Turkije boos over 'schijnheiligheid' Europa
Gewoon een weg van A naar B kan niet mee
UN-Klimakonferer
Berlin 1995
Mitzi's, een vroege golf gastarbeiders
Feiten Meningen
28. Marz bis 7. April 191
VRIJDAG 7 APRIL 1995
NIEUWSANALYSE
Schuld bekennen
voor vrijlating
typisch Amerikaans
Anna Corina Peeze, de au pair die in Virgi
nia werd vervolgd wegens de dood van een
baby, heeft bekend dat zij schuldig is aan
zware kindermishandeling. Toch houdt zij
vol dat daar in werkelijkheid geen sprake
van is. De verklaring voor deze tegenstrij
digheid is te vinden in het Amerikaanse
rechtssysteem. Schuld bekennen in ruil
voor strafvermindering noemen de Ameri
kanen een plea bargain, letterlijk vertaald:
een pleitafspraak.
Elke strafzaak in de Verenigde Staten be
gint met de voorgeleiding van de verdachte
aan een rechter die dan meteen de ham
vraag stelt: How clo you plead? Daarop zijn
slechts twee antwoorden mogelijk: schuldig
of onschuldig. Zegt de verdachte onschul
dig te zijn, dan volgt een tijdrovend, kost
baar en ongewis proces voor een onbere
kenbare jury, waarbij de openbare aankla
ger probeert het onderste uit de kan te ha
len.
Door schuld te bekennen, kan de ver
dachte een proces voorkomen. Er is dan
vooraf onderhandeld over de strafmaat. Al
les wat de rechter doet, is de deal tussen
aanklager en verdachte formeel bevestigen.
In sommige staten
leidt maar twee pro
cent van de misdrij
ven tot een rechts
zaak: de overgrote
meerderheid van de
strafzaken wordt af
gedaan via een schik-
king.
Iemand die wordt
vervolgd wegens
moord, kan bijvoor
beeld afspreken zich
GIJS SCHREUDERS schuldig te verklaren
juridisch aan een minder ern-
medewerker stig vergrijp zoals
doodslag en daarvoor
tien jaar gevangenis
straf aanvaarden. Het voordeel voor justitie
is de besparing aan tijd en geld, terwijl de
verdachte het risico op levenslang of de
doodstraf ontloopt. Helaas leidt dit systeem
ertoe dat mensen om de dreiging van een
zware straf af te wenden, allerlei misdrijven
bekennen die zij niet hebben gepleegd.
Anna Corina Peeze heeft er natuurlijk
verstandig aan gedaan het bod van de
openbare aanklager te aanvaarden, omdat
haar terugkeer naar Nederland in de af
spraak was inbegrepen. De voorwaarden
voor haar vrijlating - psychiatrische behan
deling, toezicht van de reclassering en een
verbod van babysitten voor de tijd van twee
jaar - zijn in Nederland niet geldig. De
Amerikaanse justitie wilde kennelijk van de
zaak af.
Handjeklap tussen aanklager en advocaat
komt ook vaak voor als de verdachte justitie
helpt bij een zaak tegen een andere
(belangrijker) verdachte. De afspraak kan
dan zijn dat een verdachte strafverminde
ring of helemaal geen straf krijgt in ruil voor
zijn getuigenis.
Het Amerikaanse strafproces is enigszins
te vergelijken met het Nederlandse burger
lijke rechtsgeding. Wat de partijen onder
ling afspreken, is voor de rechter een vol
dongen feit. Dat is een belangrijk verschil
met het Nederlandse strafrecht, waar de
rechter zelf op zoek gaat naar de waarheid.
Zelfs een verdachte die bekent, kan in Ne
derland worden vrijgesproken als de rechter
niet overtuigd is van zijn schuld.
Toch bestaat ook in ons land een tendens
om het Amerikaanse systeem van afspraken
tussen justitie en verdachten over te ne
men. Verkeers- en milieudelicten en econo
mische delicten worden nu al vaak afge
daan met een transactie of een schikking
tussen de verdachte en het Openbaar Mi
nisterie.
Ook de invoering van de zogeheten
kroongetuige is een stap naar het Ameri
kaanse systeem. Een kroongetuige is door
gaans iemand die zelf ernstige misdrijven
heeft gepleegd, maar in ruil voor belastende
verklaringen tegen anderen minder of geen
straf krijgt. Te denken valt aan een drugdea
ler die een concurrent erbij lapt en zo zelf
de dans ontspringt. Hierdoor kunnen meer
misdrijven worden opgelost en de werkdruk
op de rechterlijke macht vermindert.
Afspraken tussen justitie en verdachten
kunnen dus voordelen hebben, maar er zijn
ook grote bezwaren. De onderhandelingen
spelen zich achter gesloten deuren af. Tus
sen justitie en criminelen kunnen ondoor
zichtige vormen van samenwerking ont
staan en de controlerende functie van de
rechter wordt aangetast.
lire
De Turkse premier Tansu (filler is
fel uitgevallen tegen de Europese
landen die de wapenleveranties
aan Turkije hebben stopgezet naar
aanleiding van de militaire operatie
in Noord-Irak tegen de geweldda
dige (Turks-)Koerdische beweging
PKK. „We vragen ons af of de lan
den die beweren onze vriend te
zijn, dat ook inderdaad zijn. Maar
als we jullie wapens niet mogen ge
bruiken. hou ze dan maar", aldus
(giller.
Woorden die vele Turken uit het
hart zijn gegrepen. Niet noodzake
lijkerwijs omdat ze de operatie
steunen, maar omdat ze woedend
zijn over de 'schijnheiligheid' van
Europa.
Duitsland heeft de meest rigoureu
ze maatregel genomen door een
krediet van 150 miljoen mark te be
vriezen, dat was bestemd voor de
bouw van twee fregatten. Daar
naast heeft het een wapenleveran
tie ter waarde van 85 miljoen mark
stopgezet. Dat was het laatste restje
van de anderhalf miljard mark aan
verouderd militair materiaal uit het
voormalige Oost-Duitsland dat
Turkije kreeg als 'beloning' voor
deelname aan de Golfoorlog. Het
land heeft bovendien geëist dat
geen Duits materiaal wordt ge
bruikt bij de operatie. Nederland
heeft, zoals gemeld, besloten geen
nieuwe Turkse orders te aanvaar
den.
Deze maatregelen zullen de opera
tie in Noord-Irak niet beïnvloeden.
Maar wat Turkije zo boos maakt, is
dat Europa, Duitsland incluis, zo
wel erkent dat de PKK een terroris
tische organisatie is. als dat Turkije
het recht heeft zich hiertegen te
verdedigen. Het is dus niet de ope
ratie zelf die ter discussie staat. Hoe
kan een leger echter zijn taak uit
voeren zonder wapens? Waarom
geweren en tanks leveren als deze
niet mogen worden gebruikt?
Een deel van de verwarring is ver
oorzaakt door de tweespalt tussen
Amerika en Duitsland. Negentig
procent van de Turkse wapens, met
inbegrip van tanks en vliegtuigen
die zijn uitgerust met moderne
technologie, komen uit deze twee
landen. De meeste donaties wor
den verstrekt onder de NAVO-para-
plu. Dat betekent dat deze wapens
alleen voor 'gemeenschappelijke
verdedigingsdoeleinden' mogen
worden gebruikt. Maar Amerika
overtreedt zijn eigen wetten door
de nadruk te leggen op het feit dat
dit een zelfverdedigingsactie is en
door niet te praten over NAVO-wa-
pens.
Duitsland maakt hier wel een punt
van. Turkije vindt dat het Westen
de noodzaak tot deze operatie heeft
gecreëerd, door na de Golfoorlog
een safe haven in te richten voor de
Koerden, maar het Iraaks-Koerdi-
sche zelfbestuur daarna aan zijn lot
over te laten. De twee regeringspar
tijen van de Koerdische leiders Ta-
labani en Barzani zijn al maanden
in onderlinge gevechten verwik
keld, wat de PKK de kans gaf zich in
het grensgebied met Turkije te nes
telen.
Amerika is betrokken bij de be
schermingsoperatie van de Koer
den, die vanuit Turkije wordt uitge
voerd en wil deze koste wat kost in
stand houden. Anders dan Duits
land is Amerika zodoende bereid
het een en ander door de vingers te
zien.
„En waarom doet niemand zijn
mond open als de PKK moeders en
kleuters vermoordt", vroeg premier
(giller in naam van de natie. Een
aantal Duitse TV-kanalen berichtte
dat de slachtpartij die de PKK vori
ge week aanrichtte in het dorp
Gürümlü bij het Turkse grensstadje
Silopi, het werk was van het Turkse
leger. Dit soort foute en vooringe
nomen berichtgeving maakt het
imago van de Europese pers in
Turkije er niet beter op.
Er hoeft geen twijfel over te bestaan
dat de PIGC de moorden heeft ge
pleegd, want de mannen van het
dorp Gürümlü helpen mee met de
militaire operatie. De Turkse ver
eniging van journalisten heeft in-
Milieuminister De Boer zoekt ondergrondse oplossing voor overbevolkt Nederland
middels een inzamel
ceerd voor het leger.,e'
is een hetze begonne1 te s
collega's in het veld.Pers
kritiek levert op hetozou
het leger krijgt autoirtarle
stempel van 'vijand'n
Dat geldt niet alleen
tenlandse pers. Ooki Kg;
listen die wangedrag
stellen, of hun buitene mi
ga's helpen bij het veidefe
hun berichten, wordevan
litie bij hun terugkeei; van
onderworpen aan eeaami
hoor. Hun verhalen van n
gepubliceerd. id ge
pk h
ISTANBUL» JESSICA LUTZ f de
CORRESPONDENT
he
HAAC
m'mV
den
jn B
npt
Ze heeft zich de afgelopen dagen de blaren op
de tong gepraat om een compromis te bereiken
op de VN-klimaatconferentie in Berlijn. Toch
zal minister Margreeth de Boer van VROM door
de gemiddelde Nederlander vooral worden af
gerekend op wat ze in ons land bereikt. Een
verhaal over doelstellingen en de lange weg te
gaan, via tunnels en knelpunten, door een on
gerept Groen Hart en met een lagere maxi
mumsnelheid.
Het kon geen toeval zijn: juist op het mo
ment dat in de media en daarbuiten het
verwijt viel dat Margreeth de Boer vooral op
de winkel past, slingerde de milieuminister
het ene na het andere voorstel de wereld in.
Een verlaging van de maximumsnelheid,
spoorlijnen door tunnels en het duurder
maken van korte autoritten, om er maar en
kele te noemen.
En toch, zo vertelt de minister van volks
huisvesting, ruimtelijke ordening en milieu
beheer gedreven tijdens een spaarzaam vrij
uurtje de afgelopen week op de VN-Kli-
maatconferentie in Berlijn, heeft het een
niets met het ander te maken. „Bijna alles
wat ik zei, had ik al eens eerder gezegd. Ik
was zelf daarom nogal verbaasd over de
aandacht die het trok". Ze vindt de kritiek
ook niet terecht. „Toen ik aantrad, was het
NMP 2, het Nationaal Milieubeleidsplan,
een halfjaar oud. Ik heb steeds gezegd: la
ten we eerst dat maar eens uitvoeren, dat is
al een hele klus. En daar zijn we op dit mo
ment mee bezig".
De Boer beschijft haar beleid als 'op een
pragmatische manier omgaan met milieu'.
Het is waarschijnlijk juist die houding die
reden is geweest tot de kritiek. De minister
zou in het kabinet te veel concessies doen
en zich te weinig laten horen bij zaken als
Betuwelijn en Schiphol.
- Heeft dat ook te maken met pragmatisme?
„Ik ben redelijk pragmatisch, maar ook re
delijk bevlogen. Ik heb in het verleden wel
het verwijt gekregen dat ik te enthousiast
was, maar nooit dat ik het te weinig was.
Dit vooropgesteld: ik kan net zoveel aan
bod komen in het kabinet als ik zelf wil.
Wat men zich niet realiseert is dat onder
werpen als de HSL, Betuwelijn en Schiphol,
er al lagen van het vorige kabinet. Dat bete
kent dat de discussie in het kabinet, en dan
met name met minister Jorritsma, vooral
gaat over de knelpunten".
De bouw van tunnels is een van de oplos
singen voor die knelpunten waaraan vol
gens de bewindsvrouw niet valt te ontko
men. „We hebben een situatie in Neder
land waarin het nauwelijks meer mogelijk is
zonder grote schade nieuwe infrastructuur
aan te leggen. We zijn een overbevolkt land,
en een weg zomaar aanleggen van A naar B
kan niet meer. Dan moet je kijken naar an
dere mogelijkheden en dat is onder de
grond gaan. Ook Jorritsma is ervan over
tuigd dat het tijdstip niet ver weg is dat we
zo'n beslissing moeten nemen. Wat mij be
treft niet alleen deels bij de Betuwelijn,
maar straks ook voor delen van de HSL. Als
er ook maar een mogelijkheid is dat te
doen, dan moeten we een keer durven de
knoop door te hakken. Maar je moet dat
besluit wel nemen als uitvoering verant
woord is; we kunnen ons geen avonturen
veroorloven".
GROENE HART
De Boer wil zich, puur vanwege de waarde
van het landschap in het Groene'Hart, in
zetten voor de aanleg van een gedeeltelijk
ondertunnelde hogesnelheidslijn aldaar.
„Puur vanwege het landschap, ja. Omdat
dat landschap bijdraagt aan ons welbevin
den". Het betekent dat ze wel vasthoudt
aan het voorkeurstracé, dat net iets oostelijk
van Zoetermeer ligt. Kan ze zich vinden in
het plan van Zoetermeer de lijn onder een
nieuwbouwwijk te laten lopen, en via een
dubbelstation aan te sluiten op de lijn Den
Haag-Utrecht? „Het is in ieder geval iets
waar we serieus naar moeten kijken".
De HSL over bestaand spoor laten lopen,
via Rotterdam, Delft, Den Haag en Leiden
naar Amsterdam, geeft te veel nadelen.
„Over bestaand spoor levert een heleboel
overlast op, daar moet je goed rekening
mee houden. Bovendien moetje een HSL
hebben die de mensen zo snel mogelijk op
de plaats van bestemming brengt. Je moet
de concurrentie met het vliegtuig aan. Je
ziet het hier in Berlijn: iedereen is met het
vliegtuig gekomen. We hebben immers al
lemaal haast. Maar juist op deze korte af
standen moet de HSL straks het meest logi
sche vervoermiddel zijn".
Hoe voorkomt ze dat Zuid-Holland en
Utrecht in hun nieuwe streekplannen meer
huizen bouwen in het Groene Hart dan eer
der is afgesproken? Laconiek: „Door de ge
sprekken daarover gewoon voort te zetten.
Dat de toon daarbij steeds harder wordt, is
dan jammer. Het is ze in ieder geval duide
lijk wat ik wil: het Groene Hart openhou
den".
MAXIMUMSNELHEID
Een van de onderwerpen die bij de Kli
maatconferentie van afgelopen week een
KLIMA '9S BERLIN
t -T kffi IMS K«»M|»S»9dt - H«!len 9»,
sleutelrol speelde, was het broeikasgas
kooldioxide. De minister streeft zelf naar
een reductie met zo'n 1 tot 2 procent per
jaar, een doelstelling die door de milieube
weging niet erg indrukwekkend wordt ge
vonden. „Er is nogal wat druk op mij uitge
oefend om hogere reductiepercentages te
halen", erkent ook De Boer. „Maar dan
moet je je wel realiseren dat je daarin een
groot aandeel van de bevolking vraagt".
- Dus de maximumsnelheid moet omlaag
naar honderd kilometer?
„Ik heb gezegd dat we daarover moeten
denken met elkaar, omdat het een van de
maatregelen is die een rol kan spelen bij het
bereiken van die doelstelling. Een snel
heidsbegrenzer, waarnaar de Tweede Ka
mer een onderzoek wil, kan daarbij een
enorm belangrijke rol spelen. Het scheelt
veel benzine en veel C02".
Plotseling fel: „Ik weet heel goed dat het
eerste dat mij wordt tegengeworpen is dat
een lagere snelheid niet te handhaven zou
zijn. Maar als mensen mij voorhouden dat
ik te weinig ambitieus ben in mijn doelstel
lingen, zeg ik op mijn beurt: ik wil wel ver
der gaan, als de maatschappij ook ambi
tieus is in wat ze ervoor over wil hebben".
Ze heft de handen: „Als langzamer rijden in
Amerika kan, met die enorme afstanden,
waarom zou het hier dan met een snel
heidsbegrenzer ook niet kunnen? We zitten
in Nederland zo dicht op elkaar, dat je el
kaar ook met lagere snelheden binnen re
delijke tijden nog kunt bereiken".
De minister is ervan overtuigd dat niet al
leen beperking van de snelheid, maar ook
van het autogebruik zelf noodzakelijk is wil
len de doelstellingen gehaald worden. Ze
vertelt dat de ANWB, het ministerie van
verkeer en waterstaat en VROM bezig zijn
met plannen om steden zo in te richten dat
mensen eerder naar de flets dan naar de
auto grijpen. „Veiliger fietspaden en belem
meringen aanbrengen voor het parkeren in
de binnenstad, bijvoorbeeld. Daarnaast kun
je denken aan het verhogen van de benzi
neprijs en het verlagen van de motorrijtui
genbelasting. Momenteel wordt daarnaar
gekeken door het ministerie van financiën.
Mensen zien dan duidelijker wat een rit
kost. Het gaat ons er niet om dat mensen
geen auto zouden mogen hebben, maar we
willen ze wel dwingen tot een selectiever
gebruik".
ZILVER
De belangstelling van de minister voor het
milieu is niet slechts beleidsmatig. „Ik
woonde in de Zaanstreek in een periode dat
de Zaan zo verschrikkelijk stonk dat bij de
mensen thuis het zilver begon te oxideren.
Dat kun je je nu niet meer voorstellen. We
woonden vlak bij het Zwet en die zag rood
als Van Gelder rood papier maakte en groen
als het groen papier was. In Wormerveer
had je een chemische industrie waarvan het
vuile water via zo'n diepe pijpleiding ge
woon het grondwater in werd geloosd. Er
was gewoon erg veel aan de hand, halver
wege de jaren zestig. Vanaf dieiec^
ik er ook erg mee bezig, maanf31"1
nier die bij mij past: niet zo erg* P
gericht, maar op mijn eigen ha
hebben ook zo'n tien jaar lang;
gehad".
„Ik ben van voor de oorlog. Ikb'
te zeggen dat dat niet bepalen®
voor je eigen handelen, want il\
gere mensen ook heel sober ku
kon toen niet voor soberheid kj-m*
hebben sommigen de luxe dat)!,
kunnen doen. Met dat opgroeit
heid kan je twee kanten op: je li c
ven realiseren datje ondanks <f—
heel gelukkig kunt zijn of je hec,nt
vast te houden aan wat je hebt:
Mensen die daaraan hechten, l^n
eerder, bedreigd voelen door m^e
die hun bezit aantasten. Daar nar
begrip voor hebben".
Ze reageert boos op de suggesti^
gelijk nostalgie heeft naar de tjjt^(
deropbouw. „Ik heb geen nosta
omstandigheden van na de ooil
luut niet. Ik raak eerder geirrite^er
mensen die nu roepen dat de wra]
best kleiner kunnen, of dat oudt 0
die te groot wonen zouden moe^e
zen. Dat doet me zo ontzettende
de periode van net na de oorlog
buitengewoon allergisch voorbij^
BERLIJN KOOS VAN WEES
TOM JANSSEN
Steinreich! Zo stond Nederland
bekend bij de oosterburen na
de Eerste Wereldoorlog. Duits
land zonk weg in een peilloze
depressie. Miljoenen jonge
kostwinners waren gesneuveld
in de moordende loopgraven
oorlog. Duitse meisjes vonden
een nieuwe bron van inkomsten
als dienstmeisje in Nederland.
Over hun lotgevallen, tussen
1920 en 1950, schreef Barbara
Henkes een onderhoudend
proefschrift.
Mitzi's' werden ze genoemd. Bij
alle ouderen zijn ze welbekend,
want er kwamen er enkele hon
derdduizenden werken in ons
land. Velen van hen trouwden
met Nederlandse mannen. Er
moeten drommen Nederlan
ders zijn die van een Duits
dienstmeisje afstammen.
Over die vrouwen gingen veel
vage verhalen. Eerst hadden ze
als kind geprofiteerd van de Ne
derlandse liefdadigheid. Daarna
kwamen ze als dienstbode terug
en werkten onder de markt, ter
wijl ze leuke Nederlandse man
nen aan de haak sloegen. En
tenslotte zouden ze hun tijdelij
ke vaderland aan de bezetter
hebben verraden.
Henkes beoogt uit de doeken te
doen hoe het nu werkelijk die
Duitse dienstmeisjes verging.
Daarbij heeft ze gebruik ge
maakt van de persoonlijke erva
ringen van 162 vrouwen, gebo
ren tussen 1887 en 1918, een
generatie die nu aan het eind
van de levensweg staat. Het
aantrekkelijke boek maakt ons
deelgenoot van het leven tijdens
de zo bewogen eerste helft van
onze eeuw. We lezen herinne
ringen aan kindertransporten
naar Nederland, georganiseerd
door de Centrale voor Vacantie-
kinderen. Advertenties, vrien
dinnen, buurmeisjes, verwan
ten spelen in de voorbereiding
van de emigratie een belangrij
ke rol.
Een gewichtige instantie was de
Nederlandse Arbeidsbeurs te
Oberhausen in het Ruhrgebied.
Eenmaal hier te lande werk
zaam, was het wennen voor de
meisjes. Men nam gaarne Duits
personeel in dienst en niet al
leen omdat het doorgaans aan
pakte, flink en betrouwbaar
was. Zulke meisjes waren niet
duur en als werkgever kon je
dreigen met een slecht getuig
schrift of met ontslag. Dan wer
den ze het land weer uitgezet.
Ook het isolement van de
vreemdelinge in Nederland was
gunstig voor de werkgever. De
afstand tussen familie en Duits
huispersoneel, altijd een heikele
zaak, was van meet af aan
groot. Maar de dienstboden
maakten wat van hun leven.
Soms konden ze terecht bij
Duitse gezelligheidsverenigin
gen: de Deutscher Verein in Am
sterdam, de Deutscher Klub in
Enschede, bij Germania in Gro
ningen en elders. Er waren ook
Duitstalige, religieuze organisa
ties in Nederland. Als het kon
en je wilde, kon je in verzuild
Nederland tussen beide wereld
oorlogen je vrije tijd Duits door
brengen.
Een meerderheid van de meis
jes koos echter voor een toe
komst aan de zijde van een Ne
derlandse man. En zo trouwden
de Duitse dienstmeisjes zich
Nederland in, zonder te kunnen
voorzien wat de geschiedenis
na 1933 nog zou brengen.
De Nazi's beschouwden vrou
wen van Duitse afkomst als
Volksdeutsch Zij mochten niet
omgaan met of in dienst zijn bij
personen van 'Joodsen huize'.
Zij moesten naar Duitsland
heimkehren voorzover zij de
veertig jaar nog niet voorbij wa
ren: dan konden zij daar name
lijk alsnog Duitsers baren.
De buren van door huwelijk of
anderszins genaturaliseerde
Duitse dienstbodes zagen na de
intocht van de bezetter deze
vrouwen als potentieel ver
raadster. Die konden als Volks-
deutsche allerlei voorkeursbe
handelingen krijgen en kregen
vaak hun broers op bezoek in
het soldaten tenue.
Wat buren uiteraard onbekend
bleef was, dat sommige van de
ze vrouwen hun uitzonderings
positie gebruikten voor illegaal
werk. Henkes verhaalt er uitge
breid over en ook ik kende zo'n
\touw die enkele onderduikers
in huis had. Maar toen haar
broers sneuvelden, haar ouders
omkwamen bij bombardemen
ten, werd de verscheurdheid
van de oorlog te veefh'
werd voor haar onder_
een nieuw adres geve
Haar rouw duurde 1%
Na de bevrijding wen
gespeurd of deze vroi
niet fout hadden ged'
stemming was verbiti
Duits. Pas eind 1947 v
problematiek van Nee
van Duitse afkomst ro'
neel benaderd. Het ge
wel dat heel wat vooif
Duitse dienstmeisjes!;
Duitse voorgeschiedC
chenden. Henkes stel:
'overlevingsschuld' va*
Nederlanders die deb?
redelijk doorstonden,:
nog steeds toe brengt-
te discrimineren in ee:
andere discriminatiest
zijn.
DEN HAAG PROF. G. BOEIg
Barbara Henkes 1995^
in Holland, Duitse dier
jes 1920-1950', Babyto
Geus, f47,50.
