Zoenplicht is terug
in het strafrecht
Voorjaarsdans rond lastenverlichting: schipperen tussen werk en inkomen
Grozny, stad van wanhoop, ontreddering en dood
Milieuorganisaties
onderhandelen zelf
met bedrijfsleven
Feiten &Meningen
MAANDAG 3 APRIL 1995
NIEUW SANALYSE
De relaties van de milieubeweging en het
bedrijfsleven worden wat meer ontspan
nen. Ze staan niet meer als kemphanen te
genover elkaar, maar werken meer en meer
samen. Steeds vaker slagen natuur- en
milieuorganisaties erin afspraken te maken
over produktiemethoden en produkten. Te
gelijkertijd treden bedrijven vaker op als
sponsor van natuurgebieden.
De milieuorganisaties zijn niet tevreden
over de convenanten, de afspraken die de
overheid maakt met bedrijfstakken. Ze wil
len veel concretere afspraken die onmiddel
lijk effect hebben. „Bij convenanten zijn er
te weinig middelen om bij te sturen als het
toch mis gaat", stelt woordvoerder Steeke-
lenburg van de Zuidhollandse Milieufedera
tie, „er wordt teveel uitgegaan van vertrou
wen en er zijn geen sancties als de bedrij
ven zich niet aan de afspraken houden".
Zelf wist de federatie vorig jaar met Shell
afspraken te maken over de uitbreiding van
een raffinaderij in ruil voor vermindering
van uitstoot en stankoverlast. De stok ach
ter de deur was uitstel en mogelijk afstel
van de bouwplannen door het volgen van
van alle mogelijke beroepsprocedures.
Overeenstemming is alleen mogelijk als
beide partijen risico lopen. Waar de regels
duidelijk zijn, vallen geen zaken te doen.
„Als een bedrijf eenvoudig niet aan de voor
waarden voldoet, loop je naar de rechter".
Juist de grijze zóne, waar dat allemaal niet
zo helder is, is dan heel geschikt. „Bedrijven
willen zekerheid en daar hebben ze wel wat
voor over". Gerechtelijke procedures kosten
veel tijd, de uitkomst is altijd onzeker en als
een bedrijf aan het kortste eind trekt, kos
ten ze ook nog eens veel geld. Goede af
spraken bieden duidelijkheid en zijn het
bedrijfsleven daardoor wel wat waard.
De milieubeweging prijst zich gelukkig
dat in Nederland het belang van een goed
milieu door de overheid en grote delen van
de bevolking wordt ingezien. „Dat is prettig,
want dat heeft onze positie de afgelopen
tien a twintig jaren een stuk verbeterd",
vindt woordvoerder Warns van Milieude
fensie, „maar het schept ook verplichtin
gen, want je kunt niet meer aan de zijlijn
blijven staan en roepen dat het zo allemaal
niet langer kan". Zijn organisatie loopt wil
lens en wetens het risico vuile handen te
maken.
Enkele jaren geleden wist Milieudefensie
biergigant Heineken zover te krijgen dat die
geen cadmium meer verwerkte in de hel
dergele kratten. Later volgden afspraken
met de fabrikanten van spuitbussen over
het gebruik van drijfgassen zonder CFK's,
met Albert Heijn over PVC-houdende ver
pakkingen, en met fabrikanten van batterij
en over het gebruik van kwik. Vanaf vorige
week wordt campagne gevoerd voor bio-
bollen en tegen het gebruik van een over
maat aan bestrijdingsmiddelen in de
bloembollenteelt.
Volgens Warns heeft de achterban van
zijn organisatie, die toch niet geldt als de
minst militante, geen moeite met deze be
nadering. „Onze aanhang heeft met het be
drijfsleven gemeen dat ze erg praktisch is.
Als afspraken goede resultaten opleveren is
het in orde". Warns laat niet na te vermel
den dat samenwerking met een bedrijf aan
merkelijk minder 'stroperig' verloopt dan
met de overheid. „Vaak lijkt die meer geïn
teresseerd in de vraag of de juiste procedu
res zijn gevolgd, dan in het uiteindelijk te-
sultaat".
De milieuorganisaties lijken redelijk te
vreden met hun nieuwe aanpak. Maar ze
zijn op hun hoede, want hun onderhande
lingspartners zijn vaak vele malen sterker.
„Wij beschikken over een beperkte man
kracht en hebben niet de expertise van bij
voorbeeld een vakbond", aldus Warns. Na
tuurmonumenten. beheerder van 50.000
hectare natuurgebied, heeft al enige erva
ring met het bedrijfsleven. Vorig jaar ont
ving het een kwart miljoen van bierbrouwer
Heineken om enkele beekjes op de Veluwe
weer helder te krijgen. Voor de brouwer is
schoon water een belangrijke grondstof.
Eerder klopten fabrikanten van wasmidde
len en auto's vergeefs aan met een zak vol
geld, omdat die per definitie milieuvervui
lend zijn.
DEN HAAG THEO HAERKENS
Hoe vernieuwend paars ook is, de rituele voorjaarsdans rond
werkgelegenheid en koopkrachtplaatjes blijft. Nieuw is dat er
niet zoals gebruikelijk bezuinigd moet worden, maar dat er
ruim twee miljard gulden valt te verdelen. Nieuw is ook dat
de PvdA nu twee partners tegenover zich heeft, in plaats van
één. Wat blijft is het wapengekletter aan het begin van de on
derhandelingen. Én het traditionele compromis, nu reeds in
de maak, waarin vast een voorschotje wordt genomen op nog
niet geïnde belastingmeevallers.
Vorig jaar was het nog heel overzichtelijk. In het kabinet ston
den PvdA en CDA tegenover elkaar. In het traditionele voor
jaarsoverleg botsten werkgevers en werknemers. Na de paar
se revolutie ligt het wat ingewikkelder. Ter linkerzijde staan
minister Melkert en zijn FVdA. de FNV en de werkgevers in
het midden- en kleinbedrijf. Rechts hebben de ministers Wij-
ers en Zalm, hun partijen D66 en de WD en de 'grote' werk
gevers van VNO/NCW zich opgesteld. Dat PvdA en D66 flink
verloren bij de statenverkiezingen, en de WD flink won, is
een extra complicatie.
Over het probleem zijn de partijen het eens. Het gaat goed
met de economie, maar de werkloosheid wil maar niet dalen.
Vooral niet aan de onderkant van de arbeidsmarkt, waar
langdtirig werklozen aan de slag hopen te komen. Voor de
oplossing van die problemen ligt volgend jaar ruim twee mil
jard gulden klaar. Maar hoe levert dat met pijnlijke bezuini
gingen opgebrachte geld de meeste banen op zonder dat de
inkomensverschillen groter worden?
Vorig jaar zweette paars-in-wording ook al op die vraag. Toen
werd in het regeerakkoord de voorkeur uitgesproken om de
lasten van de werkgevers in 1996 te verlichten door een verla
ging van de zogenoemde overhevelingstoeslag. Dat komt alle
werkgevers ten goede, groot en klein, en maakt elke werkne
mer een paar honderd gulden goedkoper. Het Centraal Plan
bureau (CPB) berekende dat deze zogeheten OT-variant op
termijn de meeste banen oplevert.
Maar voortschrijdend inzicht is de politiek eigen. Shell maakt
elf miljard gulden winst en zet .1200 mensen op straat. De
PvdA voelt er weinig voor ook zulke bedrijven een extraatje te
geven. Minister Melkert zet daarom in op gerichte lastenver
lichting om banen aan de onderkant goedkoper te maken
voor werkgevers. Hij stelt voor de werkgeverslasten op het
minimumloon en iets daarboven geheel te schrappen.
Melkert heeft goede redenen om daar op te hameren. De
nieuwe banen die er komen, gaan nu voor 80 a 90 procent
naar nieuwkomers zoals schoolverlaters. De langdurig werk
lozen blijven aan de kant staan en Melkerts ministerie van so
ciale zaken blijft uitkeringen betalen. Bovendien leidt een al
gemene lastenverlichting tot grotere inkomensverschillen.
De PvdA heeft na de opdoffer bij de statenverkiezingen beslo
ten serieus werk te maken van zijn sociale gezicht. Onder
meer door langdurig werklozen weer aan de slag te helpen en
de koopkracht van de minima op peil te houden. De werkge
vers in het midden- en kleinbedrijf voelen er wel wat voor. Zij
hebben vooral baat bij minder lasten voor banen aan de on
derkant. Bovendien zijn zij tegen minder geld voor de mini
ma, omdat die ook iets te besteden moeten hebben in de
winkels.
De tegenstelling tussen PvdA enerzijds en WD en D66 ander
zijds is klassiek. De laatste partijen geloven niet in gerichte
maatregelen om geforceerd banen te scheppen, en laten het
liever aan de markt, ofwel de werkgevers over. Volgens WD
en D66 werkt Melkerts plan niet, omdat ook een minimumlo
ner carrière maakt waardoor de werkgever op den duur toch
de volle lasten draagt.
Bovendien, zo zeggen zij, bevordert algemene lastenverlich
ting de doorstroming van beter betaalden- 'trek in de schoor
steen' in het jargon - waardoor er vanzelf ruimte ontstaat
voor lager opgeleiden. Daarnaast bezweren de liberalen dat
de regering haar belofte moet nakomen. Een overheid die dat
niet doet schrikt immers investeerders af.
Deze tegenstelling lijkt onoverbrugbaar, maar premier Kok
heeft al diverse keren vol vertrouwen gezegd dat het kabinet
er wel uitkomt. Dat moet gebeuren door de algemene lasten
verlaging via de overhevelingstoeslag zó vorm te geven, dat er
toch een beetje extra ruimte komt aan de onderkant. Melkert
kan verder profiteren, zo opperen PvdA en D66, van de ver
wachte meevallers door de goed draaiende economie. Met
die meevallers moet ook dreigend koopkrachtverlies voor de
minima gerepareerd worden.
Zo komt het kabinet zijn belofte na, poetst de PvdA zijn soci
ale gezicht op, helpen Zalm en Wijers de werkgevers vooruit
en Melkert de langdurig werklozen. Het compromis dat de
ministers de komende weken smeden, wordt vervolgens op
tafel gelegd in het voorjaarsoverleg met vakbonden en werk
gevers. Daar zal het kabinet de sociale partners voorhouden
dat er met zo'n fraai en duur cadeau van paars wel iets terug
verwacht mag worden. Namelijk extra banen, óók voor de
mensen die al jaren aan de kant staan.
DEN HAAG WILCO DEKKER
EN MARC PEEPERKORN
Wet Terwee versterkt positie slachtoffers van misdrijven
Slachtoffers van misdrijven kunnen sinds zaterdag veel gemakkelijker een
schadevergoeding van de dader eisen dan tot nu toe het geval was. Tevens
kunnen gedupeerden in het kader van een strafproces de werkelijk aange
richte schade claimen. Ze zijn niet meer gebonden aan een maximum van
1.500 gulden. En bovendien hoeven ze zelf niet meer achter hun geld aan:
justitie gaat als incassobureau fungeren en zal er streng op toezien dat de da
der over de brug komt als de rechtbank de schadevergoeding heeft toege
kend.
Dat de positie van slachtoffers in het straf
recht aanmerkelijk wordt verbeterd, is het
gevolg van de wet Terwee, genoemd naar
de Haarlemse rechtbankpresident Terwee-
Van Hilten. Zij is voorzitter geweest van een
commissie die voorstellen moest doen ter
verbetering van de positie van slachtoffers
van delicten.
Opzet is ook dat de schade van slachtof
fers meer dan tot nu toe het geval is, vóór
de rechtszitting wordt afgehandeld. In het
arrondissement Almelo heeft het openbaar
ministerie daarmee al ervaring opgedaan
via de schade- en conflictbemiddeling. Dat
initiatief om misdrijven zonder tussen
komst van de strafrechter af te doen door
plegers van misdrijven voor de schade te la
ten opdraaien, is succesvol gebleken. „De
wet sluit naadloos aan op deze werkwijze",
zegt de Almelose justitie-medewerker Van
Pelt. Verder is de afgelopen jaren in Den
Bosch en Dordrecht al met de Wet Terwee
geëxperimenteerd.
Feitelijk is de wet volgens Van Pelt niets
nieuws. In de Middeleeuwen stelden crimi
nelen slachtoffers al schadeloos door ze
koeien, schapen of geiten te geven. Het ou
de recht voorzag later tevens in een uitge
breide lijst van zogeheten 'zoengelden': be
dragen die moesten worden betaald om de
schade te vergoeden.
In de loop van de jaren werd dat recht op
genoegdoening echter steeds minder. Het
gevolg was dat de schadevergoeding werd
vervangen door een geldboete, die volledig
naar de staat vloeide. Ofwel: het slachtoffer
had daar dus zelf niets aan. „De zoenplicht
is nu dus terug van weggeweest", consta
teert Van Pelt.
Moesten slachtoffers tot zaterdag per
soonlijk de rechtszitting bezoeken om een
claim in te dienen, nu kunnen ze dat schrif
telijk kenbaar maken en hoeven ze niet
meer zelf te komen. Van belang is ook dat
ze niet meer zijn gebonden aan het maxi
mum van zeshonderd gulden bij de kanton
rechter en 1.500 gulden bij de rechtbank.
Van Pelt: „Stel iemand vernielt je auto en
veroorzaakt een schade van 2.000 gulden.
Wil je dat bedrag vergoed krijgen, dan kun
je tot nu toe dus ten hoogste 1.500 gulden
bij de strafrechter vorderen of een tijdro
vende civielrechtelijke procedure aanspan
nen om dat geld binnen te krijgen. Vanaf 1
april is het mogelijk de hele som terug te
vorderen en weet je bij de uitspraak in de
strafzaak waar je aan toe bent."
Weigert een dader te betalen, dan krijgt
hij het openbaar ministerie achter zich aan.
De door de rechtbank opgelegde schade
vergoedingsmaatregel kan, na diverse aan
maningen, uiteindelijk worden omgezet in
vervangende hechtenis. De vordering van
het slachtoffer vervalt daarmee niet.
Van Pelt verwacht dat 'Terwee' tot gevolg
heeft dat het aantal schadeclaims fiks zal
stijgen. Hij benadrukt echter dat lang niet
alle daders vanwege hun financiële positie
in staat zijn de vergoeding te betalen. „Een
inbreker die, bijvoorbeeld, zestig inbraken
heeft gepleegd, kan onmogelijk iedere ge
dupeerde tegemoet komen. Dat geldt ook
voor een dader met een uitkering, die daar
naast ook nog schulden heeft. Van een kale
De Haarlemse rechtbankpresident Terwee.
kip valt immers niets te plukken. Maar,
waar het in deze nieuwe wet om gaat is dat
de rechtspositie van het slachtoffer centraal
staat en niet de financiële draagkracht van
een verdachte", verklaart de justitie-mede
werker.
Plegers van misdrijven hebben, hoe
merkwaardig dat wellicht klinkt, eveneens
'voordeel' van de Wet Terwee. Hun bereid-
De 12-jarige Indira Batayeva is
een van de jeugdige slachtoffers
van de door Boris Jeltsin aange
richte apocalyps. Haar rechter
oog zit potdicht door een ette
rende infectie, haar linkeroog
staat mat van angst en onbe
grip-
Ze slaapt in een ondergrondse
schuilkelder, een vochtig, don
ker betonnen gat aan het Tol-
stoi-plein naast de ruïne van de
Universiteit van Grozny. Ze
haalt stinkend water uit een an
der gat, een modderige bom-
krater bij de puinhopen van de
bioscoop in de Lenin Prospekt.
Een woestenij van puin en afval
dient Indira en haar twee jonge
re zusjes als speelplaats. Het
terrein is bezaaid met ondiepe,
langwerpige geulen die met
dennetakken zijn afgedekt: de
provisorische graven van de tal
loze doden van Grozny.
Dit is de 'constitutionele orde'
die Jeltsin beloofde toen hij zijn
troepen in december naar
Tsjetsjenië stuurde. Grozny, de
Tsjetsjeense hoofdstad die ooit
400.000 inwoners telde, is ver
worden tot een troosteloze
puinhoop vol verdwaasden,
ontredderden en doden.
Vóór de oorlog woonde Indira
met haar familie in Hotel Tsjai-
ka, een pension voor Tsjetsje-
nen die pas sinds kort naar hun
vaderland waren teruggekeerd
uit Kazachstan of andere ver
banningsoorden in Centraal-
Azië en Siberië. Maar het
Tsjaikahotel is niet meer. Tij
dens het laatste Russische of
fensief in januari werd het pen
sion getroffen door een onop
houdelijke regen van raketten
en granaten. Vorige week werd
de locatie uitgekozen als begin
punt van de 'wederopbouw' en
werden de restanten van het
hotel door Russische bulldozers
met de grond gelijk gemaakt.
„Nu gaan we die gebouwen
daar neerhalen", verklaart luite
nant-kolonel Sergei Tsjerepa-
nov van de militaire bouwbriga-
de. Maar hoe moet het dan met
de mensen die daar wonen?
„Dat weet ik niet. Ze zijn alle
maal vertrokken." Of dood.
Tsjerepanov weet ook niet wan
neer de daadwerkelijke weder
opbouw zal beginnen. Voorlo
pig heeft hij alleen orders voor
de sloop van hele stadswijken.
Foto's of televisiebeelden geven
een onvolledig beeld van de im
mense schaal van de in Grozny
aangerichte verwoestingen en
Een Russisch-orthodoxe priester spreekt, een kruis in de ene hand en een geweer in de andere, een gebed uit bij een massagraf in het totaal verwoeste Grozny.
van het leed van de pakweg
100.000 inwoners die de stad
niet hebben ontvlucht. Velen
van hen zijn bejaarde etnische
Russen, die wanhopig proberen
de draad van hun leven weer op
te pakken. De oorlog is inmid
dels voortgeschreden naar de
tweede stad van Tsjetsjenië,
Goedermes, maar Grozny is nog
steeds verstoken van elektrici
teit, gas en water. Slechts drie
van de dertien ziekenhuizen in
de stad zijn open, en zelfs deze
zijn gebombardeerd en geplun
derd. Een enkel stalletje langs
de weg verkoopt sigaretten,
zeep en levensmiddelen, terwijl
de door Moskou geïnstalleerde
voorlopige regering gratis brood
verstrekt.
Iedere kruising van grotere we
gen wordt bewaakt door solda
ten van het Russische ministerie
van binnenlandse zaken. Bij el
ke militaire post staat in grote
letters te lezen: 'Wij schieten
zonder waarschuwing'. Iets wat
de resterende inwoners van
Grozny maar al te goed weten.
Toch keren er dagelijks zo'n
2.000 mensen naar de stad te
rug. Sommigen om te blijven,
anderen om persoonlijke docu
menten en familiefoto's uit de
puinhopen te redden. Langs de
verwoeste straten, die herinne
ren aan Stalingrad of andere
vreselijke beelden uit de Twee
de Wereldoorlog, schuifelen de
overlevenden van een strijd die
zo'n 24.000 burgers en 1.300
Russische soldaten het leven
heeft gekost.
Zelfs geharde hulpverleners die
in Grozny aankomen om de zie
ken en hongerenden te helpen,
zijn onthutst. „Ik heb nog nooit
zo'n verwoesting gezien. Ik ben
in dorpen in Koerdistan ge
weest en heb steden in Nagor-
no-Karabach gezien, maar nooit
eerder heb ik puinhopen zoals
in Grozny meegemaakt", zegt
Michael Schubert, een Duitse
arts. „Ik heb nog nooit zoveel
wanhoop en ontreddering ge
zien."
De verwoesting begint al op het
vliegveld in het uiterste noor
den van de stad, waar een Rus
sische vlag op de kapotgescho
ten verkeerstoren Jeltsins erbar
melijke triomf verkondigt. Het
enige luchtverkeer bestaat uit
militaire helicopters. Sommige
voeren hoogwaardigheidsbekle
ders uit Moskou aan die de
droeve wapenfeiten van het le
ger komen inspecteren. Andere
brengen gewonden naar het mi
litaire hospitaal in Mozdok, het
hoofdkwartier van de
Tsjetsjeense campagne, of ver
trekken in oostelijke en zuidelij
ke richting om de slachtpartij
van de 'constitutionele orde'
voort te zetten met raketaanval
len op de laatste versterkte posi
ties van de Tsjetsjeense leider
Doedajev.
GROZNY ANDREW HIGGINS
VERTALING: MARGREET HESLINGA
heid en inspanningen om genoeg^ent
aan een slachtoffer te geven, zuUijn 1
een officier van justitie steeds een b<000
ke factor zijn bij de afweging om al |eni
te vervolgen en ook bij de bepalingoo 1
ALMELO HARRY GERRITSMA
