'Amerika te mw'
Feiten &Meningen
De knieval
van olifant
Bolkestein
Angst regeert
Koerden in Turkije
'Kans op tweede ramp met Tsjernobyl is heel klein'
WOENSDAG 29 MAART 1995
152
De goedmoedige olifant Bolkestein is de af
gelopen weken door zijn coalitiepartners,
PvdA en D66, in het paarse kabinet-Kok op
de knieën gedrongen. Hand- en spandien
sten werden verleend door hel CDA en
Groen Links en niet te vergeten het open
baar ministerie (OM).
Dat laatste meende te moeten onderzoe
ken of de hoofdredactie van het WD-partij-
blad en een van de WD-kamerleden niet
voor de rechter moesten worden gedaagd.
Zij zouden zich hebben schuldig gemaakt
aan het aanzetten tot vreemdelingenhaat.
Zoals u weet is dat momenteel een hoge
prioriteit van het OM, op het moment dat
het er van geen kanten in slaagt om de gro
te criminaliteit ook maar één slag van bete
kenis toe te brengen. De WD zou in haar
blad een verband hebben gelegd tussen de
toename van het aantal vreemdelingen en
criminaliteit en dat is strafbaar, althans in
de opinie van het OM.
Een verband dat er overigens wel degelijk
en statistisch aantoonbaar is, volgens HP-
/De Tijd. Dat blad citeert Eberhard van der
Laan, fractievoorzitter van de PvdA-fractie
in Amsterdam: ,,lk sprak laatst een commis
saris van politie uit de Warmoesstraat. Hij
zei dat 77 procent van de straatroof in zijn
district werd gepleegd door illegale vreem
delingen. Er is dus een verband tussen ille
galen en criminaliteit. Laten we dat als
PvdA'ers gewoon durven zeggen".
De PvdA hoort het, als zij het wil horen,
ook eens van een ander dan Frits Bolke
stein. Daarmee is natuurlijk op geen enkele
manier gezegd dat vreemdelingen en crimi
naliteit synomiem zijn. Het is een onzinnige
bewering, die zelfs de WD in ongerectifi-
ceerde vorm niet heeft gemaakt. De WD-
leiding koos echter voor een flauwe terug
tocht, oog in oog met het verbale geweld
van het OM, en stelde dat de woorden dis
criminatie en criminaliteit abusievelijk wa
ren verwisseld.
Je moet er maar opkomen. Moediger wa
re het geweest de uitlatingen niet alleen on-
gerectificeerd te laten, maar deze ook als
partijleider voor je rekening te nemen. Het
was een mooie gelegenheid geweest voor
Bolkestein om voor de rechter te betogen
welk een schadelijk beleid het OM momen
teel voert. Een zeer eenzijdig beleid dat
slechts gericht is op blanke oorspronkelijke
Nederlanders. De eerste moslim-funda
mentalist die openlijk vrouwen discrimi
neert of uiterst beledigende opmerkingen
maakt over joden, moet nog voor de recht
bank worden gedaagd.
Voor een goed begrip zij hier gesteld dat
ik van mening ben dat helemaal niemand
voor dit soort uitlatingen voor de rechtbank
dient te verschijnen. Een volwassen demo
cratische samenleving heeft andere, veel ef
fectievere, middelen tot haar beschikking.
De gevoeligheid voor de relatie'tussen
criminaliteit en de toestroom van vreemde
lingen heeft overigens alles te maken met
het taboe dat sedert enige tijd rust op het
spreken over oorzaken van criminaliteit. De
WD heeft er hard aan meegewerkt om dit
taboe te vestigen. Hier past een luid en on
verdund 'mea culpa'xan Frits Bolkestein.
Voor de verklaring van de straatroof in
Amsterdam door illegale vreemdelingen
hoefje geen criminologisch geleerde te zijn.
Die ligt nogal voor de hand. Het zijn men
sen zonder inkomsten en zonder vaste
woon- of verblijfplaats. Wat moet je in zo'n
geval anders dan illegaal werken of als
dat niet mogelijk is stelen? ]e moet toch
ergens van leven.
Ik vind het dan ook alleen maar formeel
crimineel, je kunt het met hetzelfde recht
een wanhopige poging tot overleven noe
men. We hebben ons te richten op de oor
zaken van crimineel gedrag, willen wij dat
effectief kunnen bestrijden. Politioneel en
justitieel optreden dient het sluitstuk daar
van te zijn. De stok achter de deur, voor als
de oorzaak weg nemende pogingen niet
aanslaan of stranden. Dat is een beleid, een
beschaafde samenleving waardig.
De coalitiepartners van de WD lieten
echter deze kans niet aan hun neus voorbij
gaan. Het grote slopen van Bolkestein is nu
begonnen en de media zitten in de start
blokken om daarbij een handje te helpen.
Het optreden van de liberale leider in de
Kamer was verre van verheffend. In plaats
van het debat aan te gaan, ging hij het uit
de weg. Bolkestein had zijn tegenvoeters in
de Kamer moeten uitdagen te stipuleren
wat er verkeerd is aan zijn opvattingen en
welke opvattingen en beleid zij daarvoor in
de plaats willen zien. Bolkestein liet zich
echter in het defensief dringen, zijn nieren
werden geproefd; die van de PvdA, D66,
CDA en Groen Links bleven ongeproefd.
Minister Pronk (ontwikkelingssamenwer
king) kan nu goedkoop en onweersproken
in het land roepen dat we allemaal tot een
minderheid behoren, als je het tenminste
bekijkt op wereldschaal. De man is echter
wel minister van het Koninkrijk der Neder
landen, maar dat schijnt er even niet toe te
doen.
Het PvdA-kamerlid, professor Rick van
der Ploeg, heeft den Bolk voor de laatste
maal gewaarschuwd. Een rijzende ster bin
nen dit gezelschap conservatieve tofelemo-
nen. Als Frits blijft bij zijn kritiek op ontwik
kelingssamenwerking en zijn standpunt
over de Nederlandse positie in de Europese
Unie niet intrekt,
dan hoeft het van de
hooggeleerde niet
meer. Dan kan het
kabinet-Kok wat
hem betreft naar
huis. ja, als dat zou
kunnen. Het is te
hopen voor Frits
Bolkestein dat het
bij deze verkeerde
manoeuvre blijft,
anders is het: zo ge
wonnen, zo geron-
Als ik terug ga, word ik misschien gedoog
„Turkije heeft een democratie
en de Koerden en Turken leven
als broeders samen. Er is geen
onderdrukking", zegt de Turkse
eigenaar van een theehuis in de
Zuidturkse havenstad Mersin.
Onder de tafel maant hij echter
de buitenlandse bezoekers het
onderwerp te laten rusten. Een
Koerdische bezoeker knikt be
vestigend en kijkt daarbij strak
voor zich uit. Alsof hij eigenlijk
het tegendeel wil zeggen, maar
verwacht elk moment door de
geheime politie in de kraag te
worden gegrepen.
Dit gesprekje in een theehuis in
een wijk waar zowel Turken als
Koerden leven, is tekenend voor
de situatie in het oosten en zui
den van Turkije: niemand durft
te praten. Sinds het Turkse leger
in zijn strijd tegen de Koerdi
sche Arbeiderspartij (PKK) in
Oost-Turkije duizenden dorpen
heeft platgebrand, zijn twee
miljoen Koerden verdreven
naar de grote, van oorsprong
Turkse steden die buiten het
Koerdische gebied liggen. De
regering in Ankara probeert de
ze 'schoonmaakoperatie' voor
het buitenland zoveel mogelijk
geheim te houden. Het gebied
aan de grens met Irak en Iran is
verboden terrein voor journalis
ten.
In het kantoor van de mensen
rechtenorganisatie IHD hangt
naast foto's van gemartelde
Koerden een kalender met een
verboden foto van een jeugdige
PKK-guerrillastrijder. „Als de
politie komt, halen we die snel
weg. Het is wel gevaarlijk om
zo'n foto op te hangen, maar
het is ook gevaarlijk om met
journalisten te praten", zegt een
IHD-lid, dat steeds zenuwachti
ger wordt naarmate het gesprek
voortduurt. HetlHD-kantoortje
in Mersin is pas drie weken
open. Anderhalfjaar geleden
werd het op last van de politie
gesloten.
Mensenrechtenorganisaties die
aandacht vragen voor de Koer
dische kwestie worden geregeld
geïntimideerd. Advocaten en
journalisten worden gemarteld
en vermoord. Amnesty Interna
tional meldde onlangs dat vorig
jaar alleen al zeker vijftig men
sen zijn 'verdwenen'. Volgens
een rapport van een mensen
rechtenorganisatie zijn sinds
1989 al meer dan 1.000 mensen
op mysterieuze wijze gedood.
Het IHD-kantoor in Adana, dat
anderhalf jaar geleden werd ge
sloten en vorige maand weer
open ging, wordt geregeld be
dreigd met sluiting. Als buiten
landse bezoekers het pand be
treden, posten geheime agenten
voor de deur. Voorzitter Huseyn
Yildirum voelt zich binnen de
muren van zijn kantoor betrek
kelijk veilig, hoewel hij in 1992
anderhalve maand in de gevan
genis heeft gezeten. Wel zorgt
hij ervoor niet alleen 's avonds
op straat te gaan en geen details
te bespreken over de telefoon,
omdat die wordt afgeluisterd.
Yildirum zegt te willen vechten
voor een democratisch systeem
met vrijheid van denken en res
pect voor de mensenrechten.
„Dat is wel gevaarlijk, maar dat
is het voor gewone mensen ook,
dldus Yildirum. „Er kunnen
overal op elk moment invallen
worden gehouden en mensen
worden opgepakt. Mensen die
opkomen voor hun eigen taal
en cultuur worden onderdrukt.
Als je bang bent, los je helemaal
niets op. Bij opstanden zijn de
laatste jaren duizenden mensen
gedood en gemarteld."
De Koerden in Turkije willen
hun eigen taal spreken en hun
eigen identiteit bewaren. On
derwijs en radio-uitzendingt
in het Koerdisch zijn verbodi
Ook zijn ze verbolgen over h
feit dat hun woongebied eco
misch blijft achtergesteld ter
opzichte van West-Turkije. I
De meeste Koerden willen ga
praten met buitenlanders, m
zijn bang door de politie te w
den opgepakt. Een vluchtelifli
uit het dorpje Sanlurfa Sugut
wil wel praten, op voorwaard
dat hij anoniem blijft. Gezetf
op een matras in een armoef
achterkamertje in het huis vf
een Koerdische familie vertel
hij dat Sanlurfa Sugug en anj-
re dorpen in een straal van \j
tig kilometer anderhalf jaar a
leden door het leger werden]
verwoest, nadat PKK-strijdet
een regeringsfunctionaris h^
den gedood. Zijn hele familii
gevlucht en uiteengedreven),
De man durft niet terug te g|<
om te kijken of er nog mensl
wonen die de wraakactie he|
ben overleefd. „Als ik terug f
word ik gepakt en misschien
marteld of gedood. Wij willen
onze dorpen leven, er moet ,r
hulp van buitenaf komen."
Sinds premier Tansu (giller ijt
1993 de macht overnam, vofr,
het leger een groot offensief^
gen de PKK. Degenen die eejj
dialoog voorstaan om het cc
flict met de marxistische PKk;
op vreedzame wijze op te lofi
sen, wordt de mond gesnoejt
Dorpen die geen dorpswacfyf
hebben, worden beschouwt
pro-PKK en worden vernietfi
om de guerrillastrijders te is[i
ren. Er zijn nu circa 60.000 tc
dorpswachters die onder dr|a
van de overheid vechten in
strijd tegen de Koerden.
„Als de premier en de milit^j
mensen waren, zouden ze ut
vechten en martelen", verzuh
de vluchteling, die pas 25 is)g
maar er zeker vijftien jaar oti
uitziet. Hij vertelt dat zijn n<
van zestien en negentien jad:
zijn gemarteld. „Ze werdente
hun handen aan een autobfc,
per vastgebonden en door 4g
straten gesleurd. Vervolgen*
drukten de agenten sigarettü<
op hun benen uit." Vooral jbi
mannen van 16 tot 25 jaar
den opgepakt en gemartekfyr
omdat ze ervan worden verE
dacht zich bij de PKK te wiljdi
aansluiten. [ri.
Farit (niet zijn echte naam)io
aanvankelijk bereid was defc-1
slaggevers in contact te bre5n
met Koerdische vluchteling
krabbelt later terug. Hij wilfca
gezien worden met buitenl;
ders, omdat hij geen zin he
een bezoekje van de geheiij^
politie. Wel is hij bereid vrav
van de journalisten en de al-
woorden van Koerden ovecl j
brengen. In ruil hiervoor wr
hulp om naar het buitenlar
gaan om aan de dienstplicHl
ontsnappen. „Ik heb geen j
om tegen de PKK in NoordcH
te vechten. En als ik wel in P
leger ga, kan ik niet meer tlFei
komen, omdat PKK-leden ivo
dan als militair herkennen dti
willen doden." lot
Hij vertelt dat een oom gevd.
gen zit, omdat bij hem een'in
pen van een vriend was genp
den die lid was van de PPK gi
dat leden van de geheime Ich
dienst brandend nylon op jtei
gezicht hadden gelegd en 2k,
zijn oog vernielden, verraaeir
hij de oom die vier kinderead
heeft. De PKK zorgt nu voore
gezin van de oom.
nd
ADANA AAP LUYMESjdi
Scheidende EU-ambassadeur Van Agt:
Deskundigen overdrijven uit eigen belang
„De kans op een tweede Tsjernobyl-
ramp is niet uitgesloten, maar wel heel
klein. Het verhaal dat de beschadigde
kerncentrale ieder moment kan ont
ploffen is onzin." Zo reageert
ir. A. Versteegh, hoofd van de nucleai
re unit van het Energieonderzoek Cen
trum Nederland (ECN) in Petten, op
het bericht in het Britse zondagsblad
The Observer, dat citeerde uit een gis
teren vrijgegeven wetenschappelijk
rapport dat is geschreven in opdracht
van de Europese Commissie.
Versteegh bracht twee weken geleden
een bezoek aan het nucleaire complex
in Tsjernobyl. Hij meent dat het 'scherp
formuleren' van de problemen voor een
niet onbelangrijke deel is ingegeven
door commerciële belangen. Deskundi
gen van vijf Europese bedrijven onder
zochten de veiligheid van de reactoren.
„Zij hebben een voordeel bij het snel
beginnen van herstelwerkzaamheden
aan de reactoren", aldus de ECN'er.
Volgens de onderzoekers is het bestaan
de omhulsel van geëxplodeerde reactor
4 instabiel en lek en kan het aardbevin
gen niet doorstaan. Het gebouw gren
zend aan de 'grafkist' van reactor 4 is
eveneens slecht en vormt daardoor een
extra gevaar. Instorting ervan zou een
nieuwe ramp kunnen veroorzaken, al-
U
dus de onderzoekers. Ze adviseren zo
snel mogelijk het betonnen omhulsel te
vervangen en tegelijkertijd de naastge
legen nog operationele reactor 3 mee in
te kapselen.
Versteegh: „Er moet iets gebeuren aan
de huidige situatie in Tsjernobyl. Dat
staat vast. Maar dat stond het al vanaf
de ramp. De sarcofaag, het noodver
band, moet worden gestabiliseerd. Dat
moet ook binnen nu en twee jaar ge
beuren. Maar het is natuurlijk wel zo
dat de bedrijven die dit moeten uitvoe
ren liever vandaag dan morgen aan de
slag gaan. Zij hebben voordeel bij 'druk
op de ketel'. Die krijg je niet door te
zeggen dat het allemaal prima voor el
kaar is."
Prima voor elkaar is het overigens alles
behalve, dat is ook Versteeghs mening.
Hij vindt dat er veel aan de installaties
en deskundigheid van het personeel
moet worden verbeterd om volgens de
'veilige' Westeuropese maatstaven te
kunnen werken.
Veel vaker dan goed is voor een weten
schapper heeft hij twee weken geleden
in Oekraïne zijn wenkbrauwen gefronst.
Versteegh constateerde onder meer een
chaotische administratie waarbij wijzi
gingen aan de installaties niet of onvol
doende op werktekeningen worden
aangebracht, gebrekkig onderhoud, on
voldoende stralingshygiëne op de werk
vloer en het ontbreken van de meest
elementaireveiligheidsvoorschriften.
Versteegh benadrukt: „De reactoren
moeten in feite worden gesloten, maar
dat is economisch onmogelijk. Maar het
gaat mij te ver om nu het scenario van
een 'tweede Tsjernobyl-ramp' te schil
deren. Dat is overigens ook niet moge
lijk. Na het eerste ongeval zijn er dusda
nige aanpassingen verricht aan de over
gebleven reactoren dat een grote gra-
fietbrand, kenmerkend voor de eerste
ramp, zich vrijwel zeker niet zal herha
len. Zelfs al zou de sarcofaag op de wer
kende reactor vallen".
De oplossing voor het Tsjemobyl-pro-
bleem moet volgens Versteegh uit het
Westen komen, omdat er meer dan een
miljard gulden nodig is om Tsjernobyl
te saneren. „Oekraïne is bijna failliet.
De Tsjernobyl-centrale is de enige eco
nomische macht van betekenis in het
gebied. Sluiten van Tsjernobyl betekent
niet alleen het wegvallen van zoiets ele
mentairs als de stroomvoorziening,
maar ook nog dat je in het pikkedonker
werkloos zit te wezen", aldus Versteegh.
„Daar zit de bevolking niet op te wach
ten. Je hoeft dus niet op actie of geld
stromen uit het eigen land te rekenen."
PETTEN» JOB JANSSENS
TOM JANSSEN
„Laatst vroeg een Amerikaan me of ik niet de rest van mijn leven in de VS zou
willen doorbrengen. Nee, heb ik gezegd, dat zou ik niet willen. Daar is Amerika
mij te ruw voor". Vijf jaar lang was Dries van Agt ambassadeur voor de EU in de
VS, een verblijf waaraan vrijdag een eind komt. Maar zijn opmerking maakt al
duidelijk dat Amerika niet zijn 'grote liefde' is geworden, zoals Japan, waar hij
voordien vier jaar de EU vertegenwoordigde.
Dries van Agt: pleidooi voor vrijhandelsverdrag tussen de machtsblokken
Die oude band wordt later dit jaar
hersteld, wanneer de 64-jarige oud
premier voor een jaar gastcolleges Eu
ropese recht gaat geven aan de uni
versiteit van Kyoto. „Terug naar af',
noemt hij dat zelf. En daarna defini
tief terug naar Nederland. „Ik wil me
niet aan Nederland onttrekken. Ook
al is de verleiding daartoe vanwege
het belastingklimaat groot", zegt hij
grijnzend.
Maar in de Nederlandse politiek zul
len ze hem niet meer zien. Dat is
voorbij. Vragen over het Binnenhof of
het CDA worden niet beantwoord. Hij
zegt slechts absoluut niet de behoefte
te hebben een 'eminence grise' te
worden, die vanaf de zijlijn commen
taar gaat geven. Nee, over Amerika,
de Europese eenwording, de wereld
handel of Japan, daar mogen we alles
overvragen.
De Amerikaanse samenleving heeft
zijn hart niet gewonnen. „Ik ken in
Europa geen steden waar honderden
mensen als afgedankt vuil langs de
straten liggen. En dan die knallende
waanzin van de miljoenen vuurwa
pens die in omloop zijn, waarmee
tienduizenden worden gedood. Maar
wel je opwinden over de gevaren van
tweedehands rook", zegt hij, vlug zijn
sigaartje in de asbak van het restau
rant dovend. „We zullen hier ook wel
weer nagewezen worden omdat ik ge
rookt heb".
Dit raakt hem. Dan komt weer de mi
nister van justitie boven. „Dat was
toch de mooiste tijd die ik heb mee
gemaakt, ondanks de Drie van Breda,
ondanks Menten of Bloemenhove",
zegt hij. „Als oud-minister van justitie
ben ik gefascineerd door het bankroet
van het strafrecht in Amerika". Het
proces tegen O.J. Simpson noemt hij
daarvan een goed voorbeeld. „Nooit
tevoren ben ik zo dankbaar geweest
dat wij in ons goede vaderlandje geen
jurysysteem hebben, maar ons
rechtsstelsel hebben toevertrröuwd
aan voor het leven benoemde, onaf
hankelijke en bijna onaantastbare
rechters".
„Zo'n proces als tegen Simpson, dat
driekwart jaar gaat duren, en waarin
de jury misschien niet tot een oordeel
komt, zodat het helemaal opnieuw
gedaan moet worden, zou in Neder
land zeer gewetensvol, hoogst zorg
vuldig en zeer onpartijdig eindigen
met een vonnis na hooguit drie we
ken". Hij wijt het mede aan het feit
dat Amerikaanse rechters gekozen
worden, zodat ook hun eigenbelang
in het geding is. „Ik noem dat de per
versie van de pogingen om het demo
cratisch systeem te perfectioneren".
VRIJHANDELS VERDRAG
Ondanks deze ontboezeming was Van
Agts taak in Washington vooral het in
goede banen leiden van de economi
sche en handelscontacten tussen de
VS en de Europese Unie. In zijn af
scheidstoespraak voor een econo
misch instituut in Washington, houdt
hij vandaag een pleidooi voor een
vrijhandelsverdrag tussen beide
machtsblokken. Een idee dat vooral
in Europa weinig enthousiasme heeft
gewekt. De Nederlandse premier
Wim Kok wees het tijdens zijn bezoek
aan Washington vorige maand nog
krachtig af.
Volgens Van Agt trekken de Amerika
nen zich steeds meer in zichzelf terug,
VS en EU.
kijk maar naar hun positie in de
NAVO. Het aanhalen van de econo
mische banden kan de Amerikanen
meer dan nu betrokken houden bij
Europa. „Het feit dat de NAVO zijn
glorietijd heeft gehad en eerder aan
leiding geeft tot frustratie dan tot
vriendschap, heeft deze discussie ver
sterkt. We moeten voorkomen dat de
VS zich teveel naar binnen richten.
Tonen dat er iets is om de handen
weer voor in elkaar te slaan".
SCHIJNHEILIG
Natuurlijk zal zo'n verdrag tot moei
lijke onderhandelingen leiden. Hij
suggereert dat het goed zou zijn bij
voorbeeld de omstreden landbouw er
buiten te laten. „Als de politieke wil er
is, dan zijn die bezwaren niet door
slaggevend. Maar de wil is er niet".
Het argument dat het niet echt nodig
is, omdat er al zoveel vrijhandel tus
sen de VS en Europa bestaat, noemt
hij nog het sterkst. De rest zijn alleen
maar schijnargumenten.
Van Agt wijst op schijnheiligheid in
de houding van de Europeanen, die
klagen over handelsbeperkingen in de
wereld, maar zelf de ene na de andere
invoerheffing opleggen. „Zelfs op Chi
nese paperclips en Filipijnse weg
werpaanstekers. Nu vraag ik je!" De
vraag is volgens hem of de EU zelfver
trouwen genoeg heeft om te kunnen
overleven met de concurrentie van
die andere landen. „En natuurlijk kan
dat. We zien problemen waar ze niet
zijn".
Op één punt wil Van Agt een uitzon
dering maken: de cultuur. Hij kan er
inkomen dat vooral de Fransen pro
beren barrières op te werpen voor de
overvloed aan Amerikaans Holly-
wood-materiaal „Ik ben een van de
meest rabiate vrijhandelsfiguren die
er is, maar op dit punt kan ik hen wel
volgen. Europa kan op cultureel ge
bied immers niet met de Amerikanen
concurreren, daarvoor is het te ver
snipperd".
Vrijdag vliegt Van Agt naar Neder
land, waar hij en zijn Eugenie tijdelijk
een flatje in Berg en Dal bij Nijmegen
zullen betrekken, terwijl zij op zoek
gaan naar een nieuw huis. In septem
ber begint dan het eenjarig verblijf
aan de juridische faculteit van een
universiteit in Kyoto, waar hij de leer
stoel 'Europees recht en instituties'
zal vervullen. „Ik mag praten waar
over ik wil, politiek, economie, alles.
Ik mag daar een jaartje lang Mr. Euro
pa zijn".
Onvermijdelijk komt het gesprek toch
weer uit op.... de fiets. Van Agt snijdt
het zelf aan: in juni gaat hij met een
vriend per fiets de bekende bede
vaartstocht naar het Spaanse Santiago
de Compostela maken. Via de route
die al in de middeleeuwen tussen Pa
rijs en de Noordspaanse stad werd ge
lopen. Tweeduizend kilometer in
minder dan een maand. Gefietst heeft
hij in Amerika nauwelijks. „Het wordt
een hele hijs", zucht hij.
