'Joegoslavië-Tribunaal
is geen papieren tijger'
■1
ZATERDAG 4 MAART 1995
roepsmatiggaatIJmuidenaar Cees Hindriks
*mr dan een kwart eeuw om met criminaliteit.
\ewel geen diender uit roeping waakte hij in
\n der wet onder meer over de veiligheid van
Jneuzen, Velsen en Kennemerland. Sinds een
jjjaarofwee verricht hij in internationaal
wand politiewerk. Daartoe aangezoch t dooi
de Europese Unie rapporteerde Hindriks als
"hamemer bij de Goldstone-commissie acht
panden lang over de toestand in Zuid-Afrika,
•arna assisteerde hij bij het onderzoek naar
•chten over het optreden van de politie van
ihannesburgEn sinds kort volgt Hindriks
namens de VN het bloedspoor dat in het
"1
voormalige Joegoslavië wordt getrokken,
galloze mensen gedragen zich als beesten en
3f lijkt er alleen maar erger op te worden. Ik
ovrees dat dit niet het laatste Tribunaal is.
—.i.i.i i.u 111 |I|,|
De rapporten die Cees Hindriks
dagelijks onder ogen komen, la
ten zich lezen als één grote aan
klacht tegen fanatici die hun bloeddorst les
sen. Het zijn de kille getuigenissen van col
lectief geëxploiteerde waanzin in een totaal
ontspoorde en gesplitste samenleving, waar
binnen volkerenhaat jaren onderhuids bleef
onder het straffe bewind van eenheidsdenker
Tito. Vooralsnog kijkt de 52-jarige IJmuide
naar, sinds november vorig jaar als senior-in-
uestigator verbonden aan het Joegoslavië-Tri-
bunaal, blijmoedig de wereld in.
„Maar je raakt wel steeds meer teleurge
steld in de mens. Wal er gebeurd is en nog
gebeurt, is in één woord verschrikkelijk. Als je
de verklaringen leest, kun je tot geen andere
conclusie komen dan dat de mens een beest
kan zijn. Macht corrumpeert."
Nu is Cornelis Okko Hindriks („zeg maar
Cees") al jaren gewend met criminaliteit om
te gaaft! !zij het dan niet van de aard waarmee
- hij nu dagelijks te maken heeft. Hij is bepaald
geen diender uit roeping („Ik béri begonnen
in de koopvaardij, maar de KPM werd opge
heven, dus ik moest wat als 24-jarige"), maar
27 jaar politiewerk heeft Hindriks zo zeer ge
pantserd dat hij zich privé in elk geval niet de
gevangene voelt van de misdaad. Hindriks
heeft geleerd afstand te nemen van bepaalde
zaken, hetgeen overigens niet wal zeggen dat
de structurele omgang met misdaad en ge
weld door de jaren heen hem heeft afge
stompt.
„De gebeurtenissen waarmee ik word ge
confronteerd roepen bij mij wel degelijk
emoties op. Zoals het me ook zorgen baart
dat de onderwereld steeds meer in de boven
wereld weet te infiltreren. Niet dat ik er wak
ker van lig, maar het is ook niet zo dat ik alles
vergeten ben, zodra ik hier de deur achter me
dichttrek."
Gepasseerd punt
Officieel is Cees Hindriks nog altijd in dienst
van het korps politie Kennemerland. Maar
voor zijn gevoel past de pet hem niet meer.
Zeker, als het werkelijk moet zal hij straks
plichtsgetrouw de weg terug naar het bureau
aanvaarden. Eerlijk gezegd is Hindriks gees
telijk het point of no return gepasseerd. Na
zijn detacheringen naar respectievelijk de
Goldstone-commissie en het International
Criminal Tribunal for the former Yugoslavia
zou met alle respect Kennemerland in
naam der wet in het rechte spoor houden
een anti-climax zijn. Op het politiebureau
zou hij zich nu minder thuis voelen. „Ik zie
het als een bepaalde fase in m'n werkzame
leven die is afgesloten. Ik ben nog steeds wel
kom in Kennemerland. Maar nu ik met an
dersoortige aspecten van het politiewerk in
aanraking ben gekomen, lijkt teruggaan mij
moeilijk. Al realiseer ik me dat de schoor
steen hoe dan ook moet blijven roken."
Hij ontkent het type-carrièremaker te zijn,
maar menige diender zou het graag met-zijn
loopbaan willen doen. „Onder carrière ma
ken versta ik het continu zoeken naar een
steeds hogere positie. Planmatig opklimmen
in het salarisgebouw, althans daarnaar stre
ven. Als die reorganisatie bij de politie er niet
was gekomen, wie weet dat ik nu nog
korpschef zou zijn geweest. In plaats daarvan
heb ik acht maanden als waarnemer namens
de Goldstone-commissie in Zuid-Afrika geze
ten. En daarna nog eens drie maanden in het
kader van een onderzoek naar de wandaden
van sommige Zuidafrikaanse politiemensen.
Sinds november ben ik senior-investigator,
zeg maar senior-onderzoeker, bij het Joego
slavië-Tribunaal. Het zijn functies die niet
wezenlijk passen in de loopbaanplanning
van een carrièremaker. Dit zijn banen die je
min of meer bij toeval in de schoot geworpen
krijgt."
Vicieuze cirkel
Uitgerekend in de periode dat zijn leidingge-
vende functie als gevolg van reorganisatie
binnen het korps Kennemerland weggesa
neerd dreigde te worden, las Hindriks in het
personeelsblad een artikel dat hem aansprak.
Wat Hindriks las, herkende hij als mogelijk
heid bij uitstek om uit de vicieuze cirkel van
hetzelfde bureau, hetzelfde gebied te stap
pen.
„Na de vrijlating van Mandela is er in Zuid-
Afrika een \redesakkoord opgesteld. Verte
genwoordigers van alle politieke partijen en
maatschappelijke groeperingen hebben daar
hun handtekeningen onder gezet. Overeen
gekomen was onder meer dat er een onder
zoek zou worden ingesteld naar de mate
waarin openbaar geweld werd gepleegd. Ge
Cees Hindriks: „Als je de verklaringen leest, kun je tot geen andere conclusie komen dan dat de mens een beest kan zijn. Macht corrumpeert.
Cees Hindriks speurt namens VN naar oorlogsmisdadigers
let op het daar heersende wantrouwen tus
sen blank en zwart, en ook nog tussen zwart
en zwart, tussen ANC en Inkatha-beweging,
wilde men waarnemers hebben. Daartoe is
de Europese Gemeenschap benaderd. Die
heeft uit vijf verschillende landen politiemen
sen gerecruteerd. Ze werden gebonden aan
termijnen van telkens een half jaar. Nou, ik
was van de Nederlanders de derde en laatste
inde rij."
Natuurlijk, Hindriks beaamt het grif, lokte
het avontuur. Na acht jaar Velsen wilde hij,
begin vijftiger, de gok best wagen. Van de ve
le gegadigden werd Hindriks eruit gepikt.
Waarom? Ook hij moet er nog steeds naar
gissen. „Ik heb de Parlementsverkiezingen
meegemaakt. Ik ben er in oktober 1993 naar
toe gegaan en in juli vorig jaar teruggeko
men.
Wat hem het meest is bijgebleven van zijn
verblijf in Zuid-Afrika, is het liederlijke ge
drag van sommige politie-functionarissen.
Als waarnemer bij de Goldstone-commissie
(genoemd naar de huidige VN-aanklager Ri
chard Goldstone) constateerde hij tot z'n ver
bijstering hoe sommigen de macht in eigen
hand hadden genomen, als het ware een
staat binnen de staat vormden. Uit machts
wellust, uit economische motieven en ter
verdediging van hun bevoorrechte positie.
„Ik herinner me de gruwelijke beelden van
massamoord. De saillante foto van een vre-
deswerkej die werd doodgeschoten, terwijl
hij aan het bemiddelen was. En die dan ver
volgens onder een vredesvlag werd afgelegd.
Voor sommige politiemensen, voor sommige
groepen en afdelingen, was de Goldstone-
commissie natuurlijk heel bedreigend. Aan
de andere kant ben ik ook politiemensen in
Zuid-Afrika tegengekomen die hun werk op
een uitstekende wijze verrichtten of althans
trachtten te verrichten. We moeten vooral
niet het beeld schetsen dat alles corrupt is.
Wel dat er in hoge mate sprake was van cor
ruptie binnen de Zuidafrikaanse politie. Er
waren groepen politiemensen die zich daar
voor schaamden. Die voelden zich in hun be
roepseer aangetast, omdat collega's tijdens
verhoren verdachten sloegen of elektrische
schokken toedienden om ze tot bekentenis
sen te dwingen."
Martelpraktijken
Onlangs vernam Hindriks dat het klachten
onderzoeksteam in de 'Vaaldriehoek', waar
aan hij drie maanden was toegevoegd, in
middels 120 klachten tegen criminele gezags
dragers heeft onderzocht. Meer dan de helft
van de onderzoeken naar martelpraktijken is
intussen afgerond. De onderzoeksbevindin
gen zijn zonder uitzondering belastend voor
de betrokkenen. „De attorney-general de
procureur-generaal, kan tot vervolging over
gaan. Er is nog meer bereikt. Tot voor kort
nam de politie geen klager serieus als het
ging om een aanklacht tegen martelpraktij
ken, zeker niet als die werd ingediend door
een zwarte. Vooruitlopend op de instelling
van een onafhankelijke klachtencommissie is
er inmiddels een police reporting officer aan
gesteld, onder wiens leiding klachten worden
onderzocht."
Hij 'treint' sinds november elke werkdag
naar Den Haag, alwaar het International Cri
minal Tribunal for the former Yugoslavia is
gevestigd. Als senior-investigator behoort
Hindriks tot een internationaal gezelschap
van rond 180 VN-medewerkers die het Joego-
slavië-Tribunaal reliëf proberen te geven.
Daartoe geëntameerd door secretaris-gene
raal Boutros Boutros-Ghali besloot de Veilig
heidsraad in 1993 tot de oprichting van de
rechtbank, die in mei vorig jaar werd beze
geld. Volgens de unaniem aangenomen reso
lutie heeft het Tribunaal tot taak personen te
berechten die verdacht worden van 'ernstige
schendingen van het internationaal oorlogs
recht en de rechten van de mens op het
grondgebied van ex-Joegoslavië, te rekenen
vanaf 1 januari 1991'.
Het gaat daarbij om schendingen van Ge-
neefse conventies van 1949 en misdaden
zoals moord, verkrachtingen, marteling en
etnisch zuiveren. Krachtens het principe van
persoonlijke verantwoordelijkheid kan geen
beklaagde zich beroepen op bevelen van bo
venaf. De oprichting van het Hof valt onder
hoofdstuk VII van het VN-handvest, waar
door het besluit voor alle lidstaten bindend
zijn. De VN gaven het Joegoslavië-Tribunaal
een status, gelijkwaardig aan de Tribunalen
van Neurenberg en Tokyo.
So far, só good. Er is echter een markant ver
schil met vijftig jaar geleden: de geallieerden
konden indertijd in het verslagen Duitsland,
Oostenrijk en Japan in alle vrijheid hun be
wijslast vergaren tegen oorlogsmisdadigers.
De onderzoeksteams van VN-aanklager Ri
chard Goldstone ontberen die macht daar
toe. Legio figuren, aan wier handen bloed
kleeft, lopen vrijelijk rond. Het Tribunaal mag
dan ingekwartierd zijn in het Aegon-gebouw,
moralsnog betekent dat geenszins de be
rechting van alle 'Joegoslavische' criminelen
verzekerd is. Hindriks, voorlopig voor een
jaar uitgeleend aan de Verenigde Naties, acht
zich niet de aangewezen persoon het beleid
van het Tribunaal toe te lichten. Hij citeert
VN-aanklager Goldstone: „Die heeft onlangs
verklaard dat het onderzoek deels is gericht
op uitvoerend niveau en deels op de top. De
leiders."
Dan ligt het voor de hand te denken aan ty
pes als Milosevic en Karadzic.
Hindriks enigszins terughoudend: „Dat zijn
namen die buiten het Tribunaal veelvuldig
vallen. Maar daar ga ik verder niet op in."
Het Tribunaal is onderworpen aan de be
perking van het VN-statuut, waarin is vastge
legd dat verdachten niet bij verstek mogen
worden veroordeeld. „Dat is een probleem,
ja. De aangeklaagde moet hier in Den Haag
voor het Hof, voor het Tribunaal verschijnen,
wil het ooit tot een veroordeling komen. Een
aantal landen heeft een uitleveringsverdrag
gesloten met de VN, althans afspraken ge
maakt over uitlevering van verdachten. Maar
er zijn ook landen die zich niet, of nog niet
hebben gebonden.
Klein-Joegoslavië, om maar wat te noemen.
„Inderdaad. En de vraag is of het er ooit van
komt dat Belgrado een uitleveringsverdrag
ondertekent."
Degenen die het daar nu voor het zeggen
hebben, zullen [vel gek zijn. Door 'heel' de we
reld worden ze aangemerkt als de hoofdver
dachten.
„Het Joegoslavië-Tribunaal heeft de facto
nog geen macht in het voormalige Joegosla
vië. Maar wie weet dat over een paar jaar de
personen die nu onaantastbaar lijken dan
„De rapporten lezen is al een gruwel, laat staan dat je met de
slachtoffers persoonlijk in contact komt. Dan krijgt de ellende een
gezicht." FOTO'S ARCHIEF
wel te pakken zijn. Bijvoorbeeld na verkiezin
gen of na een eventuele machtsomwente-
ling."
Spreekt hier nu de idealist Hindriks?
„Nou, je kunt niet zonder idealisme door het
leven. Anders is de koek wel heel snel op. Al
zie ik me zelf wel als een realist."
Bij het Joegoslavië-Tribunaal zijn sinds de
installatie 22 aanklachten gedeponeerd. Het
gaat zonder uitzondering om oorlogsmisda
digers, behorend tot de uitvoerende macht.
Kampcommandanten, bewakers. Zoals Hin
driks ze omschrijft: „Zij die zich daadwerke
lijk hebben schuldig gemaakt aan moord,
aan verkrachting, aan terreur."
Met alle respect kan het Joegoslavië-Tribu
naal, gezien de beperkte bewegingsvrijheid die
het nu ten dienste staat, niet anders worden
aangeduid dan als een rechtsprekende instan
tie zonder veel rechterlijke macht. Een papie
ren tijger.
„Nou, nou... Maar je kunt de zaak ook vervol-
gingsklaar maken en dan wachten tot de be
trokkene in een ander land verschijnt. Of als
te zijner tijd met Joegoslavische staten wèl
verdragen worden afgesloten. Dit zijn na
tuurlijk misdrijven waar geen verjaring op
staan. Ik zie het Tribunaal niet als een papie
ren tijger, hoor. Beredeneer het maar eens
vanuit omgekeerde uitgangspositie. Onder
welke druk moet iemand niet leven, voortdu
rend in de wetenschap verkerend dat een in
stantie klaar staat om tot arrestatie over te
gaan?"
Ongrijpbaar
Voor zover Hindriks heeft kunnen nagaan,
voelt geen van zijn collega's zich gefrustreerd
door het gegeven dat de hoofdverdachten in
de huidige situatie ongrijpbaar zijn. „Je ver
zamelt bewijzen, je onderzoekt, je geeft
slachtoffers toch het signaal dat de interna
tionale gemeenschap het niet pikt wat daar
gebeurt."
Eigenlijk, zegt Hindriks, is het politiewerk
wat hij doet. Met dien verstande dat hij zich
begeeft op een vakgebied, dat buiten de
competentie van een gewone politieman
valt. Hindriks en z'n collega's ondervroegen
diverse uitgeweken Joegoslaven. Wat zij on
afhankelijk van elkaar te vertellen hadden, le
verde intrieste rapportages op van geweld in
z'n excessiefste vorm. „Er is geen rangorde
aan te geven. Of het nu gaat om moedwillig
doodschieten, verkrachten, massamoorden
plegen, iemand al martelend langzaam om
zeep helpen, voor mij is het allemaal even
gruwelijk. Dat het niet zelden op bestiale wij
ze gebeurt, maakt het des te cynischer. De
aanklachten lezen is al een gruwel, laat staan
dat je met de slachtoffers persoonlijk in con
tact komt. Dan krijgule ellende een gezicht."