Top-evenementen jagen steden op
7
Dat schijt je
een ooievaar toe
ZATERDAG 1 APRIL 1995
Onze Taal
Amsterdam stortte zich vol vertrouwen
foto's archief
Maastricht teert nu nog op de
Europese Top van '91.
Zoetermeer meent dat het sinds
de Floriade van 1992 niet meer
slaapt. Amsterdam greep naast
de Olympische Spelen, maar
troost zich nu met de Gay
Games. Den Bosch maakt zich
op voor de Tour de France en
Den Haag houdt zich voorlopig
gedeisd.
De 'Ren-je-rot'steden-wedloop
om de roem en het grote geld
van top-evenementen.
e hebben hem Bossche Bollen gevoerd,
over de Dieze gevaren en de St. Jan in
geloodst. En Tour-directeur Jean-Marie
Leblanc was blij verrast. Proefde een beetje Frank
rijk in Bois le Due. Want er wordt goed gegeten en
gedronken in het historische 's-Hertogenbosch. Hij
werd nog eens uitgenodigd en nog eens. Door de-
i die hij elk jaar tijdens de Tour de
en altijd zo attent waren een aar-
m mee te brengen. Na vijf jaar
lobbyen ging onlangs de kogel door de kerk: in
1996 start de Tour de France in Den Bosch. Diverse
Duitse steden hebben het nakijken. Ook Den Haag
vist achter het net. Jean Marie Leblanc heeft de ge
meente vragen gesteld over de geflopte Wereld Rui-
terspelen. Hoe dat nu mogelijk was. ,,De Ruiterspe-
len hebben Den Haag heel veel schade berokkend.
Dat merk je bij de acquisitie voor andere evene
menten. Iedereen stelt vragen", verzucht John Tie-
leman van de Stichting Promotie Den Haag. Uit
eindelijk konden niet voldoende sponsors worden
gevonden voor het vertrek van de Tour in Den
Haag. En de gemeente is niet bereid garant te staan
voor de nog ontbrekende gelden. ,,De gemeente
staat er Financieel slecht voor. Ze heeft de artikel
12-status aangevraagd en mag geen financiële risi
co's meer lopen."
Zo niet Den Bosch. Een razend enthousiaste bur-;
gemeester heeft eerst bedrijven warm gemaakt
voor het wielerevenement en toen met een buidel
vol financiële toezeggingen de gemeenteraad over
tuigd. Met uitzondering van GroenLinks waren alle
fracties bereid een half mil
joen gulden bij te dragen en
Nederland krijgt (vol
gend) weer een Tour
de France-start. Dat
was voor het laatst
het geval in 1978.
Toen haalde Leiden
dat evenement bin
nen. Met Jan Raas als
winnaar (foto) van de
eerste etappe in St.
Willebrord, was het
Nederlandse begin
van die Tour com
pleet. foto archief
digheidje j
Wedloop
om roem
en het
grote geld
staa:
nog
eens vier miljoen gulden. In
nog geen drie weken tijd
heeft burgemeester Burgers
2,5 miljoen gulden bij elkaar
gebeld. In plaats van een
stichting, zoals in Den Haag,
benadert de burgemeester
bedrijven persoonlijk. Wat
ze er voor over hebben als
de Tour langs hun zaak rijdt.
Want de eerste etappe ligt
nog niet vast. Er zijn twee-
vergeven. Burgers: ,,Het gaat
en bedrijven bellen nu ook
bedrijf bij voorbeeld dat het
honderd kilometers I
kriebelet
spontaan op. Zegt i
honderdduizend gulden wil betalen als de Tour
voorbij komt. Nou, dat noteer ik dan."
Vijf dagen lang vertoeft de Tour-karavaan in de
Brabantse hoofdstad. De presentatie van de ploe
gen, de proloog, de eerste etappe en het vertrek van
de tweede. „Vijfduizend mensen, duizend journa
listen, 430 kranten, 150 televisie-stations en 860
TV-uren", ratelt Burgers. „Den Bosch wordt op de
kaart gezet!" De naamsbekendheid moet de stad
meer toeristen opleveren en bedrijven meer export.
Daarbij verwacht Den Bosch tijdens de Tour zo'n
één tot twee miljoen bezoekers die eten, drinken en
misschien ook blijven slapen. Volgens het Neder
lands Research Instituut voor Recreatie en Toeris
me verteert een bezoeker gemiddeld zo'n twintig
gulden per dag.
Race om de Floriade
Misschien dat het peloton renners door Tilburg
suist, als troostprijs voor het niet binnenhalen van
de Floriade in 2002. Burgemeester Brokx van Til
burg is pissig over dit verlies. Hij heeft er veel tijd
en energie ingestoken, maar de race leek
gelopen. Steden buiten de Randstad maken eigen
lijk geen kans de Floriade te organiseren, fluisteren
betrokkenen, maar het houdt de competitie leven
dig. „Als gemeente buiten de Randstad zou ik niet
meedoen, Je begint met een achterstand die niet
meer is in te halen. Niet voor niets waren alle voor
gaande Floriades in de Randstad", zegt projectlei
der J. Koek van de winnende Haarlemmermeer.
Koek vond het plan van Emmen heel mooi en
dat van Tilburg bijkans onverslaanbaar, maar ja, de
Haarlemmermeer heeft Amsterdam en Schiphol
naast de deur. En dan kan Tilburg het mooiste en
meest doordachte concept hebben onder de beste
klimatologische omstandigheden in een provincie
met het grootste areaal tuinbouwgewassen in de
open grond, tegen de lobby uit het Westen is geen
kruid gewassen. Ook Tilburg overlegde een sluiten
de begroting, maar de geldschieters daar hebben
minder klinkende namen. Alleen al Schiphol draagt
tien miljoen gulden bij. De honderdduizenden pas
sagiers die moeten overstappen en uren doelloos
rondlopen op de luchthaven wordt een arrange
ment aangeboden naar de Floriade. Tilburg noemt
dat 'omkoopachtig', maar het geeft de Nederlandse
Tuinbouwraad, de jury, nog meer zekerheid op een
druk bezochte en dus succesvolle Floriade. Daarbij
vormden de Brabantse boomkwekers geen tegen
stand voor de westerse bollenboeren. Projectleider
Hauser van de gemeente Tilburg: „Van de twaalf
miljard gulden omzet in de tuinbouw komt onge
veer tachtig procent van de bollenstreek en bloe
menveilingen uit de omgeving van Aalsmeer. Die
mensen hadden echt geen zin met hun relaties vijf
kwartier naar de Floriade te rijden. Koudwater
vrees. Ze zijn nog nooit buiten de Randstad ge-
Tilburg is er nog steeds va
beste plan had, maar doet i
race om de Floriade. Spijt
echter allerminst. „We weten nu waar we toe in
staat zijn en beraden ons op andere evenementen
die veel bezoekers trekken."
'De moeite waard'
Tilburg wilde de Floriade om definitief af te reke
nen met het imago van rokende schoorstenen, voor
de extra werkgelegenheid, voor de naamsbekend
heid in het buitenland, voor de komst van ruim
drie miljoen bezoekers en hun uitgaven. Maar wor
den deze verwachtingen ook allemaal bewaarheid?
De vorige Floriade (1992) in Zoetermeer werd af
gesloten met een verlies van 9,3 miljoen gulden dat
door Zoetermeer en Den Haag samen moest wor
den opgehoest. Het aantal bezoekers (ruim drie
miljoen) viel niet tegen, maar hun uitgaven op het
pretparkachtige terrein bleven ver achter bij de ver
wachtingen. En Zoetermeer had eerder al vijf mil
joen gulden bijgedragen. Toch vond wethouder
Meulenkamp het al met al de moeite waard. „We
hebben onze inwoners een evenement van formaat
geboden en naamsbekendheid over de gehele we
reld gekregen." Wat die naamsbekendheid heeft
opgeleverd weet Meulenkamp niet. „Ik ken geen
bedrijven die zich in Zoetermeer hebben gevestigd
omdat de Floriade hier was, maar het imago van de
stad is sterk verbeterd. We staan niet langer bekend
als slaapstad, een stuk minder in ieder geval."
Om het opgekrikte imago op peil te houden is de
stichting Floor Avontuur opgericht die evenemen
ten promoot en de organisaties ervan bijstaat. Zo
moeten de WK-shorttrack het imago van Zoeter
meer levendig en dynamisch houden. Reclame
vraagt om vervolg. Geen stad die tien jaar kan teren
op een evenement of het moet Maastricht zijn,
waar niet alleen een Europese top werd gehouden,
maar ook nog een verdrag werd gesloten dat naar
de stad is vernoemd.
Een internationaal evenement brengt geen geld
in het laatje van de lokale overheid. De grootste
profiteur is doorgaans de horeca. In Zoetermeer
verdiende de horeca 12 miljoen gulden aan de Flo
riade. En dat is nog slechts een schijntje van de to
tale 900 miljoen gulden die de Floriade aan beste
dingen heeft gegenereerd. Het meeste geld is weg
gelekt naar de grote steden. Volgens wethouder
Meulenkamp moeten de belanghebbenden, de
tuinbouwsector eri het rijk, veel meer participeren
in de kosten en de risico's. „Ik vind het onbegrijpe
lijk dat het ministerie van economische zaken geen
cent bijdraagt."
Zware prijs
Den Haag heeft een harde les geleerd. Niet alleen
de Floriade kostte haar geld. De stad haalde in 1993
de World Games (alternatieve spelen) binnen en in
1994 de Wereld Ruiterspelen, kreeg internationale
aandacht die niet ophield toen bezoekers wegble
ven en de organisatie faalde. Best mogelijk dat de
horeca en middenstand nog wat aan de evenemen
ten hebben verdiend, maar wat in de herinnering
blijft zijn 'de mislukte spelen in Den Haag'. En nu
dreigt het bezoek aan de grote Mondriaan-tentoon
stelling ook nog tegen te vallen. „Wij krabben ons
achter de oren", zegt voorlichter N. van Mourik van
de gemeente Den Haag. „De Floriade, World Ga
mes, Ruiterspelen, Mondriaan, alle vier hebben ze
schaduwzijden gehad. Dat straalt uit op de stad.
Kunnen ze in Den Haag nog wel organiseren?, vra
gen mensen zich af. We moeten als gemeente veel
kritischer zijn op de organisatoren, ons veel beter
realiseren wat de risico's zijn. Want mislukte eve
nementen doen afbreuk aan de beeldvorming van
de stad." Vooral de Ruiterspelen, het grootste inter
nationale sportevenement in Nederland sinds de
Olympische Spelen in 1928, was een blamage voor
Den Haag. De organisatie liet een schuld achter
van 7,2 miljoen gulden en 244 boze crediteuren.
„De gemeente Den Haag heeft zich blind gestaard
op jonkheren van gewicht, maar zonder enige erva
ring in het organiseren van een evenement."
Hoge verwachtingen
Flaters kunnen ook slijten. De mislukte kandidaat
stelling van Amsterdam voor de Olympische Spelen
in 1992 is alweer vergeten. De hoofdstad heeft de
Gay Games binnengehaald voor 1998 en die belo
ven met 12.000 deelnemers de grootste sportieve
en culturele manifestatie ter wereld te worden.
Geen dubbele namen in het organisatie-comité,
maar wel een grenzeloos enthousiasme. Begonnen
met 2000 gulden subsidie van de gemeente Am
sterdam in '92, heeft de stichting nu een begroting
van 14,4 miljoen gulden. Vorig jaar werd Amster
dam in Washington verkozen boven Atlanta en Sid
ney. Voorzitter Marjo Meijer van de Stichting Gay
Lesbian Games Amsterdam '98: „We gingen naar
Washington als volkomen outsider. We waren niet
eens lid van de Federation of Gay Games. In een
jaar tijd hebben we de plannen gemaakt, een 'bid-
book', een fotoboek over Amsterdam en een video
film. We geloofden in ons eigen plan, maar de
stemming binnen de federatie trok naar Sidney."
Een afvaardiging van twaalf Nederlanders praatte
Haarlemmermeer kreeg de Floriade 2002 toegewezen. Projectlei
der Ron Koek als zichtbaar tevreden man aan tafel, met bloemen
en gebak ter viering. „Als gemeente buiten de Randstad zou ik
niet meedingen. Je begint met een achterstand die niet meer is in
te halen", aldus Koek. foto archief united photos de boer
als brugman tijdens de vergaderingen, presentatie,
de lunch, het feest. Elke minuut van die ene dag
werd benut. Stereotyperingen werden niet ge
schuwd. „We hebben kaas uitgedeeld en in ons
beeldmerk pronkt een tulp. Wij waren ervan over
tuigd dat we de 52 leden van de federatie moesten
overtuigen. Sidney trad meer op als, ja hoe zal ik
het zeggen, zoals Ajax wel eens voetbalt." Een dag
later stemde een grote meerderheid voor Amster
dam.
De gemeente Amsterdam is blij dat ze als gast
stad haar imago van toleratie kan uitdragen, een
steentje kan bijdragen aan de homo-emancipatie
(„je hoeft maar even over de grens te gaan om te
beseffen dat homo's onderdrukt worden"), maar zo
mogelijk nog enthousiaster over de verwachte in
komsten. Meijer: „Tijdens de acht dagen Gay Ga
mes wordt in Amsterdam een extra omzet verwacht
van honderd miljoen gulden, exclusief de verdien
sten voor bussen, treinen en luchtvaartmaatschap
pijen."
Bedragen die gretig maken. Maar feit is dat alle
voorgaande Gay Games geld hebben gekost. De
laatste homo-spelen in New York sloten af met een
verlies van 600.000 gulden. En Amsterdam moet
nog zes miljoen gulden aan fondsen zien te werven.
Meijer: „Van mislukte evenementen kun je leren.
Ook van de Ruiterspelen. De kunst van het organi
seren van een evenement is deskundigen raadple
gen. Wij gaan ons niet rijk rekenen. Als gaandeweg
de inkomsten tegenvallen dan zullen we de Games
strippen." Een mislukking kan de homo-beweging
zich niet permitteren. „Wij hopen met deze spelen
ook het geloof in eigen kunnen te vergroten. Het
kan een enorme stap voortwaarts betekenen voor
de homo-beweging als zij zich niet meer organi
seert vanuit onderdrukking maar vanuit potentie,
vermogen."
Soms gebeurt het me dat ik iets zeg
waarover ik zelf verbaasd ben. Hei
is dan al gezegd voor ik er erg in
heb. Ik hoor mezelf, en als het tot
me doordringt wat ik dan zojuist
gezegd heb, dan sta ik met mijn
oren te flapperen*. Nou ja, soms]
Meestal weet ik wel wat er komen
gaat. Maar soms ben ik hoogst verj
baasd over mijzelf. Laatst zei ik wa-j
rempel: 'Dat schijt je een ooievaar
toe'.
Het is niet zo, dat ik simpel word. Geloof
ik. De uitdrukking 'Dat schijt je een ooi
evaar toe' gebruikte ik tamelijk zinnig. Hij
betekent zoiets als 'Dat is een makkie: dat i<
een klein kunstje'. Iemand vertelde me wat
ze die week moest gaan doen. Het hield
weinig om het lijf, zoals die persoon trou
wens zelf al zei. Een makkelijk weekje, een
fluitje van een cent. En toen zei ik ineens:
'Dat schijt je een ooievaar toe'. Ze kende die
uitdrukking niet; daar keek ik niet va
Waar ik echter wel van opkeek, dat v
mezelf. Ik ken die uitdrukking namelijk wel,
maar ik heb hem waarschijnlijk in geen 35 j
jaar gehoord en 'm zelf vrij zeker nooit eer
der gebruikt. En vorige week, ineens, daar
floepte hij zomaar uit mijn mond. Kijk, daai
ben ik dan verbaasd o
Het is een van de vele uitdrukkingen die ik
van mijn moeder ken. Mijn vader ge
bruikte hem nooit. Mijn vader had allerlei
heel andere woorden en uitdrukkingen.
Wat dat betreft bestond er tussen mijn ou
ders een diepe taalkundige kloof. Gemeen
schappelijk was overigens hun beleid dat
woorden als schijten, poepen en kakken
streng taboe waren. Alles wat met de W.C.
te maken had, werd omschreven, of bleef
ongenoemd. Vieze woorden bleven zo dras
tisch buiten de deur, dat ik als kind r
eens op het idee kwam dat er met die schij
tende ooievaar dan toch een vies woord ii
huis voorkwam. Ik kende het woord natui
lijk wel, maar alleen op het schoolplein:
thuis niet. u
Ik kan me niet herinneren de uitdrukking
'Dat schijt je een ooievaar toe' ooit ergens
gelezen te hebben. Ik kan hem in de woor
denboeken niet vinden, ik weet niet waar
hij vandaan komt en ik weet zelfs niet hoe
hij in elkaar zit. Ben jij degene die aan de j
ooievaar iets toeschijt, of is het de ooievaar
die jou iets toeschijt? Ik héb het altijd op de
tweede manier opgevat, maar zeker is dat j
niet. Daarom raadpleegde ik mijn oudste
broer, aan wiens oordeel ik veel gezag toe
ken. Hij kende de uitdrukking uiteraard i
ook, en uit dezelfde bron, en is van mening
dat jij iets aan de ooievaar toeschijt. Dit
strookt niet met mijn opvatting, dus we la
ten dat idee van hem verder voor wat het is.
JUIST omdat ik het nooit ergens gelezen
heb, overwoog ik ook nog een andere mo
gelijkheid. Was het misschien 'Dat scheid(t)|
je een ooievaar toe'? Er bestaat inderdaad
een woord toescheiden ('bij een boedel
scheiding toewijzen'), maar de uitdrukking
wordt er niet doorzichtiger van. Zijn mijn
broer en ik, en mijn zuster die in Oegstgeest
woont, en de broer in Katwijk, de enige Ne
derlanders die deze uitdrukidng kennen? 't
Zou kunnen, want ik geloof dat mijn moe
der een heel arsenaal aan strikt persoonlijke
zegswijzen beheerde. Anderzijds moet ze
toch op de een of andere manier op het
idee gekomen zijn om van een gering kar
wei of een onbelangrijk bedrag te zeggen:
'Dat schijt jee
Ik waag een verklaring. Al zeg ik er meteen
bij dat het louter bedenksel van mij is.
Volgens mijn theorie gaat het inderdaad om
toeschijten, niet toescheiden. En eveneens
houd ik vast aan het idee dat het de ooie
vaar is die jou iets toeschijt, niet andersom.
Mijn theorie gaat als volgt: ooievaars zijn al
sinds lang het symbool van de brengers van
een nieuw kind. Volgens het embleem van
een ziekenfonds in Den Haag doen ze dat
door te baby in eën luier geknoopt aan hun
snavel te hangen. Maar hoe ze het ook
doen: de ooievaar brengt de kindertjes. On
getwijfeld op een passende manier want
een nieuw kind is een belangrijke zaak. En
onbelangrijke zaken? Onbelangrijke zaken
die poept de ooievaar gewoon uit. Hier ligt,
nog steeds volgens mijn theorie, de her
komst van de uitdrukking. Kinderen zijn
belangrijk, die brengt de ooievaar keurig
aan huis. Terwijl onbelangrijke zaken je
door de ooievaar toegescheten worden. Wat
een ooievaar je toeschijt, is dus iets onbe
langrijks.
Zolang er geen betere theorie komt, is
mijn theorie de beste. Tot zover de taalkun
dige verklaring. Nu de psychologische kant
van de zaak. Hoe komt het, dat ik een uit
drukking die al 35 jaar ergens in mijn hoofd
lag te sluimeren, vorige week ineens, floep,
eruit flapte? Ik kon er niets aan doen, het
ging vanzelf. Dat is eigenlijk veel wonderlij-
