Is Van der Plas ook van die partij?'
Een bewijs van onze deelneming, onze liefde en onze zorg
Referendum
Fusiebespreking?
't Bleek gewoon
gebakken lucht
TERDAG 4 MAART 1995
13
CHEF HENNY VAN ECMOND, 071 -356414, PLV -CHEF HANS KOENEKOOP. 071 -356429
ids referendum is vooral een PvdA-aangelegenheid
.WIM KOEVOET
is geen lekker verhaal waarmee
een politicus volle zalen trekt.
De tegenstanders - de Stich
ting tot Behoud van het Konink
lijk Militair Invalidenhuis, SP,
CD, WD en Leiden Weer Gezel
lig/De Groenen gaan evenmin
in op de referendumvraag. Zij
proberen aan te tonen dat de
deal met Van der Plas 'stiekem
in achterafkamertjes' tot stand
is gekomen, dat de gemeente
raad daar nooit een stokje voor
heeft gestoken en dat bomen en
een deel van het Invalidenhuis
worden opgeofferd aan dure
koopflats waarvoor ook niet-
Leidenaars in aanmerking ko-
Dat de deal niet deugt, heeft
de stichting niet hard kunnen
maken. De discussie hierover is
de welles-nietes-status nimmer
ontstegen. De stichting noemt
het een tekortkoming van
raadsleden dat ze de zaak niet
of onvoldoende hebben onder
zocht. Ook met dat verwijt over
tuigt ze niet. Als de stichting
werkelijk redenen heeft om aan
te nemen dat de zaak stinkt,
had ze andere paden moeten
uren en de kloof dichten
en burgers en gemeentepo-
k, de politieke partijen zeg-
dat ze het belangrijke the-
s vinden maar ze hebben
daar in de aanloop naar het
ïende, unieke referendum
vvelijks naar gedragen.
:n verklaring voor al die te-
ïoudendheid is dat het
\vplan - 28 appartementen
wee woonblokken plus een
ergrondse parkeergarage,
rvoor een deel van het Inva-
nhuis tegen de grond moet,
1 ïals een tiental bomen - bij
één politieke partij groot
ïousiasme teweegbrengt. De
rstanders, die in de gemeen-
ad in de meerderheid zijn,
ïen niet veel verder dan de
stelling dat de deal die aan
ten grondslag ligt,
en dat er dus geen on-
"komelijke bezwaren kun-
zijn. Dat zou ook gelden
de doorlopen
praak) procedures;
en ander argument dat
rstanders h^mërM"1 ¥s' "'Bat
ject-ontwikkelaar Van der
aan wie alle benodigde
junningen zijn verleend, een
idevergoeding van 2.5 mil-
i krijgt, op kosten van de
gers, als hij niet mag bou-
Van der Plas moet dus
ral bouwen opdat de ge-
:nte dan geen schade onder-
It.
oorstanders in de gemeente-
el (PvdA, Groen Links, de
este D66'ers en CDA) beve-
het bouwplan dan ook niet
als een verrijking voor de
Het is op zijn best 'onver-
delijk', 'het nakomen van af-
iken met de project-ontwik -
lar' en 'mooi meegenomen
r de woningzoekenden'. Dat
Voor of tegen
Het kost mij meestal niet zo heel veel moeite om een me
ning te formuleren. In het geval van het referendum over
het Koninklijk Militair Invalidenhuis evenwel valt het bepa-
lerrvan mijn standpunt mij om meer redenen zwaar. Ik
word er niet echt vrolijk van.
De uitgebreide ai
onder het volk m
antwoordelijkhei
huurd bureau - v
ge letterbrij die,
artikelen, debatti
waarschijnlijk mi
steeds meer van
Ik heb er begrip
raadpleging fout'
ten wennen. Wal
meente en de mc
is dat zij belijden
maar dat ze hela
handelen.
Als inwoner van
houd of sloop va
lijke rol van de g<
stemmingsplan s
het achterterrein
Maar het is dus e
doorslag geeft.
Indien de meerd
van de Leidenaai
stemt, dan verwE
van de gemeente
schadeclaim van
wer niet op de be
wordt afgewente
dreigt, moet er o
lijk weer een refe
komen, waarin L
die kostenpost w
Die volksstemmi
geheid door de b
gewonnen. En d;
ik toch weer vrol
De bewoners van het Koninklijk Militair Invalidenhuis anno 1918.
FOTO NICO V.D. HORST
referendum waarvoor bur-
het initiatief hebben geno-
Leiden heeft de Neder-
primeur. Het is twijfel-
of de Sleutelstad daar
js op kan zijn en of ze er een
J-beeldfunctie mee kan ver-
én. Sinds de Stichting tot
loud van het Koninklijk Mili-
I Invalidenhuis haar actie
- dat was in au-
van vorig jaar - is de dis-
zelden over het eigenlijke
rendumonderwerp gegaan:
te kunnen bouwen in de
het Invalidenhuis, die-
de eetzaal en de serre te
iden gesloopt. Bent u voor of
|n het bouwplan?
p Leiden Weer Gezellig/De
enen na, hebben de polilie-
lartijen in Leiden deze kwes-
sinds de referendumaan-
[g links laten liggen. Ze heb-
nog geen verkiezingsaffi-
of spreekbeurt voor over ge-
WD, PvdA, CDA, D66,
en Links, SP en CD hebben
niet de moeite waard ge-
den om de kiezers ervan te
tuigen dat ze op 8 maart
vakje 'voor' of 'tegen' rood
:ten kleuren. Vernieuwend
EIM AAP RIETVELD
t was een van de laatste wer-
i van de invloedrijke archi-
t Christiaan Bernard Post-
nus Meyjes. En het is het
ge gebouw in Nederland dat
ciaal werd gebouwd voor de
rang van invalide oud-mili-
en. Daarmee heeft het Ko-
klijk Militair Invalidenhuis
de Hoge Rijndijk in Leiden
;ens zijn beschermelingen
zelfde belang als het Hotel
Invalides in Parijs en het
Chelsea Hospital in Londen.
Zowel de architectuur als de
geschiedenis zouden een plaats
op de monumentenlijst van het
rijk rechtvaardigen, menen zij.
Maar die status is tot dusver al
leen verleend aan het 265 jaar
oude smeedijzeren toegangs
hek. Een hek dat afkomstig is
van de voormalige buitenplaats
Rhijnstroom in Zoeterwoude.
De rest van het gebouw staat
slechts op de gemeentelijke
monumentenlijst.
Het invalidenhuis werd ge
sticht door het Fonds 1815, een
bewandelen dan een referen
dum aanvragen.
De discussie over de vraag die
de kiezers op 8 maart krijgen
voorgelegd, is dus nog geen
moment 'de discussie in de
stad' geweest. Dat kan de stich
ting zich overigens ook zelf aan
trekken. Zij heeft enkele kansen
laten lopen om van de te be
bouwen tuin van het Invaliden
huis het symbool te maken van
de laatste restanten Leids groen.
Met de slogan 'nu gebeurt het
in onze straat, straks misschien
in de uwe' was het bouwbeleid
in het algemeen ter discussie
komen te staan. De betrokken
heid van Leidenaars uit andere
delen van de stad zou er door
zijn toegenomen.
Zo stil als het nog altijd is
rondom de referendumvraag,
zo veel drukte is er geweest over
bijzaken. Over de onafhankelij
ke redactiecommissie bij voor
beeld, die de referendumvraag
heeft geformuleerd. In die com
missie zaten onder anderen
prof. mr. Gilhuis, hoogleraar
staats- en bestuursrecht en mr.
D. Bruil, universitair docent
instelling die aan de vooravond
van de slag bij Waterloo op de
wassende golven van chauvi
nisme ontstond. Het fonds,
voluit Fonds ter aanmoediging
en ondersteuning van den ge-
wapenden dienst in Nederland,
werd opgericht om de soldaten
die onder koning Willem I ten
strijde trokken tegen Napoleon
een hart onder de riem te ste
ken. „Een bewijs van onze
deelneming, van onze liefde,
van onze zorg", schreef Leo
pold Graaf van Limburg Sti-
rum, de eerste president van
het fonds, op 15 april 1815 in
een pamflet tot de 'brave ver
dedigers van het Vaderland'.
De soldaten worden in het
pamflet aangesproken als strij
ders voor 'de heilige zaak der
menschheid'. „Die genen on
der ons, welke in uwe gevaren
niet persoonlijk kunnen delen
bieden u hunne hulp aan, wan
neer gij door eervolle wonden
hulp zoudt kunnen behoeven;
voor uwe Ouders, voor uwe
Weduwen, voor uwe kinderen
willen zij liefderijk zorgen wan
neer gij den dood voor't Vader
land gestorven zult zijn."
Van de 20.000 Nederlanders
die bij Waterloo vochten kwa
men er 4.147 niet terug.
Van deelneming, liefde en
zorg was bij de gemeente Lei
den, toen die in november
1816 het voormalig armenhuis
aan de Middelweg schonk aan
het Fonds 1815, weinig sprake.
Het ging burgemeester en wet
houders er vooral om de kwij
nende Leidse economie een
oppeppertje te geven. De ge
meente sprak de verwachting
uit, dat „het bestuur van het
Invalidenhuis de Ingezetenen
staats- en bestuursrecht. Dat zij
de monumentale bomen, de
schadeclaim en het feit dat het
Invalidenhuis een gemeentelijk
monument is onvermeld heb
ben gelaten in de referendum
vraag, wekte alom grote verba
zing.
Om deze aspecten toch onder
de aandacht van de kiezer te
brengen, openden het college
van burgemeester en wethou
ders maar ook de stichting een
publicitair offensief waarbij
flink met modder werd gesme
ten. Woordvoerder C. Waal van
de stichting ging daarin het
verst. Hij vergeleek de gemeen
telijke campagne zelfs met 'ver
kiezingstrucs van Nixon'. Het
hoofdthema werd zodoende
meer naar de achtergrond ver
drongen.
Woensdag is het stembusdag.
De hoop is dat het laten samen
vallen van het referendum en
de verkiezingen voor de Provin
ciale Staten tot een hoger op
komstpercentage leidt. Maar
veel aanwijzingen dat Leiden in
de ban is van zijn eigen referen
dum zijn er niet. De landelijke
dezer Stad eventueel zal be
gunstigen met alle leverantiën
zoo van kledingstukken als an-
dersints, welke deszelfs bewo
ners benodigd hebben; opdat
het zelve zoo veel mogelijk
voor de burgerij dezer Stad in
zonderheid voor de Fabrykan-
ten, Trafykanten en Leveran
ciers voordelig zij."
Het tehuis aan de Middelweg
verkeerde in niet al te beste
staat. 'Hol en togtig', heette het
in een inspectierapport, meer
een strafplaats dan een verblijf
om de laatste dagen van brave
krijgslieden te veraangenamen.
De bewoners deelden één bad
zonder deugdelijke afvoer en
'de liefdadigheid werd er door
Nederlandsche zuinigheid be
stuurd'. Maar slecht hadden de
invalide soldaten het niet. Er
kwam ten minste twee keer per
dag warm eten op tafel en op
de gedenkdag van de slag bij
Waterloo en de verjaardag van
de koning kregen ze een uitke
ring van vijftig cent. Kritiek was
er wel van de buitenwacht. Cri
tici noemden het invalidenhuis
'een paleis voor drankzieke le-
diggangers'.
Bronbeek
Dat er in 1913 een nieuw inva
lidenhuis werd gebouwd aan
de Hoge Rijndijk mag een klein
wonder heten. Keer op keer
werd in het hoofdbestuur van
het Fonds 1815 gesproken over
het beëindigen van de opvang.
Maar opname van de militai
ren in het in 1862 door koning
Willem III ter beschikking ge
stelde landgoed Bronbeek
bleek onmogelijk. En ook het
plan om de invaliden te laten
opnemen in gezinnen stuitte
pers verkeert in grotere staat
van opwinding dan de 90.000
Leidse kiezers, van wie er mini
maal 28.957 een geldige stem
moeten uitbrengen.
De Leidse stemgerechtigde
kiezers voelen zich (nog) niet
geroepen zich te mengen in de
Hoekse en Kabeljauwse twisten
bij de Leidse PvdA. Want hoe
wel het Leidse referendum de
geschiedenis zal ingaan als het
eerste waarvoor burgers het ini
tiatief hebben genomen, is het
toch vooral een PvdA-aangele-
genheid. Alle hoofdrollen zijn
vervuld door leden van die par
tij. Ga maar na.
Waal was PvdA-wethouder
van Leiden in de jaren tachtig
en is de afgelopen periode de
belangrijkste woordvoerder van
de stichting geweest. De vele
kritiek die hij heeft uitgeoefend
was vooral van toepassing op
zijn partijgenoten in het (vori
ge) gemeentebestuur. De refe
rendumaanvraag is op zijn aan
dringen ingediend. Waal staat
in deze kwestie lijnrecht tegen
over de huidige wethouder
ruimtelijke ordening, PvdA'er
op teveel weerstand. En ten
slotte ging het bestuur in op
het aanbod van de gemeente
Leiden, die een stuk grond aan
de Hoge Rijndijk gratis ter be
schikking stelde.
Architect Posthumus Meyjes,
bekend van onder meer het
spoorwegstation in Delft, kreeg
van het rijk de opdracht het in
validenhuis te ontwerpen. Hij
voorzag het ontwerp van tal
van zaken die naar het 'militai
re' gebruik verwezen. Boven de
ingang bracht hij een beeld
houwwerk aan in de vorm van
een buste in een Romeins har
nas en het balkon aan de kant
van de Rijndijk zette Meyjes op
Dorische zuilen. Zuilen die hij,
net als het klokketorentje bo
ven de ingang, min of meer ko
pieerde van de Zijlpoort.
Flet hele gebouw kostte niet
meer dan 137.586,28 gulden en
aan de inrichting werd 5300
gulden besteed. Dankzij een
gift van koningin-moeder Em
ma, die in 1903 al eens een on
verwacht bezoek bracht aan
het tehuis in Leiden, konden
een biljart, spelen, leunstoelen,
een rolwagen en rieten stoelen
voor de veranda worden ge
kocht. Op 14 oktober 1913
werd het nieuwe Invalidenhuis,
waar plaats was voor honderd
invaliden, op 'eenvoudige doch
feestelijke wijze' geopend. Vier
jaar later, op 15 april 1917,
kreeg het Invalidenhuis ter ge
legenheid van het 100-jarig be
staan, van koningin Wilhelmi-
na het predikaat Koninklijk.
In het nieuwe huis woonden
de militairen veel gerieflijker
dan in het tochtige gebouw aan
de Middelweg. Maar hun aan
tal daalde vooral na 1920 in
Tjeerd van Rij, die de finale van
de slag om de bomen, serre en
eetzaal overigens wegens ziekte
moet missen. Hij wordt tijdelijk
vervangen door Ron Hillebrand:
ook PvdA'er.
De deal in 1989 met project
ontwikkelaar Van der Plas, die
heeft geleid tot het bouwplan, is
gesloten met twee voormalige
wethouders, beiden afkomstig
van de PvdA, te weten Marietje
van der Molen en Dick Tesse-
laar.
Jan Pieter Lingen, secretaris
van de stichting, gaat morgen
voor de lokale televisie in de
clinch met Hillebrand. Lingen is
lid van de PvdA. Lingen en Hil
lebrand zijn ook degenen die op
de gemeentelijke informatiepa
gina's in de huis-aan-huis-bla-
den hun voors en tegens uiteen
zetten.
Gehoord van een bezoeker,
dinsdagavond, na afloop van
het referendumdebat tussen
Lingen en Hillebrand: „Zou
bouwer Van der Plas soms ook
van de PvdA zijn?"
snel tempo, ondanks verrui
ming van de toelatingscriteria.
In 1920 werden er nog 65 oud
militairen verzorgd en ver
pleegd aan de Hoge Rijndijk. In
1930 was dat aantal geslonken
tot 38. En daarvan waren er
nog maar drie invalide. „Het
type militaire avonturier zon
der vaste familiebanden dat bij
het einde van zijn laatste
dienstverband kind nog kraai
op de wereld had en zich geen
ander leven dan het kazernele
ven kon voorstellen, begon te
verdwijnen", schrijft kapitein
luitenant ter zee Ph.M. Bos-
scher in het jubileumboek van
het Fonds 1815.
Toch verzette de gepensio
neerde vice-admiraal A.F.
Gooszen zich in 1935 fel tegen
het besluit om het invaliden-
hüis in Leiden te sluiten en de
28 overgebleven gasten te ver
huizen naar Bronbeek. Met het
oog op de 'internationale toe
standen' acht hij opheffing on
gewenst. En, zei hij: „Bronbeek
zet maar eenmaal' zijn deuren
open voor de oud-gedienden
van het Nederlandse leger. Na
de opheffing van Leiden zou
den oud-gedienden niet meer
in een militair invalidenhuis
kunnen worden geplaatst."
Zijn verzet is vruchteloos. Het
huis werd op 15 augustus 1935
gesloten, in 1937 verhuurd en
in 1951 verkocht.
Hoofdgebouw
In 1989 koopt de Katwijkse
bouwer De Lange en Van der
Plas het monumentale pand
van keukengroothandel Ico
Athibu. De aannemer restau
reert op verzoek van de ge
meente het hoofdgebouw. Om
,/.C KFclIll IlLCll tL
tijd gesteund. Het was een te
zo belangrijk gevonden mog
ging werkt; of het werkelijk z
aangedragen onderwerp ter
te leggen. Dat is strikt formei
gedoe er omheen - gelukt.
Over de toekomst van het ac
huis zelf heb ik geen uitgesp
hoefte om het bouwplan op
voor- en nadelen heel precie
meer. Er zijn te veel dingen
vloed.
Het referendum is wat mij bi
Leiden is de eerste gemeente
wordt gehouden op initiatiel
re plaatsen was het steeds d(
nam. Politiek Leiden liet die
kennelijk in de veronderstell
lopen. De gemeente was eigi
tallen vrijwilligers laten ploe
gen (4500!) bij elkaar te krijgi
Ook om andere reden haalt I
schiedenisboeken. Dat is vai
gebrekkige informatie en de
meente naar buiten is gebra
lakkerij en opmerkelijk gesti
id van de ge
ras niet te p
gevoegd bij
en, en radio
enigeen zijr
hetzelfde,
raor dat er i
en zijn gem
t ik burgemi
eerderheid
i dat een ref
as de mentc
Leiderdorp
n het Invalii
emeente zo
stemmen, v\
i van het Inv
-s tegen
icht ik
dat een
de bou-
?volking
ld. Als dat
.eidenaars
'eigeren.
aar word
ijk van.
dat hij daar volgens de ge
meente geld op moet toeleggen
mag hij in ruil daarvoor twee
flats - vier en vijf lagen hoog -
bouwen achter het hoofdge
bouw. Daar moet de Katwijkse
aannemer zijn winst vandaan
halen.
Tegen de plannen bestaat
van meet af aan verzet. Zowel
uit de buurt als van instellingen
die zich bekommeren om ar
chitectuur, historie en groen.
Want voor de plannen van De
Lange en Van der Plas moeten
serre en eetzaal worden afge
broken en tal van bomen wor
den gekapt.
Eeetzaal en serre zijn door
het gebruik als opslagruimte en
de jarenlange leegstand danig
verpauperd. Maar over de
deugdelijkheid van de gebou
wen kan volgens kenners geen
twijfel bestaan. Posthumus
Meyjes werd na zijri dood in
1922 in het Bouwkundig Week
blad bechreven als „een man
die zijn vak door en door ver
stond en als zodanig dan ook
superieur werk leverde."
Serre en eetzaal vormden in
de ogen van de architect een
logische overgang naar de tuin.
En volgens het Cuypersgenoot-
schap - een vereniging die ge
noemd is naar Meyjes tijdge
noot en collega Jos Cuypers en
zich inzet voor het behoud van
negentiende- en vroeg twintig-
ste-eeuwse architectuur en toe
gepaste kunst - houdt het ge
bouw alleen zijn waarde als
eetzaal en serre en de tuin met
zijn monumentale bomen ge
handhaafd blijven. „Pas dan is
sprake van een verantwoord
doorgeven van dit waardevolle
erfgoed aan het nageslacht."
t of de door de Leidse politiek
lijkheid voor een volksraadple-
u lukken een door burgers
temming aan Leidenaars voor
I gesproken - dus los van al het
terterrein van het Invaliden-
aken mening. Ik heb de be-
e keper te beschouwen, de
te wegen. Dat lukt mij niet
;beurd die mij hebben beïn-
treft om meer redenen uniek,
waar een volksraadpleging
ran de bevolking zelf. In ande
gemeente die het voortouw
ieker aan zich voorbij gaan,
ng dat het zo'n vaart niet zou
alijk gewoon lui en heeft tien-
;ren om genoeg handtekenin-
ri voor het referendum,
et Leids referendum de ge-
<vege de ronduit eenzijdige en
nanier waarop die door de ge
fit. Er was sprake van volksver-
ïtel.
npagne die het referendum
:en - overigens niet onder ver-
rieente maar van een inge-
uimen. Het was een wanstalti-
lle folders, pamfletten, krante
en televisieuitzendingen,
neus uitkomt. Meer, meer,
i de aanloop tot deze volks-
akt. Alle nieuwe dingen moe-
ïster en wethouders, de ge
in de politieke partijen verwijt,
rendum een goed middel is,
iteit niet hebben om er naar te
nag ik niet stemmen over be
enhuis. Vanwege de verwerpe-
ik als Leidenaar tegen het be-
iardoor gebouwen en groen op
lidenhuis behouden blijven.
:el argument dat voor mij de
HENK VAN DER POST
ADJUNCT HOOFDREDACTEUR
Bijna 30.000
stemmen nodig
voor geldig
referendum
LEIDEN HENNY VAN EGMOND
Pas als 28.957 Leidenaars een
stem uitbrengen is het referen
dum geldig. In principe moet
dat aantal (de helft van de
stemmen die werden uitge
bracht bij de vorige gemeente
raadsverkiezingen) te halen
zijn. Bij het vorige referendum
over de sluittingslijden van de
Leidse horeca werden 38.634
geldige stemmen uitgebracht.
Bij 88.150 Leidenaars is de afge
lopen tijd een oproepkaart in
de bus gevallen. In een enqüete
van het bureau Interview dat
deze week werd gehouden, zegt
59 procent van de Nederlan
ders te gaan stemmen. Dat zou
betekenen dat zo'n 50.000 Lei
denaars naar de stembus gaan.
Wordt deze opkomst gehaald
dan is die veel hoger dan bij de
vorige statenverkiezingen. Toen
maakte iets meer dan 50 pro
cent van de mensen de gang
naar het stemlokaal.
Bij het vorige referendum in
1991, eveneens tijdens de sta
tenverkiezingen, weigerden
duizend Leidenaars het formu
lier voor het referendum in te
vullen. Van de 43.000 ingelever
de biljetten bleken er 4.400 on
geldig of blanco, zodat er in to
taal iets meer dan 37.000 Leide
naars zich uitspraken over vrij
ere sluitingstijden voor de ca
fés. Het aantal voor- en tegen
stemmers ontliep elkaar niet
veel. Een kleinere meerderheid
keerde zich tegen de vrijere
sluitingstijden.
Tijdens het eerste verkennende overleg zag het er allemaal
J heel positief uit. Met een snelle deal zou onze noodzakelijke groei
gerealiseerd kunnen worden.
-[ Ondanks de euforie van het moment schakelden wij Teekens
lAdvokaten in. Voor advies en het sluitend laten formuleren van het
javernamecontract. Daar is het niet meer van gekomen. De specialist
I in het vennootschapsrecht heeft ons voor een miskoop behoed.
TEEKENS ADVOKATEN
Zeker in zaken
j Lawspan International, een associatie van advokaten in de EU
Leiderdorp Karolusgulden 32-38, postbus 118, 2350 AC,
tel. 071 -41 30 21, fax 071 -41 06 84
Leiden Haagse Schouwweg 8E, 2332 KG,
tel 071 - 32 27 38, fax 071 - 32 14 21
