Atlantisch zeewater voor Artis
1
1
Wetenschap
Beter gehumeurde bijen naar Afrika: meer honing, minder agressie
n
Einsteins theorie wordt
ook in de ruimte getest
4
r
8
Ook koude kernfusie
kan voor stroom zorgen
WOENSDAG 5 APRIL 1995
REDACTIE SASKIA STOEIINGA 023-150265
ABIDJAN Reuter
Miljoenen Australische bijen, aan
zienlijk beter gehumeurd dan hun
Afrikaanse familieleden, hebben
een nieuw thuis gevonden in Ivoor
kust. Het gaat om een Israëlisch
project om de honingproduktie in
VVest-Afrika op te voeren.
De Israëlische deskundige Bosmat
zei dat de nieuwe bijen (Apis Melli-
fera) niet zo agressief zijn en veel
meer honing produceren dan Afri
kaanse bijen (Apis Scutellata) waar
uit, twee eeuwen nadat slavenhan
delaren hen over over de Atlanti
sche Oceaan brachten, de beruchte
moordenaarsbijen van Latijns-
Amerika ontstonden.
Zoiets zal zich hier niet voordoen
meent Bosmat. Het probleem daar
was een recessief gen, dat hun
agressieve aard nog verergerde. Na
komelingen van meliifera en scutel
lata zullen niet zo agressief zijn.
,,Wij hebben er inmiddels ervaring
mee opgedaan en er is geen pro
bleem."
De Australische bijen leveren tussen
25 en 50 kilogram honing per korf
per jaar, de Afrikaanse soort maar
zes kilo. In het verleden verzamel
den Ivorianen 's nachts honing van
wilde zwermen, waarbij zij met
rook de dieren op afstand probeer
den te houden. De plaatselijke bijen
zijn een probleem, ze zijn agressief
en niet te controleren.
Bosmat heeft 480 bijenkolonies (vijf
miljoenen diertjes) aan enkele co
öperaties in Ivoorkust overgedra
gen. Binnen enkele jaren moeten
dat er 4000 worden. Het land voert
97 procent van zijn honing in. In
een land als Ivoorkust, waar de
bloemen twaalf maanden per jaar
bloeien, is dat belachelijk, zegt Bos
mat.
'Aanvoerper boot kost weinig moeite'
Vanuit de verte is de 'HUAL Lisita' al goed te zien. De 'va
rende parkeergarage', aangemeerd in het Amsterdamse
Westelijk Havengebied, torent haast boven de hijskranen
uit. Het immense schip is geladen met Amerikaanse au
to's, grond- en graafwerkmachines en een partij speed
boten. Maar de kostbaarste lading, miljoenen liters zui
ver zeewater, is onzichtbaar verborgen in de ballasttanks
van het schip. Met dit water worden de zee-aquaria van
Artis bevoorraad. Afgelopen maandag leverde de 'HUAL
Lisita' weer 100.000 liter Atlantisch zeewater af.
a/b HUAL LISITA WILFRED SIMONS
Hoe komt een zee-aquarium
aan zijn water? Het kan uit zoet
water worden gemaakt. Maar
omdat de aquaria van Artis jaar
lijks zo'n 640.000 liter water no
dig hebben en het produktie-
proces 16 cent per liter kost, zou
dat al gauw een ton per jaar be
tekenen. Dat gaat de financiële
mogelijkheden van de dieren
tuin ver te boven. Artis haalt het
zeewater het liefst direct uit de
Atlantische Oceaan. Autosche
pen van Autoliners Europe bv,
een samenwerkingsverband van
de Scandinavische rederijen
Hoëgh en Ugland, pompen het
op voor de westkunst van Ier
land en leveren het drie dagen
later af in de Amsterdamse
Westhaven. Daar wordt het
overgeladen in kleine tank
bootjes die het water naar de
Plantage Muidergracht vervoe
ren. Van daaruit gaat het direct
in de reservoirs in de catacom
ben van het Artis-aquarium. De
tankbootjes, eigendom van de
firma 'Waterboot Combinatie
Amsterdam', voorzien de zee
schepen die Amsterdam aan
doen normaal gesproken van
vers drinkwater.
,,Ik dacht eerst dat ik met een
malloot van doen had", zegt
Henk Korthouwer, directeur
van Autoliners Europe. In 1983
werd hij gebeld door Artis-me-
dewerker Piet Sondervan, die
voor de waterkwaliteit in de
aquaria verantwoordelijk is.
„Opeens had ik een vent aan de
lijn die ons vroeg of we zeewa
ter wilden leveren. Wij trans
porteren auto's! Maar ik be
greep al snel dat Sondervan vol
strekt serieus was. We vonden
het een leuk initiatief en het
kost ons weinig moeite, dus was
de deal gauw gemaakt. We
sponsoren de leverantie nu
ook."
Stabiliteit
Autoschepen liggen heel hoog
op het water. Voor de nodige
stabiliteit hebben ze ballast
tanks door het hele schip, waar
zo'n zeven miljoen liter zeewa
ter in gaat. Artis neemt hiervan
maar een kleine hoeveelheid af.
Sondervan: „De kapitein van de
HUAL Lisita heeft deze keer een
tank van 800.000 liter voor ons
gevuld. Toen ik zei dat ik maar
100.000 liter nodig had, haalde
hij zijn schouders op. Zo weinig
maar? Maar voor ons is het
meer dan genoeg." Gemiddeld
doen twee autoschepen per
maand de Amsterdamse haven
aan, dus de aanvoer is zo goed
als gegarandeerd.
De schepen nemen het oceaan
water in voor de kust van Ier
land of in de Golf van Biskaje,
Artis-medewerker Piet Sondervan controleert het zeewater. „Met
100.000 liter water heb ik voorlopig meer dan genoeg."
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER OLAF KRAAK
DEN HAAG» ANP
Britse wetenschappers hebben
sensors ontwikkeld om in de
ruimte Einsteins relativiteits
theorie te testen. Het zijn super
geleidende quantum interferen
tiesensors, die in 2004 moeten
meten of er verschil in versnel
ling zit in massa's van materia
len zoals platina, silicium en
berryllium die vrij in een baan
om de aarde 'vliegen' binnen
een satelliet.
Het experiment voor het na
gaan van het zogeheten equiva
lentieprincipe als basisprincipe
van de algemene relativiteits
theorie test een van de vreemd
ste, maar tevens gewoonste ver
schijnselen in de natuurkunde,
namelijk het feit dat zwaarte
kracht alle voorwerpen laat val
len met dezelfde versnelling.
Anders gezegd het aantrekver-
rnogen van zwaartekracht
neemt alleen toe in verhouding
tot de hoeveelheid die zij moet
aantrekken. „Inherent daaraan
is dat zwaartekracht alle materi
alen ook gelijk behandelt, in te
genstelling tot elektromagnetis
me. Dat is een andere natuur
kracht, die sommige materialen
sterk en andere zwak aantrekt.
Bij zwaartekracht is dus de es
sentie van het equivalentieprin
cipe in het geding," zegt een
van de onderzoekers van de
Strathclyde Universiteit in
Schotland.
Zij hebben ook revolutionaire
nieuwe vormen ontwikkeld
voor de massa's die in het expe
riment worden gebruikt. Door
die nieuwe vormen hebben zij
de testmassa's in feite 'onzicht
baar' gemaakt voor verstorende
zwaartekrachtinvloeden.
p
U
z
Z
E
L
OPGAVE
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
2
1
3
5
6
7
9
10
11
JP-44
KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
1. trots, overwinning; 2. lid
woord, vreemde titel; 3. oude
lengtemaat, masker, voorzetsel;
4. vaartuig; 5. zwak, wiselborg-
tocht; 6. muzieknoot, windrich
ting; 7. vereniging, wapen; 8.
metaal; 9. gereed, roem, per
soonlijk vnw.; 10. jong dier, af
standsmaat; 11tweetal, nalatig.
Verticaal:
1. sprookjesfiguur, mal aanwen
sel, indien; 2. mager, modegek;
3. voegwoord, fortuin, persoon
lijk vnw.; 4. kropooievaar; 5.
speelgoed, hoofddeksel; 6. slin-
gerlijn; 7. Spanje (op auto's),
kostbare stof, familielid; 8.
drank, buurt; 9. tijdperk, vernis,
priem.
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
Horizontaal:
1. basiliek; 2. interval; 3. dief
stal-, 4. scenario; 5. talisman; 6.
oppassen; 7. etaleren; 8. lang
zaam.
De woorden op de eerste en der
de verticale regel zijn: BIDSTOEL
en STEELPAN. Het sleutelwoord
luidt: PALINGBOER.
zo dicht mogelijk onder het
continentaal plat. Het zeewater
daar, dat wordt meegevoerd
door de Golfstroom, is zeer
schoon en vrij van algen. Son
dervan kan tot op zekere hoogte
zelf bepalen waar het schip het
water moet innemen. Zo gauw
de kapitein weet waar hij zijn
onderwaterluik moet opengooi
en, laat hij de bemanningsleden
een tank doorspoelen en
schoonspuiten. Meestal zit er
wel wat modder en gruis in de
tanks en een heel enkele keer
ook een restje olie.
Verversing
Sondervan heeft vertrouwen in
de bemanning, maar 'meten is
weten'. Zo gauw het schip is
aangekomen, neemt hij een
monster. Hij meet dan de elec-
trische geleidbaarheid van het
water. Is die voldoende, dan
staat de kwaliteit eigenlijk al
vast. Op het Artis-laboratorium
meet hij dan nog voor de zeker-
DE RECHTER
heid het koper-, calcium- en
magnesiumgehalte. Zou dat te
hoog zijn, dan kunnen de 4000
vissen in het aquarium daar als
nog onder lijden. Ook onder
zoekt hij of er algen in het water
zitten. „In onze tropische aqua
ria wordt het water verwarmd
tot 24 graden celsius. Dan kan
algenbloei optreden en dat is
dodelijk voor vissen. Gelukkig
hebben we er nooit problemen
mee gehad", aldus Sondervan.
Door de regelmatige verversing
benadert het zeewater in de Ar-
tis-aquaria de kwaliteit van
'echt' zeewater. Dit is te merken
aan de poliepen en sponzen in
de bakken, die de laatste jaren
goed floreren. Juist deze dieren
zijn gevoelig voor minieme ver
vuilingen. Bovendien is Artis nu
tien keer zo goedkoop uit dan
wanneer zij het water zelf zou
moeten maken. „En dat is toch
ook mooi meegenomen", zegt
een tevreden Sondervan.
BOLOGNA Reuter
Italiaanse wetenschappers me
nen bij experimenten met wa
terstof en nikkel mogelijk aan
wijzingen te hebben geïaegen
voor zogeheten koude kernfu
sie. Vijftien gram nikkel en één
gram waterstof leverden vol
doende stroom op om een lamp
van 30 tot 40 Watt ongeveer drie
maanden te laten branden, zo
heeft professor Sergio Focardi
van de Universiteit van Bologna
verklaard. „Tot nu toe kwam bij
de proeven in totaal rond 100
kilowattuur stroom vrij, een
hoeveelheid waarmee een che
mische reactie als bron van de
energie is uitgesloten, aldus Fo
cardi.
Kernfusie, het proces dat op de
zon plaatsheeft, is volgens des
kundigen alleen bij grote hitte
mogelijk. De Amerikanen Mar
tin Fleischmann en Stanley
Pons zeiden in 1989 een fusie
methode bij kamertemperatuur
te hebben ontdekt, maar pogin
gen om hun experimenten te
herhalen hebben nauwelijks iets
opgeleverd.
Volgens Focardi is zijn experi
ment volledig herhaalbaar en
controleerbaar. Hij zegt ook
neutronen- en gammastraling
waar te nemen bij zijn metho
de. „Dit wijst erop dat er nucle
aire reacties plaatshebben,
maar die zijn niet te verklaren
met de huidige kennis van de
natuurkunde."
mtmm
Mr. Jesse van Muylwijck
VOGPLPOPP OP JB NOOFP,
£>AT &&EA/&T
BOES
H
W
R
Weersvooruitzich
DONDERDAG 6 APRRIL
Neerslagkans
DOOR HANS VAN ES
Na een lange afwezigheid is het
Azoren-hogedrukgebied weer do
minant aanwezig op de Europese
weerkaarten. Sinds december
werd ons weer immers hoofdza
kelijk door depressies bepaald.
Lange periodes met droog weer
zijn sedertdien ook niet meer
voorgekomen. De maand april
toont nu duidelijk zijn goede wil;
er tekent zich een stabiele lucht
drukverdeling af, waarbij zeker
tot begin volgende week weinig
of geen neerslag te verwachten
is. De kern van hogedruk zwalkt
de komende dagen rond in de
omgeving van West-Frankrijk en
de Britse Eilanden. Die positie
zorgt er voor, dat bij ons de wind
nog een paar dagen uit westelijke
richtingen waait. Storingen ma
ken een boog rond het hoog en
trekken via Schotland naar het
Oostzeegebied. Soms merken we
daar toch wel iets van in de vorm
van uitgestrekte wolkenvelden, maar mocht er überhaupt neerslag
vallen, dan blijven de hoeveelheden beperkt tot hooguit een paar
millimeter. Voor het overige krijgt de zon een redelijk aantal uren ft
zijn beschikking.
Het temperatuurniveau, dat begin april gewoonlijk varieert van
graden 's nachts tot 12 graden in de middag, blijft op de meeste d;
gen aan de hoge kant.
Dinsdagochtend kregen we te maken met een opvallende verand
ring van luchtsoort. De vochtige lucht van subtropische oorsprong,
herkenbaar aan lage wolkenvelden met soms een waterig zonnetje,
maakte plaats voor strakblauwe luchten met een enkel stapelwolkji
De wind was tijdelijk naar het noorden gedraaid en voerde duidelijl
drogere, polaire lucht aan, waarin het niet warmer werd dan 11a
graden.
Die afwisseling van luchtsoorten gaat nog wel even door. Vandaaj
het weer duidelijk vochtiger en iets zachter bij zuidwestenwind me!
meer bewolking, maar morgen is er weer een heldere en wat koeler»
periode.
Een volgende portie zachte en zeer vochtige lucht overspoelt ons
land op vrijdag; wellicht de warmste dag van de week met maxima,
die landinwaarts tot 17 a 18 graden kunnen oplopen. De aanlandig
wind geeft aan zee kans op lage bewolking en frissere temperature»
Tijdens het weekeinde gaat de wind definitief om naar noord of
noordoost. Met aanvoer van droge lucht volgen een paar koude en
dere nachten. Overdag krijgt de zon alle ruimte met maxima die ge
delijk oplopen van 11 naar 15 graden.
i
EUROPA
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Aan de kust voortdurend
buien, vaak met een win
ters karakter. Langs de
grens met Zweden droger
en meer zon. Middagtem-
peratuur tussen -1 en +5
graden. Morgen in het zui
den enkele graden .war-
Zweden:
Eerst zonnige perioden
maar van het westen uit
toenemende bewolking en
af en toe regen, eerst ook
plaatselijk sneeuw. Maxi
ma vandaag van iets onder
nul in het noorden tot 8 in
het zuiden; morgen vooral
in het zuiden zachter.
Denemarken:
Van het westen uit toene
mende bewolking, gevolgd
door regen. Morgen meer
zon en op de meeste
plaatsen droog. Vandaag maxima rond 8
graden. Daarna aanmerkelijk zachter.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
In het zuiden, van Ierland en vooral En
geland overwegend droog en perioden
met zon. Verder half tot zwaar bewolkt
en van tijd tot tijd wat regen. Middag-
temperatuur van 11 graden in Schot
land tot 15 in Ierland en plaatselijk 17
inzuidoost-Engeland.
België en Luxemburg:
In de ochtend kans op mist. Verder wol
kenvelden, afgewisseld met af en toe
zon en vooral op vandaag mogelijk wat
lichte regen of motregen. Middagtempe-
ratuu r rond 14 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
In de nacht en ochtend vooral in het
westen plaatselijk mist en laaghangende
bewolking. In de loop van de ochtend op
de meeste plaatsen zonnig. Middagtem-
peratuur in het binnenland rond 19 gra
den, langs de kust niet warmer dan 13
graden. Temperatuur op 1000 meter
rond 10 graden.
Portugal:
Droog en zonnig maar in het zuiden ook
nu en dan sluierbewolking. Middagtem-
peratuur ongeveer 23 graden.
Madeira:
Perioden met zon en vrijwel droog. Mid-
dagtemperatuur ongeveer 21 graden.
Spanje:
Droog. In het zuiden nu en dan wolken
velden, verder overwegend zonnig. Later
langs de zuidkust een fors toenemende
oostenwind. Middagtemperatuur onge
veer 23 graden maar aan sommige kust
en, bij wind van zee, iets lager. In An-
dalusië plaatselijk maxima van ongeveer
28 graden.
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden en vrijwel overal
droog. Middagtemperatuur rond 25 gra-
Marokko:
Westkust: perioden met zon maar ook
kans op een lokale regen- of onweers
bui. Middagtemperatuur ongeveer 24
graden.
Tunesië:
Zonnig. Morgen later van het westen uit
enkele wolkenvelden. Droog. Middag
temperatuur ongeveer 25 graden.
Zuid-Frankrijk:
Overwegend zonnig. Middagtempera
tuur tussen 20 en 25 graden. Tempera
tuur in de bergen op 2000 meter onge
veer +6 graden.
Mallorca en Ibiza:
Vrij zonnig. Middagtemperatuur onge
veer 21 graden.
Italië:
Droog en overwegend zonnig. Middag
temperatuur ongeveer 20 graden. Vlak
aan zee plaatselijk iets frisser. Tempera
tuur op 2000 meter in de Alpen en Do
lomieten rond 5 graden boven nul.
Corsica en Sardinië:
Zonnig. Middagtemperatuur ongeveer
21 graden.
Malta:
Zonnig. Middagtemperatuur ongeveer
21 graden.
Griekenland en Kreta:
In het algemeen zonnig en droog. In de
loop van morgen in het noordoosten van
het land kans op een lokale regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur ongeveer
20 graden.
Turkije en Cyprus:
vandaag aan de Turkse zuidelijke kusten
en op Cyprus kans op een bui. Verder
droog en vrij zonnig. Middagtempera
tuur rond 20 graden.
Duitsland:
In het midden en noorden wolkenvelden
en hier en daar wat regen of motregen.
In het zuiden droog en ook zon. Mid::
temperatuur van 12 graden in het u:
ste noorden tot rond 19 in Beie
Temperatuur op 1500 meter in de 2.
duitse Alpen enkele graden boven}
vriespunt en op 1000 meter in der}
delgebergten ongeveer 6 graden.
Zwitserland:
Droog en overwegend zonnig. In soi
ge dalen kans op mist. Temperatuij
2000 meter rond plus 5 graden, li
dalen maxima ongeveer 19 graden
Oostenrijk:
vandaag perioden met zon en d-
Morgen meer bewolking en vooral o;
laagland in de buurt van Wenen e|
Oberosterreich af en toe regen. Ter
ratuur op 2000 meter hoogte en
graden boven nul. Maxima in de d:
circa 18 graden.
DONDERDAG 6 APRIL 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 07.04 Zon onder 20
Maan op 10.37 MaanonderO:
Waterstanden
IJmuiden Katwijk
Hoog 08.12 20.36 07.45 20
Laag 04.05* 16.15 03.46 1!
Weerrapporten 04 april 20 uur:
Eindhoven hall be
Den Helder half be
Rotterdam half be
Twente licht bi
Vlissmgen half be
Maastricht licht b'
Aberdeen ha'f be
Athene onbew
Barcelona onbew
Berlijn licht b
Boedapest onbew
Bordeaux licht b
Brussel licht b
Cyprus onbew
licht bew
half bew.
licht bew.
half bew.
licht bew.
onbew
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok zwaar I
Buenos Aires onbew
Johannesburg onbew
New York half bew. wlO 20 8
Tel Aviv licht b
35 25
26 18
25 19
H9 ÏS E^EM WJ^KETL-DleF
ENJ AAOET ELKE /WOMD
TÖT TlENJ UUR
OVERWeRKEH
ph.
