Dans rond drie miljard dijkengeld
J?
Binnenland
jPAG 18 APRIL 1995
De dans rond het dijkengeld is begonnen.
FOTO CPD
'Maar er komt geen cent extra op de markt'
Mannetje aan mannetje stonden ze op
de dijk in Ochten tijdens de waters
noodramp. Dagenlang sleepten ze
zandzakken aan om het dreigende
hoogwater te stoppen. Nu mogen ze als
eersten aan de slag met een stuk van
anderhalve kilometer rivierdijk in het
wereldberoemde dorp waar volgende
week minister Jorritsma de schop in de
grond steekt.
Adjunct-directeur J. Roele van het
aannemersbedrijf Midden-Betuwe in
Opheusden vindt het eigenlijk niet
meer dan logisch dat zijn bedrijf de klus
van drieëneen half miljoen gulden mag
klaren. „We waren er op de heikele mo
menten en daarom zijn we er nu weer.
Het Polderdistrict Betuwe heeft direct
na het hoge water onze visie gevraagd
en een onderhandse aanbesteding ge
daan. De afgelopen jaren hebben we al
tachtig kilometer rivierdijk gemaakt. We
hebben de nodige ervaring."
Het water stond het aannemersbe
drijf, dat 120 mensen aan het werk
heeft, al eerder tot aan de lippen. Het
bedrijf investeerde in de jaren '80 fors
in de aanschaf van machines voor de
aanleg en verbetering van dijken in de
verwachting dat de overheid eindelijk
aan de slag zou gaan met de rotte dijk
vakken. Alle neuzen gingen richting
dijk. Maar de opdrachten van het rijk
bleven uit. Politiek viel geen succes te
halen met zand en klei en het geld werd
aan andere zaken uitgegeven. „Ik mag
het niet zeggen, voor veel mensen was
het een ramp, maar wij zijn heel erg blij
dat er nu werk los komt."
Versneld
„Juttersmentaliteit", meent H. Dorr, di
recteur van het Opijnse bedrijf Bitumen
dat asfalt in dijken stopt. „Ze roepen al
lemaal 'hoera het schip is gestrand en
nu kunnen we eraan verdienen'. Maar
die drie miljard is geen drie miljard. Het
geld zou toch uitgegeven 'worden, al
leen wordt het nu versneld. Het is leuk
voor vandaag en morgen, maar over vijf
jaar krijgen we een dip. Bovendien
komt iedereen als vliegen op de stroop
af en krijgt de reguliere dijkenbouwer
zwaardere concurrentie. Ik geloof ook
absoluut niet in prijsopdrijving. In de
dijkenbouw kampten we toch altijd al
met lage prijzen." Volgens Dorr bestaat
in de aannemerswereld de angst dat
veel geld dat nu op de dijk wordt ge
gooid, zal worden weggehaald bij ande
re rijksbudgetten zoals de vaarwegen
waar de aannemerij ook haar boterham
verdient.
„Er komt geen cent extra op de
markt", zegt ook plaastvervangend di
recteur van de Vereniging van Water
bouwers in Bagger-, Kust-, en Oever-
werken (VBKO), Van Berkel. „Het zijn
allemaal projecten die op de planning
stonden, eigenlijk vaak al klaar hadden
moeten zijn en nu naar voren, worden
geschoven."
Onder de Deltawet Grote Rivieren
moet binnen nu en het jaar 2000 148 ki
lometer dijk worden versterkt, verhoogd
of vernieuwd. Van Kampen tot Borgha
ren en van Gorinchem tot Lent. Een
miljardenklus. De rampzalige waters
nood leek een zalige ramp te worden
voor de dijkenbouwer. De koersen van
de aandelen van aannemers als Ballast
Nedam, Boskalis en Volker Stevin scho
ten twee maanden geleden de lucht in.
De beursgenoteerde dijkenbouwers
konden de motor alvast warm laten lo
pen om de zak met geld bij de Water
schappen op te halen, zo was de ver
wachting. Het gejuich is geluwd, de
aandelen weer terug op koers en bij
Boskalis relativeren ze het economisch
belang en wachten ze rustig af op wat
komen gaat, zegt E. van Oosten vanuit
zijn kantoor in Papendrecht. „De aan
bestedingsprocedures zijn nog niet dui
delijk. We hebben genoegzaam bekend
gemaakt dat onze specialiteit dijken-
bouwen is."
Nederland telt zo'n 40.000 aanne
mers, maar naar verwachting kunnen
slechts enkelen rekenen op volle vracht
wagens zand en klei richting rivierdijk.
„Er wordt wel beweerd dat we vijftien
miljoen dijkenbouwers hebben, maar ik
denk dat er uiteindelijk dertig tot veer
tig bedrijven zijn die de klus aan kun
nen", zegt Van Berkel van de VBKO.
Een aantal kleinere aannemers zal vol
gens hem de handen ineen slaan om
met consortiums toch kans te maken
op enkele opdrachten.
Opdrachtgevers
„Er is inderdaad maar een beperkte
groep aannemers die door de selectie
criteria heenkomt. Ze zullen ervaring
moeten hebben met dergelijke projec
ten", aldus dijkgraaf H. Kok van het pol
derdistrict Groot Maas en Waal dat in
korte tijd 41 kilometer dijk moet aan
pakken. Het zijn de dijkgraven die uit
eindelijk de opdrachten voor de dijkver-
betering geven. De aannemers kennen
inmiddels hun telefoonnummers uit
het hoofd. „We krijgen veel aannemers
aan de lijn die vertellen dqt ze een uit
stekend bedrijf zijn, die hun naam nog
eens van het stof willen ontdoen." 'Klei
ne' projecten - tot 11,5 miljoen gulden -
mogen de waterschappen in eigen land
gunnen. Een groot deel van de klussen
zal meer gaan kosten dan de 11,5 mil
joen en moet Europees worden aanbe-
Nederland investeert voor drie miljard in dijken en de
aannemers vergapen zich aan het gouden kalf.
Maar: niks kisten champagne die in zwaar beladen Merce-
dessen worden voorgereden bij de dijkgraaf. Geen mooi
flesje ouzo van de Griekse aannemer die zijn dijkenkennis
wil omzetten in klinkende munt. De tijd dat aannemers
via die weg aan een opdracht kwamen, is voorbij. „Mis
schien een etentje met kerst als de klus is geklaard."
steed. Dat kan openbaar worden ge
daan waarbij elke aannemer mag in
schrijven, de procedure duurt dan min
stens 52 dagen. Ook kan een water
schap een aantal dijkenbouwers uitno
digen om een offerte te maken, dan
kost bijna tachtig dagen. Als de dijk
graaf 'dringende redenen' kan aanvoe
ren om het allemaal sneller te laten ver
lopen, kan met de Deltawet in de hand
de termijn worden verkort tot 25 dagen.
Als een aannemer naar zijn gevoel ten
onrechte buiten de boot valt kan het
bedrijf een procedure aanspannen bij
de nationale rechter of bij de Europese
commissie in Brussel. Over de grens
wordt reikhalzend uitgekeken naar de
advertenties in het publikatieblad van
de EG. Een Griekse aannemer heeft al
aan de lijn gehangen en ook vanuit Bel
gië, Duitsland en Schotland is belang
stelling getoond voor de Nederlandse
dijken. Kok denkt niet dat er buiten
landse aannemers op de dijk komen te
staan. „Dijkenbouw is iets typisch Ne
derlands, een rivierdijk is werk maken
op weinig beschikbare grond met oog
voor detail. Dat vraagt een bepaald ge
voel voor de omgeving, bovendien zit
ten er logistieke problemen vast aan
buitenlandse aanbesteding.
Uitvindingen
De Unie van waterschappen in Den
Haag wordt plat gebeld door binnen-
en buitenlandse aannemers die een
stuk van de koek willen. „Er zijn er veel
wakker geworden. Ze zien allemaal een
heel grote hap werk. Ook veel kleine
aannemers kloppen aan, maar hebben
er vaak toch niet de machines voor. De
mogelijkheid bestaat dat er uiteindelijk
heel weining bedrijven van zullen profi
teren", geeft Van Bijnen van de Unie
toe. „In theorie kan zelfs alles naar één
bedrijf gaan." Naast de aannemers
wordt de Unie overspoeld met uitvin
dingen van Willy Wortels. Volgens Van
Bijnen zit er nog steeds niet een echt
bruikbare vinding bij. „We hebben nog
niks unieks gezien, maar we waarderen
het wel hoor. Zand, klei en soms grind
blijft de hoofdmoot, andere oplossingen
zijn vaak veel te duur. Nederlanders
zullen er ook niet blij mee zijn als door
de nieuwe methoden de belasting met
300 procent omhoog gaat."
Naast veel aannemers en uitvinders
staan ook diverse adviesbureaus inmid
dels weer met beide benen op de grond.
Aan hun kant en klare aanbiedingen
voor projectmanagement hadden de
waterschappen geen behoefte.
Bij de Heidemij zeggen ze wel dege
lijk veel uitgekiende ontwerpen in de
dijken te verwerken. Het ingenieursbu
reau heeft zeventig procent van de dij
ken die onder de noodwet vallen bin
nen gesleept en in de diverse regio's
projectbureaus opgezet. Uit alle hoeken
en gaten van Nederland zijn de afgelo
pen maanden de ingenieurs geplukt om
100 kilometer dijk te ontwerpen. Een
verviervoudiging van het normale werk.
„Wij maken de nieuwe dijk van het be
gin tot het einde. We ontwerpen, teke
nen, rapporteren aan de Waterschap
pen, doen aan grondverwerving en di
rectievoering", zegt coördinator W. de
Haan in Deventer. „Alle dijkvakken
worden zo ontworpen dat er zoge
noemde Boertien-elementen (de mo
dernste technieken, red.) inzitten. We
hebben alles op een rijtje en kunnen
damwandconstructies, kistdammen en
waar zinvol plastic gebruiken." Niks
recht toe recht aan dijken. Aan de basis
van elke dijk ligt volgens de Haan een
integrale visie die rekening houdt met
het landschap, de natuur en de cultuur.
„De vormgeving is heel belangrijk. We
bouwen geen rechte, brede en grote dij
ken. Dat kan ook niet want alhoewel het
snel gaat onder de noodwet praten ge
meenten, provincies en belangengroe
peringen mee. Iedereen mag zijn zegje
doen." De Haan zou graag zien dat een
aantal projecten via de onderhandse
aanbesteding gaat plaats vinden. „Dan
kan een aannemer binnen een week
aan het werk en dat scheelt weer veel
tijd, maar de overheid lijkt daar niet
mee in te stemmen." In vriendjespoli
tiek en omkoperij gelooft De Haan niet.
„De waterschappen kennen veel aanne
mers. Het is niet zo dat een waterschap
zomaar kan gunnen. Het gaat om de
beste prijs voor de beste kwaliteit en er
is veel controle. Aannemers krijgen
geen werk voor een paar flesjes mooie
wijn."
De VBKO kent wel de verhalen, maar
hecht er eveneens weinig geloof aan.
Van Berkel: „De kisten wijn en cham
pagne worden niet verstrekt. Natuurlijk
wordt er gebruik gemaakt van de goede
contacten met Waterschappen die zijn
gegroeid doordat aannemers uit de re
gio al jarenlang op zondagavond een
gaatje in'de dijk stoppen. Maar zelfs
kerstcadeaus zijn voor hen nauwelijks
meer interessant sinds ze niet meer af
trekbaar zijn voor de belastingen."
Ook directeur Dorr van Bitumarin die
hoopt na de bouwvak aan de slag te
kunnen op een dijkvak bij Gorinchem
gelooft in de onkreukbaarheid van de
collega's. „Er wordt globbyd bij het le
ven en vroeger werden er wel eens deals
gemaakt tussen aannemers, maar met
het aanbestedingsregime van de water
schap en het prijsniveau van de dijkver
zwaring blijft er weinig ruimte over voor
spelletjes." Dorr denkt dat de lobby niet
veel verder gaat dan 'de ballpoint en de
videoband op de deurmat'. „Een krant
wordt ook wel eens de eerste weken
gratis aangeboden. Dat niveau ontstijgt
het hier niet. Er is ook een grote sociale
controle. Iedereen kent iedereen en
loopt bij elkaar binnen, je kunt je geen
misstap veroorloven." En als iemand al
zou willen, vindt ie de deur bij de dijk
graaf op slot. „Ze hadden de laatste drie
maanden nog geen tijd om met je te
gaan lunchen."
J. de Vries uit Geulle is achterdochti
ger. „Als een dijkenbouwer een werk
laat lopen, zul je nooit van hem horen
wat-ie daarvoor vangt." Onlangs kwam
hij in de publiciteit met een 'spectacu
lair' plan om plastic in de dijken aan te
brengen. Volgens De Vries die vooral
bekend is in de off-shore, zijn de belan
gen voor aannemers echter niet groot
genoeg om via geheime Zwitserse
bankrekeningen opdrachten binnen te
slepen. „Hooguit zal er na afloop van
een werk een duur diner worden gege
ven of een kistje wijn worden bezorgd.
Achteraf kun je je waardering laten
zien."
'Wespennest'
De Vries stuitte op zijn rondgang langs
waterschappen en aannemers op een
„heel conservatief wereldje waar ze
door de druk van de tijd gewoon hun
gang kunnen gaan als 700 jaar geleden.
Met zand en klei en klaar is Kees. Je
komt in een wespennest terecht waar ik
niet immuun voor ben en ik heb geen
zin om daar gezwollen uit te komen.
Het is ouwe jongens krentenbrood. Zo
gaat dat in de aannemerswereld. Er is
veel lobbywerk en voor vernieuwing
zijn ze niet in. Het is achterlijk dat we in
de twintigste eeuw zitten en ze ook hier
in Limburg langs de Maas gewoon een
dijkje bouwen en niks uitgekiend ont
werpen." De Vries klopte met zijn plas
tic dijken ook aan bij de dijkengigant
Van Oort ACZ in Gorinchem. Van Oort
had er eerst wel oren naar, maar vond
de plannen uiteindelijk te duur,
Dijkgraaf Kok moet een beetje lachen
om de stereotiepen die hij nu al maan
den voor de kiezen krijgt. Het beeld is
achterhaald dat waterschappen nog
steeds uit oubollige port drinkende he
ren bestaan die op hoge stoelen de toe
stand van de wereld doornemen, meent
hij. „Wij zitten op een industrieterrein
in een modern gebouw met computers,
we draaien op volle snelheid en zijn
slagvaardig. Waterschappen zijn doe
ners. We pakken een klus op en het
wordt geregeld en als het fout dreigt te
gaan door de hoge snelheid, staan er
drie instanties om ons heen: de provin
cie, het rijk en de belangengroeperin
gen. Twintig jaar geleden hadden we
een conservatieve werkstijl, maar u rijdt
toch ook niet in dezelfde auto als toen?"
En zo gaat het volgens Kok ook met
de dijkverbeteringen. De dijkgraaf kan
woest worden als de 'zeewering' uit de
jaren '70 bij Brakel op tafel komt. „Zo
had het niet gemoeten, maar dat is 25
jaar geleden. Dat is cultuurhistorie. Bij
dijkverbetering nu gaat niks recht-toe-
recht-aan. Het idee dat elke bocht eruit
gaat is volstrekt irreëel. Er wordt waar
nodig uitgekiend ontworpen volgens de
plannen van Boertien. De moderne
technieken worden volwaardig meege
nomen' of het nou plastic- of betoniet-
schermen zijn. Maar je maakt wel een
maatschappelijke weging. De kosten,
het milieueffect, het bewonersbelang en
het onderhoud tellen allemaal mee.
Na Ochten wordt op acht mei een
volgende aannemer gelukkig, gemaakt.
Dan vindt de aanbesteding plaats voor
het twaalf kilometer lange dijkvak tus
sen Opijnen en Tiel. De boze aannemer
die deze week tijdens een hoorzitting in
Geldermalsen afgaf op de 'onveilige en
te natuurvriendelijke' oplossingen die
het waterschap de Tiel en Culembor-
gerwaarde in elkaar heeft getimmerd,
zal wel niet tot een van de uitverko
renen behoren....
