Davos in ademnood
Hoeveel alcohol?
ZATERDAG 18 MAART 1995
Tussen een late namiddag- en een vroege avondvergade
ring, die we beiden zullen bijwonen, stelt een collega mi
voor om samen even iets te gaan eten. Als we in een kleii
gezellig Italiaans eethuisje aan een tafeltje plaats hebbei
genomen, vraagt-ie uitnodigend: 'Eerst iets drinken?'.
Ik bestel een Spa, hij een jonge. „Drink je nooit alcohol
begint hij aarzelend. Ik antwoord dat ik wel alcoho
drink, maar weinig en zeker niet tijdens of vlak voor he
werk. „En jij?", haak ik in. Hij vertelt dat hij samen me
zijn vrouw bij de avondmaaltijd gewoonlijk ongeveer eei
fles wijn drinkt. „En vóór het eten?, zoals nu. Drink je dai
ook?", vraag ik door. „Nou meestal één, een enkele kee
twee borreltjes", is zijn antwoord. „Dan luidt de diagnose
dat je een zware of op zijn minst een zwaardere drinke
bent", zeg ik met een opzettelijk ernstige stem.
Mijn opzet werkt. Met een
glimlach, waarmee hij zijn
reactie van zich betrapt voelen
niet volledig weet te verbergen,
waagt hij bedeesd:Meen je dat?
Dat is toch geen zwaar drinken?
Ik doe het al jaren!"
Ik realiseer me dat ik weer op
een T-splitsing ben aangeland:
de keuze is ofwel een hele of hal
ve maaltijd lang de gezond-
heidheidszedenmeester uit gaan
hangen, in dit geval over de risi
co's van alcohol, of gewoon ge
zellig met hem ouwehoeren en
roddelen over van alles en ieder
een. „Weet je wat", zeg ik, „ik zal
het gewoon voor je in de krant
opschrijven, dan kunnen we het
nou over leukere dingen heb
ben". Vandaar.
Al sinds het midden van de vo
rige eeuw woedt er in ons we
relddeel een heftige strijd over de
rol van alcohol in ons dieet en
naar de effecten van alcohol op
onze gezondheid. Toen, net als
nu, was de mensheid verdeeld in
drie kampen: dat van de ge
heelonthouders, dat van de
'matigen' en dat van de 's men
sen lust is 's mensen leven'-pro-
pagandisten.
Een groot verdediger van de
'drink met mate'-fïlosofie was
een in die tijd beroemde Lon-
dense medicus:* Francis Edmund
Anstie. Hij gaf zijn naam aan wat
in de volgende honderd jaar in
tal van medische encyclopedieën
zou worden aangeduid als
Anstie's limiet. Anstie's limiet
komt neer op een maximale da
gelijkse consumptie van om en
nabij twee glazen bier of (en niet
en!) twee glazen wijn of twee
borrels (gedistilleerd). We heb
ben het dan over de standaard
bier-, wijn- en borrelglazen.
Het opmerkelijke van Anstie's
limiet is dat die werd vastgesteld
lang voordat het wetenschappe
lijke onderzoek naar de gezond
heidsgevolgen van alcohol op
gang kwam, maar vervolgens
door dat onderzoek wel op over
tuigende wijze is bevestigd. Ge
lukkig is wetenschap geen voor
waarde voor wijsheid.
Hoewel er natuurlijk grote ver
schillen bestaan tussen mensen
wat betreft de effecten van alco
hol - onder meer als gevolg van
geslacht, leeftijd, spiermassa, li
chaamsgewicht, gezondheids
toestand, voeding en erfelijke
factoren - is uit een groot aantal
bevolkingsstudies inmiddels dui
delijk dat schadelijke effecten
van alcohol op de gezondheid
duidelijk aantoonbaar zijn bij
een gemiddelde dagelijkse con
sumptie van-drie of meer glazen.
Dat is de reden dat onderzoekers
een dergelijke consumptie
'zwaar' of zwaarder' noemen en
bij een dagelijks gebruik van een
tot twee glazen spreken van
'licht' of'matig'. Met andere
woorden, als u dagelijks drinkt
wat mijn collega drinkt, zo'n vier
tot vijf glazen alcohol, dan bent u
een zware drinker.
Wat zijn de risico's, die u daar
mee loopt? Volgens een re
cent overzicht van een van de in
ternationaal vooraanstaande on
derzoekers op het terrein van al
cohol en gezondheid, de Ameri
kaan Arthur Klatsky, loopt u
daardoor een duidelijk verhoogd
risico op: levercirrose of -vervet
ting, hoge bloeddruk, beroertes,
aandoeningen van de hartspier
en de kransslagaderen, hartrit
me-stoornissen, maag- en al
vleesklieraandoeningen, bepaal
de soorten kanker, dood door
ongeval of zelfdoding, en aan
doeningen van het centrale ze
nuwstelsel. Bij tussen de 15 tot
30% van alle opnames in zieken
huizen speelt alcohol als factor
van de betreffende ziekte of aan
doening een rol!
Een van de meest interessante
gegevens uit Klatsky's overzicht
is mijns inziens het verband tus
sen alcoholconsumptie en hoge
bloeddruk. Uit de beschikbare
bevolkingsstudies hiernaar blijkt
dat dagelijkse alcoholconsump
tie van drie of meer gleizen, los
van leeftijd, geslacht, overge
wicht, roken, koffie- en zoutge
bruik, éen duidelijk bloeddruk-
verhogend effect blijkt te heb
ben. Het directe verband tussen
alcohol en bloeddruk valt af te
leiden uit het feit dat zwaardere
drinkers die hun alcoholgebruik
terugbrengen, in een aantal ge
vallen ook vrij spoedig een dalinj
van hun bloeddruk vertonen, on
geacht bepaalde andere onge
zonde gewoontes die ze hebben.
Een ander interessant gegeven
is het verband tussen zwaar
der alcohol gebruik en hartritme
stoornissen. Mensen die wel
eens een avond of een nacht
flink zijn doorgezakt, en dat zijn
de meesten, kennen het ver
schijnsel dat de volgende dag
hun hart onregelmatiger lijkt te
werken. Dat is ook werkelijk het
geval. Zware drinkers hebben
een veel hoger risico op hartrit
me-stoornissen dan lichte of ma
tige drinkers.
Van belang is verder dat bij die
laatste groep er geen reden is om i
aan te nemen dat er sprake is
van een verhoogd risico op rit
mestoornissen in vergelijking
met de groep geheelonthouders.
Hetzelfde geldt voor hoge bloed
druk. Er zijn zelfs bepaalde aan
wijzingen, overigens duidelijker
voor vrouwen dan voor mannen,
dat matig drinken een enigszins]
bloeddrukverlagend effect kan I
hebben in vergelijking met ge- j
heelonthouding. Er zijn ook goen
de redenen om aan te nemen dat
matig alcoholgebruik het risico
op hart- en vaatziekten vermin
dert in vergelijking met ge-
heelonüiouding, waarbij ik on
middellijk twee aantekeningen
maak. De eerste is, dat ge
heelonthouding op alle punten
veel veiliger is dan zwaar of
zwaarder drinken.
De tweede is, dat het mogelijk
is dat tegenover de voordelen
van matig drinken in vergelijking
met geheelonthouding, zoals wat1
betreft het risico op een hartin
farct, nadelen staan van eventu
eel andere, nog niet goed onder
zochte gevolgen van matig alco
holgebruik, zoals bepaalde soor
ten kanker.
Een derde aantekening, tot
slot, is dat er geen bewijs is voor
de stelling dat de voordelige ef
fecten van matig alcoholgebruik
alleen met behulp van rode wijn 8
te bereiken zijn.
De moraal: alcohol is gif; waar
het op aankomt is de dose
ring. En wat die dosering betreft,
ben ik geneigd om als algemene
regel te stellen - hoewel ik me
.bewust ben van het feit dat een
recept altijd op de maat van het
individu moet zijn en dat som
mige mensen ook bij twee glazen
al zwaar aan hun tax zitten: Two
or more than two, that's the ques-
tion!"
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Het zal erom spannen op de
berg. Het Lourdes van
Zwitserland voor landgenoten
met ademhalingsproblemen in
Davos dreigt ten onder te gaan Nederlands astmacentrum wordt bedreigd met sluiting
in een oerhollandse
belangenstrijd. Achter gesloten
deuren voeren hooggeleerde
heren het centrum naar de
rand van de afgrond. Het
wachten is op het duwtje van
minister Borst. ,,God vergeve
haar, ze weet niet waar ze over
praat", meent de directeur.
In zijn kantoor in het hoofdgebouw
Rossweide met uitzicht op de machti
ge Jakobshorn staat het gezicht van di
recteur Jan Kruit op slecht weer. Achter hem
lachen Beatrix en Claus hem toe. „Een Poolse
landdag, niks anders", meent Kruit. „Het is
onrechtvaardig wat er gebeurt, ik ben er mis
selijk van en het ergste is het voor de patiën
ten. Door de negatieve berichten verkeren ze
in alle staten van opwinding en angst. Het is
bijna misdadig."
In haar kamertje op de jeugdafdeling van
het Nederlands Astmacentrum in Davos
toont de 8-jarige Stephanie Latooy uit Rotter
dam trots haar berenverzameling. Ze is voor
de derde keer opgenomen. Een bol gezichtje
in een paarse trui. De lucht die het medicijn
prednison in haar longen geeft, heeft haar
opgeblazen. Foto's van zes weken eerder ge
ven een schokkend beeld: een kindvrouwtje
met borsten, een buik als een ballon en een
gezichtje waarin de ogen bijna niet meer zijn
terug te vinden. „Mijn bijnaam is muis om
dat ik ga piepen als ik het benauwd heb. In
Nederland lag ik altijd in bed, was ik vaak
ziek en slikte heel veel prednison, hier kan ik
zonder. Hier ga ik skiën en zwemmen."
„Straks ziet ze er weer helemaal normaal
uit en kan ze er in Nederland weer een hele
tijd tegen, en zij is geen uitzondering", meent
coördinator Peter Ouwekerk. Hij heeft zo'n
dertig kinderen op de jeugdafdeling ver weg
van huis. Tevens telt de kliniek nog ruim vijf
tig plaatsen voor volwassenen en worden er
proefprojecten gedraaid met moeders en
heel jonge kinderen.
Lucht
Het besneeuwde Davos ontwaakt onder een
blauwe lucht. De lichtgele balkons van de kli
niek breken de gepleisterde muren. Het enige
Nederlandse ziekenhuis in het buitenland
heeft een riante huisvesting. Honderden
landgenoten die in het winderige vochtige
Nederland naar adem snakken alsof ze door
een dun rietje zuigen, krijgen hier lucht. Ast
ma is een ontsteking van de luchtwegen die
kan ontstaan door de poep van de huisstof
mijt.
Astmalijders worden kortademig en krijgen
het benauwd. Die benauwdheid leidt vaak tot
angst die het nog benauwder maakt. Tien tot
vijftien procent van de Nederlanders heeft
last van dat beestje en lijdt aan een of andere
vorm van astma. De meesten kunnen met
vrij eenvoudige behandeling redelijk over
eind blijven, zwaardere gevallen worden po
liklinisch behandeld door de longarts of
doorverwezen naar een van de vijf astmacen
tra in Nederland. Het moet behoorlijk mis
zijn voor een tijdelijk verblijf in de Zwitserse
kliniek.
De truc van Düvos is de verbanning van de
huisstofmijt. De boosaard overleeft domweg
niet in de droge koude lucht op 1.560 meter.
Trainingspak
De beweging zit er goed in. „Ik wandel hier
zo het dorp rond, terwijl ik üiuis de auto niet
eens haal," zegt patiënt Benningshof. „Thuis
haal ik plastic zakken vol medicamenten,
hier veel minder. In zijn trainingspak steekt
hij niet af bij de overige patiënten. Hier over
heersen schreeuwende kleuren en sport
schoenen. Skies en langlauflatten wachten op
de balkons van Rossweide op de afdaling.
Waar vroeger de TBC-lijders vanonder hun
dekentje op de balkons snakten naar verbete
ring, wordt astma te lijf gegaan met inspan
ning. Op de toverberg die Thomas Mann be
roemd maakte lijkt ogenschijnlijk een gezon
de groep ouderen geboekt te hebben voor
een aantrekkelijk geprijsd busreisje naar de
sneeuw. Gezamenlijk tafelen met iets anders
op het menu dan prednison, 's avonds de
ontspanning voor de televisie in de volledig
rookvrije kliniek. Buiten de poort wordt de
baal shag wel uit de zak gehaald. Veel vol
wassenen kunnen het undanks de benauwd
heid, anti-rookprogramma's en waarschu
wingen niet laten. In Davos liggen alleen de
allerzieksten op bed in het bescheiden zie-
kenboegje met acht bedden.
De kliniek worstelt met een van de grootste
crises uit haar bijna honderdjarige geschie
denis. Vergelijkbaar met 1972. Toen werd
Davos op de valreep gered door buitenstaan
ders. Nu is het de 'boze buitenwereld' die het
geoliede Davos dreigt te verstikken. De afge
lopen jaren is er naar de zin van de minister
op te grote voet geleefd en politiek Den Haag
sluit zich hier gretig bij aan. Directeur Jan
Kruit die sinds 1984 aan het bewind is in
Davos en volgende maand met de VUT gaat,
wilde te veel, zette te veel zijn eigen zin door
en daardoor is het allemaal te luxe, te groot
en onbetaalbaar geworden, zo menen politi
ci, verzekeraars en medici. Bovendien is Kruit
dwars gaan liggen voor een fusie met hef ast
macentrum Heideheuvel in Hilversum en
denken ze het 'boven op die berg altijd beter
te weten'. Er moest maar eens definitief wor
den uitgezocht wat de toverkracht van die
berg anno 1995 nog is. Gezien de stand van
zaken in de medische wetenschap meenden
steeds meer betrokkenen dat het onzin is dat
mensen zover van huis een berg op moeten
om meer lucht te krijger^. Nederland kent
tenslotte vijf goede astma-centra en daar kan
het ook, en veel goedkoper.
Lege handen
Een commissie van 25 hooggeleerde dames
en heren, bijeengebracht door het Centraal
Begeleidings Orgaan (CBO), toog aan het
werk. Waar Davos had gehoopt op steun van
vooral de voor hen zo belangrijke Nederland
se longartsenvereniging Nvalt, de kinderart
sen en het astmafonds, bleven ze met lege
handen zitten. „De eerste keer dat we daar
binnen stapten werden we afgeschoten, ze
vonden dat hooggebergte absolute flauwe
kul," aldus Bert Roldaan, longarts en hoofd
van de medische dienst in de kliniek.
Prof. dr. K. Kerrebijn, kinderarts die na
mens het astmafonds in de commissie zit
„zaagde in twee zinnen het hele Davos door
midden, 'Misschien nog voor tien kinderen
zinvol om naar de bergen te gaan', riep de
hoogleraar en de zorgverzekeraars haalden
de eerste winst binnen. Zijn collega Wouters
met een astmakliniek in Maastricht haakte
daar gelijk op in."
Ook de beoogd voorzitter van de longart
senvereniging (zo'n 250 leden), Prof. dr. C.
van Herwaarden zag geen nut meer voor de
kliniek. „Maar hij is directeur van het astma
centrum Dekkerswald in Groesbeek en dat
centrum staat op springen als er niet meer
bedden bijkomen. Groesbeek wil graag onze
beddenerbij."
En zo gaat het maar door. Roldaan wordt
er moedeloos van. „Van de 25 leden in de
commissie zijn er tien objectief, voor de rest
is het een belangenstrijd. Er is geen inhoude
lijke discussie. Je schaamt je gewoon. Onze
stukken werden niet bestudeerd. Het is een
complot en de voorzitter van de commissie
zit erin. Op deze manier gaat de verzekeraar
de toekomst van Davos bepalen. Nu al wor
den verwijzingen van longartsen vaak tegen
gehouden door verzekeraars. Het interesseert
hen geen zak of de patiënt op straat in elkaar
zakt. Natuurlijk is het apekool dat Davos een
soort Lourdes is waar astma geneest. Bij kin
deren ziet het er vaak uit als Lourdes. maar
het is gewoon verklaarbaar. Astma is niet te
genezen, maar heel veel patiënten gaan ob
jectief vooruit hier, van spectaculair tot een
beetje. En dan kunnen ze er in Nederland
weer een tijd tegen. Dat scheelt in Nederland
ziekenhuisopnames, medicijngebruik en veel
doktersbezoek."
Misselijk
Kruit is woest om de 'drogredenen' uit de la
ge landen. Hij bladert nerveus in een meters
dik dossier, slaat met zijn vuist op tafel en ci
teert uit alle mogelijke verslagen. Hij is aan
het lijntje gehouden door het ministerie van
WVC, ex-staatssecretaris Simons en zijn mi
nister D'Ancona. Allemaal harde toezeggin
gen en beloftes, nooit boter bij de vis. En Hei
deheuvel saboteerde zelf de fusie.
Zelfs de hogelijk gewaardeerde en door de
minister als trouble-shooter aangetrokken
Biesheuvel kwam met zijn rapportage niet
verder dan het advies 'niet te adviseren deze
partijen bij elkaar te brengen'. Wel strafte
Biesheuvel Den Haag af voor de trage gang
van zaken en stelde hij voor niet meer te dis
cussiëren over de voors en tegens voor een
opname in Davos, daar is toch niet uit te ko
men.
Kruit kocht in 1986 een oud hotel naast het
hoofdgebouw, sloopte het en bouwde een
kinderwoongebouw, in '87 moderniseerde hij
het hoofdgebouw, in 1990 werd een nieuwe
medische afdeling opgezet en enkele jaren
later volgde de beruchte aankoop van het ou
de sanatorium aan de overkant van de weg.
Het kostte tientallen miljoenen Zwitserse
franken en de verpleegprijs werd er niet
goedkoper op.
Maar het was allemaal hartstikke nodig
volgens Kruit. Ook de aankoop van het nieu
we gebouw Hugo Richter. „Dit hoofdgebouw
was mudvol. De etensgeuren hingen in de
gangen en de weeïge lucht van de wasserij uit
1940 maakte iedereen misselijk. En dat in
een astmacentrum. Alles was uit grootmoe
ders tijd."
Dat de verbouwingen te luxe zijn uitge
voerd wordt fel bestreden door de directeur.
De peperdure tunnel (1,5 miljoen gulden)
onder de weg door naar het nieuwe gebouw
was nodig, de zoevende lift geen luxe en de
afwerking gewoon volgens de Zwitserse nor
men. Voor minder doen ze het hier niet. „Het
is gewoon functioneel. Alles hier is met ver
schrikkelijk zwoegen van een groot aantal
mensen bij elkaar gebedeld. Met lepeltjes,
postzegels en weet ik veel wat voor rotzooi."
Stephanie Latooy: „Mijn bijnaam is muis omdat ik ga piepen als ik het benauwd heb."
Óp hel terrein en in
van hel Nederlands
geldt een rook verba
omgeving schoon
De hoofdingang van het astmacentrum in Davos dat wordt bedreigd met sluiting.
