Oorlogsslachtoffers komen
najaren opnieuw in de hel
De ramp na de ramp duurt soms een heel leven
Feiten &Meningen
Embargo VS
tegen Iran
niet effectief
DINSDAG 2 ME11995
NIEUWSANALYSE
De instelling van een handelsembargo te
gen Iran door de VS lijkt meer ketelmuziek
dan een effectieve poging het terrorisme
aan te pakken. Hoewel president Clinton
repte van duizenden Amerikaanse banen
die verloren gaan door hel embargo, stelt
de handel met Iran nauwelijks iets voor.
I let enige land dat Iran serieus kan treffen,
is Japan. Van de 180 miljoen ton olie die
Iran jaarlijks produceert, vindt het overgro
te deel zijn einde in Japan. Japan heeft van
daag wel besloten een lening van 542 mil
joen dollar aan Iran op te schorten.
De VS proberen derde landen bij de boy
cot te betrekken. Een woordvoerder van het
Witte Huis meldde gisteren dat de landen
van de zogenoemde G-7 (de groep van de
zeven meest geïndustrialiseerde naties) op
verzoek van de VS eveneens hun financiële-
en handelsrelaties met Iran tegen het licht
zullen houden.
De landen van de Europese Unie zullen
hel Amerikaanse voorbeeld niet volgen. Zij
geven de voorkeur aan een 'kritische dia
loog' met Iran om te voorkomen dat de fun
damentalistische machthebbers zich te zeer
in een hoek gedreven voelen.
Een land als Nederland kan ook nauwe
lijks een bijdrage leveren om Iran te treffen.
Vanuit Iran komt jaarlijks voor ruim twee
miljard gulden aan olie naar Nederland.
Daar staat de export van chemische- en
landbouwprodukten en machines tegen
over van 600 miljoen gulden in 1993. In dat
zelfde jaar bedroeg de totale uitvoer 240
miljard gulden en de totale invoer 230 mil
jard gulden.
Gisteren maakte een Iraanse krant be
kend dat als gevolg van het embargo een
aantal Duitse en Nederlandse banken zich
had teruggetrokken uit een project voor de
bouw van een luxe hotel in Teheran. Een
woordvoerder van ABN AMRO weet echter
niet om welk project het gaat. „Wij zitten er
niet in en ik geloof ook niet dat een andere
Nederlandse bank bij het project is betrok
ken."
Clinton besloot zondagavond tot een to
taal handelsembargo tegen Iran. Volgens de
Amerikaanse president moet Iran worden
gestraft voor haar actieve steun aan het in
ternationale terrorisme.
Politieke analisten menen dat de Ameri
kaanse stap vooral is bedoeld om de druk
op Rusland op te voeren om af te zien van
zijn voornemen om de Iraniërs kernreacto
ren te leveren. Die zouden volgens Was
hington de Iraniërs helpen hun ambitie te
verwezenlijken kernwapens te vervaardi
gen. Rusland heeft tot nu weerstand gebo
den aan de Amerikaanse druk om af te zien
van een overeenkomst over hel voltooien
van een nucleaire centrale in Bushehr aan
de kust van de Perzische Golf. Rusland ont
kent dat de licht-waterreactoren die aan
Iran worden geleverd voor de aanmaak van
atoomwapens kunnen worden gebruikt en
zegt dat er geen bewijs is dat Iran probeert
een atoombom te maken.
De handel tussen Iran en de VS bedraagt
326 miljoen dollar, een getal dat verwaar
loosbaar is op de totale buitenlandse han
del. Ter vergelijking, het Amerikaanse han
delstekort met Japan ligt al boven de 120
miljard dollar per jaar.
De enige manier om Iran te treffen, is een
olieboycot tegen dit land. Iran is na Saudi-
Arabië de grootste producent van olie bin
nen de OPEC. In 1993 produceerde het land
180 miljoen ton olie. Die olie gaat voor het
grootste deel naar Japan.
Hel embargo opent mogelijkheden voor
Nederlandse bedrijven. Shell is al geruime
tijd in onderhandeling met Iran over olie
winning. Nu de Amerikanen uit beeld ver
dwijnen, valt een aantal potentiële concur
renten af. Clinton heeft aangekondigd dat
buitenlandse bedrijven die zaken blijven
doen met Iran, niet worden geboycot in de
VS.
DEN HAAG PEET VOGELS
In Israël wonen ruim 300.000 overlevenden van de
holocaust. Na de verschrikkelijke oorlogsjaren vluchtten
zij naar Israël om een nieuw bestaan op te bouwen. In
de oorlog ontsprongen zij de dans, maar nu, vijftig jaar
na de bevrijding, heeft het verleden velen van hen inge
haald. Opnieuw beleven zij die dramatische periode uit
hun bestaan. Auschwitz, Theresiënstadt, Bergen-Belsen,
Sobibor. Veel overlevenden slapen niet meer of dromen
continu van wat hen is aangedaan in de concentratie
kampen van de nazi's. Ze lijden aan chronische licha
melijke ziekten of extreme vormen van nervositeit. Ze
zijn depressief, angstig of hebben last van allerlei psy
chosomatische aandoeningen. Amcha, het nationale Is
raëlische instituut voor psycho-sociale hulp aan overle
venden van de holocaust, helpt. Maar juist nu het aantal
hulpaanvragen explosief stijgt, is het geld op. „Dat kan
toch niet waar zijn", zegt Maurits Cohen, secretaris van
de stichting Amcha Fonds Nederland. „Het mag toch
niet zo zijn dat wij hier de bevrijding vieren, terwijl in
Israël mensen de oorlog herbeleven?"
Nationale actieweek Amcha voor overlevenden concentratiekampen
Amcha (Hebreeuws voor 'jouw volk') had
daardoor in 1988 een moeilijke start. Maar
de laatste jaren is er veel veranderd. Steeds
meer oorlogsslachtoffers willen nu over hun
problemen praten en doen een beroep op
Amcha. „Ze moeten wel", zegt Cohen. „Het
leven is voor velen ondraaglijk geworden."
Inmiddels biedt Amcha vanuit vier centra
Jeruzalem, Ramat Gan, Haifa en Beers-
heva met een gespecialiseerde staf van
honderd psychologen en maatschappelijk
werkers hulp aan meer dan 2.500 personen.
Maar het is niet genoeg. Momenteel neemt
de hulpvraag met ongeveer 20 procent toe.
In oktober van het vorige jaar was Amcha
daardoor genoodzaakt een cliëntenstop in
te voeren.
Hoe komt het toch dat pas nu, zoveel jaar
na de bevrijding, mensen ernstig last krij
gen van hun oorlogsverleden? „Velen heb
ben hun verleden jarenlang verdrongen,
maar niet verwerkt", zegt prof. dr. David de
Levita, kinderpsychiater aan de Katholieke
Universiteit Nijmegen die zelf als joods
kind de oorlog meemaakte. „Wederopbouw
en vooruitzien waren het motto na de oor
log. Mensen hadden het druk met een ge
zin, een carrière. Ze wilden ook niet meer
aan die verschrikkelijke tijd terugdenken."
Waarom nu dan wel? „Ik denk dat dat komt
omdat mensen op een leeftijd gekomen zijn
dat ze tot de categorie der stervenden beho
ren. Destijds zijn ze de dans ontsprongen.
Maar dat zal ze nu niet meer lukken." Co-
hen vult aan: „De huid is dun geworden.
Wat van binnen geforceerd is weggedrukt,
kan niet weg gedrukt blijven."
Overigens krijgen niet alle overlevenden last
van 'late psychische gevolgen'. In feite gaat
het om een minderheid. Van de ruim
300.000 overlevenden in Israël is 15 procent
ernstig getraumatiseerd. De Levita: „Hoe
gevoeliger iemand is, hoe harder de klap
pen. Hardere, nuchtere mensen zijn vaak
beter in staat om aan een verschrikkelijke
periode in hun leven een bepaalde beteke
nis te geven."
Mensen die daar niet toe in staat zijn, kun
nen een beroep doen op Amcha. Door mid
del van individuele en groepstherapie, trai
ningen, huisbezoeken aan zieke en bejaar
de cliënten probeert Amcha het leven voor
velen draaglijker te maken. Hoe gaat dat
precies in z'n werk? „Mensen die een trau
ma hebben, moeten daar steeds weer aan
terugdenken", zegt De Levita die in het
voormalige Joegoslavië kinderen met oor
logstrauma's behandelt. „Ze proberen het
van zich af te duwen. Dat lukt niet. Slagen
ze erin om de herinneringen overdag weg te
houden, dan komen ze 's nachts wel. Wat
wij in de therapie doen, is alles opnieuw op
laten komen. De mensen moeten hun her-
Jarenlang was het onderwerp onbespreekbaar in Israël. Zes miljoen joden die als makke schapen
naar de slachtbank werden geleid? „Een samenzwering van de stilte", noemt Maurits Cohen het.
„De overlevenden hadden het gevoel dat de anderen niet naar hen wilden luisteren. En degenen
die dat hadden moeten doen, konden hun verhaal niet aanhoren. Er moest een land worden op
gebouwd. Voor zwakke joden was geen plaats. Daarom werd er niet over gepraat." Het beeld van
de holocaust paste gewoon niet in Israël. „Een jood in Israël wil een sterke jood zijn en is dat ook.
Was dat niet zo, dan was Israël al lang vernietigd."
Overlevenden van het concentratiekamp Auschwitz een paar uur na de bevrijding door het leger van de toenmalige Sovjetunie. foto archief
<lo
inneringen de vrije loop laten en daarbij
le gevoel uitspreken. Als dat lukt krijg je er*?
soort ontlediging. Dan verdwijnt er een 11
hoop ellende uit de psyche." F&!
Mensen met ernstige trauma's zijn echteflp1
niet te genezen, weet De Levita. „Er zijn r|8e
mensen die zulke erge dingen hebben
gemaakt, daar is niets meer aan te doen.
Maar we kunnen mensen wel helpen omW
goed mogelijk met hun problemen verde!
te leven." Bepalend voor het trauma is niNCE
zozeer de intensiteit van hetgeen iemanqrTïr
heeft meegemaakt, maar de duur. „Hoe aats
langer je erin gezeten hebt, des te groter m
beschadiging." jnh
Het is uitermate schrijnend dat wegens eidei
gebrek aan financiële middelen Amcha
cliënten nu de deur moet wijzen, vindt
Maurits Cohen. „En dat terwijl we eigenlj*^
zoveel mogelijk plaatselijke centra in het|VER,
ven zouden willen roepen om de hulpveiF^r;
ning zo toegankelijk mogelijk te maken.'ej.u
Maar de stichting Amcha Fonds Nederla^ cle
die de moederorganisatie financieel ondfc^
steunt, zit niet bij de pakken neer. „Met <jj.s
vestiging van een.nieuw centrum in Tel
Aviv hopen we in ieder geval aan de acutj
noodsituatie een einde te kunnen maken
zegt Cohen.
Voor het centrum, dat genoemd wordt rvf~Q>
nazi-jager Simon Wiesenthal, is 2,5 miljoen
nodig. Om dat geld bij elkaar te krijgen, f
houdt Amcha-Nederland deze week eenr
tieweek onder het motto 'Geef om hen di
niet zijn bevrijd'. Op radio en televisie zaV"(
uitgebreid aandacht worden geschonken
aan de campagne, onder meer door mid(
van de documentaire 'Kinderen van de oüM
log' van de bekende joodse cineast Willy
Lindwer. Deze documentaire werd gisteiPlie
door de TROS uitgezonden. "<*8'
Een ander hoogtepunt in de actieweek is1^
presentatie van een roos voor Simon Wie "Ul
senthal vanavond in de Amsterdamse R/lvo°
Wiesenthal zal daarbij persoonlijk aanwö^"'1
zijn. Cohen: „Die roos is daarna overal iifn
Nederland voor 5 gulden te koop bij vestfest
gingen van de HEMA, V D, de Bijenko#tsP
en C A." Verder kunnen mensen gifterr va
voor de bouw van het Simon Wiesenthafan
huis overmaken aan de stichting Vriendrwe
van Amcha (postgiro 760)?rer
Hoewel er ook in andere Europese landef100
België, Oostenrijk, Engeland, Zwitserl» ze.
én Duitsland Amcha-steunfondsen ge1st 1
vestigd zijn, komt de financiering van heP P'
Simon Wiesenthalhuis geheel op rekeniif na
van de Nederlandse afdeling. „Er is geeir8e
land in de wereld waar de respons zo g °ar
is als in Nederland", zegt Cohen.
lidel
De traliewerken van het voormalige concentratiekamp Theresiënstadt.
STEVENHAGEN
Hun ervaringen zijn allemaal ver
schillend. De één zat in een vlieg
tuig dat het doelwit was van een
terroristische aanslag, de ander
stuitte op een overvaller die hem
een geweer tussen de ogen plantte.
Nummer drie zag mensen voor
haar ogen verdrinken en een vier
de wilde panty's kopen in een wa
renhuis toen een bom haar bijna
opblies. Eén ding hebben de
hoofdpersonen in de Franse film
VEffroi des hommes (De schrik van
je leven) gemeen: ze hebben hun
traumatische ervaring nog niet
verwerkt en praten erover met een
brok in de keel. De Katholieke Uni
versiteit Brabant (KUB) wijdde on
langs een serie lezingen aan 'De
ramp na de ramp'.
Aan de hand van de filmbeelden
schetste dr. R. Kleber, als psycho
loog verbonden aan het Instituut
Voor Psychotrauma (IVP) de ingrij
pende effecten die een schokkende
gebeurtenis hebben in het leven
van mensen. Zo blijkt een half jaar
nadat eind 1992 in de Bijlmer een
Boeing neerstortte waardoor 43
mensen omkwamen, 29 procent
van de mensen die de ramp van
nabij meemaakten nog altijd last te
hebben van angst, slapeloosheid
en depressies. Veertien jaar na een
overstroming in Buffalo Creek in
de Verenigde Staten waarbij hon
derd mensen het leven lieten,
kampt een kwart van de betrokken
overlevenden nog met ernstige
problemen.
In de negentiende eeuw dacht
men nog dat die symptomen bio
logisch waren. Het lichaam was
door de schok als het ware door el
kaar geschud en dat zou de oor
zaak van de klachten zijn. De term
'shell-shock' uit de Eerste Wereld
oorlog getuigt daar nog van. De
problemen waarmee de ex-solda
ten kampten, schreef men toe aan
verwondingen door granaatscher
ven. Ook al waren de militairen ui
terlijk ongeschonden. Pas later
drong het besef door dat de ver
schijnselen niet biologisch, maar
psychologisch waren. Vanaf 1980
duidde men dat aan met de term
posttraumatischstress-syndroom.
Achter dat woord gaat een breed
scala aan verschijnselen schuil,
met als belangrijkste uitingen een
intens gevoel van machteloosheid
en een gevoel van ontwrichting.
„Alle zekerheden in je leven vallen
opeens weg", zegt Kleber. Als voor
beeld noemde hij de treinpassa-
giers die ongeveer twintig jaar ge
leden, twee weken lang gegijzeld
werden bij Wijster. „Als het al niet
meer vanzelfsprekend is dat je op
de trein kunt stappen en een kwar
tier later op je bestemming bent,
waar kun je dan nog wèl op reke
nen?"
Het herbeleven van de ramp is een
ander symptoom. „Als we onze la
ding uit het vliegtuig hadden ge
worpen, keken we naar het resul
taat beneden ons en roken we de
geur die opsteeg. Soms ruik ik het
weer. Dan pak ik die po omdat ik
moet overgeven", vertelt de ex-mi
litair die in Algerije vocht. De Viet-
nam-veteraan: „Ik deed een paar
stappen naar achteren en gleed uit.
Ik stond midden in Dennis' inge
wanden. Flij leefde nog. Zijn mond
bewoog: 'Help me, help me.' Soms
hoor ik het hem nóg zeggen."
Ook nachtmerries en angstaanval
len plagen de betrokkenen. „Hij
bezoekt me nog zeker één keer per
week in mijn dromen", zegt een
andere Vietnam-veteraan over de
Vietcong-soldaat die hij recht in de
ogen keek voordat hij hem dood
schoot. En de man die vijfjaar ge
leden een jachtgeweer tegen zijn
hoofd gedrukt kreeg: „Na vijfjaar
is het nog steeds alsof het vorig
jaar gebeurde." Hij streelt liefko
zend de drie pistolen op zijn
schoot. „Als ik zonder hond de
deur uitga heb ik er altijd één bij
me."
Er zijn ook mensen die geobse
deerd raken door hetgeen hen is
overkomen. De man die werd
overvallen, spreekt bijna lyrisch
over het schitterende dubbelloops
jachtgeweer dat zijn belager op
hem richtte en leest sindsdien sta
pels boeken over wapentuig. Het
echtpaar dat in een door terroris
ten opgeblazen vliegtuig van Air
Tsjaad zat, doopte de huishond
Cavok. Dat staat voor de in de
luchtvaart gebezigde uitdrukking
'Ceiling and visibility O.K.'.
Het stress-syndroom kan zich ook
lichamelijk uiten. In hoofdpijn of
in eetproblemen. „Sinds de aan
slag ben ik 28 kilo aangekomen",
zegt een vrouw die in het vliegtuig
van Air Tsjaad zat. Ook stopte haar
menstruatie abrupt. De Fran^aise
die tijdens een ernstige overstro
ming mensen voor haar ogen zag
verdrinken, eet niets. „Toch zwel ik
op als een watermeloen."
Niet alle effecten van een ramp
zijn op de langere duur negatief.
Eén van de stewardessen uit het
opgeblazen vliegtuig raakte drie
weken erna zwanger. „Voor die tijd
lukte het niet. Het was alsof ik
bang was voor het moederschap
en alsof de aanslag die mentale
blokkade ophief." Een vrouw die
bijna het leven liet bij een bom
aanslag in een Frans warenhuis
zegt dat haar leven er sindsdien
beter op is geworden. „Ik besefte
dat ik slechts één leven heb en dat
ik daar het beste van moet maken.
Ik laat ook niet meer toe dat ie
mand er inbreuk op maakt."
AMSTERDAM SASKIA BELLEMAN
