarlijks voor 2 mil
jard dollar en zorgde daarmee
voor een behoorlijk hoog aan
deel in de inkomsten van bui
tenlandse valuta. Dat bedrag
zakte aan het begin van de jaren
negentig tot hooguit een paar
honderd miljoen dollar, ook
doordat in de regio's het Mid
den-Oosten en Noord-Afrika,
waar Bulgarije eveneens grote
klanten had, wapenembargo's
tegen Libië en Irak van kracht
werden.
De regering had geen ant
woord op de lange reeks econo
mische problemen. Het beleid
werd gekenmerkt door besluite
loosheid omdat conservatieve
krachten hervormingen tegen
werkten. Een grootschalige ver
koop van staatsbedrijven is nog
altijd uitgebleven, uit vrees voor
een verdere stijging van de
werkloosheid.
Slechts moeizaam wisten de
internationale instellingen Bul
garije te overtuigen van de
noodzakelijke maatregelen. De
harde eisen die het Internatio
naal Monetair Fonds stelde
(IMF), vielen niet altijd in goede
aarde. Nadat Bulgarije eerder
weigerde aan alle voorwaarden
te voldoen en de contacten ver
brak, gingen beide partijen vo
rig jaar weer om de tafel zitten
omdat de noodzaak voor her
vormingen duidelijk aanwezig
bleef.
Een van de aanbevelingen
vormde de invoering van BTW.
Vorig jaar voerde de regering
een tarief van 18 procent in, wat
de prijzen wederom de hoogte
in joeg. In maart van dit jaar
schroefde zij de elektriciteits
prijzen met 47 procent op en
daarbovenop komt deze zomer
nog eens een verhoging van 9
tot 12 procent, zo kondigde
vice-premier Kiril Tsochev on
langs aan. De prijs voor water
werd in januari verdrievoudigd.
Met de recente prijsverhogin
gen werd het incasseringsver
mogen van de Bulgaren op
nieuw zwaar op de proef ge
steld. De situatie van de meestb
Bulgaren is ronduit dramatisc'h.
Het aantal arbeidsplaatsen
kromp de afgelopen vijf jaar
met ongeveer eenderde. Daar
mee werden de Bulgaren die tot
het einde van de jaren tachtig
nauwelijks werkloosheid ken
den, met een nieuw verschijnsel
geconfronteerd.
Werkloosheid in Bulgarije ls,
samen met die van Polen, de
hoogste in Oost-Europa. Veertig
procent van de Bulgaren zonder
baan is jonger dan dertig, 50
procent is ongeschoold. In de
zelfde periode dook het gemid
delde loon met bijna de helft
omlaag. De pensioenen kelder
den met driekwart.
Ongeveer driekwart van de
Bulgaren leeft anno 1995 op of
onder de armoedegrens. Veel
Bulgaren verbouwen daarom
op een privé-stukje grond hun
eigen voedsel, waarvan ze ook
nog iets proberen te verkopen.
De bestrijding van de armoede
heeft een hoge prioriteit in Sofia
maar minister Mincho Koralski
van sociale zaken en werkgele
genheid beklemtoonde eerder
dit jaar nog dat de Bulgaren, ge
zien de drastische achteruit
gang van de inkomens in 1994
en gezien de slechte economi
sche situatie, voor 1995 niet op
een ommekeer mogen rekenen.
Groei Bruto Binnenlands Produkt (In
-13 -14 __2
RUSLAND
D L D POL
van Rusland voor de levering
van olie en gas, wat onontbeer
lijk is voor het op gang houden
van zowel het openbare als het
economische leven.
Omdat de export Oekraïne na
het inzakken van de handel
maar weinig opleverde, kampte
het land al snel met fikse beta
lingsproblemen. De situatie
werd alleen maar nijpender
toen Rusland besloot de olie- en
gasprijzen naar wereldmarktni
veau te tillen. De enorme beta
lingsachterstand die Kiev in
korte tijd opbouwde, was voor
Moskou al diverse keren aanlei
ding de toevoer naar zijn zui
derburen af te sluiten. Pas enke
le weken geleden kwamen bei
de landen tot een akkoord over
de uitstaande schulden.
De steun van het IMF heeft
de voormalige USSR-republiek
bikkelhard nodig. Zonder hulp
van buitenaf zou Oekraïne 'als
een kaartenhuis in elkaar zak
ken', oordeelde Koetsjma vorig
jaar al. Desondanks heeft hij
heel veel moeite moeten doen
om tot een akkoord met het
Fonds te komen.
Oekraïne heeft zich bereid
verklaard de inflatie te bestrij
den en dit jaar een begin te ma
ken met de verkoop van staats
ondernemingen. Het IMF heeft
ook aanvaarding van de begro
ting voor het lopende jaar als
voorwaarde gesteld. Daarom
drong Koetjsma er bij de parle
mentariërs op aan in te stem
men met de regeringsplannen.
„Dit jaar moet een keerpunt
worden. Niet alleen moeten we
politieke steun van het Westen
krijgen maar ook financiële", al
dus de president.
1991 1992 1993 1994
Werkloosheid (in van de beroepsbevolking)
uf>
6,2
2,7
1991 1992 1993 1994
boekarest klaas hoeneveld
De regering van Roemenië mikt
dit jaar op een voorzichtige
groei van de economie. Dat zou
betekenen dat het land aan de
Zwarte Zee eindelijk een duide
lijke vooruitgang gaat boeken,
al blijft de vraag hoe krachtig en
stabiel die zal zijn.
Twijfels over de kracht van de
Roemeense economie liet ook
voorzitter Michel Camdessus
van het Internationaal Monetair
Fonds (IMF) blijken. Hij noem
de de stabilisering bij zijn be
zoek aan Boekarest eind vorig
jaar 'broos'. Volgens Ilie Serba-
nescu, vice-voorzitter van de
vereniging van Roemeense eco
nomen, zal 'de stabiliteit op
macro-economisch niveau niet
standhouden zonder verande
ringen in de echte economie'.
De economische problemen
komen, evenals bij het buurland
Bulgarije, grotendeels voort uit
het uiteenvallen van de Oost
europese handelszone Come
con, kort na de ineenstorting
van het communisme. Het em
bargo dat de Verenigde Naties
tegen het voormalige Joegosla
vië instelden, heeft de handels
problemen van de Roemenen
verergerd.
De overgang van centraal ge
leide planeconomie naar vrije
markteconomie ondervindt bo
vendien nog de nodige weer
stand, omdat publiek en volks
vertegenwoordigers de nood
zaak van veranderingen niet al
tijd begrijpen of de hervormin
gen gewoon niet willen door
voeren. De vele veranderingen
binnen de regering hebben
evenmin bijgedragen tot een
vlotte uitvoering van economi
sche hervormingen.
Toch ziet de Wereldbank eni
ge lichtpuntjes voor de toe
komst op middellange termijn.
De werknemers zijn goed ge
schoold en de arbeidskosten
zijn relatief laag. De goede posi
tie die Roemenië in de eerste
helft van de jaren tachtig had op
de wereldmarkt voor textiel,
houtprodukten en machines
kan het land de komende jaren
heroveren. Verder werkt het
land momenteel aan de her
structureringen van de olie-in
dustrie. De economische groei
kan daardoor in de tweede helft
van de jaren negentig aantrek
ken.
Om die groei te bereiken
dient Roemenië wel zijn hervor
mingen door te voeren zo heeft
de Wereldbank te verstaan ge
geven. De Wereldbank en het
IMF zijn 'ernstig bezorgd' over
de trage gang van zaken. Vooral
de verkoop van staatsonderne
mingen komt maar niet van de
grond, ondanks de vier jaar ge
leden opgestelde privatiserings-
wet. Het tempo van de verkoop
van staatsbedrijven noemt de
Wereldbank'teleurstellend'.
De beperkte hoeveelheid van
beschikbaar kapitaal in het
Zwarte-Zeeland vormt echter
een groot struikelblok. Jien an
der probleem bij de verkoop
van staatsondernemingen is de
te verwachten ontslaggolf wal
het toch al forse leger werklozen
nog verder zal doen aanzwellen.
Roemenen zonder baan hoeven
niet te rekenen op een genereu
ze overheid. Werkloosheidsuit
keringen lopen immers binnen
twee jaar af.
De omschakeling van de Roe
meense economie heeft vrijwel
alle 23 miljoen inwoners getrof
fen. De lonen werden weliswaar
meerdere malen opgetrokken,
maar de kosten van levenson
derhoud stegen veel harder. De
sociale onrust in het land blijft
groot. Geregeld demonstreren
arbeiders voor behoud van
werk, meer overheidssubsidies
voor hun bedrijf en hoger loon.
