De (on)macht van de cabaretier
ZATERDAG 1 APRIL 1995
'We hebben geen echte invloed'
Na in 1971 actie gevoerd te hebben tegen het staatsbezoek van Hirohito, gaf Wim Kan voor de zoveelste keer zijn visie op
de Japanse keizer tijdens zijn laatste oudejaarsshow (1982). foto archief anp
Bram Vermeulen en Freek de Jonge in 1978: gangmakers van 'Aktie Argentinië'
foto archief anp
A an Bram en Freek. Wat zijn
jullie (slijmballen) eigenlijk
^^^van plan, zoveel werkende
mensen de daarop afgestemde vacantie
(W.K) te bederven. Doe liever iets nuttigs in
de maatschappij door gaan te werken dan
heb je niet de tijd om je zo'n flauwekul te la
ten invallen. Door die stunt van jullie
loop je nog menig pak slaag tegemoet."
Van een pak slaag is het niet gekomen,
maar de beroering onder fervente voetballief
hebbers zoals bovenstaande briefschrijver,
was er niet minder om in het voorjaar van
1978. Bram Vermeulen en Freek de Jonge, of-
tewel het cabaretduo Neerlands Hoop, had-
den het gewaagd om, nadat het Nederlands
elftal zich had gekwalificeerd voor de Wereld
kampioenschappen Voetbal in Argentinië, dit
I toernooi ter discussie te stellen. Zij riepen het
Nederlands elftal op om niet te voetballen 'in
j een land dat geregeerd wordt door een fascis-
tisch regime dat mensen martelt en intussen
de WK als propaganda gebruikt'.
„Als je grappen maaJct over onderdrukten,"
mismaakten en andere kneuzen van deze sa-
menleving, dan moet je aan de andere kant
ook iets laten zien van je menselijkheid te
genover die groep", zo verklaarde De Jonge
zijn actiebereidheid die vervolgens*uitmond
de in de breed gedragen Aktie Argentinië, be
doeld om de publieke opinie te bewerken.
JGeen dag ging voorbij of de tot woordvoer
der gebombardeerde Freek de Jonge ver
scheen voor de camera of in de krantenko
lommen. Zelf hield hij het verloop van de ac-
I tie bij in zijn column 'De kogel is ook Rond'
in Vrij Nederland. Er werden massaal brieven
verstuurd aan KNVB-bestuursleden en politi
ci, er werden manifestaties georganiseerd,
handtekeningen verzameld, speciale T-shirts
verkocht en geld ingezameld. Neerlands
Hoop toerde bovendien met de groep Music
'r j Garden door het land met 'Bloed aan de
paal', volgens de omschrijving een 'geënga-
geerd concert met discussie na'.
Tegenstanders, en dat waren er ook heel
wat, beschouwden de actie vooral als een
goedkope publiciteitsstunt van Neerlands
I Hoop. 'Beseffen die mensen wel dat ge
trouwd zijn met een voetballer ook een hele
grote marteling is', zo droeg de toenmalige
echtgenote van Willem van Hanegem haar
steentje aan de discussie bij. En 'cabaretiers
moeten met hun poten van het voetbal afblij
ven', luidde de heftige kritiek van geëmotio
neerde voetbalfans.
Het Nederlands Elftal ging toch naar Ar-
gentinië. En verlóór ook nog in de finale.
Veel tegenstand
Veel kritiek kreeg ook de cabaretier Wim Kan,
die in 1971 een actie ontketende tegen een
officieel staatsbezoek van de Japanse keizer
Hirohito aan Nederland. Kan, die als krijgsge
vangene van de Japanners onder zware ont
beringen aan de beruchte Burma-spoorlijn
had moeten werken, vond het niet te verte
ren dat de slachtoffers van de Japanse over
heersing geen erkenning kregen. Hij gooide
zijn populariteit in de strijd, hopend de pu
blieke opinie op zijn hand te krijgen.
Kan schreef open brieven aan de koningin
en de regering, gaf geëmotioneerde inter
views weg op televisie, in kranten en tijd
schriften, en maakte het lied Railroad 1971,
een nummer dat Phonogram niet op de plaat
durfde te zetten uit angst dat de Philips-vesti
ging in Japan daarvan schade zou ondervin-
den:
En toch leeft er altijd nog één die het naver
tellen kan
Die de geschiedenis kent als geen: de keizer
van Japan
Nou hij niet opgehangen is had op Soest-
j dijk, toen aan de dis
tenminste toch eens iemand kunnen vragen
'hoe dat zat destijds in Burma
If Aan die railroad, met die doden, en die zie-
|I ken, en die honger en die cellen
Ij Wat had hij dat
Terwijl hij at
Mooi kunnen navertellen.
Youp van 'tHek veroorzaakte veel opschudding door zijn column in NRC
Handelsblad over de spreekkoren van de Feyenoord-supporters. De
cabaretier heeft meer staaltjes maatschappijkritiek-met-gevolgen op zijn
naam staan. Zoals zijn beruchte 'Bucklerlul-grappen',
die er - volgens Heineken - voor gezorgd hebben dat
het alcoholvrije biermerk van de markt is
gehaald. En PTT-Telecom klaagde vorig jaar
dat hun mobiele telefoons niet goed zouden
verkopen dankzij - alweer - de snerende
grappen van Van 'tHek. Om over de stokkende
verkoop van ruitjesbroeken maar te zwijgen...
Hebben cabaretiers daadwerkelijk invloed op
het maatschappelijk reilen en zeilen „Absoluut
niet", meent Youp van 'tHek.
'Dankzij het cabaret'
UIT: Afscheidstoernee I van Don Quishocking
Tekst: George Groot
'Vele mensen denken dat het cabaret
Enkel nog maar oog heeft voor de dolle pret
Ja, wij horen dikwijls het scherpe verwijt
Dat wij allen lijden aan vrijblijvendheid
Dat een cabaretier over van alles praat
Maar het voor de rest aan een ander overlaat
Dat aan veel ellende wel even wordt geraakt
Maar dat aan die ellende geen einde wordt gemaakt
Want met een paar grappen en wat muzikaliteit
Wordt niks veranderd aan de werkelijkheid
Maar als u zoiets zegt dan heeft u het toch mis
Want kijk es hoe de wereld veranderd is
Wat hebben we niet gescholden
Op die oorlog in Vietnam
We hebben gespot met Amerika
Nou mooi dat er vrede kwam
We gaven Nixon ook zijn vet
Tot-ie zichzelf heeft afgezet
Dan hoef ik u toch niets meer te vertellen
Dat komt door het cabaret. Dat komt door het cabaret.
Dus het gaat met een land nog niet zo slecht
Zolang het cabaret de vinger op de wonde legt
Op Han Lammers hebben wij bijvoorbeeld grap na grap ge
maakt
Nou die is verleden week toch mooi zijn zetel kwijtgeraakt
En wij hebben steeds gezegd die kinderbijslag dat is niks
Nou als Joop den Uyl zijn zin krijgt dan vermindert-ie hem
fiks
En die toestand in Angola loopt weer mis
En dat komt omdat er nog geen liedje op geschreven is
Dus als u drank te duur vindt
Of de zomers veel te heet
Als u Sonja ook zo'n trut vindt
Of Hans Wiegel een proleet
Nou dan moet u even bellen
En dan schrijven wij een lied
En dan komt het zo in orde
Of u het gelooft of nieV
Het protest van Kan oogstte, al zijn inspan
ningen ten spijt, vooral veel tegenstand. En
wantrouwen. Zijn publiek begreep hem niet,
bladen als Elseviers Weekblad verweten hem
dat hij „met het bespuwen, vertrappen en
verbranden van Japanse vlaggetjes, ook de
goede naam die Nederland eens in Japan
had, in rook heeft doen opgaan." Hirohito
kwam toch, en Kan en zijn vrouw Corry Vonk
gooiden symbolisch en teleurgesteld hun
'Oost-Azië verzet-sterren' in het water. 'Hoe
kon ik me er zo tegen verzetten... Maar hoe
kon de tegenpartij zich zo tegen mij verzet
ten? vroeg hij zich radeloos en machteloos af
in zijn dagboek.
Overschatting
„Cabaretiers die hun invloed willen aanwen
den om maatschappelijke veranderingen af
te dwingen, overschatten zichzelf', meent
Paul Blom, als wetenschappelijk medewerker
verbonden aan het Theater Instituut Neder
land in Amsterdam. Blom is de schrijver van
het boek 'Lurelei, de geschiedenis van een
cabaret', dat onlangs verscheen ter gelegen
heid van '100 jaar cabaret'.
Blom vindt dat cabaretiers niet aan het ac
tiefront, maar enkel en alleen op de bühne
thuishoren. „Het publiek wil ze déér hebben,
en nergens anders. Cabaret is en blijft vooral
amusement. Amusement met een zekere
diepte weliswaar, maar het moet vooral leuk
blijven. Kritisch, maar vooral: leuk. Het werkt
niet als je het publiek te nadrukkelijk met
standpunten om de oren slaat, dat weet iede
re goede cabaretier. Dat werkt op den duur
averechts, het publiek keert zich van je af en
de actie mislukt."
Cabaretiers zullen er in zijn ogen dus ook
nooit in slagen om tegenstanders middels ac
ties te 'bekeren'. „Zij spelen immers altijd
voor een vast, trouw publiek dat zich kan vin
den in de mening van de cabaretier. Je gaat
immers niet naar cabaret om je te ergeren
maar om medestanders te zien, teksten te
horen die je prikkelen en aan het denken zet
ten. Freek en Bram hadden, evenals nu zo'n
Van 't Hek, zo'n trouw publiek. Dat valt mis
schien in lichte mate te mobiliseren, maar
daar blijft het dan ook bij."
Don Quishocking één van de vele succesvolle
en maatschappijkritische cabaretgezelschap
pen in de zestiger en zeventigerjaren, schreef
ooit een venijnig nummer over de politieke
invloed die sommige cabaretiers zichzelf ten
onrechte toedenken. 'Dankzij het cabaret'
deelt spottend een schouderklopje uit aan al
die artiesten die er toch maar mooi voor ge
zorgd hebben dat er vrede is gekomen in
Vietnam en dat Nixon zichzelf heeft afgezet:
En die toestand in Angola loopt weer mis/
Dat komt omdat er nog geen liedje op geschre
ven is.
Blom: „Het was een aardige manier om te
zeggen dat de invloed van het cabaret op de
maatschappij vrijwel nihil is. Dat is zo, ze
hebben geen macht. Cabaret kan mensen
héél even aan het denken zetten, zaken uit de
taboesfeer halen zoals bijvoorbeeld Paul de
I^euw met een programma over AIDS, maar
daar blijft het dan ook bij. Bij de actie van
Bram en Freek kwam er natuurlijk meer aan
dacht voor Argentinië, prima, maar iedereen
keek wèl naar de WK-wedstrijden."
Cabaretier Youp van 't Hek is het met Blom
eens. Hij kan er kort over zijn: „Ik maak grap
pen om het grappen. Punt. Heel onschuldig.
Ik heb geen illusies dat ik daar verder iets
mee bereik. Cabaretiers hebben geen echte
invloed. Tjsa, als mensen zich echt iets aan
trekken van een grap over ruitjesbroeken,
dan is dat alleen maar om te lachen. Die co
lumn over de spreekkoren van Feyenoord,
dat lag anders. Dat was een daad uit mijn
hart, maar niet met de bedoeling om de pu
blieke opinie in deze mate te bespelen."
Op de barricaden
De linkse joumalist/tekstschrijver/cabaretier
Jaap van de Merwe (1924 - 1989) was echt
een man van de barricaden. „Het is natuur
lijk leuk als je satirieke liedjes en conferences
er bij volle zalen ingaan als koek, maar soms
kook je zo over dat je iets rechtstreeks wil
aanrichten. In een bootje stappen, actief in
grijpen", zei hij daarover. Van de Merwe be
sefte als geen ander dat hij óp het podium
niets wezenlijks kon uitrichten. Dus toen
Amsterdamse studenten in 1969 besloten het
administratief centrum van de universiteit,
Het Maagdenhuis, te bezetten uit protest te
gen het gebrek aan inspraak in de studie, was
hij er bij. Mét een speciaal gecomponeerd
lied. Van de Merwe nam ook, nog geen
maand later, deel aan de bezetting van de
Nachtwachtzaal van het Rijksmuseum, een
kunstenaarsprotest tegen bestaande subsidi
eregelingen.
Samen met Hetty Blok was hij de drijvende
kracht achter de manifestatie Cabaret voor
Vietnam in december 1970, waar onder ipeer
aan deelgenomen werd door Wim Sonne-
veld, Adèle Bloemendaal, Conny Stuart, Jen
ny Arean, Frans Halsema en het nieuwe duo
Neerlands Hoop. Van de Merwe trad zelfs
een paar jaar lang steevast op tijdens PvdA-
congressen.
Blom: „Van de Merwe smeet op zo'n on
genuanceerde manier zijn linkse standpun
ten in het rond dat het reuze irritant werd,
ook als je het in feite wel met hem eens was.
Datzelfde zag je gebeuren bij de linkse thea
tergroepen die met name in de tweede helft
van de jaren zeventig actief waren. Ze prut
sten stukken met een Boodschap in elkaar,
want zo hoorde dat nu eenmaal in die tijd.
Die boodschap werd vervolgens de wereld in
gebeukt. Die stukken waren gewoonweg niet
om aan te zien. Een cabaretier past wel op
dat dat hem of haar niet gebeurt. Er zit im
mers publiek in de zaal, en dat moet je zien
te houden."
