Fokker is twee jaar te laat
Meer gastarbeiders zorgen voor méér welvaart
Feiten &Meningen
Zal Luis Roldan
schieten
of klikken?
WOENSDAG 1 MAART 1995
Volksvijand nummer één. De meeste ge
zochte man van Spanje. De vroegere chef
van de Guardia Civil, Luis Roldan, is te
recht. De Spaanse politie arresteerde hem
maandagavond in Zuidoost-Azië. Daarmee
komt een voorlopig einde aan een politieke
soap opera die Spanje tien maanden lang in
de ban hield.
„Goed nieuws voor iedereen", reageerde
regeringswoordvoerder Miguel Gil op de
aanhouding van Roldan. Maar of de arres
tatie van de voormalige hoogste politiebe
ambte ook een opstekertje is voor de soci
aaldemocratische minderheidsregering van
Felipe Gonzalez, moet nog blijken. Ener
zijds hebben politie en regering zich met de
opsporing van Roldan wat gerevancheerd,
maar diens arrestatie kan ook het begin zijn
van nog meer politieke onrust, nog meer
onthullingen, nog meer fraudezaken.
Roldan kan de regering, die toch al door
tal van schandalen wordt geteisterd, theore
tisch de genadeklap geven. Als hij tenminis-
te woord houdt. Kort na zijn verdwijning, 29
april vorig jaar, zei hij in een interview met
de liberale Madrileense krant El Mundo
„Als ik voor de rechter kom, heb ik twee
mogelijkheden. Of ik schiet mezelf een ko
gel door het hoofd of ik sleep tal van politici
in mijn val mee en vertel de hele waarheid".
De linkse oppositieleider Julio Anquita, die
premier Gonzalez al ziet vallen, reageerde
deze week verheugd op Roldans arrestatie:
„We hebben een sleutelfiguur te pakken die
veel kan onthullen".
Roldan zal zich voor heel wat zaken moe
ten verantwoorden. Justitie beschuldigt
hem ervan enorme hoeveelheden smeer
geld te hebben opgestreken van bedrijven.
In ruil daarvoor mochten die aannemers
politiekazernes herbouwen die waren ver
nield door aanslagen van de Baskische af
scheidingsbeweging ETA. Hij zal moeten
uitleggen hoe hij in korte tijd een enorm
vermogen aan onroerend goed kon opbou
wen. Roldans naam valt bovendien in ver
band met illegale wapenhandel.
Daarnaast zou hij op grote schaal de be
lastingen hebben getild en zichzelf geld
hebben toegeëigend uit geheime regerings
fondsen. Uit datzelfde potje zijn vermoede
lijk ook de moorden op zo'n 25 ETA-leden
gefinancierd, gepleegd door illegale politie-
eenheden (GAL), mogelijk zelfs in opdracht
van of met medeweten van de Spaanse re
gering. Onderzoeksrechter Baltasar Garzon
stelt momenteel een onderzoek in naar de
ze kwestie. Het zou vreemd zijn als Roldan
niets opmerkelijks over de GAL-affaire zou
kunnen zeggen. Onder zijn bewind zijn im
mers veel vooraanstaande ETA-leden opge
pakt; zelf ontsnapte hij diverse keren aan
moordaanslagen.
Roldan kan ook vice-premier Narcis Serra
in een lastig parket brengen, als althans de
verhalen van El Mundo enige grond van
waarheid bevatten. De krant meldde vorig
jaar dat Roldan in opdracht van Serra in het
diepste geheim een onderzoek had inge
steld naar de zakelijke belangen van Mario
Conde.
Conde, voormalig directeur van de bank
Banesto, moet terechtstaan op verdenking
van grootschalige fraude. Hij was eind 1993
de grote politieke hoop van de Spaanse
centrum-rechtse Partido Popular, de groot
ste oppositiepartij. Serra zou buiten mede
weten van zijn collega's om het spionage
werk uit het geheime regeringspotje heb
ben betaald.
De krant suggereerde ook dat de regering
al langer op de hoogte was van de fraudu
leuze praktijken van Conde, maar om poli
tieke redenen haar mond hield. Op die ma
nier had ze een wapen achter de hand om
Conde, die publiekelijk zijn ambities voor
het premierschap al eens had laten blijken,
te dwingen zijn politieke aspiraties te laten
varen.
Een aardige vraag is ook hoe het komt dat
Roldan zo gemakkelijk kon vluchten en zich
zo lang voor politie en justitie verborgen
kon houden. Wie hielp hem bij zijn vlucht?
Had hij beschermelingen binnen de rege
ring, binnen het politieapparaat? Heeft hij
zwijggeld gekregen?
De vlucht van Roldan elf maanden gele
den leidde tot het aftreden van minister van
binnenlandse zaken Antonio Asuncion. Rol
dan had <met zijn verdwijning immers het
hele politieapparaat voor schut gezet. Hij
zou zelfmoord hebben gepleegd. Hij zou
bezig zijn met zijn memoires. Hij zou in Sy
rië zitten, in Venezuela, Argentinië, Chili,
Zuid-Afrika, in Angola. De speculaües wa
ren niet van de lucht. Roldan was het on
derwerp van verscheidene boeken, van de
tectives tot satirische verhalen. Een wijn
handelaar met dezelfde naam zag van de
ene op de andere dag zijn bloeiende zaak in
elkaar storten. Zijn belangrijkste klant, de
Guardia Civil, wilde geen druppel rode wijn
meer van hem kopen.
Sensatiebladen beleefden gouden dagen
en maakten van Roldans moeder een me
diaster. Een weekblad publiceerde een
smeuïg verhaal over vermeende orgieën
van de politiechef met vrouwen. Luis' moe
der had kort tevoren haar dierbare zoon
nog de hemel ingeprezen. „Hij rookt niet,
hij drinkt niet en hij heeft ook geen andere
ondeugden."
DEN HAAG TJABEL DALING
Huidige topman niet voor alle problemen verantwoordelijk, veel komt van buitenaf
Zwaarbewapende agenten houden de wacht
voor het gerechtsgebouw in Madrid, waar Luis
Roldan moet getuigen. foto reuter
f
In de produktiehal
van Fokker wordt de 1
laatste hand gelegd -■
aan de F-27. Duizen-
den mensen die het
bedrijf draaiende hiel
den, moeten nu de
laan uit. p
land en opwaartse druk op de lonen in het,
thuisland (omdat daar minder werknemers*
overblijven). Het evenwicht wordt bereikt
wanneer gastarbeiders in hun eigen landf
zoveel verdienen dat ze liever daar blijven^
dan dat ze de oversteek naar Nederland wa-r
gen.
Het minimumloon legt een (te hoge) bo
dem in dé loondaling in het gastland en dat
veroorzaakt de werkloosheid. Als je het mi
nimumloon vrijgeeft, verdwijnt de werk-
loosheid vanzelf. Het nationaal inkomen
wordt daardoor uiteindelijk hoger dan wanj
neer veel mensen met een uitkering langs
de kant blijven staan. Bovendien worden
met de afschaffing van het minimumloon^
de zwarte, grijze en illegale circuits voor een 1
groot deel 'gewit'. Bij elkaar schept dat'
meer dan genoeg ruimte om iedereen die
minder dan het sociale minimum verdient,
een toeslag te geven.
Vrije arbeidsmigratie, zo stelde hoogle-j
raar ontwikkelingseconomie Wouter Tims
vorig jaar al in een lezing, is bovendien een
belangrijke bijdrage aan de armoedebestrij
ding in de wereld. Als het Westen per jaar
20 miljoen gastarbeiders toelaat, stijgt volJ
gens berekeningen het wereldinkomen me^
4.000 miljard dollar, tien keer zoveel als
het GATT-akkoord van vorig jaar de wereld
economie moet opleveren. Een deel daar
van blijft in de westerse landen, maar er
blijft voor de arme landen voldoende over,
denkt Tims, om in de meeste ontwikke-!
lingslanden de armoede te verdrijven.
Vrije arbeidsmigratie is daarmee de be
langrijkste impuls die de wereldeconomie
kan krijgen. Maar of die ook komt, is een
tweede. Migratie ken immers ook psycholo
gische en culturele aspecten ('Nederland is
vol'), die minstens zo veel gewicht in de
schaal leggen. Maar economische bezwa
ren, zo tonen Van der Ploeg en Janssen aan,
zijn niet steekhoudend. Integendeel, wé
onthouden onszelf, maar vooral de mensen
in de ontwikkelingslanden, een enorme
bron van welvaart met ons Fort Europa. I
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
Grenzeloze economie, de dynamiek van de inter
nationale economische betrekkingen. Uitgeverij Pro
metheus - stichting Teleac, 39,90.
Van Duinen wilde koste wat kost de tech
nologische kennis in huis houden. Neder-
koorn wilde vliegtuigen verkopen en winst
maken. Toen de stofwolken optrokken za
gen de werknemers hoe de Nederlandse
commissarissen, uit wraak voor de verkoop
van Fokker, de onaantastbaar geachte Ne-
derkoorn wipten.
Van Duinen kreeg zijn zin en ontsloeg 1.900
mensen. Vooral mensen op de werkvloer.
Het produktietempo werd tot op een ge
vaarlijk laag niveau teruggeschroefd.
Schaalvoordelen zijn met 50 vliegtuigen per
jaar niet te behalen. Zijn dure ingenieurs
liet hij zitten. De organisatie, het technolo
gieconcern tegenover het op zakelijke leest
geschoeide bedrijf, liet hij intact. Veel kost
bare tijd ging zo verloren. De vliegtuigen
bleven te duur. De verliezen liepen op tot
een miljard gulden.
Nu moet er opnieuw worden ingegrepen.
Twee jaar te laat en daarom ook extra hard.
De werknemers, die drie keer eerder de
dans ontsprongen, zijn toch de dupe. Er is
geen enkele garantie dat Fokker het nu wel
redt. Het is nog niet eens duidelijk hoe Fok
ker de reorganisatie gaat financieren. De
onderneming moet gezien de enorme ver
liezen bijna failliet zijn.
Dat is niet allemaal de schuld van de nieu
we man Van Schaik. Veel van Fokkers' pro
blemen komen van buitenaf. Er is overca
paciteit in de Europese vliegtuigindustrie.
Opnieuw gaan duizenden werknemers de laan uit. Jarenlang deden deze mensen hun uiterste
best om hun fabriek en onze nationale trots overeind te houden. Zij overleefden vier eerdere sa
neringen. Zij waren erbij toen minister Andriessen de onderneming bijna om zeep hielp door de
overname-gesprekken met Deutsche Aerospace (DASA) te saboteren. Zij hoorden ervan hoe de
zakenman Nederkoorn (voorzitter) en de hoogleraar Van Duinen (vice-voorzitter) elkaar binnen
de raad van bestuur naar het leven stonden over de te volgen koers.
De marktprijs voor vliegtuigen is gekelderd.
De luchtvaartmaatschappijen hebben mil
jarden guldens verloren. De dollar doet niet
wat Fokker wil. Het enige dat Van Schaik
verweten kan worden is dat hij vrij lang
wachtte met ingrijpen. Maar goed, hij zit er
niet eens een jaar.
Als er dus sprake is van enige schuld, dan
moeten wij terug naar de vorige raad van
bestuur. Naar Nederkoorn en Van Duinen.
Nederkoorn wilde een jaar geleden in grote
lijnen op dezelfde manier reorganiseren als
Van Schaik dat nu doet. Naar Japans model.
Dat wil zeggen: aparte werkmaatschappijen
opzetten met een eigen winstverantwoor
delijkheid. Het ondernemersrisico voor een
deel verschuiven naar deze bedrijven en
naar de toeleveranciers. Zich als vliegtuigfa
briek uitsluitend nog concentreren op de
kernactiviteiten. Fokker als ingenieursbu
reau annex verkoopkantoor met de assem
blagelijn als statussymbool van de zelfstan
dige vliegtuigbouwer. Meer niet.
Was dat twee jaar geleden gebeurd, dan
had Ypenburg zich mogelijk inmiddels als
zelfstandige onderneming een concurren
tiepositie kunnen opbouwen op de wereld
markt. Hetzelfde geldt voor de nieuwe on
derneming Fokker Aerostructures, waarin
straks de produktie van onderdelen wordt
samengebracht. Een volle dochter met
2.000 werknemers, die met anderen moet
vechten om de orders van Fokker. Ook een
idee van Nederkoorn, maar te laat uitge
voerd. Nu moet die hele mentaliteitsom
schakeling nog plaatsvinden. En dan nog in
een sfeer van totale demotivatie van het
personeel. Dat alles kost tenminste nog
eens twee jaar tijd.
Of Fokker de tijd krijgt om zich om te vor
men tot een gezonde 'kernonderneming'
met niet meer dan 'kansen' voor de zelf
standig opererende dochters, is zeer twijfel
achtig. De wereldmarkt trekt zich weinig
aan van ondernemingen die zich te laat we
ten aan te passen. En dat er twee jaar te laat
is gereageerd, staat wel vast. Minister An
driessen en zijn ambtenaren mogen één
jaar op hun conto schrijven. Zij wilden
'politiek' scoren door zich tijdens de onder
handelingen met DASA als beschermheren
van Fokker te profileren. Ingefluisterd door
een rancuneuze ex-commissaris Frans
Swarttouw en consorten.
Het tweede jaar komt op rekening van Van
Duinen en de Nederlandse commissaris
sen, die respectievelijk uit afgunst en wrok
Nederkoorn liéten vallen. Mede door die
opstelling van toen is de continuïteit van de
onderneming nu in gevaar. Het was Neder
koorn die immers DASA had binnenge
haald. En hij was net op dat moment bezig
de onderneming grondig te reorganiseren.
Zonder DASA was Fokker allang failliet ge
weest. Maar ook Nederkoorn, die altijd de
keiharde confrontatie met zijn tegenstan-
Vrije migratie is goed voor de economie.
Niet alleen de welvaart in Nederland neemt
erdoor toe, maar ook de welvaart in het va
derland van de gastarbeiders. De komst van
gastarbeiders is dus géén bedreiging voor
onze welvaart, zoals de tegenstanders be
weren. Tenminste, als ook op dit gebied de
markt zijn werk kan doen. Die prikkelende
stelling betrekken de Amsterdamse hoogle
raar economie en PvdA-kamerlid Rick van
der Ploeg en journalist Roel Janssen in
'Grenzeloze economie', het boek bij de ge
lijknamige Teleac-cursus die komende zon
dag begint.
Van der Ploeg en Janssen behandelen
daarin op een overzichtelijke en zeer toe
gankelijke manier de globalisering, het ge
geven dat de nationale economieën in een
razend tempo opgaan in een alomvattende
wereldeconomie. De internationale ar
beidsmigratie wordt daarbij door velen ge
zien als één van de grootste problemen.
Obscure clubs als de CD, het Nederlands
Blok en de CP'86 spinnen garen met de
suggestie dat gastarbeiders 'onze banen in
pikken'.
Van der Ploeg en Janssen geven echter
fors tegengas: migratie leidt tot méér wel
vaart voor iedereen, op voorwaarde dat de
arbeidsmarkt een echte markt kan zijn. Het
betekent onder meer afschaffing van het
minimumloon, maar daar staat zoveel extra
welvaart tegenover dat het sociale mini
mum behouden kan blijven.
De auteurs gaan daarvoor even terug
naar de jaren zestig. De economie explo
deerde, de lonen stegen met vele procenten
per jaar en nog waren de arbeidskrachten
niet aan te slepen. In de arme landen rond
de Middellandse Zee waren er echter meer
dan voldoende liefhebbers voor een relatief
goed betaalde baan in Nederland.
Het resultaat was een welvaartsstijging
aan beide kanten. De gastarbeiders zorgden
dat er voldoende arbeidskrachten waren
om de uitdijende economie ,te bemensen,
zodat de welvaart in Nederland extra snel
steeg. Maar ook bijvoorbeeld Turkije boekte
winst, omdat de vaak in eigen land werklo
ze Turken nu geld verdienden in het bui
tenland. Een deel van dat loon kwam direct
terug naar Turkije om de achterblijvende
familie te onderhouden. Daarnaast spaar
den velen voor een eigen huis, een winkel
of gewoon een riante oude dag in hun va-
united photos de boer poppe de boer
ze, zwarte of illegale circuit. Pas met de di
recte en indirecte verlagingen van de uitke
ringen en het minimumloon onder de
kabinetten-Lubbers steeg de vraag naar ar
beid weer, daarbij gemggesteund door het
internationale economische herstel.
Het is, stellen Van der Ploeg en Janssen,
dus niet de migratie die de werkloosheid
veroorzaakt. Migratie zorgt alleen voor een
neerwaartse druk op de lonen in het gast-
h
ders zocht in plaats van de fluwelen hand- d
schoen van de diplomatie te gebruiken, I
mag zich het lot van Fokker persoonlijk ld
aantrekken. Ik
Het eigen vermogen dreigt nu door de hogen
kosten van de reorganisatie negatief te wor- d
den. DASA zal opnieuw over de brug moe- |h
ten komen met een pak geld. De overheid jg
zal terecht geen steun verlenen. En DASA k
zal voor zijn hulp zeker wat terugeisen. De V
samenwerking met DASA zal noodgedwon-;s
gen inniger worden. Het is niet uitgesloten v
dat Fokker, nu in een zeer afhankelijke po
sitie gemanoeuvreerd, zijn leidende rol bin-t
nen het regiopale vliegtuigconcern vap t'
Daimler-Benz kwijt raakt. c
Om het drama compleet te maken is de li
strategie van DASA, om onder zijn paraplu
de gehele Europese regionale vliegtuigbouw
te verenigen, inmiddels ook mislukt. De
Britten, Fransen en Italianen gaan met el- j
kaar samenwerken. Zij hebben de Duitsers
en Nederlanders voorlopig niet nodig.
Daarmee blijft de overcapaciteit in Europa
bestaan. Nu zoeken DASA en Fokker hun
heil in China. En de Chinezen gaan alleen
met DASA in zee als zij ter plekke de vlieg-
tuigen mogen bouwen. En daar hebben de
resterende Fokker-medewerkers ook niet E
zoveel aan. -
Wat zou er zijn gebeurd als de arbeids
markt vrij was geweest? Gezien het aanbo
doverschot van arbeid zouden de lonen zijn
gedaald tot aan het niveau waarop aanbod
en vraag weer in evenwicht kwamen. Het
minimumloon en de CAO's blokkeerden
dat echter, waardoor aan de vraag naar ar
beid onder het minimumloon niet werd
voldaan. Op de officiële arbeidsmarkt dan,
want dat werk werd wél gedaan in het grij-
derland.
Eind jaren zeventig ging het mis. De lo
nen waren in Nederland jaar in jaar uit ster
ker blijven stijgen dan de produktiviteit, zo
dat de bedrijfswinsten werden uitgehold.
Pleidooien voor de nullijn waren aan dove
mansoren gericht. TrincF jaren zeventig
kwam boontje om zijn loontje. Mede door
de oliecrises zakte de wereldeconomie in en
stortte Nederland in een recessie.
Immigranten in Nederland.
