Wie doet 't met wie in de natuur
Blinde rivierdolfijnen
vol met chemicaliën
Bedreigde vlinders
Milieu
DONDERDAG 27 APRIL 1995
Blinde dolfijnen, die leven in
de twee rivieren de Ganges
en de Brahmaputra in India,
worden met uitsterven be
dreigd door lanclbouwchemi-
caliën, visnetten en dam-
Ravindra Sinha, hoogleraar
zoölogie aan de Patna Uni
versiteit die een onderzoek
uitvoert naar zoetwaterdolfij
nen, zegt dat honderddui
zenden van deze zeldzame
zoogdieren al uit de rivieren
verdwenen zijn. „Nauwelijks
3.500 van de bedreigde dol
fijnen, die geen ogen hebben
en hun richting bepalen door
een soort sonar, zijn nog
De rivierdolfijn is een door
de Indiase wet beschermde
diersoort. In een recent on
derzoek ontdekte Sinha dat
de dolfijnen 10 keer meer
schadelijke chemicaliën in
hun lichaam hebben dan de
vissen die zij eten. Hij vond
een hoog gehalte DDT, een
pesticide die verboden is in
de geïndustrialiseerde lan
den maar in India nog steeds
wordt gebruikt, en poly-
chloor-bifenyl (PCB), dat ge
bruikt wordt in de industrie.
De chemicaliën komen in de
rivieren terecht tijdens over
stromingen en moessonre
gens, of worden in het ge
heim geloosd. Hoewel de
vervuilingsgraad in de Gan
ges de laatste jaren gedaald
is, moeten volgens Sinha de
boeren overschakelen op een
organische manier van land
bouw.
Een andere bedreiging
voor de dolfijnen vormt in
teelt, die veroorzaakt wordt
door de bouw van dammen
in de Ganges, aldus Sinha.
„De dammen verhinderen de
dieren hun jaarlijkse tocht
200 tot 300 kilometer
stroomopwaarts langs de
Ganges en Brahmaputra te
maken." Experts zijn nu van
plan om enkele dolfijnen te
vervoeren, zodat ze kunnen
paren met dolfijnen in de
vlakte bij Patna, 1.050 kilo
meter ten oosten van New
Delhi, aldus Sinha.
Volgens Sinha lopen de
dolfijnen ook gevaar door de
fijne, nylon netten die ge
bruikt worden door vissers.
De dieren kunnen de netten
niet waarnemen met hun so
nar en raken er in verstrikt.
den haag Het ministerie van landbouw, natuurbeheer en visserij heeft
een lijst gepresenteerd van vlinders die voortaan extra bescherming ge
nieten. Het ministerie wil met beschermende maatregelen, onderzoek
en voorlichting voorkomen dat de vlinders uitsterven. De zogenaamde
rode lijst bevat 38 soorten bedreigde vlinders, met soms bijna poëtische
namen. Zo zijn daar de purperstreepparelmoervlinder, de sleedoornpa
ge, het dwergdikkopje, het pimpernelblauwtje, het tweekleurig hooi-
beestje, de zilveren maan (foto), de rouvymantel en de kommavlinder.
Dagvlinders hebben naast libellen van alle diersoorten het meest
te lijden van de verslechtering van de natuur in Nederland. Veel soorten
verdwijnen, terwijl de blijvers in veel minder gebieden voorkomen. Ons
land kent van oorsprong 75 soorten inheemse dagvlinders. Daarvan zijn
er de laatste jaren vijftien verdwenen. Van de overige zestig soorten
worden er 38 als bedreigd beschouwd. foto martijn de jonge
1
K
I
U
R
E
A
S
D
2
P
A
E
N
E
R
L
E
3
B
K
O
A
N
>j
B
N
4
G
Y
A
D
L
I
A
E
5
G
T
A
L
E
O
R
P
6
W
S
E
T
E
R
U
R
7
S
E
I
L
T
A
D
R
8
K
Z
O
E
M
I
S
T
9
D
I
E
S
M
O
M
N
10
N
E
O
V
O
E
I
L
11
F
E
O
R
L
D
I
E
12
K
A
O
P
N
E
D
R
13
E
D
V
A
A
O
S
R
14
A
I
p
R
G
I
E
L
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT
Streep op elke regel de letters
weg, die samen het woord vor
men dat overeenkomt met de
omschrijving. De resterende let
ters vormen van boven naar be
neden en van links naar rechts
een citaat.
Horizontaal:
1. borstharnas; 2. forum; 3.
knaagdier; 4. hoffeest; 5. gang
van een paard; 6. vis; 7. tokkel-
fluit-, 8. landbouwwerktuig; 9.
boze geest; 10. mist; 11. dun
bladmetaal; 12. metaal; 13.
steekvlieg; 14. maand.
KRUISWOORDRAADSEL
vork-gala
roe-k-reu
e--mis--1
km-iep-fa
-aanvoer-
acte-tres
-herstel-
st-vee-ek
o--air--n
mom-n-opa
spijt-stal
Flora en fauna geven steeds meer bedgeheimen prijs
Overspel is in het koolmees-nest de gewoonste zaak v
Vroeger was het voor losbandige mannen een koud
kunstje om na een vruchtbaar slippertje hun vaderlijke
verplichtingen te ontlopen: 'Die kan nooit van mij zijn',
en daarmee was de kous doorgaans af. Tegenwoordig le
vert een simpele DNA-proef het waterdichte bewijs van
het biologische vaderschap. Daarmee ligt het seksleven
van de mens helemaal bloot. Maar de DNA-trucendoos
gaat steeds verder open. Zelfs de bedgeheimen van plan
ten en dieren zijn niet meer heilig.
i haar
Een druppeltje bloed,
of een stukje weefsel van een
organisme bevat miljarden
DNA-strengen. Elke ketting telt
miljarden stukjes genetische in
formatie die samen het bouw
plan van het organisme vor
men. Omdat het erfelijk materi
aal van elk organisme uniek is,
kan DNA prima worden ge
bruikt voor identificatie-doel
einden, bijvoorbeeld bij het op
lossen van misdrijven. Deze zo
geheten fingerprint-methode
verraadt ook familiebanden,
want vader en moeder stoppen
ieder iets van zichzelf in de ge
nen van hun nakomelingen.
Ecologen buiten die DNA-
kenmerken handig uit door
stambomen aan te leggen van
planten en dieren. Op die ma
nier hebben wetenschappers
bijvoorbeeld ontdekt dat kool
mezen het niet.zo nauw nemen
met de huwelijkstrouw: over
spel blijkt in het koolmees-nest
de gewoonste zaak van de we
reld.
DE RECHTER
Op het Nederlands Instituut
voor Oecologisch Onderzoek
(NIOO) is DNA-fingerprinting
hét sleutelwoord. Het opent
deuren die anders voor ecolo
gen misschien gesloten zouden
blijven, zegt zoetwater-ecoloog
prof. dr. Riks Laanbroek, één
van de onderzoeksdirecteuren
van de drie centra van het
NIOO in Nederland.
Ondanks de geavanceerde
DNA-technieken is vooral bij
planten het opzetten van een
burgerlijke stand een hels kar
wei, weet populatie-geneticus
prof. dr. Jos van Damme, direc
teur onderzoek van het NIOO-
centrum in Heteren. „Het aan
wijzen van de moeder is geen
enkel probleem: zij draagt im
mers de zaadjes. De vader daar
entegen komt in de vorm van
stuifmeel letterlijk aanwaaien.
Een plantenpopulatie is dus
vergeven van potentiële vaders.
Bijkomend probleem is dat veel
planten tweeslachtig zijn en
zichzelf dus kunnen bevruch
ten. Moeder is dan tegelijkertijd
vader. Bij planten
T R
daarom eerst zien te achterha
len of pa niet de moeder is.
Daarné kunnen we pas uitzoe
ken welke exemplaren directe
familie van elkaar zijn," aldus
Van Damme.
Met de fingerprint-methode
proberen de veldbiologen van
het NIOO een vinger te krijgen
achter de paringsgewoonten
van planten. Die zeggen name
lijk veel over de overlevingskan
sen van een plantengemeen
schap. Van Damme: „Want als
moeder zichzelf heeft bevrucht,
is er sprake van inteelt en dat
kan, net als bij de mens, scha
delijke gevolgen hebben voor de
kwaliteit van de nakomelin
gen."
Ook de watervlo of Daphnia,
die in grote aantallen en in ver
schillende soorten de Neder
landse meren bevolkt, houdt er
een opwindend seksleven op
na, zo blijkt uit DNA-onderzoek.
Zomers planten de Daphnia's
zich voort via onbevruchte ei
tjes, dus zonder de tussenkomst
van de mannetjes. Die mogen
hun krachten sparen voor
moeilijke tijden, als de tempera
tuur gaat dalen.
Parasieten
De verschillende populaties wa
tervlooien, die normaal gespro
ken elkaar de kaas van het
brood proberen te eten, verlie
zen dan elk gevoel voor rang en
stand en storten zich in seksue
le avontuurtjes met leden van
de concurrerende soorten. De
Daphnia's die uit die kruisingen
foto united photos de boer
voortkomen en hybriden wor
den genoemd, zijn aanmerkelijk
beter aangepast dan de rest en
hebben daardoor verhoogde
overlevingskansen. Weten
schappers van het NIOO-cen-
trum voor Limnologie (zoetwa-
terbiologie) in Nieuwersluis zijn
druk bezig te onderzoeken hoe
dat mechanisme van de survi
val of the fittest bij Daphnia's
precies werkt.
Sommige parasieten, zoals
enkele bacteriën, zijn nóg ge
wiekster als het om seks en
voortplanting gaat. Omdat pa
rasieten zich vaak alleen in
vrouwtjes-insekten kunnen
voortplanten, proberen zij langs
allerlei slinkse wegen (onder an
dere door besmetting) ervoor te
zorgen dat de mannetjes in hun
'gastgezin' uitsterven, of dat de
gastvrouw alleen nog maar
dochters kan baren. Want meer
vrouwen in het pleeggezin bete
kent voor de parasiet meer
broedmachines voor de eigen
kroost.
Het schaamteloos gluren in
de slaapkamer van plant en dier
dient uiteindelijk een nobeler
doel dan alleen het bevredigen
van de menselijke nieuwsgierig
heid. Het identificeren van indi
viduele organismen en het vast
stellen van verwantschapsrela
ties bieden meer mogelijldieden
bij de instandhouding van be
dreigde plante- en diersoorten.
Voor hen is immers de vraag
welk huwelijk de meeste vruch
ten afwerpt van levensbelang.
Mr. Jesse van Muylwijck
iK Wil 6.R.AAG MUM CU6NJT
BEZOEKEN, Die: DOOR EEN)
5TDOMWALS iS
Ov/ERREDEN.
BOES
H
E
W
E
R
Weersvooruitzicht
VRIJDAG 28 APRIL
Neerslagkans
DOOR HANS VAN ES
De Europese weerkaart liet giste
ren mooi zien hoe Nederland nog
altijd lag ingebed in hetwarmte-
eiland, dat delen van Duitsland,
Polen en de Benelux omvatte. Op
veel plaatsen in Midden-en
Zuid-Europa is het al dagenlang
een stuk koeler dan bij ons, bij
bewolkten regenachtig weer.
Vooral Zuid-Frankrijk (ca. 10 gra
den) en het Alpengebied kregen
veel zware buien te verwerken.
Scandinavië ging gebukt onder
een late winteraanval; tot aan de
Noorse zuidkust viel er sneeuw.
Na een serie van drie dagen,
waarin ons land een leuk voor
proefje van de zomer kreeg voor
geschoteld, moesten we vandaag
weer terug naar de realiteit van
april met lagere temperaturen en
ook meer bewolking.
Woensdag stond er een noord
noordoostenwind, evenwijdig aan
de kustlijn, zodat de invloed van
het koele Noordzeewater alleen op de stranden merkbaar werd. Ach
ter de duinen liep het kwik tot ca. 19 graden op. In de Kop van Noorc
Holland en in Friesland werd het al een stuk frisser bij 12 graden.
Naarmate de dag vorderde, kon vanuit de zonnige kuststrook de vo
ming van stapelwolken worden gezien; verder landinwaarts. Deze
smolten boven het midden en zuiden van het land aaneen tot een
langgerekte lijn van buienwolken met plaatselijk weer stevig onweer.
De koele Noordzeelucht vloeit vandaag door winddraaiing naar noord t
tot noordwest over het hele land uit. Daarmee worden wolkenvelden
meegevoerd. Morgen heeft de grote Europese depressie plaatsge
maakt voor een uitloper van een hoog boven Groenland, dat onlangs
met barometerstanden van ruim 1050 millibar de aandacht trok. He
is ditzelfde systeem, dat mogelijk een barrière kan opwerpen v
aanstormend depressiegeweld vanaf de oceaan.
In elk geval blijft het de komende 36 uur droog en rustig weer. Na de i'
doortocht van de wolkenvelden krijgt de zon meer ruimte. Veel wind
staat er niet en bij een temperatuur van 14 tot 17 is het comfortabel 1'
lenteweer.
Op zaterdag komt een oceaanfront dichtbij, maar het is goed moge
lijk, dat dit onschadelijk'wordt gemaakt door nieuwe hogedruk boven j1
West- en Midden-Europa. De wind draait naar zuid of zuidwest,1
mee geleidelijk weer wat warmere'lucht wordt aangevoerd.
kans op reger
gend droog. Maxima onge
veer 10 graden.
Engeland, Schotland, Wales en li
Flinke zonnige perioden en op de mees
te plaatsen droog. Morgen van zuidwes-
volking, gevolgd
SS totTö
zuidwest-Enge-
door regen. Middagtei
lopend van 8 graden ir
graden plaatselijk ir
onweersbui. Middagtemperatuur
van 13 graden aan de
tot 18 graden in het oos-
België en Luxemburg:
Naast zon o<
gen- of
uiteenh
Vlaams
ten.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag half tot zwaar bewolkt en eerst
nog hier en daar buiige regen, misschien
met onweer. Morgen van het noorden uit
meer zon en droger weer. Iets oplopende
temperaturen; morgen uiteenlopend van
14 graden aan de Kanaal-kust tot 20 in
ringen.
Portugal:
Overwegend bewolkt en perioden-
regen. Morgen, later op de dag, van
westen uit opklaringen. Middagtemp
tuur ongeveer 18 graden; morgen
Spanje:
Wolkenvelden en op veel plaatsen af en
toe regen.Aan de costa's in het zuidoos
ten overwegend droog. Morgen, later op
de dag, van het westen uit opklaringen.
Middagtemperatuur meest tussen 17 i
bui; morgen langs de Turkse westku
zonnig en droog. Maxima van 19 grade
rond de Dardanellen tót 25 op Cyprus.
Duitsland:
In het noorden geregeld zon en
gend droog; elders ook flink wat wolkei
velden en vooral vandaag nog k
enkele regen- of onweersbuien. Midda,
temperatuur meest van 15 tot 18 gr
Zwitserland:
Vandaag wolkenvelden en vooral
noordflank van de Alpen nog buiige r
gen. Morgen droger weer en meer ka
op zon. Middagtemperatuur rond
graden, vandaag op veel plaatsen enki
graden lager.
Oostenrijk:
In het algemeen vrij veel bewolking t
op veel plaatsen regen. Morgen op v
plaatsen iets droger weer en iets m
kans op zon. Middagtemperatuur ee
rond 16 graden, morgen iets hoger.
VRIJDAG 28 APRIL 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 06.17 Zon onder 20.5
Maan op 05.40 Maan onder
Waterstanden
IJmuiden Katwijk
Hoog 03.45 16.05 03.18 15.:
Laag 11.45 *00.00 11.26 23.4
Weerrapporten 27 april 0
i plaat-
22 graden; morgen
selijk hogere maxim
Canarische Eilanden:
Droog. Middagtemperatuur rond 25 gra
den.
Marokko:
Westkust: vandaag wolkenvelden en
vooral in het noorden kans op regen.
Morgen, later op de dag van het noorden
uit opklaringen én droger. Middagtem
peratuur morgen uiteenlopend van net
onder 20 graden in het noorden tot bo-
Tunesië:
Vandaag perioden met zon en droog.
Morgen meer bewolking en een enkele
regen- of Onweersbui. Middagtempera
tuur vlak aan zee rond 22 graden, mor-
Zuid-Frankrijk:
Vrij rustig weer en perioden met zon.
Hier en daar ook wolkenvelden en kans
op een regen- of onweersbui. Tempera
tuur oplopend tot ongeveer 19 graden
op morgen.
Mallorca en Ibiza:
Vandaag perioden met zon en tot de
avond droog. Morgen meer bewolking en
kans op een regen- of onweersbui. Van
daag maximumtemperatuur rond 21
graden; morgen enkele graden lager.
Perioden met zon maar ook bewolking
en kans op buiige regen. Middagtempe-
ratuu r ongeveer 20 graden; vandaag
hier en daar nog wat lager.
Corsica en Sardinië:
Vandaag perioden met zon en droog.
Morgen meer bewolking en enkele bui
en, mogelijk met onweer. Middagtempe
ratuur ongeveer 20 graden.
Malta:
Perioden met zon. Morgen later op de
dag kans op een regen- of onweersbui.
Middagtemperatuur iets oplopend tot
ongeveer 22 graden.
Griekenland en Kreta:
Flinke perioden met zon, maar vandaag
op het Griekse vasteland een kans op
een regen- of onweersbui. Middagtem
peratuur met name morgen op veel
plaatsen 20 graden of iets hoger.
Luxemburg
Malaga
Mallorca
Stockholm licht bew.
Warschau regenbui
Wenen regen
18 13
25 8
19 11
