Varen
voor
Vrijheid
ONVERSCHROKKEN
VOLHOUDEN!
Gluurmuren in Goudse Wa;
HET GAAT SLECHTS OM
Toerisme
Klein monument' voor slachtoffers van zee-oorlog
ZATERDAG 22 APRIL1995
EISBERICHTEN
Haagsche Hofjes
Elke dinsdag en donderdag worden de ko
mende maanden in Den Haag wandelingen
georganiseerd met twee thema's: Haagsche
Hofjes en De Geschiedenis van de Residen
tie. De twee uur durende rondgangen be
ginnen bij het Gemeentelijk Informatiecen
trum aan de Groenmarkt, staan onder lei
ding van een gids van 't Gilde Den Haag en
beginnen om respectievelijk 10.30 en 13.30
uur.
Info en reserveringen:
telefoon 070 - 3 42 95 90.
Kinderen in Frankrijk
Een aantal dorpen en steden in Frankrijk
Iheeft zich sinds 1993 verenigd in een sa
menwerkingsverband dat zichzelf de ty
pisch Franse naam 'Stations-Kid' heeft toe
gemeten. De 46 aangesloten vakantiebe
stemmingen zeggen garant te staan voor
een optimale kinderopvang. Daaronder
wordt onder meer verstaan een speciale
ontvangst, uitgebreide animatie en veilig
heid. De door 'Stations-Kid' uitgebrachte
brochure is op schriftelijke aanvraag te ver
krijgen bij het Maison de la France, Prin
sengracht 670, 1017 KX Amsterdam. Maar
de folder kan natuurlijk ook persoonlijk aan
de balie worden opgehaald.
Masters of Sport
ln samenwerking met de Franse sportrei-
zenspecialist UCPA, organiseert de nieuwe
touroperator Masters of Sport in Groningen
actieve vakanties (tennis, golfen, bergklim-
men, wind- en golfsurfen) in een aantal
sportcentra verspreid over heel Frankrijk.
Ook is het mogelijk te gaan duiken in onder
meer Egypte en de Franse Antillen (Martini
que en Guadeloupe).
Info: Masters of Sport in Groningen,
telefoon 050- 14 88 44.
Surfen, vakantiesport bij uitstek. foto pr
Island Hoppen
De Nederlandse fietsreis-specialist Cycle-
tours heeft voor het komend seizoen een
aantal gecombineerde fiets-vaartochten op
het programma gezet waarbij zowel Vlie
land als Terschelling wordt aangedaan. De
tochten beginnen en eindigen in Harlingen
en het vervoer tussen de havens wordt ge
maakt met het motorpassagierschip Anna
Antal. Daarop ook wordt de nacht doorge
bracht. In het voor- en najaar duren de
tochten drie dagen (lang weekeinde); in de
zomer worden ze uitgebreid tot achtdaagse
arrangementen.
Info: OAD/Cycletours,
telefoon 020-6 27 40 98.
50 Jaar Bevrijding
Op de vliegbasis Soesterberg wordt van za
terdag 29 april tot en met zondag 7 mei de
nationale manifestatie '50 Jaar Bevrijding'
gehouden. Op het programma staan onder
meer demonstraties met historische voer
tuigen (Shermantanks, Otter pantserwa
gens en Stuarttanks en dergelijke), film
voorstellingen en (op zaterdag 6 mei) een
luchtvaartdag waarop vliegtuigen die een
rol hebben gespeeld tijdens de Tweede We
reldoorlog, het luchtruim zullen kiezen.
Verwacht worden niet alleen Spitfires, een
B-25 Mitchell en een PT-22 Ryan, maar ook
het Vliegende Fort, de B-17.
Info: VW Zeist, telefoon 03404 - 18 2 77.
A 1 1 S S 4 t t K A S I f S I A I
Blijf vertrouwen en moedig, lieveling. Ik maak het nog best.
Met die woorden begint Kees Kok uit Koedijk op 28 maart
1942 een brief aan zijn vrouw Sophia. Een even summier als
indringend teken van leven. Zorgvuldig getypt, aan boord
van een van de achthonderdtwintig Nederlandse koopvaar
dijschepen, die een belangrijke rol speelden tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Schepen die, net als de jagers en
kruisers van de marine, bijna zes jaar lang over de wereld
zeeën zwalkten, vrijwel zonder contact met thuis. Schepen
waarvan ruim de helft naar de kelder ging, getroffen door
mijnen, torpedo's of vliegtuigbommen.
Affiche gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog voor 'Oranje Poster Propaganda'.
AMSTERDAM «JURRIAAN GELDERMANS
EJJ PETER KUUT
De expositie 'Varen voor de Vrijheid', tot
volgend jaar te zien in het Nederlands
Scheepvaartmuseum in Amsterdam, eert de
7.500 zeevarenden die daarbij omkwamen,
evenzeer als de 25.000 overlevenden. Bijna
nooit bereikten de golven van tragedie gro
tere hoogten dan tijdens de oorlog op zee.
De helft van alle zeelieden leed minstens
één keer schipbreuk, sommigen werden
drie keer van de verdrinkingsdood gered.
Voor één op de vijf opvarenden kwam die
hulp te laat: voor hen was er een zeemans-
graf.
De Koninklijke Marine werd het zwaarst
getroffen: van de 96 schepen waarover de
Nederlandse zeestrijdkrachten beschikten,
gingen er 86 naar de kelder. Daarbij lieten
ongeveer 3.200 marinemensen het leven.
Bij de 'gewone vaart' was het niet veel veili
ger. Van de 820 Nederlandse schepen, va
rend onder bevel van de Britse Admiraliteit,
zonken er 426, waarbij 3.300 slachtoffers te
betreuren waren. En de Gouvernements
marine, het 'openbaar vervoer' tussen de
eilanden van de Indische Archipel, verloor
54 van de 58 schepen.
Visserij en koopvaardij waren in de mei
dagen van 1940 nauwelijks voorbereid op
de cruciale rol die zij gedurende de oorlog
zouden spelen. Hans Wijn, conservator van
het Scheepvaartmuseum en samensteller
van 'Varen voor de Vrijheid': „De Neder
landse Scheepvaart- en Handelscommissie
in Londen, bestaande uit Nederlapdse re
ders, die in allerijl naar Engeland waren ge
vlucht, besloot dat de complete Nederland
se vloot zou worden verhuurd aan de En
gelse Admiraliteit. Dat betekende dat som
mige kustvaarders vanaf dat moment rond
Engeland voeren met kolen en etenswaar
voor de Britten, dat grote Nederlandse pas-
sagiersboten werden omgebouwd tot hos
pitaal- of troepenschip en dat vrachtboten
bijvoorbeeld schroot vervoerden voor de
wapenindustrie.
Al die schepen, of zij nu werden begeleid
door een marine-escorte of op eigen houtje
De torpedobatterij van H. M. Isaac Sweers krijgt onderhoud.
over zee zwierven, fungeerden als schiet
schijf voor zowel de Duitse U-boten als de
Luftwaffe. Amsterdammer J. van den Ho
gen, oud-opvarende van de Mamix van Sint
Aldegonde, weet erover mee te praten. „In
het najaar van '42 verplaatsten wij troepen
ten behoeve van de invasie in Afrika. Vijf op
de zes ex-passagiersschepen die daarbij be
trokken waren, werden getorpedeerd, wij
slaagden erin te ontkomen. Dat was alleen
maar te danken aan 'onze ouwe', kapitein
Hetterman, die de Marnix naar ondiep wa
ter stuurde en het schip pal tegen een berg
voor anker legde. De Duitsers, die 's nachts
met fakkels de baai verkenden, zagen ons
niet en gingen ervan uit dat alle zes de
schepen waren vergaan.
Vaarplicht
Om de enorme verliezen te compenseren,
werden in Amerika aan de lopende band
nieuwe 'standaardschepen' als de Liberty
en de Victory gebouwd. Wijn: „De produk-
tie, uitgevoerd door voornamelijk Ameri
kaanse vrouwen, was zo gestroomlijnd dat
een schip in vijf dagen tijd werd gebouwd.
Er mankeerde dan ook wel wat aan: als zo'n
schip twee reizen had volbracht was het af
geschreven."
De bemanning was dikwijls afkomstig
van eerder vergane Nederlandse schepen.
„Vanaf het begin van de oorlog gold een zo
geheten vaarplicht. Het ontduiken daarvan
stond gelijk aan desertie en werd zwaar be
straft." Vandaar dat ongeveer 17.000 zeelie
den tegen wil en dank werden betrokken bij
de oorlog. Hun schepen werden voorzien
van mitrailleurs en kanonnen, zelf kregen
zij instructies op het terrein van schieten,
brandbestrijding en het omgaan met ge
vaarlijke lading. Zoals 5.000 ton fosfeengas-
bommen, waarover een Amerikaanse ser
geant zei: „Die dingen ruiken naar hooi. Als
je één keer hooi ruikt, moet je je zorgen
gaan maken. Ruik je twee maal hooi dan
spring je overboord. Want ruik je het drie
keer, dan ben je er geweest."
Zo groot als de gevaren waren waaraan
de zeelui blootstonden, zo gering was de er
kenning die zij na de oorlog kregen. „Geen
verlof, geen vergoeding, slechts een pen
sioentje van 12,50 per maand", aldus een
verbitterde oud-gediende. Een ander stelt:
„Als je ziet wat er nu voor nazorg aan die
VN-troepen wordt besteed. Dat bestond in
onze tijd helemaal niet." Hans Bakker, di
recteur van het Scheepvaartmuseum: „Het
is een vergeten groep. In '45 moest het land
worden opgebouwd. Iedereen ging weer
aan het werk, niemand keek naar ze om.
Met de tentoonstelling 'Varen voor de Vrij
heid' willen we een halve eeuw na dato een
klein monument oprichten voor deze men
sen."
"Varen voor de Vrijheid' blijft geopend tot
en met 7 januari 1996. Daarna krijgt een
deel van de tentoonstelling een vaste
plaats in het museum.
'Reistogten om
den Aardkloot'
Liefhebbers van oude boeken en reis
verhalen kunnen van 9 mei tot en met
9 juli dagelijks hun hart ophalen in de
eerbiedwaardige, bijna tweehonderd
jaar bestaande bibliotheek van de Ko
ninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen aan de Joan Muys-
kensweg 25 in Amsterdam. Twee
maanden lang wordt daar een selectie
van veertig antiquarische werken ge
ëxposeerd onder het motto 'Reistog
ten om den Aardkloot: De ontdekking
van de wereld door kooplui en geleer
den.' Het gaat om vaak rijk geïllu
streerde reis- en expeditieverslagen
van Engelsen, Fransen en Nederlan
ders vóór de achttiende eeuw. Daar
toe behoren onder meer gebundelde
reisverslagen van de Verenigde Oost-
indische Compagnie en de avonturen
van James Cook. Te zien zijn de in vi
trines liggende, opengeslagen banden
en illustraties. Een catalogus licht het
cultureel belang ervan toe. De toe
gang is gratis.
Info: telefoon 020 - 6 68 55 11.
GOUDA ALFRED VAN DUK
Gluren naar computerschermpjes in de Goudse
Waag, een mens kan er uren zoet mee zijn. Na
twaalf jaar leegstand biedt het zeventiende-eeuwse
bouwwerk onderdak aan het 'kaasexposeum': tien
reuzenkijkdozen die op twee etages zijn opgesteld.
Ze staan in schril contrast met hun omgeving. En
dat is ook de bedoeling. De Waag moest zichzelf
blijven; het werk van bouwmeester Pieter Post
mocht niet worden aangetast. Er is praktisch geen
schroef of spijker in de muren gegaan.
De kijkdozen zijn meer een soort gluurmuren. Ze
werden bedekt met afbeeldingen en hebben op
onregelmatige afstanden verschillende gaten.
Wie daar doorheen kijkt, ziet taferelen die meestal
wel iets met kaas of andere zuivelprodukten te ma
ken hebben, maar ook de stad Gouda komt in
beeld. Op een van de wanden zijn drie rondjes met
gaatjes gemonteerd. Daaruit wordt een geur ge
perst, die de lucht van oude pakhuizen moet voor
stellen. Lekker? Nou nee.
Twee wanden met kijkgaten worden aan beide uit
einden met elkaar verbonden door een computer-
post. Bezoekers kunnen plaats nemen tegenover
een scherm en de hand leggen op een apparaatje
dat bekroond wordt door een kogel die bij de licht-
Gluren naar computerschermpjes in Gouda, foto pr
ste aanraking door zijn vatting rolt. Links en rechts
op dat stuurmechanisme zitten een paar toetsen
die met duim of pink en ringvinger kunnen worden
ingedrukt. Dat beïnvloedt een pijltje op het scherm,
waarmee door de informatie kan worden gewan
deld die de computer te bieden heeft. Informatie in
beelden vooral. Foto's, prenten en filmpjes met be
vattelijke, gesproken teksten. Zo kan de bezoeker
uit elke kijkdoos de informatie halen die hem inte
resseert, of het nu gaat over de manier waarop de
koe melk produceert, over het maken van kaas of
over de Waag zelf.
Het project wordt in de toekomst verder verfijnd. In
de eerste plaats registreert de apparatuur welke in
formatie de bezoekers kiezen. Er ontstaat dus een
beeld van de meest gewenste informatie. Daarmee
kan rekening worden gehouden bij het aanpassen
van de programma's. Te zijner tijd krijgen de be
zoekers een magneetkaartje mee. Bij elke computer
moeten ze dat in een gleuf stoppen. Aan het eind
van hun rondgang wordt de magneetkaart gebruikt
om de tekst uit te printen van de informatie die ze
zojuist hebben bekeken. Dat kan in verscheidene
talen. De Stichting Exposeum Goudse Kaaswaag,
waarin het Goudse bedrijfsleven en Het Nederland
se Zuivelbureau zijn vertegenwoordigd, heeft 1,8
miljoen gulden geïnvesteerd in de expositie. Er
worden 40.000 bezoekers per jaar verwacht.
Het Kaasexposeum Is tot eind oktober geopend
van dinsdag tot en met zaterdag (10-17 uur) en
op zondagmiddag (12-17 uur).
REDACTIE ROB VAN DEN DOBBELSTEEN
Attractie Wegwijzer
Zoals gewoonlijk omstreeks deze tijd is de
brochure 'Attractie Wegwijzer' van de Fede
ratie van Toeristische Bedrijven in Neder
land' verschenen. Daarin geven 51 'Attrac-
tiepunten' een overzicht van de mogelijk
heden voor een dagje uit. De folder is af te
halen bij alle VW/ANWB-kantoren.
Haarlemse hofjes
Ook dit jaar wordt er in Haarlem tot en met
september elke zaterdagochtend een zoge
naamde 'Hofjeswandeling' georganiseerd.
De tocht duurt anderhalf tot twee uur, staat
onder leiding van een deskundige gids en
begint om 10.00 uur bij het VW-kantoor op
het Stationsplein van Flaarlem. Kosten:
ƒ9,50 per persoon.
Info en aanmeldingen: VW Zuid-Kenne-
merland in Haarlem,
telefoon 06 - 34 03 20 43.
Muziekreizen
Uccello in Marum organiseert sinds jaar en
dag muziekreizen naar manifestaties in ge
heel Europa. De komende periode staan
trips op het programma naar het Bath In
ternational Music Festival (vertrek 22 mei)
met onder meer een opvoering van Mozarts
opera Cosi Fan Tutte, naar Helsinki en
Stockholm (Pinksteren) met ondermeer
een avond met drie balletten van Igor Stra-
winsky en naar het Edinburgh International
Festival (vertrek 19 augustus) met optre
dens van onder meer het Philharmonisch
Orkest van St. Petersburg en het Scottish
Chamber Orchestra.
Info: Uccello te Marum,
telefoon 05944 - 32 22.
Westfriese folklore
Op 10 donderdagen in juni, juli en augustus
vinden niet zelden gadegeslagen door
25.000 belangstellenden weer de West-
friese Folklore-dagen van Schagen plaats.
De eerste op 29 juni; de laatste op 31 augus
tus. Traditionele hoogtepunten: de ope
ningsdag (29 juni), de dag van muziek en
dans (20 juli), de dag van de klederdracht
(27 juli) en de Gastdag (10 augustus).
Info: VW Schagen,
telefoon 02240 - 9 83 11.
Kano zesdaagse
De Internationale Noordhollandse Kano-
zesdaagse wordt dit jaar gehouden van 16
tot 22 juli. De tocht voert langs de mooiste,
over het water bereikbare plekjes van het
noordelijk deel de provincie en de afstan
den per dag variëren van 15 tot 30 kilome
ter. Aangedaan worden onder meer Kol-
horn (startplaats), Dirkshorn, Langedijk,
Schermerhorn en Alkmaar. Er wordt over
nacht in een tent. Op kano-kluunplaatsen
staan voor het transport karretjes gereed.
Info: Loes en Gerard Schokker in Schagen,
telefoon 02240-97254
Smaak en wansmaak
Onder de titel 'Smaak en wansmaak' toont
het Nationaal Museum van Speelklok tot
Pierement bij de Dom in Utrecht van 13
mei tot en met 17 september een bonte ver
zameling gebruiksvoorwerpen, volkskunst,
verzamelaarsobjecten en souvenirs die in
de loop van veertig jaar door het museum
bijeen zijn gebracht. De vraag wat kitsch is
en wat niet, wordt aan de bezoeker overge
laten. Door via koptelefoons te luisteren
naar achtergrondverhalen over de objecten
en de meningen van anderen, kunnen de
bezoekers hun objectieve beoordelingsver
mogen testen. Ook mogen zij een bod doen
op voorwerpen tijdens een net-echte vei
ling.
Info: telefoon 030-31 27 89.
Neushoorn-stal
Voorde negen witte- of breedlipneus-
hoorns van het Safaripark Beekse Bergen
zijn aangenamer tijden aangebroken. Op
maandag 10 april is hun nieuwe stal ge
opend. Het verblijf biedt de neushoorns
veel meer bewegingsruimte en maakt bo
vendien uitbreiding van de kudde mogelijk.
Ook is ruimte gereserveerd voor een tweede
neushoornstier. De stal, gelegen aan een
vorig jaar geopende wandelroute, is voor
het publiek toegankelijk.
Info: telefoon 013 - 36 00 35.
Bruine Vloot Zeilrace
Een van de deelnemers aan de race.
foto pr
Op het IJ in Amsterdam wordt dit weekein
de de traditionele Bruine Vlootrace gehou
den. De eerste start bij de Oostelijke
Handelskade niet ver van het Centraal Sta
tion vindt vandaag (22 april) plaats om
10.30 uur; de tweede om 14.30 uur. Morgen
(23 april) ziet het programma er precies
hetzelfde uit.
