GOS: Verkiezingen?
Leuk, maar niet te vaak
Feiten &Meningen
De renstal van
Felix Rottenberg
Metro-angst
Het GAK geeft zich niet zo maar gewonnen
ZATERDAG 8 APRIL 1995
152
De oude garde werd vervangen door 'angry
young men'. De cultuur in de Tweede-Ka
merfractie van de Partij van de Arbeid
moest anders: kritischer, verfrissender,
agressiever. De nieuwe talenten zijn per
soonlijk door voorzitter Rottenberg uit de
maatschappij geplukt. De paradepaardjes
stonden ondanks hun gebrek aan politieke
ervaring hoog op de kandidatenlijst.
Na 3 mei stroomden de vernieuwende
zwaargewichten de sterk uitgedunde PvdA-
fractie binnen. Het supertrio Karin Adel-
mund, Rick van der Ploeg en Sylvia Noor
man-Den Uyl, maar ook mensen als Rob
Oudkerk, Ferd Crone, Ruud Vreeman,
Sharon Dijksma en Adri Duivesteijn zouden
het gaan maken voor de PvdA.
Tot dusverre heeft de renstal van Rotten
berg de beloftes niet kunnen waarmaken.
De als briljant omschreven econoom Rick
van der Ploeg bruist van de ideeën, maar
die worden niet altijd gedeeld door zijn
fractiegenoten. Vorige week moest de fi
nancieel woordvoerder zelfs zijn excuses
aanbieden omdat hij had gepleit voor een
hogere belastingaftrek voor de lage inko
mens. Zijn liberale ideeën over de werking
van de markt vinden niet bij iedereen een
warm onthaal.
Vice-fractievoorzitter Karin Adelmund is
de personifica
tie var: het
'sociale gezicht'
dat de PvdA zo
graag wil tonen.
Haar gesnik tij
dens het debat
over de WAO in
februari zal ie
dereen zijn bij
gebleven. De
nieuwe keu-
ringsregels voor
de WAO pakken
dramatisch uit
voor een aantal
mensen. Dat zit
de PvdA'ster
door Rotten
berg wegge
plukt uit de top
van de FNV
hoog.
Maar die tranen
staan ook voor
de onmacht de WAO-keuringen wezenlijk
te veranderen. Oprekken, stapje voor stapje
proberen de harde kantjes eraf te knabbe
len. Dat de strijdbare Adelmund er niet in
zal slagen meer te bereiken, zal de hoopvol
le achterban nauwelijks kunnen bevatten.
De derde protégé van Rottenberg; Saskia
Noorman-Den Uyl, liet de minima deze
week uit haar handen glippen. Deze ex-di
rectrice van een sociale dienst weigerde sa
men met de WD een breedgedragen motie
van GroenLinks te steunen die vroeg om
een extraatje voor de allerarmsten. De
vrouw die zichzelf in de media etaleerde als
beschermvrouwe van de minima, werd
links gepasseerd door CDA, D66 en klein
rechts. Zelfs haar eigen Tweede-Kamerfrac
tie kon dit niet volgen.
Raspaardje nummer vier, Adri Duives
teijn, voerde de afgelopen tijd samen met
fractievoorzitter Wallage een ingestudeerd
dressuurnummer op. D66 Staatssecretaris
Tommei (VROM) moest het ontgelden, om
dat de waarborgen voor huurders met mi
nimuminkomen en huursubsidie volgens
Duivesteijn onvoldoende geregeld waren bij
de reorganisatie van de volkshuisvesting.
In het 'beslissende' debat herhaalde
Tommei zijn standpunt met woorden die
hoogstens een fractie scherper waren. De
PvdA deed alsof er een zwaarbevochten
overwinning was geboekt. Het misprijzen
bij de andere fracties over het voorgekookte
akkoordje was tot in de huiskamer voelbaar.
De vertegenwoordigster van de jongeren,
Sharon Dijksma, viel op doordat ze openlijk
door partijgenote staatssecretaris Netelen
bos (onderwijs) voor de microfoon werd
weggesleept. Het onervaren meiske zei te
veel. Van Ruud Vreeman hebben we tot
dusverre alleen maar een fel pleidooi voor
de zondagsrust gehoord. Maar ja, hij heeft
het ook niet zo op 'ballonnen oplaten' of de
'wereld van de korte termijn'.
Daar heeft de volksgezondheidsspecialist
van de PvdA meer kaas van gegeten. Weet u
wat het tientje van Oudkerk is? Minister
Borst (volksgezondheid) introduceerde de
term, toen ze boos uitviel naar Rob Oud
kerk. Deze had zich in een spreekbeurt af
gezet tegen de gedachte dat mensen een
tientje eigen bijdrage zouden moeten beta
len voor een bezoek aan de huisarts. Borst
suggereerde dat Oudkerk zelf deze losse
flodder had opgediept om er een heel num
mer van te maken.
Veel bereikt heeft de Amsterdamse huis
arts Oudkerk pas twee jaar lid van de
PvdA niet. De afgesproken eigen bijdrage
voor ziekenfondspatiënten van 200 gulden
ziet de PvdA bij nader inzien helemaal niet
zitten. Het is vooral voor de minima een
zware last. Maar een alternatief heeft Oud
kerk nog niet gevonden.
Aan dit 'concours critique' van vernieu
wende PvdA'ers doet ook Ferd Crone mee.
Hij is door Rottenberg geselecteerd vanwe
ge zijn kennis van de 'ecologisering van de
economie', een beter milieu combineren
met meer bedrijvigheid. Oftewel uitleggen
dat de PvdA eigenlijk tegen nachtvluchten
is, maar ze 'op dit moment' toch toestaat.
De renstal van Rottenberg heeft het
moeilijk. Ook al zijn de kamerleden soms
fel, kritisch, vernieuwend of agressief. Zij
hebben nog niet kunnen zorgen voor de
vernieuwing of een grotere herkenbaarheid
van de sociaal-democratische boodschap.
De beginners hebben nauwelijks richting
kunnen geven aan het politieke debat of
kunnen zorgen voor nieuwe elan. De inzet
is hoog, de strijd fel, maar de finish wordt
door de rqspaardjes op deze manier niet ge
haald.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
Twaalf leiders doen van alles om hun macht te consolideren
Op het democratische recht van vrije verkiezin
gen moeten we zuinig zijn, dus laten we het
maar zo weinig mogelijk gebruiken. Dat lijkt de
nieuwe gedachtengang in een deel van de voor
malige Sovjet-staten. Drie jaar na het bankroet
van het machtige rijk proberen de twaalf leiders
van de Gemeenschap van Onafhankelijke Sta
ten, GOS, hun macht te consolideren.
STANDPLAATS TOKYO
Niet dat ze bang zijn om bij vrije verkiezin
gen het onderspit te delven. Natuurlijk niet,
ze willen alleen maar hun burgers veilig de
volgende eeuw binnenleiden. Dan biedt
een referendum uitkomst. „Omdat we de
stabiliteit in ons land willen garanderen",
zo liet de ambassadeur van Kazachstan in
Moskou dezer dagen weten.
De ambassadeur had van zijn baas, presi
dent Nursultan Nazarbajev, opdracht ge
kregen om uit te leggen waarom die zich
door jniddel van een referendum op 29
april in zijn ambt zal laten bevestigen. Want
dat dit gebeurt, staat voor iedereen vast. Te
meer daar het parlement al lang naar huis is
gestuurd.
Nazarbajev is niet de enige die er dit soort
minder democratische gedachten op na
houdt. Saparmurad Nizajazov van Turkmè-
nistan en Islam Karimov van Oezbekistan
gaven het voorbeeld. Beiden waren al in
communistische dagen heersers over hun
respectievelijke landen en lieten zich recen
telijk in de oude Stalinistische traditie door
99,9 procent van hun volk herkiezen.
Nazarbajev vindt dat blijkbaar een prima
idee. Overigens moet daar eerlijkheidshalve
aan worden toegevoegd dat deze Centraala-
ziatische staten economisch wel varen bij
een heerschappij zonder legale oppositie.
Het westerse kapitaal heeft ondanks, of
misschien wel dankzij, de autoritaire regi
mes zijn weg naar dat verre oosten gevon
den.
Eigenlijk woedt in alle staten die voortgeko
men zijn uit het Sovjet-imperium een strijd
tussen parlement en president en in vrijwel
alle gevallen trekt het parlement aan het
kortste eind. Meestal verloopt de strijd zon
der geweld, maar in Moskou moesten tanks
het bolwerk van het parlement, het Witte
Huis, aan flarden schieten voordat Boris
Jeltsin zegevierend uit de strijd te voor
schijn kwam.
In Oekraïne gaat het vreedzamer. President
Leonid Koetsjma ligt permanent overhoop
met het parlement. Hoewel de nukkige par
lementariërs geen werkelijke bedreiging
voor hem vormen, zint hij wel op plannen
om nog meer macht te krijgen. „Ik zou onze
geliefde afgevaardigden het liefst de ruimte
inschieten met een van onze raketten. We
zouden ze, zeg twee jaar later, weer met
open armen ontvangen", vertelde Koetsjma
onlangs aan het persbureau Reuter.
Zijn buurman in Wit-Rusland, president
Alexander Loekasjenko, zit pas sinds juli vo
rig jaar in het zadel, maar ook hij heeft de
smaak al te pakken. Door middel van een
referendum wil hij zijn bevoegdheden flink
uitbreiden. En passant mag er half mei dan
ook een nieuw parlement worden gekozen.
In Moldova heeft Mircea Snegur de touw
tjes vast in handen. Hij vindt het (nog) niet
nodig om meer macht te krijgen om de
doodeenvoudige reden dat zijn partij ook in
het parlement over de absolute meerder
heid beschikt.
Een deur verder regeert Edoeard Sjevard-
nadze Georgië al sinds de burgeroorlog in
Abchazië per decreet en in Armenië en
Azerbeidzjan hebben de heersers de oppo
sitie al lang monddood gemaakt. Van het
zelfde laken een pak in Tadzjikistan en Kir-
gizstan, waar bij de laatste verkiezingen vol
gens experts ook nog eens ouderwets ge
fraudeerd is.
Resteert het Rusland van Boris Jeltsin. Na
de bestorming van het Witte Huis onder het
motto dat de democratie gered moest wor
den, beschikt Jeltsin over uitgebreide volm
achten. Maar de Doema, het parlement, er
vaart hij toch als een luis in zijn pels.
Nu is Rusland niet Turkmenistan en dus zal
het heel wat moeilijker zijn om het parle
ment helemaal buiten spel te zetten, maar
de sluwe vos Jeltsin zou zichzelf verlooche
nen indien hij geen snode plannen aan het
smeden was. Zijn belangrijkste opponent,
Alexander Roetskoj, de ex-vice-president en
leider van de coup tegen Jeltsin, is er ook al
les behalve gerust bp.
Woensdag zei hij: „Jeltsin is een monster.
Hij zal zich tot zijn laatste snik aan de
macht vastklampen. Aan zijn handen kleeft
bloed en indfën hij nog maar iets mense
lijks heeft, treedt hij af."
Maar daar piekert Jeltsin uiteraard niet
over. Integendeel, met behulp van rijke
Russen poogt hij de staatstelevisie om te
vormen tot zijn eigen spreekbuis. En wie in
Rusland over het eerste net beschikt, kan de
mening van zo'n 180 miljoen mensen beïn
vloeden. De Doema weet dat ook heel goed
en daarom werd Jeltsins TV-besluit in het
parlement getorpedeerd. De zender is ove
rigens al in de lucht.
En de 'gewone' Rus? Die reageert laconiek:
„Het is net als met varkens. Je krijgt een
jonge big, die vreet zich vol en is daarna
rustig. Waarom zouden we dan een nieuwe
nemen? Nee, die er nu zitten, zijn al vet en
wie weet hebben ze nu een keer tijd om
zich met ons bezig te houden."
MOSKOU HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
Na acht maanden Europa weer voet
op Japanse bodem gezet. Terug aan
het werk het betekent terug in de
trein en metro, want de afstanden in
Tokyo zijn te groot voor de fiets en df
wegen te vol voor de auto. Waarom
ook niet? Tokyo bezit het beste open
baar vervoer van de wereld: een uit
stekend netwerk, korte wachttijden
en stipte aankomst- en vertrektijden,
Nadeel is dat het openbaar vervoer al
tijd vol, zo niet bomvol is.
Dus dinsdag ging ik weer, met het
zonnetje in mijn rug, als vanouds
naar het buurtstationnetje. „Goh,
rustig vandaag, zeker omdat het
schoolvakantie is", denk ik, wachtem
op het lege perron. Ik wil het papier
tje van mijn kauwgom in de prulleba
gooien, maar die is met dik tape
dichtgeplakt.
„Het recente ongeval met sarin-gas
heeft ons doen besluiten de prulle-
bakken voorlopig niet voor gebruik
beschikbaar te stellen. We vragen om
uw begrip", luidt de opgeplakte ver
klaring van de treinmaatschappij.
Hoezo hier? Op een bovenaards sta
tion van een gewone treinlijn? De
toch in de metro? En er was toch geei
prullebak bij betrokken?
Ik vervolg mijn reis. Ben aangenaam
verrast dat ik kan zitten en vervolgen
zonder al te veel gedrang kan over
stappen in de metro. Ik schrijf de rus
nog steeds toe aan de schoolvakantie t
Op het metroperron word ik begroet
door een levensgroot bord: „Indien u 1
een verdacht voorwerp of een ver
dachte persoon ziet, kunt u zich in
verbinding stellen met het metroper-
soneel. Wij danken u voor uw mede
werking."
Wat? Kan ik niet meer rustig mijn
krantje lezen, of lui mijn ogen dicht
doen? Moet ik op mijn qui-vive zijn
en mijn buurman wantrouwen? Ik
weet niet of ik aan de parapoia mee
moet doen. Besluit om te kijken wat
anderen doen. Passagiers lijken in
derdaad wat bewuster in de metro te
zitten. Bij het instappen kijken ze om(
zich heen, inspecteren de bagagerek
ken en zoeken een plaats naast een
onverdacht persoon, dat wil zeggen
zonder zonnebril en zonder chirur
genmasker voor de mond. Want zo
zouden de gasplaatsers zich 'ver
momd' hebben.
'Verdachte personen' vermijden is op
het moment niet makkelijk, want de
sparrenbomen staan in bloei en dat
betekent pollen in de lucht Half
Tokyo schijnt last van hooikoorts te
hebben en probeert de pollen uit
ogen, neus en longen te weren met
behulp van een bril en/of masker.
Mijn reis gaat verder. Bij een van de
stations blijven we wat langer staan
dan normaal. Een rood signaal, gaat
het door me heen. Maar dat is niet
waarschijnlijk in de efficiënte Tokyo-
se ondergrondse. Een ietwat nerveuzt
stem door de luidspreker verzoekt de
passagiers rustig uit te stappen en he
station via de trappen te verlaten.
Buitengekomen, horen we dat er wit
poeder in een van de wagons is ge
vonden en dat een man is flauw ge
vallen. Dit is al de twintigste keer dat
een trein is stopgezet in de twee we
ken na de dodelijke gasaanslag. Ge
lukkig allemaal loos alarm, maar de
schrik zit er diep in bij de inwoners
van Tokyo.
„Ik ga de metro niet in", verzekert
mijn buurvrouw me. Ze doet voorlo
pig geen boodschappen in de stad. De r
vrouw van de kantoorboekhandel bij
mijn buurtstationnetje bevestigt de
trend: „De afgelopen weken hebben
we een enorme omzetverhoging ge
zien. De klanten hebben de buurtwin
kei weer ontdekt, nu de weg naar de
chique warenhuizen ze te gevaarlijk
lijkt."
Mijn buurvrouw heeft mooi praten,
want ze kan rustig thuis blijven. Mil
joenen 'salarimannen' en 'ÓLs' (office
ladies) hebben die keus niet. Zij moe
ten de metro in om op hun werk te
komen, maar niet allen lukt dat. Zie
kenhuizen in de regio Tokyo melden
een verdubbeling van het aantal
claustrofobie-gevallen en registreren u
een nieuwe ziekte: 'metro-angst'. En
ik? Ook ik heb geen keus, dus geniet
ik van de rust iii het Japanse open
baar vervoer, een systeem zonder na- -
delen
JUDITH STALPERS CORRESPONDENT
Zet en tegenzet in steekspel rond uitvoering sociale zekerheid
Het steekspel rond de toekomstige
uitvoering van de sociale zekerheid
gaat onverminderd door. De poli
tiek is sinds de onthullingen van de
commissie-Buurmeijer vastbeslote
ner dan ooit om flink de bezem te
halen door de uitkeringsbureaucra
tie en vooral een einde te maken
aan de belangenverstrengelingen,
maar het middenveld is taai. Zet en
tegenzet volgen elkaar steeds sneller
op.
Vorige week zorgde staatssecreta
ris Linschoten (sociale zaken) voor
lichte paniek. Hij liet via zijn top
ambtenaar Mulock Houwer in een
besloten vergadering de bedrijfsver
enigingen en uitvoeringsorganen
weten dat hij zeer strak zal vasthou
den aan de voorgenomen boedel
splitsing. De uitvoeringsorganen
(GAK, SFB, GUO, Detam en BVG)
moeten zich de komende jaren be
perken tot de uitvoering van WAO,
WW, Ziektewet en nog wat aanhan
gende regelingen. De toeters en bel
len zijn vanaf 1 januari taboe. Dat
betekent géén verstrekking meer
van aanvullingen op ziektegeld,
WW en WAO, géén pensioen- en
VUT-regelingen meer uitvoeren en
stoppen met de verzuimbegeleiding
via de eigen arbodienstèn, om maar
wat te noemen.
- Op zichzelf is het begrijpelijk dat
Linschoten het hard speelt. De
commissie-Buurmeijer maakte an
derhalf jaar geleden nog eens pijn
lijk duidelijk hoe het beheer van de
sociale zekerheid door werkgevers
en bonden ervoor heeft gezorgd dat
de sociale zekerheid uit zijn voegen
is gebarsten. Het oneigenlijke ge
bruik van de WAO als smeerolie bij
reorganisaties is daarvan het meest
in het oog springende voorbeeld.
Dat misbruik was mogelijk omdat
werkgevers en bonden als bestuur
ders van de bedrijfsverenigingen
ook de zeggenschap hadden in het
GAK, de SFB en de andere uitvoe
ringsorganen (die in opdracht van
de bedrijfsverenigingen werken).
Dat moet dus veranderen. De ban
den tussen bedrijfsverenigingen en
uitvoeringsorganen moeten worden
doorgesneden.
Maar ook in de uitvoeringsorga
nen zelf moet het mes. In de poli
tiek overheerst het beeld van het
GAK plus collega's als grote, logge
en geldverslindende bureaucratie
ën. Commerciële maatschappijen
zouden het werk van de uitvoe
ringsorganen veel efficiënter en dus
goedkoper kunnen doen. Via onder
meer de privatiseringen van Ziekte
wet en WAO moeten die daartoe de
kans krijgen op die aantrekkelijke
miljardenmarkt.
Met die hete adem in de nek zijn
de uitvoeringsorganen als een gek
aan het werk gegaan. Ze hebben
daarbij een voorsprong: ze hebben
al vele jaren ervaring met de uitvoe
ring van de regelingen èn zij en de
ondernemers kennen elkaar al. Die
zijn immers al jaren gedwongen
'klant'. Zien ze kans om hun huidi
ge gedwongen klanten een com
pleet en niet al te duur sociaal-ver
zekeringspakket arbodienst, uit
keringen en pensioenregeling
aan te bieden, dan krijgen de com
merciële verzekeraars nog een har
de dobber aan de^concurrentie met
de uitvoeringsorganen.
Linschoten beseft dat ook en wil
de commerciële verzekeraars hel
pen door de uitvoeringsorganen te
verplichten hun publieke werk
zaamheden (uitvoering WW, Ziekte
wet en WAO) te scheiden van de
rest. Dat moet per 1 januari een feit
zijn, waarna ze op zijn vroegst per 1
januari 1997 echt in de slag mogen
met de commerciële verzekeraars.
Maar daar hebben ze wat op ge
vonden. Het GAK heeft bijvoorbeeld
vergevorderde plannen die 'aanvul
lende diensten' onder te brengen in
aparte BV's, die officieel los staan
van het GAK. Het Sociaal Fonds
Bouwnijverheid presenteerde eer
gisteren zijn model: de SFB-Groep
wordt een holding met zes werk
maatschappijen, die met elkaar een
compleet verzekeringspakket kun
nen aanbieden. „Onze klanten zijn
19.000 vooral kleinere bedrijven",
verklaarde SFB-topman Schout
„en die willen niet in ovefleg i
allerlei aanbieders van diensten.!
kunnen bij ons ene loket teret
voor een uitstekend pakket, Datt:t
perkt hun administratieve lasten
zorgen. Zo is de SFB-Groep er vt
al uw sociale regelingen".
Mulock Houwer heeft voite
week laten weten dat dat nu i*1
niet de bedoeling is. De vraag is
en hoe Sociale Zaken deze sluipv |y
kan blokkeren. Schouten heeft
echter alle vertrouwen in, zei
donderdag: „Wij gaan er nu vi
zorgen dat we het vertrouwen k
gen van Sociale Zaken. Ons moi11
sluit aan bij hun eigen en wensi P1
en dat gaan we ze uitleggen'
Den Haag is weer aan zet.
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
