Raadselachtige meesterschilder
Muziek gebukt
onder pretenties
Cultuur Kunst
Groeiende belangstelling
voor Nederlandse dans
Choquerend zonder te overtuigen
Muziek, dans en 'live' schilderen op
performance in Leids kunstcentrum
JINSDAG 28 FEBRUAR11995
chef annemiek ruygrok, 071 -356471plv chef jan rijsdam. 071-356472
Geen intelligent varken te vinden
straatsburg Een filmploeg van het tv-station France 3 zoekt al
enige tijd vergeefs een intelligent varken voor een rol in de serie
Les Alsaciens (De Elzassers). Het varken wordt Adolf genoemd in
de film die in 1944 speelt. Zodra er een geschikt varken is gevon
den, moet het leren meubels om te gooien. In de scène wordt
een verboden radio-toestel ontdekt terwijl er toevallig een SS'er
aanwezig is. De filmmakers zijn op zoek naar een scharrelvarken
omdat mestvarkens uit de moderne veehouderij door hun
leefomstandigheden dommer zijn dan normaal. Scharrelvarkens
daarentegen kunnen zich vrij bewegen en ontwikkelen daardoor
een hogere IQ.
Acteur Michael Vincent Gazzo dood
los angeles De acteur en toneelschrijver Michael Vincent
Gazzo, die bekend werd door zijn rol als mafialid in 'The God-
father' deel II, is naar nu pas bekend is geworden, medio februa
ri overleden aan een hartaanval. Gazzo is 71 jaar geworden. Hij
speelde al in 1954 in een film met Marlon Brando in de hoofdrol:
'On the Waterfront'. Hiermee maakte hij naam als Hollywood-
acteur die het type van de 'bad guy' goed kon vertolken.
Disco Night in Stadsgehoorzaal
leiden De Stadsgehoorzaal ondergaat deze week een me
tamorfose. De concertzaal wordt één keer als een discotheek in
gericht. Aanstaande zaterdag vindt er namelijk de Disco Soul
Dance Night plaats, een spectaculaire (licht)show met optredens
van De Hermes House Band en Caught in the Act. De Hermes
House Band is de bekendste studentenband van dit moment.
Hun hit 'I will survive' verdrong Marco Borsato van de nummer
één notering op de hitlijsten. De band bestaat uit elf studenten
van de Rotterdamse Studentenvereniging Hermes. Ze treden
maar een beperkt aantal keren op, maar dan is het ook echt
feest. Kaarten voor de Disco Soul Dance Night kosten in de
voorverkoop 30 gulden (aan de zaal 35 gulden) en zijn verkrijg
baar bij K&O, Oude Vest 45 en bij de V&D info-balie. De zaal is
open vanaf 21.00 uur.
The Blues Brothers in Den Haag
leiden A Tribute to the Blues Brothers is een swingende theater
voorstelling, waarin het bekende Blues Brothers-repertoire
wordt gebracht. Giles New en Simon John Foster hebben de rol
len overgenomen van John Belushi en Dan Aykroyd die eind ja
ren zeventig succes genoten als The Blues Brothers. In 1982
overleed Belushi en daarmee kwam een te vroeg einde aan hun
succesformule. Samen met The Bluettes en Band zijn de nieuwe
Blues Brothers te zien op zondag 12 maart in het Nederlands
Congresgebouw in Den Haag. Kaarten voor deze voorstelling
zijn tot en met 6 maart te koop bij het Uitbureau van K&O, aan
de Oude Vest 45 in Leiden.
The Blues Brothers.
Compleet overzicht van Pyke Koch in Boymans-van Beuningen
Voor en tijdens de oorlog gokte Pyke Koch (1901-1991)
op het verkeerde politieke paard. Het kwam de magisch
realist - volgens sommige kenners de beste Nederlandse
schilder van de afgelopen 150 jaar - op een tijdelijk be
roepsverbod te staan. Zijn onverhulde sympathieën voor
het fascisme zouden hem tot aan zijn dood blijven ach
tervolgen, maar ook de waardering voor zijn werk danig
in de weg zitten. Met een indrukwekkend overzicht doet
het Rotterdamse Museum Boymans-van Beuningen een
serieuze poging het kunstenaarssschap van Koch te reha
biliteren.
rotterdam»godert van colmjon
Als schilder had hij waarschijn
lijk het liefst in de Renaissance
geleefd. Maar zijn hang naar
aristocratie en de grote schil
derkunstige traditie belette hem
niet explosieve thema's als ho
moseksualiteit, travestie, incest
en het Freudiaanse Oedipus
complex in de Nederlandse
schilderkunst te introduceren.
De politiek en artistiek uiterst
conservatieve Koch was in ero
tisch opzicht een libertijn van
de veelsoortige liefde. Vrijwel
zonder uitzondering zouden
zijn voorstellingen in het teken
van het laatste staan, wat tot
een voor Nederland even uniek
als raadselachtig oeuvre zou lei
den.
„Een beschaafde man van het
Pruisisch-Engelse type. Hij
sprak nooit met stemverheffing.
Politiek gezien was Koch een
smerige rotzak, hoewel ik zeer
beducht ben voor een lukraak
oordeel over 'goed' of 'fout'.
Maar los van de ethiek is zijn
werk natuurlijk fascinerend,"
aldus tekenares en schrijfster
Dirkje Kuik. Zij ontmoette Koch
begin jaren zestig enkele malen
in de Utrechtse galerie De Rei
ger. Daar werden enkele nieuwe
schilderijen van Koch geëxpo
seerd en de galeriehoudster vul
de de overige ruimten aan met
tekeningen van Kuijk.
Ongenaakbaar
De enige keer dat Koch bij het
Utrechtse Genootschap Kun-
stielfe, waarvan hij lid was, ex
poseerde was op 26 oktober
1940. Koch toonde er het ge
ruchtmakende portret van zijn
vrouw Heddy Koch-de Geer,
dochter van minister-president
De Geer die in september 1940
plaats moest maken voor Ger-
brandy omdat hij vrede met
Hitier wilde sluiten.
Het was een opmerkelijke en
scenering, zorgvuldig geregis
seerd door de meester zelf. De
wanden van de grote expositie
zaal had hij voor deze gelegen
heid zwart laten schilderen ten
Lijm gestolen van
Panorama Mesdag
den haag gpd
De restauratie van Panorama
Mesdag in Den Haag hoeft er
geen vertraging door op te lo-
)en. Maar, zo reageert project-
eider H. van der Donk, verve
end is het wel dat inbrekers
;ich hebben ontfermd over de
ipeciale lijm die gebruikt wordt
ij de hersteloperatie .van het
ichilderij waaraan al geruime
ijd wordt gewerkt. Uit een op-
ilagloods zijn 44 blikken ont-
eemd met de uit Amerika af-
omstige lijm die speciaal voor
restauratiewerkzaamheden van
schilderijen wordt toegepast.
Van der Donk heeft goede hoop
spoedig over nieuwe lijm te
kunnen beschikken. De restau
ratie van Panorama Mesdag
wordt naar verwachtig eind van
dit jaar afgerond.
amsterdam anp
De belangstelling in het buiten
land voor Nederlandse dans is
de laatste jaren toegenomen.
Nederlandse gezelschappen
hebben in het seizoen 1993/94
25 procent meer voorstellingen
gegeven dan in het jaar daar
voor. Dat blijkt uit een rapport
van het Directie Overleg Dans
gezelschappen (DOD).
De voorstellingen trokken bij
na 80.000 bezoekers, gemiddeld
zeshonderd per voorstelling. In
het Kunstenplan 1993-1996 is
de bevordering van de Neder
landse cultuur in het buitenland
een van de beleidsuitgangspun
ten. De afwezigheid van taal en
het visuele karakter maken de
Gegraai in herenpantalons en gekronkel in trio 's
toneel
recensie tineke straatman
Voorstelling: 'De dood, de duivel' van Pe
ter Turrini door het Nationale Toneel. Ver
taling: Marcel Otten. Decor: Andre Joos-
:en Spel: Esgo Heil, Hans Ligtvoet, Anane
Schluter, Jack Wouterse e.a. Gezien: 25/2,
heater a/h Spui, Den Haag Aldaar nog
t/m 11 maart. Tournee t/m 6 mei.
'ow, wat is de wereld toch
:ondig, vooral als je er met
iriesterogen naar kijkt. Een
aar Sodom en Gomorra. En
het toppunt van slechtigheid is
uiteraard de grote stad, een poel
van hoererij, geweld en bederf.
De priesterogen in kwestie
behoren toe aan Christian Bley
(let op de symboliek van de
voornaam), een wereldvreemde
dorpspastoor die in 'De dood,
de duivel' van de Oostenrijkse
toneelschrijver Peter Turrini op
zoek gaat naar de zonde omdat
hij niet meer weet „wat goed en
kwaad is, wat zonde is, .wie God
Tijdens zijn zoektocht komt
hij al snel terecht aan de zelf
kanten van de maatschappij,
lie zich zowel in de onderwe
reld als in de bovenwereld be
vinden. In de onderwereld, met
^zijn louche cafés en zijn ge
welddadige cliëntèle, raakt hij
in contact met een jongeman
met filmster-aspiraties en een
verlepte alcoholiste met om
zwachtelde benen die Magda
heet (let opnieuw op de symbo
liek van de voornaam). En in de
bovenwereld treft hij een milieu
van wapenhandelaars, omkoop
bare ministers en actrices met
nazi-sympathieën.
Dit moderne passiespel,
waarin Christian na een bewus
te onderdompeling in diverse
vormen van morele corruptie
uiteindelijk zijn eigen kruisiging
arrangeert, veroorzaakte bij de
Weense première in 1990 heel
wat commotie. Niet uitgesloten
is dat het juist die commotie is
die regisseur Johan Doesburg
voor het stuk heeft doen kiezen.
Hij houdt immers van contro
verse, of het nu de roemruchte
opwinding betreft die indertijd
ontstond over het uiteindelijk
niet opgevoerde Fassbinder-
stuk 'Het vuil, de stad en de
dood' of de recente uitvoering
van 'Troilus en Cressida'.
Commotie over een stuk be
tekent echter niet noodzakelij
kerwijs dat het goed of interes
einde ongewenste lichtreflecties
te voorkomen. In het duister
gloeide, rood als de bloem van
een rododendron, slechts één
schilderij op: het ongenaakbare
portret van zijn jonge echtgeno
te.
Sommige scherpzinnige criti
ci zagen in de hooghartige en
met een ijskoud klassiek forma
lisme geschilderde gestalte een
nationaal-socialistische begin
selverklaring, wat door de schil
der overigens altijd is ontkend.
Dat gold ook voor zijn bekende
'Zelfportret' met zwarte band
(1937), waarin moeilijk iets an
ders kan worden gezien dan de
voorstelling van een jonge god
van de Nieuwe Orde.
Erotisch
Koch werd zijn leven lang geob
sedeerd door de techniek van
het schilderen, maar meer nog
door het maken van intrigeren
de en raadselachtige beelden,
waarin zijn eigen psyche cen
traal stond. Erotische mystifica
ties en maskerades, metamorfo
ses en symbolische toespelin
gen vormen de kern van zijn
werk.
Zijn schilderijen (en tekenin
gen) vormen een wonderlijke
stoet van slangemensen, prosti-
tuées, viriele schoorsteenvegers,
slaapwandelaarsters, openbare
urinoirs, kermisattracties, stille
vens, mythologische figuren,
geheimzinnige tuinen, vreemde
sporttaferelen, staatsie-achtige
vrouwenportretten en narcisti
sche zelfportretten.
Voor de liefhebber bieden de
schilderijen een schat aan Freu
diaanse toespelingen. Kochs
seksuele ambivalentie komt on
der meer tot uitdrukking in het
verschil tussen de vitale manier
waarop hij mannen - in het bij
zonder zijn schoorsteenvegers
met goed gevulde broek - uit
beeldt en de lijksbleke
huidskleur die zijn vrouwen
zonder uitzondering hebben.
Hij heeft ze naar oud Renais-
sance-gebruik licht geschminkt
met groene aarde en roze, een
cosmetica die Carel Blotkamp
'De schiettent' van Pyke Koch.
het woord 'doodsengelen' in de
mond heeft gelegd.
In het overzicht in Museum
Boymans ligt het zwaartepunt
op de schilderkunstige en es
thetische kwaliteiten van zijn
werk. Dat Koch 'fout' was in de
oorlog, dat wil zeggen een over
tuigd nationaal-socialist waar
voor hij na de oorlog een tijde
lijk beroepsverbod aan zijn
broek kreeg, wordt vanzelfspre
kend in de catalogusteksten niet
ontkend. Toch hebben de au
teurs een sterke neiging Kochs
voorstellingswereld vooral te
beschrijven in kunsthistorische
termen.
Hoe gerechtvaardigd anno
1995 de aandacht voor de tech
nische en esthetische aspecten
van Kochs oeuvre ook lijkt, aan
de stijl en de representativiteit
van zijn voorstellingen kleven
aspecten die duidelijk naar zijn
bedenkelijke politieke keuze
verwijzen. Zijn stijl heeft onmis
kenbaar autoritaire trekken. Ze
ker in een jaar waarin we voor
de vijftigste keer de oorlogsdo
den herdenken mag niet verge
ten worden dat Kochs sympa
thieën lagen bij een uiterst kwa
lijke politieke orde waartegen
een aantal collega's van hem
wel stelling durfden te nemen
en dat met hun leven moesten
bekopen.
Pyke Koch, Schilderijen en Te
keningen. Museum Boymans-
van Beuningen, Mathenesser-
laan 18-20, Rotterdam. 26 fe
bruari t/m 14 mei. Open: di
t/m za 10-17 uur; zo 11-17 uur.
Glenn Miller,
als de dag
van gisteren
haarlem john oomkes
Vijftig jaar na dato duiken nog
steeds memorabilia op die de
geschiedenis van de Tweede
Wereldoorlog verduidelijken,
nuanceren of van een ongezie
ne voetnoot voorzien. Deze
week liggen de herontdekte op
namen van de Amerikaanse or
kestleider en arrangeur Glenn
Miller uit 1944 in de vorm van
een dubbel-CD in de Neder
landse platenwinkels. Het is als
of het publiek het historisch be
lang ervan beseft: de plaat
scoort bij voorintekening al in
de vele duizenden.
Major Glenn Miller speelde,
samen met zijn vaste orkest (het
tot "The American Band of the
Allied Expeditionary Force' om
gedoopte ensemble) een cen
trale rol in de Amerikaanse pro
pagandamachine. Tussen 16
september en 27 november
1944 namen ze ten behoeve van
het American Broadcasting Sta
tion een zestal radio-uitzendin
gen op, gericht aan het adres
van de Duitse Wehrmacht, die
sinds de zesde juni van dat jaar
voortdurend terugtrekkend pro
beerde stand te houden.
Het is aan het kleine Engelse
platenmaatschappijtje Gonifer
Records en een klein aantal Mil-
ler-liefhebbers te danken dat
schellak-kopieën van de lang
vermiste Abbey Road Studio
opnamen boven water kwamen
en konden worden gerestau
reerd. Bij beluistering blijkt dat
de kwaliteit zich op zijn minst
kan meten met andere histori
sche opnamen uit dat tijdperk.
Het audiodocument is om min
stens twee redenen uniek. De
voor Miller zo kenmerkende
klarinetsoli en een aantal stuk
ken die öf niet van de Miller
Band bekend zijn öf in andere
arrangementen worden ge
speeld dan van bestaande op
namen bekend is.
Hollywood had de nu eens
suikerzoete, flegmatiek optre
dende romanticus en de dan
weer muzikaal vernieuwende
orkestleider al lang en breed in
de smiezen toen hij deze opna
men in Abbey Road (later zo be
faamd dank zij The Beatles) ver
vaardigde. Maar als de droom-
fabriek écht had beseft wat Mil
ler in zijn mars had - tot op de
dag van vandaag schuimen
twee full-time orkesten gebruik
makend van zijn naam en mu
ziek de wereld af - dan hadden
we meer overgehouden dan de
ze, overigens elegante en bij tijd
en wijle knallende opnamen.
Glenn Miller the American
Band of the AEF, The Lost Re
cordings. Zesendertig songs
plus introducties. Happy
Days/Conifer Records (RCA),
cdhd40112. ADD/MONO.
dans zeer geschikt voor culture
le export.
In Nederland steeg het aantal
dansvoorstellingen met dertien
procent van 877 in 1992/93
naar 988. Het aantal bezoekers
nam met een procent af van
377.346 naar 372.627. Volgens
het onderzoek is het bezoek na
een tijd van groei nu stabiel.
Tussen 1986 en 1994 was er
sprake van een stijging van 45
procent.
Het Nationale Ballet en het
Nederlands Dans Theater, twee
gezelschappen die ook interna
tionaal een vooraanstaande rol
spelen, maken deel uit van het
DOD. Verder zijn acht kleinere
gezelschappen lid.
sant is, zoals ook Doesburg zou
moeten weten. „Nu heb je me
gegeten en gedronken", zegt de
oude alcoholiste wanneer zij en
de priester de liefde hebben be
dreven, en ja hoor, „net de con
secratie tijdens de mis", consta
teert de priester. Turrini's para
bel is gevuld met dergelijke cli
chés, zoals hij ook gevuld is met
buitenkantfiguren, en vooral
met pogingen tot choqueren.
Aan die pogingen tot choque
ren heeft Doesburg zich als aan
een reddingsboei vastgeklampt.
De voorstelling is een en al ge-
graai in herenpantalons, ge-
sproei van sperma en gekronkel
in trio's, terwijl tussendoor vrij
wel iedere mannelijke speler
wel even in travestie verschijnt.
Voeg daarbij de priesterlijke
heffing van een kelk door een
wapenhandelaar boven een
schotel van kapotgeschoten
mensenhoofden, het gevinger
aan een sexpop door een hoer
en de naakte Christian aan het
kruis, en de overkill is compleet.
Waarmee Doesburg meteen zijn
eigen vergissing onderstreept.
Hij had het stuk nooit moeten
kiezen.
Kunstenares Molly Ackerman.
FOTO FRED ROHDE
Dansers, musici en een kunste
nares achter de ezel geven vrij
dag 3 maart een ongewone
voorstelling in de expositie
ruimte van kunstcentrum
Haagweg in Leiden. Onder de
titel 'Moment of creation' schil
dert Molly Ackerman terwijl
Bram Groothoff, Erik Jan Kuiper
en Jos Kessels muziek maken.
Danseres en actrice Josephine
Jansen beweegt op hun geïm
proviseerde klanken. Lambert
Wouda zet dat alles in het juiste
licht. Fred Rohde wandelt daar
tussendoor met zijn camera en
naar alle waarschijnlijk komt
ook een aantal videografen op
namen maken van deze perfor
mance.
De Amerikaanse Ackerman
bewees al eerder dat ze het te
gendeel is van de kunstenaar
die eenzaam en noest in zijn
atelier werkt. In haar vaderland
heeft ze al verschillende van de
ze performances met musici en
dansers gemaakt. Vorig jaar was
Ackerman in Leiden en werkte
daar met plaatselijk kunste
naars Ben Overdevest en Frank
Borst aan een moderne versie
van 'Het laatste oordeel' van
Lucas van Leyden.
De kunstenares noemt haar
manier van werken expansio
nisme. Het samenwerken met
kunstenaars uit andere discipli
nes zoals dans en muziek geeft
meer energie, nieuwe ideeën,
andere zienswijzen. Volgens Ac
kerman kan een kunstenaar die
voorbij de grenzen gaat van zijn
manier van schilderen, muziek
maken, dansen of welke disci
pline dan ook veel vrijer wer
ken. In Amerika geeft ze zelfs les
in de vrijheid van het samen
werken door met jonge kunste
naars een groepsschilderij te
maken.
De performance 'Moment of
creation' begint om 21.00 uur.
Ackerman laat zich net als dan
seres Jansen inspireren door de
geïmproviseerde klanken van
Kessels (percussie en gitaar),
Groothoff, saxofoon, keyboards,
drum en zang) en Kuiper (bas).
Het eindresultaat is, naast an
der werk van de kunstenares,
zaterdag en zondag te bekijken.
In de expositieruimte hangen
ook foto's die Fred Rohde
maakte voor zijn boek 'Molly in
the Neverlands'. De tentoon
stelling is tussen 13.00 uur en
18.00 te bezichtigen aan de
Haagweg 4.
theater
recensie wunand zeilstra
'Niet gesnoeid', muzikaal programma
met Ricky Koole, Karin Bloemen, Ca
rolyn Watkinson. Leoni Jansen. Adel-
heid Roosen en Rocq-E Harrell Regie
Titus Tiel Groenestege. Muzikale lei
ding: Onno Krijn. Gezien: 27/2.
schouwburg. Leiden
Citaten van de Oostenrijkse
schrijver Peter Handke sieren
het programma dat er op het
eerste gezicht uit ziet als een
gebedenboekje. Dat staat
chique, 'Niet gesnoeid' is
kennelijk niet zo maar een
muzikaal programma, het
biedt muziek binnen een
pretentieus kader. De vrouw
staat centraal als moeder,
maagd en minnares. Nu
wordt Peter Handke de
laatste jaren in vakkringen
menigmaal zweverigheid
verweten. En dat is ook pre
cies de zwakke kant van 'Niet
gesnoeid'. De muziek gaat
gebukt onder de pretenties.
Zo lang Karin Bloemen,
Leoni Jansen, Rocq-E Harrell
en Carolyn Watkinson zin
gen, is het programma één
groot muzikaal feest. Hun
stijlen lopen mijlenver uit
een, hun vakvrouwschap
staat op hetzelfde niveau.
Daarnaast doen mee pril ta
lent Ricky Koole en Adelheid
Roosen, wier vocale capaci
teiten van bescheidener om
vang zijn. Deze zes vrouwen
worden begeleid door een
achtmansformatie met ras
muzikanten als Onno Krijn
en Nico van der Linden op
toetsen.
Er zitten muzikale pareltjes
tussen. Zo horen we bijvoor
beeld ineens het 'Zing, vecht,
huil van Ramses Shaffy
als tussenstuk binnen een
nummer met Afrikaanse rit
mes. 'With a little help from
my friends' van I.ennon en
McCartney en 'Only women
bleed' zijn hier kippevel-
nummers, 'Sisters' swingt bij
deze dames de pan uit. En
daarmee is de lijst nog niet
uitgeput.
Soms is de opbouw van
het programma verrassend.
Eerst is er bijvoorbeeld een
uiterst ingetogen 'Miserere
nobis'. De andere dames
zeggen daar dan kinderge
bedjes doorheen. Van religie
stappen we over op een kort
intermezzo, waarin de heren
van het orkest een loflied op
hun geslachtsdeel brengen.
Dan neemt Leoni Jansen het
roer over en zingt in een ste
vig nummer van Coot van
Doesburgh en Onno Krijn
'Mama houdt van sex'. Ter
afsluiting daarvan stapt Ca
rolyn Watkinson naar voren
om ons 'Throw out the life
line' van de Reverend Ufford
te leren. Het is een verfris
sende warboel.
Helaas zakt het program
ma diverse malen in, als die
pretenties met sprookjes of
beschouwelijke verzinsels
om de hoek komen kijken.
Alle zes maken ze zich daar
min of meer schuldig aan.
Adelheid Roosen spant hier
de kroon. Zij is in staat om
de grootst mogelijke flauwe
kul met een air van diepzin
nigheid te verkopen. De een
vindt dat meesterlijk, een an
der walgelijk. Maar een feit is
dat het de vaart uit het pro
gramma haalt zonder iets ex
tra's toe te voegen. Het mag
kinderachtig klinken, maar
eigenlijk geeft de titel exact
de zwakke kant van het pro
gramma aan. Had men ri
goureuzer gesnoeid, dan was
er absoluut niets te klagen
geweest.
