Harder blokken voor minder geld
Hij is opgestaan, Napoléon Chirac
Feiten &Meningen
NS zonder
steun rijk op
dood spoor
Onzekerheid neemt
gigantisch toe
Universiteit wordt
een worstfabriek
Overmacht komt
duur te staan
Je moet blokken
voor je beurs
ZATERDAG 22 APRIL 1995
Op het eerste gezicht lijken de Neder
landse Spoorwegen op de goede weg.
Gisteren werd bekend dat het verlies
van 62 miljoen gulden in 1993 is omge
zet in een winst van 76 miljoen vorig
jaar. Dat is zelfs nog beduidend meer
dan de vijftig miljoen waarover in fe
bruari werd gesproken. Op dat mo
ment was alleen een voorlopig resul
taat bekend.
In werkelijkheid ziet de toekomst van
de Spoorwegen er echter somber uit.
De rijksbijdrage voor het reizigersver-
voer was vorig jaar 460 miljoen. Als dat
bedrag in mindering wordt gebracht,
resteren voor NS dieprode cijfers.
Theoretisch is dat niet. De. subsidie
wordt in het kader van de privatisering
van de Spoorwegen geleidelijk aan af
gebouwd tot zestig miljoen. Dat bedrag
is door het ministerie van verkeer en
waterstaat toegezegd voor onrendabele
lijnen. De NS willen echter tweehon
derd miljoen, omdat zij anders geen
kans zien de verliesgevende lijnen
open te houden.
Voorlopig ziet het er echter niet naar
uit dat de NS ruimer bedeeld zullen
worden. De vrees van de Vereniging
Reizigers Openbaar Vervoer (Rover) dat
de Spoorwegen met minder overheids
steun niet op eigen benen zullen kun
nen staan, is dan ook terecht. Verkeer
en Waterstaat heeft vorig jaar al aange
kondigd dat het aantal reizigerskilome
ters tot het jaar 2000 met nog eens vier
honderd miljoen zal afnemen. Als oor
zaken werden onder meer aangevoerd
de irritatie over de vele vertragingen en
de forse stijging van de tarieven.
NS stellen daartegenover dat de ver
tragingen 'op korte termijn' tot het ver
leden zullen behoren en dat het alle
maal beter en mooier zal worden op en
rond de rails 'als alle grote projecten
zijn afgerond'. Dat verhaal wordt ech
ter al jaren de wereld ingeslingerd zon
der dat er iets ten goede verandert. Al
leen de chaos wordt rond sommige sta
tions alleen maar groter.
De Spoorwegen wijzen er verder op
dat het vorige kabinet de mensen uit
de trein heeft gejaagd door de tarieven
op 1 januari 1994 met maar liefst zes
procent te verhogen. De Spoorwegen
vergeten daarbij te vermelden dat
dankzij die verhoging extra geld is bin
nengekomen. Waarschijnlijk zal die
meevaller eenmalig zijn,,omdat de prij
zen dit jaar gemiddeld met 'slechts'
vier procent zijn gestegen, terwijl het
aantal reizigers verder is-teruggelopen..
Daarmee verdwijnt dan ook weer de
Rover trekt uit dat alles de conclusie
dat de overheid garanties van de NS
moeten eisen dat zij niet nog meer lij
nen schrappen. Rover is bang dat als
gevolg van dalende inkomsten vooral-
in de Randstad de onrendabele stop
treinen zullen verdwijnen.
Daarmee draait deze belangengroe
pering de zaken echter om. Niet de
Spoorwegen, maar de overheid moet
onder druk worden gezet. Zonder
steun van het rijk belanden NS op
dood spoor.
.JANPREENEN
Prestatiebeurs moet er komen als het aan paarsligt
De paarse partijen zijn het er al over eens: de 'prestatie
beurs' moet er komen. In het regeerakkoord is immers
afgesproken dat er één miljard gulden op de studiefi
nanciering moet worden bezuinigd. Komende woens
dag vindt het debat in de Tweede Kamer plaats, maar
echt spannend wordt zal het niet worden. Vanaf 1 sep
tember worden nieuwe studenten met de zoveelste va
riant van het beurzenstelsel geconfronteerd: harder
blokken voor minder geld.
Blokken, blokken en nog eens blokken. Dat lijkt het voorland van studenten als straks de prestatiebeurs een feit i:
De prestatiebeurs hét woord zegt
het al gaat ervan uit dat studenten
eerst een prestatie moeten leveren,
voordat zij hun beurs ontvangen. In
het eerste jaar van hun studie moeten
de studenten aan de hogescholen en
universiteiten de helft van het aantal
studiepunten (in totaal 42) halen. Van
af 1997 wordt de norm als de Twee
de Kamer daar tegen die tijd mee ak
koord gaat verhoogd tot 70 procent.
Lukt dat, dan mogen zij de verkregen
basisbeurs (470 gulden per maand
voor uitwonenden) en aanvullende
beurs (maximaal 359 gulden) als gift
behouden. Als er onvoldoende tenta
mens worden gehaald, moeten de stu
denten de beurs terugbetalen.
Het tweede, derde en vierde studiejaar
van de opleiding moeten zij binnen de
resterende vijf jaren afronden. Pas bij
het tonen van het diploma krijgen zij
de beurs als gift. Anders moet er weer
gedokt worden. Het nieuwe systeem is
in feite het spiegelbeeld van de huidige
'tempobeurs', waarbij iedereen eerst
de studiebeurs als gift krijgt en pas bij
onvoldoende prestaties het geld moet
terugbetalen. Het recht op studiefi
nanciering wordt bovendien met een
jaar teruggebracht van vijf naar vier
jaar. Daarna kan nog maximaal'drie
jaar geleend worden, ongeacht het in
komen van de ouders.
Het nieuwe systeem geldt uitsluitend
voor de nieuwe lichting studenten,
maar de huidige lichting moet vanaf
september ook de helft van het aantal
studiepunten behalen. Zij worden hier
echter jaarlijks op afgerekend. Die
norm wordt over twee jaar ook ver
hoogd naar ongeveer 70 procent.
Wat betekenen de zoveelste verande
ringen van de studiefinanciering voor
de student? Is de prestatiebeurs eigen
lijk wel nodig? Kunnen de universitei
ten en hogescholen wel garanderen
dat de studenten binnen de gestelde
termijn een goede opleiding krijgen?
Vragen te over. De antwoorden komen
van de studentenleidster, de universi
teitsbestuurder, de decaan en het ka
merlid.
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
De studentenleidster
Kysia Hekster (voorzitter LSVb): „Er zit helemaal
geen enkele onderwijskundige reden achter de in
voering van de prestatiebeurs. Het moet nu een
maal veel geld opleveren, het is puur bezuinigen.
Heel slecht, te meer omdat het de zoveelste wijzi
ging van de studiefinanciering is die studenten te
verwerken krijgen. De onzekerheid neemt gigari-
.tisch toe„_
Maar ja, kamerleden hebben er niet eens over na
gedacht of deze beurs er moet komen of niet. Ze
zijn met handen en voeten aan het regeerakkoord
gebonden. Een principieel debat is nooit gevoerd
en dat zal nu ook niet gebeuren. Misschien is dat
ook wel te veel gevraagd in deze tijd.
Studenten worden door de prestatiebeurs steeds
meer gedwongen tot een tentamen-race. Alsof stu
deren alleen maar bestaat uit het halen van tenta
mens. Alsof de persoonlijke ontplooiing en ontwik
keling niet meetelt. De student ziet de lesstof straks
alleen nog maar als middel om het tentamenbriefje
te halen. Want dat is de realiteit: als je in zes jaar
één tentamen niet haalt, moet je alle studiefinan
ciering terugbetalen. Te gek voor woorden.
Een alternatief? Ik kijk wel uit, want ik ben tegen
het hele principe. Maar als ik moét kiezen, zie ik
meer voor de variant waarin je alleen de studiepun
ten die je niet haalt, terugbetaalt. Als tachtig pro
cent van de tentamens gehaald worden, hoefje al
leen maar te betalen voor de ontbrekende twintig
procent. Dat is veel eerlijker."
De bestuurder
J.K. Gevers, voorzitter van het college van bestuur van
de Universiteit van Amsterdam: „Heeft Ritzen einde
lijk eens een goed idee, gaat-ie er allerlei toeters en
bellen aan hangen zodat het weer niks wordt. Onbe
grijpelijk, want op zich vind ik het plan goed. Maar
door allerlei bepalingen maakt hij deprestatiebeurs
weer nodeloos ingewikkeld en fraudegevoelig en be
zorgt hij de unjversiteiten een administratieve romp
slomp.
Ga maar na: studenten moeten per jaar een bepaald
aantal studiepunten halen en mogen niet hun studie
even stopzetten voor iets anders. Alle studenten wor
den in een uniform keurslijf geperst. Heel bizar, want
onze briljantste studenten zijn juist degenen die de
gekste dingen doen in hun studie: ze pikken er een be
paald vak bij, gaan naar het buitenland of nemen een
kijkje in dè praktijk. Zoiets bevordert de intellectuele
zelfstandigheid. Maar sluipenderwijs wordt via dit
voorstel een schoolklassensysteem ingevoerd. De uni
versiteit als worstfabriek van afgestudeerde studenten.
Daar komt nog bij dat het rijk eigenlijk maar weinig
bijdraagt aan de kosten van de studie. Aan mijn uni
versiteit krijgt 70 procent van de studenten studiefi
nanciering, de rest betaalt het zelf. Die 70 procent
krijgt vervolgens maar 40 procent van hun inkomen
uit een beurs, de rest verdienen ze zelfbij of betalen
hun ouders. Maar de overheid is wel zo aanmatigend
om voor alle studenten tot de millimeter te bepalen
hoe zij hun studie moeten inrichten. Ze worden klak
keloos in een bepaald regime geduwd."
De decaan
Karin Voorsmit, decaan aan de Katho
lieke Universiteit Nijmegen: „De stu
dienorm van zeventig procent van de
studiepunten is in ieder geval voor
eerstejaars studenten te hoog. Voor
hen is alles nieuw: de sociale omge
ving, de school of universiteit, hun
mede-leerlingen. Dan kun je niet ver
wachten dat ze ook nog eens bijna al
le tentamens halen. Voor de andere
studenten is het ook een hoge doel
stelling, maar het lijkt mij op zich mo
gelijk eraan te voldoen.
Ik vind het daarnaast een slechte zaak
dat de duur van de studiefinanciering
opnieuw met een jaar wordt bekort. Je
mag zes jaar over de studie doen,
maar je krijgt maar voor vier jaar een
beurs. Een heikel punt: als studenten
door overmacht een tijdje niet kun
nen studeren blijft de klok wel door
tikken, met alle nare gevolgen van
dien. En ook studenten die bestuurlijk
actief zijn, kunnen op deze manier in
de problemen komen. Ik hoop dan
ook dat de Kamer het nog voor elkaar
krijgt dat alle studenten er zeven jaar
over kunnen doen en dat het makke
lijker wordt de studie even te onder
breken."
Het kamerlid
Monique de Vries (WD): „Het goede van de presta
tiebeurs is dat het de verantwoordelijkheid duidelij
ker bij studenten legt. Zij krijgen van het rijk een
bijdrage in hun onkosten, maar daar moeten ze wel
wat voor doen. Die relatie tussen geld en prestatie
is er ten onrechte nooit geweest. Bovendien worden
instellingen gedwongen hun onderwijs te verbete
ren, zodat er.nietteveel.studenteij.de .universiteit
of hogeschool verlaten zonder diploma en met een
torenhoge schuld.
Natuurlijk, zonder de noodzaak van een forse be
zuiniging was het allemaal wat minder hard ge
gaan. Het is een financiële inperking. Maar de pres
tatienorm een werkweek van 40 uur is toch al
leszins redelijk? Daar kun je, net als anderen, leuke
en nuttige dingen naast blijven doen. Mijn enige
twijfel betreft de eis dat eerstejaars al 70 procent
van hun studiepunten moeten halen. Dat is heel
fors, kun je dan nog wel overstappen naar een an
dere opleiding als je een foute keuze hebt gemaakt?
Ik wil dat de minister hierover pas besluit na een v
evaluatie van de bestaande tempo-norm.
Het stelsel van studiefinanciering moet na deze
fundamentele wijziging de komende jaren zo blij-
ven. Ik heb dan ook geen behoefte aan een discus
sie over weer een nieuwe opzet, zoals de ministert
voor volgend jaar heeft aangekondigd. Laten we
maar een tijdje gaan kijken hoe het werkt, anders
maak je de verwarring voor studenten alleen maar
onnodig groter."
Morgen gaan miljoenen Fransen
naar de stembus voor de eerste ron
de van van de presidentsverkiezin
gen, die al zijn omschreven als 'de
belangrijkste politieke gebeurtenis in
Europa dit jaar'. Negen kandidaten
hebben zich in de race naar het Ely-
sée-paleis gestort, maar opiniepeilers
zijn unaniem in hun oordeel dat Jac
ques Chirac de man is die straks de
maat voor de gordijnen gaat opne-
Jacques Chirac is al twee jaar met
zijn campagne bezig. Hij ging on
middellijk na de parlementsverkie
zingen van 1993 uit de startblokken.
Zijn gaullistische RPR had de socia
listen van president Mitterrand ver
nederd, maar Chirac weigerde zich
het ambt van premier te laten roe
pen. Twee keer al had hij de poort
van het Elysée-paleis voor zijn neus
in het slot zien vallen, en dat zou
hem niet nog eens overkomen. Chi
rac wilde zijn handen vrij hebben
voor de definitieve aanval op de
hoogste troon, die van de pres:dent.
„Twee jaar lang heeft hij negen keer
per week ronde-tafeldiscussies ge
voerd met gewone mensen", zucht
een medewerkster. „Die bijna dui
zend bijeenkomsten hebben een
tweeledig doel gehad. Chirac leerde
de gewone kiezers kennen, wat hem
in staat heeft gesteld een populair
programma te ontvouwen. En de
kiezers leerden hem kennen."
Pompidou, de president die zijn
mentor was, vergeleek hem ooit met
een 'bulldozer'. Van alle kandidaten
voor het presidentschap is Chirac de
grootste vechtjas. Toen hij eind vorig
jaar de handschoen in de ring gooi
de, had hij volgens de opiniepeilers
geen schijn van kans tegen Edouard
Balladur, de man die in 1993 wèl het
premierschap had aanvaard en des
ondanks buitengewoon populair was
geworden. Zo slecht lagen de kaarten
voor Chirac dat een satirisch televi
sieprogramma hem 'serie-verliezer'
doopte.
Maar Chirac, één brok nerveuze
energie, trok alle registers open. Hij
begon het land te bereizen, spreek
beurten te houden tot in
de verste uithoeken van de
republiek, interviews te ge
ven aan zelfs de kleinste
kranten, steun te verwer
ven onder de onwaar
schijnlijkste kiezers.
Het contrast met Balladur,
een competente droog
stoppel van het type Van
der Stoel, had niet groter
kunnen zijn. Zelf vatte Chi
rac het beleid van zijn ri
vaal samen in de alomvat
tende woorden: „Maak je
geen zorgen. Ga gewoon
slapen. Ik let wel op het land".
Chiracs dadendrang is legendarisch.
Als het volk morgen voor de eerste
ronde naar de stembus gaat, zal hij
zo veel handen hebben gedrukt, dat
de zijne gekneusd zijn. Afgaande op
de laatste opiniepeilingen, die wer
den gepubliceerd voordat het verbod
erop inging, zal er op de dag des oor
deels nog maar één vraag zijn: wie
eindigt als tweede, Balladur of de so
cialist Jospin?
WANHOPIG
Jacques Chirac beheerst al meer dan
dertig jaar het politieke toneel in
Frankrijk. Hij werd staatssecretaris
op zijn 35ste, minister op zijn 40ste,
premier op zijn 41ste. In 1976 richtte
hij de Rassemblement Pour la Répu-
blique (RPR) op. de gaullistische par
tij die hij tot 1993 leidde. Een jaar la
ter werd hij burgemeester van Parijs,
wat hij nog altijd is. En tussen 1986
en '88 was hij voor de tweede keer
premier.
Maar ondanks deze lange staat van
dienst als politicus roept de huidige
Chirac vooral wagen op. Het gezag
hebbende Britse dagblad The Finan
cial Times schreef bij
na wanhopig boven
een commentaar:
'Who are you, Mr Chi
rac?' En een Franse
krant plaatste hem 'er
gens tussen Zola en
Reaganwat een wei
nig gedurfde kwalifica
tie lijkt.
Charles Pasqua, minis
ter van binnenlandse
zaken, zei ooit: „Chirac
heeft geen ideeën van
zichzelf. Hij heeft al
leen ideeën die hem
zijn ingefluisterd. Zijn ideeën zijn ei
genlijk de ideeën van de laatste per
soon met wie hij heeft gesproken."
Een vluchtige analyse van het kleine
groepje intimi met wie Chirac zich
heeft omringd, verklaart wellicht
waarom hij zich beweegt in het rui
me spectrum tussen Zola en Reagan.
Als Philippe Séguin de laatste is met
wie Chirac heeft gesproken, kan Chi
rac heel anti-Europees uit de hoek
komen. Séguin, één van zijn drie
naaste adviseurs,*was de man die vo
rig jaar de révolte tegen het Verdrag
van Maastricht leidde.
Heeft Chirac daarentegen het glas
geheven met met Alain Juppé, de ge
wiekste minister van buitenlandse
zaken, dan kan hij het Grooteurope-
se gedachtengoed als geen ander uit
dragen. Juppé geldt als pro-Europa.
Tot de intimi behoort ook Alain Ma-
delin, die een bewonderaar was van
de gewezen Britse premier Margaret
Thatcher. Hij is een ultra-liberale
econoom, die meent dat concurren
tie de motor van de economie is.
Daarmee staat hij echter diametraal
tegenover Séguin, die een ultra-pro
tectionist is.
Voor zover Jacques Chirac te duiden
is, lijkt hij echter een ietsje naar links
te zijn opgeschoven. Zijn benadering
van de economie herinnert nog altijd
aan die van Ronald Reagan. Hij wil
de belastingopbrengst verhogen
door de belastingvoet te verlagen,
een huzarenstukje dat Reagan ook
niet vermocht te volbrengen. Maar
voor het overige heeft hij de retoriek
van de socialisten gestolen.
Zelf is hij een produkt van de Ecole
Nationale d'Administration (ENA),
de school die al vijftig jaar de kweek
vijver is van de elite die het land be
stiert. Dat weerhield Chirac er echter
geenszins van om tijdens zijn verkie
zingscampagne van leer te trekken
tegen 'les énarques'.
Zijn oudleerlingen zagen zich ge
brandmerkt als 'een almachtige kaste
die van de werkelijkheid is afgesne
den'.
DAKLOZEN
Terwijl hij afstand nam van de con
servatieve ENA-elite, waartoe behal
ve hijzelf ook zijn intimi Séguin en
Juppé behoren, haalde hij de banden
met de duizenden daklozen aan.
Veel van die daklozen hadden altijd
in de veronderstelling verkeerd dat
zij hun lot voor een goed deel te dan
ken hadden aan het beleid van Chi
rac, dat erop gericht was om de
goedkope huizen in de stad te ver
vangen door dure kantoorkolossen.
Maar toen zij begin dit jaar één van
die leegstaande kantoorfiats
kraakten, was Chirac een en al be
Jacques Chirac tijdens zijn verkiezingstoernee.
grip. Terwijl Balladur een limousine
stuurde om de actieleider voor een
goed gesprek op te halen, liet Chirac
gauw gas en water aansluiten.
Behalve potentiële stemmen heeft de
'Nieuwe Chirac' echter ook de hoon
van veel commentatoren gekregen.
Cartoonisten tekenen hem nu routi
neus in arbeidersoveralls of gewoon
met een zwarte vriend in bed, terwijl
hij soms ook bier drinkt met bede
laars.
Al heel lang geleden poogde Jacques
Chirac de politieke tekenaar van Le
Monde ertoe te bewegen het drup
peltje onder zijn kin weg te halen,
dat hem het aanzien geeft van een
kwijlende hond. Maar na deze ver
kiezingen, waarin Chirac al zijn te
genstanders afblaft, lijkt dit een
pleidooi voor dovemansoren.
Voor het weekblad L'Evénement du
Jeudi daarentegen is Chirac veel
meer dan een vriend van de armen
of een kwijlende hond. In een door
wrocht artikel constateerde het blad
dat de Nieuwe Chirac aantrekkings
kracht uitoefent op zowel extreem
rechts als links. Dat is niet vanwege
zijn verkiezingsprogramma, meende
het blad, maar vanwege zijn sterke
persoonlijkheid en zijn anti-elitaire
opstelling.
En om de lezers te helpen begrijpen
wat voor soort man zij waarschijnlijk
tot president gaan kiezen, had het
blad een fotomontage op de voorpa
gina geplaatst. Onder de vette kop
'Wie is de echte Chirac?' stond Jac
ques II daarop afgebeeld als nie
mand minder dan Napoléon Bona
parte.
PARUS CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
