Barings, het financiële
equivalent van Tsjernobyl
Feiten &Meningen
Burger buitenspel
in besluitvorming
over Schiphol
Miljardenverlies Barings doet
elders de kassabei rinkelen
DINSDAG 28 FEBRUAR11995 152
__k
COLUMN
Vanavond om acht uur is er in het Aviodo-
me op Schiphol een debat met de lijsttrek
kers van de vijf grote partijen in Provinciale
Staten van Noord-Holland over de uitbrei
ding van Schiphol met een vijfde start- en
landingsbaan. De woorden 'mosterd na de
maaltijd' komen bij een dergelijk initiatief
het eerst bij mij op.
Toen ik tot vreugde van enkelen en ver
driet van velen uwer, slechts eens in de vier
weken in uw krant mocht publiceren, licht
jaren geleden dus, heb ik reeds de gang van
zaken rond de uitbreiding van Schiphol aan
de kaak gesteld. Ik schreef toen dat daar
over in een veel te beperkte en vooral te be
sloten sfeer werd gedacht en besloten. Het
was dat typische 'Ons Soort Mensen'-ge-
doe, met de toenmalige burgemeester van
Amsterdam, Ed van Thijn (PvdA), in de
hoofdrol.
Burgers werden daar buiten gelaten.
Schiphol moest in de visie van de heren be
stuurders uitgroeien tot een van de grote
luchthavens van West-Europa. Wat de ha
ven is voor Rotterdam, moest Schiphol wor
den voor Amsterdam. Op zichzelf een goe
de en wervelende gedachte die veel kan bij
dragen aan de economische groei in ons
land en ervoor zorgt dat ons land als logis
tieke natie en vervoers- en distributieland
op de kaart wordt gezet. Als het meezit pro
fiteert ook de werkgelegenheid daarvan en
dat is inmiddels een schaars goed aan het
worden. Niet meer alleen aan de onderkant
van de arbeids
markt, maar ook in
het midden en
hoogste segment
daarvan.
Ons land telt mo
menteel 130.000
werkloze academici.
Afgestudeerden van
universiteit en HBO
hebben moeite met
het vinden van pas
send werk. Eender
de van de afgestu
deerden is na een
jaar nog zonder
baan. Een geweldige
kapitaalsvernietiging, om maar niet te spre
ken van de frustraties die dat oplevert voor
betrokkenen. Dat vitaal neerzetten van
Schiphol was en is dus een uitstekend plan.
Mijn kritiek richt zich daarom veeleer op
de manier waarop daarover wordt besloten.
De geslotenheid van de besluitvorming
heeft er veel toe bijgedragen dat het maat
schappelijke protest tegen uitbreiding
steeds scherpere vormen begint aan te ne
men en dat, wat belangrijker is, het ontwik
kelen van ideeën door relatieve buiten
staanders over wat er allemaal aan econo
mische activiteit kan worden aangehaakt
aan een zich uitbreidend Schiphol wordt
geremd.
Wat had er dan moeten gebeuren. Er
hadden scenario's moeten worden ontwik
keld, die onderwerp zouden zijn van een
breed maatschappelijk debat. Ideaaltypisch
zijn drie scenario's te ontwikkelen. Het eer
ste scenario is de uitbreiding van Schiphol
op de bestaande plek zoals nu wordt beslo-
Het tweede scenario is uitbreiding van
Schiphol op een andere plaats, bijvoorbeeld
voor de kust van IJmuiden of in de Flevo-
polder, met een hele moderne snelle ver
binding met de terminal op Schiphol. Te
denken valt aan een ondergrondse of bo
vengrondse metro die werkt op magneten,
waardoor een snelheid van driehonderd ki
lometer per uur kan worden bereikt. In een
vloek en een zucht is men dan op Schiphol.
Hoe dat werkt kan men op Atlanta-Airport
in de VS ervaren en anders in Japan wel.
Ten slotte is een scenario denkbaar,
waarin niks van dit alles gebeurt en Schip
hol gewoon een goed geoutilleerde regiona
le luchthaven is passend bij de schaal van
ons land.
Deze drie scenario's worden vervolgens
uitgewerkt en getoetst op hun consequen
ties voor het milieu, de economische bedrij
vigheid en de werkgelegenheid en natuur
lijk wordt het prijskaartje berekend. En wel
op een manier dat uitgaven en inkomsten
zichtbaar zijn. Een investering meet je niet
af aan wat die kost, maar aan wat die op
den duur opbrengt. De kost gaat immers
ook hier aan de baat vooraf.
Ik ben er vrijwel zeker van dat de nuchte
re Hollandse bevolking de beperkte ambitie
van een regionale luchthaven zou afwijzen.
We willen tenslotte allemaal graag een cent
je bijverdienen. Het debat zou zich dus toe
spitsen op uitbreiding op de bestaande plek
of op een nieuwe plaats. Mijn voorkeur zou
uitgaan naar een nieuwe plek met ruim vol
doende groeimogelijkheden. Als het tech
nisch zou kunnen, zou dat de kust voor
IJmuiden zijn. Dat biedt veel voordelen.
Weinig milieuschade. Bovendien is die
Noordzee van ons toch al een soort open
riool en is er heel veel ruimte (dus expansie
mogelijkheden tot in lengte van jaren) en is
het er heel veilig. Als een vliegtuig neerla-
zert dan komt het in zee terecht en behou
dens voor de inzittenden is dat een stuk
prettiger voor de bevolking rond Schiphol.
Van zo'n nieuwe plek, waar heel veel gea
vanceerde technologie kan worden toege
past, gaat natuurlijk ook een grote werven
de kracht uit en het is natuurlijk ook enig
om met een snelheid van driehonderd kilo
meter per uur over de bollenvelden te snoe
ven, op weg naar de aankomsthal op de
luchthaven Schiphol.
Belangrijker echter is dat een drie-scena
rioplan de bevolking iets te kiezen zou ge
ven. Levendige debatten over de voors en
tegens. Het idee dat de stem van de burger
er iets toe doet. Het draagt bij aan het dich
ten van de kloof tussen besluitvormers en
volk. En wat wellicht nog enerverender is,
het zou allerhande ondernemende burgers
uitnodigen bedrijvigheid te ontwikkelen
rond de nieuwe luchthaven. Dat is goed
voor de economie en de werkgelegenheid.
Zestienhoven zou kunnen blijven liggen
waar het ligt en niet hoeven uit te breiden
en dat scheelt een hoop gekrakeel in het
Rotterdamse!
PIM FORTUYN
medewerker
Engelse bankdirectie vertrouwde te veel op haar handelaren
Barings was
Ergens op de wereld ziet een paar ban
kiers handenwrijvend toe hoe de Britse
bank Barings naar de bliksem dreigt te
gaan. Want dat deze bank 1,75 miljard
gulden of mogelijk meer verliest, bete
kent dat elders de kassabei gaat rinke
len. Misschien in Singapore, maar ge
zien de wereldwijde kapitaalstromen
kan dat ook in New York zijn, Tokyo, Jo
hannesburg, of zelfs in Amsterdam.
Een overbetaalde trader van Barings
blijkt dit weekeinde in Singapore schok
golven in het internationale bankwezen
te hebben veroorzaakt. De miskleunen
bij Nederlandse woningcorporaties, de
gemeente Deventer en internationale
bedrijven als Procter Gamble, het
Duitse Metallgeselschaften de Japanse
Shell-dochter Shoiua ten spijt heeft nu
opnieuw een professionele bankier bij
een gerenommeerd instituut onverant
woorde risico's genomen.
,,Ze leren het nooit", verzucht een Ne
derlandse bankier, specialist in deriva
ten, zoals de contracten heten die van
rente, valuta, aandelen en andere finan
ciële waarden zijn afgeleid. Tot het bot
ontleed is een derivaat in feite niets an
ders dan een optie, een verzekering te
gen koersdaling of -stijging, rente- of
valutabewegingen.
Simpel gezegd: wie bang is dat zijn aan
delen AKZO Nobel gekocht voor 190
gulden dalen, kan een contract af
sluiten waarmee de komende maanden
de verkoopprijs van de aandelen is ge
garandeerd. Deze verzekering kost geld,
de optiepremie. En het kan ook veel in-
Op de beurs in Singapore pro
beerden handelaren gisteren te
redden wat er te redden viel.
gewikkelder: opties op opties, opties op
rente, valuta, staatsleningen, op het Ja
panse beursgemiddelde enzovoorts.
Derivaten hebben de afgelopen jaren
een enorme vlucht genomen. Deskun
digen becijferen dat, wanneer alle uit
staande contracten worden afgerekend,
meer dan 25 biljoen
(25.000.000.000.000) gulden over de
aardbol gaat. Zo ver zal het nooit ko
men. Net zo min als verzekeraars bij
voorbeeld de totale waarde van alle ver
zekerde woningen zouden moeten uit
keren.
Bovendien zijn derivaten een 'zero sum
game': het verlies van de één is de winst
van de ander. Als iedereen zich verstan
dig gedraagt en geen wilde risico's
neemt, zijn mega-stroppen te vermij
den. Net zo goed als de beurskrach van
1929 zich niet heeft herhaald omdat het
vrijwel ongelimiteerd lenen op aande
len aan banden werd gelegd. De beurs
crash van 1987, veroorzaakt doordat
dolgedraaidecomputerprogramma's
maar bleven verkopen en verkopen,
keerde in die vorm evenmin terug.
De rampspoed rond Barings komt op
een zeer ongelegen moment, juist nu
wereldwijd verschillende valuta's in on
derling strijdgewoel verkeren. Het
schandaal heeft de ongerustheid over
de munten alleen maar aangewakkerd.
De dollar onder meer door de Mexi
caanse pesocrisis al in mineur is al
leen maar verder weggezakt, naar het
diepste punt sinds november 1992.
Ook het Britse pond ontsprong de dans
niet en bereikte een nieuw dieptepunt
op 2,58 gulden. De munt hangt er al
enige maanden als een vaatdoek bij
door de aanhoudende schandalen rond
de regering-Major en het tumult in En
geland over de Europese en Monetaire
Unie. Zwakke munten als de lire en de
C wanc necota IPHph PVPnppnc pnHp -
de vlucht van beleggers in betrouwbar
munten als de ongekend sterke Duits(
mark en onze gulden. r
Op de vraag of we dit het laatste debaP'
cle met derivaten is, hebben alle des- P'
kundigen een eensluidend en ontken
nend antwoord. De risico's van dit so(
contracten zitten er nu eenmaal inge
bakken. Kinderen zullen altijd met luc
fers blijven spelen en af en toe brandt
daardoor een huis af.
Wel begint het internationale bankwe'
zen zich af te vragen of er niet iets mol
worden gedaan om blunders met deri
vaten te voorkomen. Juist op het mo
ment dat de strop met Barings beken<
werd, publiceerde de Groep van Tien
(een gezaghebbend gezelschap van
centrale banken, waaronder De Neder
landsche Bank) een rapport over deze,
financiële contracten.
De belangrijkste conclusie van dit rap
port is dat er nog te weinig bekend is
over de risico's en de omvang van de
wereldwijde derivatenhandel. Bankier
in 26 landen gaan vanaf april hiernaar
onderzoek verrichten. Een belangrijk
onderdeel hiervan zullen de onder
handse contracten zijn, die naar schat
ting meer dan de helft van alle deriva
ten uitmaken. Daar hebben de central
banken vrijwel helemaal geen zicht op
Over nut en noodzaak van derivaten ii
de Groep van Tien het overigens roe
rend eens. Zij merkt in haar rapport o|
dat de internationale olie-industrie bij
voorbeeld niet zonder kan. Oliecon- i
cerns lopen immers het risico van
schommelende olieprijzen, valutakoer
sen en rentetarieven. „Derivaten makt
dan investeringen mogelijk die anders
niet zouden worden ondernomen", al
dus het rapport.
AMSTERDAM RAYMOND PEIL
Nick Leeson (28) was maandag voortvluchtig. Van achter een computerscherm in Singapore had hij haast evenveel schade
toegebracht aan de wereldeconomie als Saddam Hussein met zijn inval in Koeweit. Nick Leeson had niet alleen Engelands
oudste bank naar de rand van de afgrond gedreven, hij had ook miljoenen aandeelhouders in Japan gedupeerd en de Britse
autoriteiten in moeilijkheden gebracht. Zelfs had hij om nog maar eens een beroepsgroep te noemen de Nederlandse
tuinders in het Westland benadeeld.
Nick Leeson was een trader, een
van die anonieme mannen-in-
hemdsmouwen die handelen in
stukken papier met bizarre na
men als futures, swaps, opties of
gewoon derivaten. Hij was in
dienst van Barings Bank, het
Engelse investeringshuis dat
wereldwijd 24 vestigingen heeft.
Nick Leeson werkte op het kan
toor in Singapore.
Zoals alle traders van de bank,
genoot Leeson een riant inko
men. Hij was goed voor een
tonnetje of zeven per jaar, geld
dat Leeson meer dan waard
was. Het Verre Oosten, waar
zich de helft van alle 24 vesti
gingen bevinden, was voor Ba
rings Bank de afgelopen jaren
de meest winstgevende markt
geweest. Mede dankzij hem had
de winst in de eerste helft van
het vorig jaar 150 miljoen gul
den belopen, niet slecht in een
tijd waarin andere investerings
banken verliezen leden.
Nick Leesons specialiteit waren
futures. Dat waren papieren
waarin de bank beloofde om op
een bepaald moment in de toe
komst aandelen voor een be
paalde koers te zullen kopen.
De kunst was eigenlijk om in de
toekomst te kijken. Leeson was
daar heel goed in; hij had vaak
een koers bedongen die veel la
ger was dan de werkelijke koers
op dat afgesproken moment in
de toekomst.
Maar de afgelopen weken was
Leeson bevangen geraakt door
grootheidswaan. Hij had tussen
de 15.000 en 40.000 contracten
afgesloten voor de aankoop van
Japanse aandelen, en met elk
van die contracten was 315.000
gulden gemoeid. Wat erger was:
Nick Leeson had deze keer een
te hóge koers afgesproken.
Leeson had erop gerekend dat
de aandelenmarkt in Tokyo zich
razensnel zou herstellen van de
domper die de aardbeving in
Kobe erop had gezet. Maar
naarmate de schaderamingen
uit Kobe hoger werden, daalden
de aandelen verder. En vorige
week begon duidelijk te worden
dat Barings direct op een faillis
sement afstevende.
De futures die Leeson had ge
kocht, waren nog niet betaald.
Bij aankoop was een aanbeta
ling gedaan van zo'n tien pro
cent. De rest zou, zoals te doen
gebruikelijk, worden voldaan op
dat moment in de toekomst dat
met de verkopers was afgespro
ken. In dit geval was dat rond 10
maart.
Afgelopen vrijdag begon het
angstige besef door te breken:
zelfs als de koers van de Japanse
aandelen niet verder zou dalen,
zou Barings Bank op 10 maart
in het schip zitten voor 1,6 mil
jard gulden. Een grote commer
ciële bank had een dergelijk
verlies wellicht nog kunnen dra
gen, maar waar moest Barings
zoveel geld vandaan halen?
Haar werkkapitaal beliep nog
geen anderhalf miljard.
De Bank of England, de natio
nale bank, kwam in het geweer.
Moest deze trotse bescherm
vrouwe van de Londense City
uitgerekend de Barings Bank, de
oudste handelsbank van het
land, ter ziele laten gaan?
Voor Eddie George, de presi
dent van de nationale bank, was
het antwoord niet moeilijk. Een
telg van het Baring-geslacht was
zelf ooit president geweest van
de Bank of England, en Barings
Bank had zelfs de vorstin als
haar klant.
George riep een spoedvergade
ring bijeen van alle
de City met diepe zakken. Maar
uiteindelijk, zo moest George
maandag in een korte verkla
ring vaststellen, was geen enke
le bankier bereid gevonden de
boedel van Barings Bank over te
De reden was eenvoudig: nie
mand weet hoe groot de verlie
zen op Leesons transacties uit
eindelijk zullen zijn. Tussen nu
en 10 maart, als de futures
daadwerkelijk betaald moeten
worden, kan de aandelenbeurs
in Japan nog verder dalen. Ster
ker, het nieuws dat Barings in
gebreke zou moeten blijven,
deed op zichzelf die beurs al da
len.
De hamvraag die de komende
weken beantwoord moet wor
den, is nu alleen nog interessant
voor de geschiedenis van een
eeuwenoude bank die door een
jonge werknemer over de rand
van de afgrond werd geduwd.
Die vraag luidt: hoe was dit alles
mogelijk?
Een ongedateerde archieffoto van de 28-jarige
Nick Leeson, de man die de catastrofe van de
Barings Bank op zijn geweten heeft. Hij wordt
gezocht door de Singaporese en Maleisische
politie. foto» anp
Het gebouw van de Barings Bank
in de City of London (rechts) staat
op een steenworp afstand van de
Nationale Westminster Bank, de
toren op de achtergrond, foto ap
De omvang van de transacties
die Nick Leeson had afgesloten,
was niet ongewoon. De futures
van Leeson waren gebonden
aan aandelen, maar ze kunnen
ook gebonden zijn aan bijvoor
beeld geld. Handelaren specule
ren dan op de toekomstige wis
selkoers van een bepaalde valu
ta. Op Black Wednesday, de ge
denkwaardige dag in oktober
1992 waarop het Britse pond
door zijn EMS-vloer zakte, werd
duidelijk hoe groot de futures-
markt in ponden eigenlijk was.
Deskundigen schatten die op
meer dan 685 miljard gulden,
evenveel als de totale rijksuitga
ven van de Britse regering in dat
jaar.
Wat echter ongewoon was, was
dat Barings Bank transacties af
sloot van een dergelijke om
vang. Barings mocht dan een
bank zijn met een uitstekende
reputatie, een bank waaraan de
koningin en haar zoon hun ver
mogen hadden toevertrouwd,
het was tevens een dreumes in
de City. Hoe kon een betrekke
lijk kleine familiebank aan een
van haar werknemers, Nick
Leeson, toestaan dergelijk grote
risico's te nemen?
Barings Bank was, zoals colum
nist William Rees-Mog in de Ti
mes uitlegde, een heel goed ge
leid bankbedrijf. Maar het was
ook een bank die te veel op haar
traders was gaan vertrouwen,
die contracten afsloten die zelfs
voor de bankdirectie vaak on
doorgrondelijk waren.
„Een vriend van mij bracht on
langs een bezoek aan een Zwit
serse bank, waar hem de ruimte
werd getoond waar de futures-
traders opereerden", memo
reerde Rees-Mog. „De chef van
de traders was 28 jaar oud, en
mijn vriend vroeg of een van de
directeuren wellicht begreep
waar deze jonge traders mee
bezig waren. Hem werd verteld
dat geen van hen daar iets van
begreep". Zo bezien was een
zesde machth
in Europa
Het in 1763 opgerichte Barings is een pei
van de oudste en meest eerbiedwaardiliui
investeringsbanken van Groot-Brittan-j
nië, die onder andere koningin Elizabep
II en prins Charles tot haar clientèle rel-'
kent. De Franse militair en staatsman i,N1
Graaf de Richelieu noemde de bank inF^
1818 de zesde grote macht van Europa^,
naast Engeland, Frankrijk, Rusland, OoUj
tenrijk en Pruisen. L
Baring, de uit Bremen afkoniLpj
''li
stige Johann, vestigde zich in 1717
Engeland. In Exeter, in het zuidwesten^
werd hij wolhandelaar. Twee van zijn
zoons, John en Francis, begonnen de
bank in Londen. De derde broer, Char-|
les, werd zonder pardon buitengeslotei.
de twee anderen vonden hem niet p'<
competent.
De bloei van de bank hield gelijke tred P
met die van het Britse imperium. Het
waren de kredieten van Barings die e
voor zorgden dat de handel met de Verf
enigde Staten na de Onafhankelijkheid»6!
oorlog werd hervat. De bank hielp ook k°
bij de financiering van de Britse oorlog
tegen Napoleon, die definitief eindigdetp
de Fransen in dej
slag bij Waterloo in 1815. k§!
Barings belegde veel geld in grond, omU
een buffer te hebben als de zaken vollef-
dig mis zouden lopen. De zogenoemdeUj
groot tumult in het toenmalige LondenL
se zakencentrum. De aanleiding van dehe
crisis was het niet terugbetalen van le- L
ningen aan Argentijnen waarmee een
bedrag van 250 miljoen pond (nu ongeL-,
veer 650 miljoen gulden) was gemoeid.L,
Edward Baring, die een gokkersinstinctl
had en als lord Revelstoke in de adel-
stand werd verheven, moest huizen, P
schilderijen en meubels verkopen om
zijn schulden af te kunnen betalen. De ')r
schande zou volgens de overlevering de^
dood van zijn echtgenote tot gevolg help
ben gehad. De bank overleefde het echfe
ter, met hulp van onder andere de natitr1
nale bank, The Bank of England.
De huidige topman van de bank is PetefN
Baring, die al meer dan drie decennia b|
het bedrijf werkt. De topfuncties bij de
bank gaan niet automatisch naar de m
oudste zoons in de familie. Van nako- h<
melingen met ambities in het bankwe- d<
zen wordt verwacht dat ze zich eerst vawé
onderaf opwerken en talent aan de dag vt
leggen. De bank heeft nu over de hele N
wereld 4.000 mensen in dienst, van
de helft in Londen.
ramp van het soort dat Leeson
veroorzaakte, vroeg of laat on
vermijdelijk.
Nick Leeson maakte een relatief
kleine fout: hij beoordeelde de
Tokyose aandelenmarkt ver
keerd. Die fout werd niet gecor
rigeerd door zijn bazen, die niet
begrepen waar hij mee bezig
was. Die bazen hadden niet ge
noeg geld om de gevolgen van
de fout te kunnen opvangen. De
Japanse aandelen daalden nog
verder. Het Britse pond kwam
in moeilijkheden, toen angstige
beleggers voor veiliger valuta
kozen. De mark steeg, de gul
den in haar kielzog. Nederland
se tomaten werden duurder in
Engeland.
Dit is, zo zei een commentator
maandag, het financiële equiva
lent van Tsjernobyl.
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
