Industrie in startblokken
voor informatie-tijdperk
Feiten &Meningen
Angst centraal
in debat over
orgaandonatie
Een poezeleven
Strak in het gelid
'Het had iets jongensclub-aehtigs, maar nu moet het ophouden'
MAANDAG 27 FEBRUAR11995
In de discussie over de orgaandonatie, die
vorige week niet alleen in de Tweede Kamer
maar ook in honderdduizenden Nederland
se huiskamers is gevoerd, klinkt veelal een
zekere angst door. De meeste mensen den
ken niet graag na over hun eigen dood.
Wanneer ben je eigenlijk dood? Zullen de
medici die op organen wachten wel altijd
zorgvuldig genoeg zijn? Zijn er wel garan
ties tegen al te haastige of te gretige beslis
singen?
Deze vragen staan plotseling midden in
de publieke aandacht. De bezorgdheid is
het gevolg van onzekerheid over de vraag
op welk moment de dood intreedt. Ener
zijds: vanzelfsprekend moet de donor over
leden zijn voordat er organen ten behoeve
van transplantatie kunnen worden uitgeno
men. Maar anderzijds: die organen zelf
moeten nog leven, het hart moet nog klop
pen, de laatste adem is nog niet uitgebla
zen. Door middel van beademing van de
hersendode moeten de organen nog enige
tijd in goede conditie worden gehouden.
Voor de nabestaanden is deze gang van za
ken soms pijnlijk.
De Wet op de Lijkbezorging (waarin de
orgaandonatie is geregeld in afwachting
van de nu aanhangige Wet op de Or
gaandonatie) geeft geen duidelijkheid over
de vaststelling van de dood. Een lijk is het
stoffelijk overschot van een overledene of
doodgeborene, aldus de wet, maar dat geeft
geen uitsluitsel over de vraag wat een over
ledene is. De doodsvaststelling is een feite
lijk medisch oordeel, waarvoor tot dusver
geen wettelijke maatstaven bestaan.
Het wordt dus tot nog toe aan de indivi
duele artsen overgelaten naar beste weten
en naar de laatste stand van het medisch
inzicht over te gaan
tot de doodsvast
stelling. Daarbij
geldt algemeen de
opvatting dat de
dood van een mens
intreedt door de
dood van de herse
nen. Een richtlijn
die artsen hierbij
kunnen hanteren, is
door de Gezond
heidsraad opgesteld
in de vorm van 'Cri
teria inzake de her
sendood'. Deze cri
teria krijgen nu een
wettelijke basis.
Bij twijfel aan de hersendood mag nooit
ofte nimmer worden overgegaan tot uitna-
me van organen. Zou dit wel gebeuren, dan
maakt de arts zich schuldig aan een mis
drijf, bij voorbeeld doodslag of dood door
schuld. Om op dit punt een waarborg te
scheppen, schrijft de Wet op de Lijkbezor
ging voor dat een arts die organen uitneemt
voor transplantatie nooit dezelfde mag zijn
als de arts die de dood vaststelt. Overtre
ding van dit voorschrift is strafbaar.
In het ontwerp van de Wet op de Or
gaandonaties is de bepaling opgenomen
dat alle ziekenhuizen moeten gaan werken
met een protocol. Daarin wordt dan precies
vastgelegd hoe de artsen moeten handelen
in een geval van overlijden waarbij or
gaandonatie aan de orde kan komen. Overi
gens speelt dat maar bij een klein percenta
ge van de overlijdensgevallen omdat de
meeste mensen nu eenmaal overlijden aan
ouderdom of ziekte.
Het protocol moet duidelijkheid geven
over de zorgvuldigheid en de kwaliteit van
de procedure. Het kan ook een handreiking
zijn voor de artsen die toestemming moe
ten vragen voor het uitnemen van organen.
Dat is geen makkelijke vraag, temeer omdat
er veelal vóór het intreden van de dood al
voorbereidende maatregelen voor een
eventuele orgaandonatie moeten worden
getroffen. Voorkomen moet worden dat de
ze voorbereidingen tegen het belang van de
patiënt/donor ingaan.
Behalve een protocol dat alle ziekenhui
zen moeten ontwikkelen met afspraken
over hoe te handelen bij orgaandonatie,
komt er een nieuw protocol van de Ge
zondheidsraad over het vaststellen van de
hersendood. Hiermee kan worden voorko
men dat verschillende artsen uiteenlopende
maatstaven hanteren. Het protocol, dat
naar de laatste stand van de medische we
tenschap moet worden opgesteld, kan door
de minister van volksgezondheid verbin
dend worden verklaard.
Voor het vertrouwen van het publiek in
de gang van zaken rond orgaandonaties
kan deze regeling van groot belang zijn.
Misschien is dit punt wel even essentieel als
het onderwerp dat vorige week centraal
stond, namelijk het wettelijke systeem dat
moet voorkomen dat bij mensen tegen hun
uitdrukkelijke wil na hun dood organen
worden weggenomen. Het zelfbeschik
kingsrecht en het grondrecht op integriteit
van het lichaam kunnen worden gehand
haafd zonder afbreuk te doen aan het stre
ven meer organen voor transplantatie ter
beschikking te krijgen. Maar een vereiste is
dat men vertrouwen heeft in de gang van
zaken in de ziekenhuizen. Een regeling in
zake de hersendood en een helder protocol
kunnen aan dit vertrouwen vaste grond ge-
GUSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
De Verenigde Staten zullen hun uiterst belangrijke en gevoelige markt voor telecommunicatie volledig
opengooien voor buitenlandse concurrenten, op voorwaarde dat andere landen dat voorbeeld volgen. De
Amerikaanse vice-president Al Gore deed die belofte zaterdag in Brussel tijdens een bijeenkomst van de
zeven geïndustrialiseerde landen (G7) over de informatiemaatschappij.
Het gebaar van Gore was het
meest tastbare resultaat van de
speciale G7-top en kwam voor
de Europeanen als een verras
sing. De Europese Unie en de
VS verwijten elkaar al langer
hun eigen bedrijfsleven teveel te
beschermen tegen buitenlandse
concurrentie, vooral wanneer
het gaat om 'high tech'-bedrijfs-
takken.
De G7-vergadering in Brussel
was uniek, omdat voor het eerst
ook topmensen van elektroni-
ca-giganten als Philips-presi
dent Timmer aanwezig waren.
Multinationals als IBM, Sony en
Olivetti, grepen de conferentie
aan om niet alleen hun nieuw
ste technologische snufjes te
demonstreren, maar om ook te
pleiten voor internationale sa
menwerking bij de ontwikkeling
van nieuwe informatie-techno-
logie.
Maar liefst 146 exposanten wa
ren het afgelopen weekeinde
aanwezig op een 'high tech-
beurs' in het gebouw van het
Europees Parlement in Brussel.
Op vier etages stalden ze hun
produkten uit. Van personal
computers (PC's) voor 'vergade
ren op afstand' tot 'smartcards'
voor de zieke patiënt en diens
artsen van de toekomst, van
computerprogrammatuur
waarmee ieder zijn eigen krant
kan samenstellen tot CD-rom
schijfjes boordevol toeristische
informatie.
De industrie is klaar voor de
nieuwe tijd, het 'post-industrië-
le' tijdsgewricht aan de voor
avond waarvan de wereld staat.
Volgens sommigen zal die zelfs
een ingrijpender maatschappe
lijke omwenteling teweegbren
gen dan de industriële revolutie
zelf, die de maatschappij zo'n
honderdvijftig jaar geleden op
haar grondvesten deed trillen.
De honderden belangstellen
den, Europarlementariërs, gese-
Voorzitter Santer van de Europese Commissie (links) en de Amerikaanse v
de hand na afloop van een gezamenlijke persconferentie.
lecteerde schoolklassen met
hun familie en andere genodig
den, lieten zich de buitenkans
niet ontnemen al die nieuwe
goodies met eigen ogen te aan
schouwen. Voor velen was het
de eerste kennismaking met het
internationale computernet
werk Internet, de voorloper van
de elektronische snelweg.
De toeleveranciers van diensten
op de elektronische snelweg
staan te trappelen van ongeduld
hun nering aan de man te bren
gen. Zij wachten nog slechts op
de politici. Die moeten de regels
stellen voor het zakendoen op
de marktplaats van de toe
komst. Zo mag er geen misver
stand meer bestaan over het
'intellectueel eigendom', het
auteursrecht van produkten,
moet de bescherming van pri-
vacygegevens zijn geregeld en
standaardisatie van systemen
worden overeengekomen. Maar
dan kan er ook worden gewin
keld op superscherpe, 'high-de-
finition'beeldschermen, die zo
nodig voor gehandicapten kun
nen worden aangepast en des
noods slechts door de menselij
ke spraak kunnen worden 'ge
stuurd'.
Een ander programma toont
het reisbureau van de toekomst,
die niet alleen op de computer
de reizen regelt en afspraken
vastlegt, maar de toerist ook al
een stukje van het verafgelegen
tropische paradijs toont alsof
deze al ter plekke ligt te zonnen.
Hij kan er als het ware even
rondlopen, zijn hotelkamer in
specteren en de menulijst van
het restaurant aan een kritische
blik onderwerpen.
De meest indrukwekkende
nieuwe toepassingen die al voor
de elektronische snelweg zijn
ontwikkeld, liggen op het ge
bied van de medische zorg en
het leren-op-afstand. Niet al
leen kunnen de medische gege
vens van een patiënt op een
'chipcard' worden vastgelegd.
Ze kunnen ook binnen enkele
seconden door elke computer
ter wereld op het scherm wor
den opgeroepen.
Het 'klasklokaal-zonder-muren'
toont een reis van drie onder
zoekers naar het Turkse bin
nenland. Schoolklassen in Brus
sel, Connecticut en Nova Scotia
volgen het project via Internet.
Interactiviteit, waardoor diege
ne voor het beeldscherm in di
rect contact staat met bij voor
beeld een leraar, is het sleutel
woord. Vooral voor onderwijs
doelen lijkt interactiviteit on
ontbeerlijk en brengt het het 'le
venslang leren', maar dan
vanuit de eigen studeerkamer,
tot werkelijkheid.
Een programma dat de 'telede-
mocratie', waardoor de burgers
vanuit hun huis kunnen stem
men, dichterbij moet brengen,
is ook al ontwikkeld. Volgens
velen, onder wie de Amerikaan
se vice-president Gore, zal het
de betrokkenheid van de bur
gers bij het bestuur van het land
vergroten en de democratie er
aan kwaliteit door winnen.
Futuristisch gedroom met een
hoog Chriet Titulaer-gehalte?
Wellicht. Het grote gevaar dat
velen zien in de ontwikkelingen
naar een internationale infor
matiemaatschappij is de teloor
gang van de eigen culturele
identiteit van naties en volke
ren. De profeten van de infor
matiemaatschappij spreken dat
echter direct tegen. Ontwikke
lingen als het videomuseum,
met meer dan 80.000 teksten en
afbeeldingen uit de 20ste eeuw
en reserveringssystemen voor
culturele en toeristische evene
menten op de elektronische
snelweg, lijken eerder op het te
gendeel te wijzen.
Dat de elektronische snelweg er
komt, als levensader van de in
formatiemaatschappij, is al lang
geen vraag meer. De kwestie is
alleen nog wanneer precies en
in welke vorm. Het wachten is
tot de diverse overheden er in
slagen belemmeringen voor de
industrie weg te nemen en han
teerbare spelregels vast te stel
len. Want het bedrijfsleven is
klaar voor de volgende techno
logische revolutie.
BRUSSEL HANS SONDERS
e
Uit mijn kindertijd herinner ik me hqe
ik op een dag in de berm een bruine
vond. Omdat hij zo lief en tam was,
nam ik hem, tot grote schrik van miji
moeder, mee naar huis. Van een doo
maakte ik een bedje voor hem, want
stond niet zo vast op zijn pootjes. Hij
was duidelijk ziek, zo ziek zelfs dat ik een paar uur la*^
zijn bed als doodskistje moest gebruiken.
Zoals die rat, is mijn kat er nu aan toe. Wankelend oj
zijn pootjes sleept hij zijn sterk vermagerde lijfje van
keuken naar het donkerste hoekje onder het bed. Zij
bloed zit vol vergif en het liefst wil hij stilletjes dood
gaan. Maar zo makkelijk laat ik hem niet gaan. Keer
keer haal ik hem uit zijn schuilplaats om hem te dwif
gen iets te drinken. Eten kan hij niet. Met hartver
scheurend gekreun ondergaat hij dagelijks vier injec
ties, de naalden komen nauwelijks door zijn tot leer
verworden vel. Enorme bellen serum worden onder
zijn huid gespoten, waarna hij wegkruipt van schaaniu
over de bochel op zijn rug, die het vocht heeft veroor
zaakt.
Op de avond dat ik de hoop op zijn herstel opgegevei
had en daar met een vriendin over zat te treuren, krr
ik het bericht dat mevrouw Pervin was overleden. Di
dame van 75 jaar mocht ik graag. Toen haar zoon op
belde om het slechte nieuws te vertellen, liet hij
om naar de poes te vragen. Heel lief van hem, rr
kreeg er een raar gevoel van. Wat is tenslotte een poe L
zeieven tegen dat van een mens? Dat had ik die dag ap|
eerder gedacht, toen ik in de tram een groep kleine 1;
straatjongentjes de lijmtubes in hun neus had zien di
wen om met veel genot de giftige dampen op te snui
ven. Hun lever moet er net zo aan toe zijn als die van
mijn kat, maar zij krijgen geen versterkende injecties,
De begrafenis van mevrouw Pervin was van een ont
luisterende soberheid. Ze was arts geweest en al haar
oude collega's waren present. Haar kist stond op een
betonnen tafel op het voorhof van de moskee, omge
ven door plastic kransen die voor iedere dode opnieu
tevoorschijn worden gehaald. Terwijl de imam binne
het middaggebed hield, stonden de rouwenden in he
zonnetje met elkaar te kletsen. Op een gegeven mo- c'
ment kwam de imam naar buiten en ging voor de kis
staan. De gelovigen die binnen hadden zitten bidden
en de mannen onder de rouwenden begaven zich oolp
1 l'
iek
enil
de kist. De vrouwen, onder wie ook de dochter
van mevrouw Pervin, bleven op een afstand staan toewi
kijken terwijl de imam een kort gebed voorlas. Toen
den al die vreemde mannen, die daar slechts waren ojó
mee te bidden, haar kist op en droegen hem
begrafenis wagen. De hele ceremonie (als dat woord hta
gebeuren al omschrijft) was in vijf minuten afgelopens
Het heeft een gevoel van verwarring bij me achtergelad
ten, alsof men hier niet zo aan het leven hecht, dat
men als het ware terloops afscheid neemt van een w
liefde dode. Ik ken ter vergelijking alleen de katholiel
begrafenis met al zijn pracht en praal, die, al ben je
gelovig, een uitvaart toch iets groots geeft. Je kunt je
natuurlijk afvragen of dat nodig is. In ieder geval heb
besloten om de behandeling van mijn poes stop te ze
ten. Na een week van antibiotica, vitamine-en minen
len-shots hoop ik dat hij sterk genoeg is om zelf weer
zin in het leven te krijgen. Want hoe dierbaar hij me
ook is, bij iedere bedelaar die ik voorbij loop, krijg ik
gewetenswroeging over het geld dat ik aan de dieren
arts betaal. Het aantal armen groeit in deze tijden van
economische crisis. En dan lijkt een poezeleven toch
een luxe-probleem.
JESSICA LUTZ» CORRESPONDENT
Peking Leden v
de Chinese militaire
politie zijn aan
oefenen in de buurt
van hun kazerne in
de hoofdstad Pe
king. De militaire
politie krijgt de
laatste tijd weer fel
Ie kritiek te verdu
ren wegens ver
meende corruptie
en schending van
de mensenrechten.
FOTO REUTER V
BURGESS
Vakbondsman Noten verruilt bond voor verzekeraar
Haast even verrassend als zijn
optreden in de CAO-onder-
handelingen voor het bankbe
drijf is zijn vertrek. De 37-jari-
ge Han Noten verruilt de FNV
Dienstenbond voor een func
tie bij verzekeraar Centraal
Beheer. ,,Ikzie geen perspec
tief meer."
Bijna tien jaar lang was hij in
dienst van de vakbeweging.
Aanvankelijk bij de Industrie
bond FNV, de laatste vijfen-
eenhalf jaar bij de Diensten
bond als onderhandelaar in
het bankbedrijf. Ooit volgde
hij het voorbereidende jaar
voor de toneelacademie. We
gens gebrek aan talent werd
hem de toegang tot de echte
opleiding geweigerd.
Dat gebrek aan talent was
hem niet altijd aan te zien.
Zijn optreden tijdens de vaak
eindeloos voortslepende CAO-
onderhandelingen had vaak
iets theatraals. Noten is er een
ster in mensen op het verkeer
de been te zetten. Zowel bin
nen als buiten de vakbewe
ging vielen de monden met
grote regelmaat van verbazing
open als Noten weer eens een
-voorstel lanceerde. „Ik ben
een nar die anderen een spie
gel voorhoudt", zegt hij zelf.
Zijn jaren bij de vakbeweging
omschrijft Noten als tropenja
ren. Tijdens een actie van de
Industriebond werd hij eens
in elkaar geslagen door een
werkgever. Noten: „Ik sloeg
niet terug omdat de Industrie
bond vindt dat het beter is als
je dat niet doet."
In het bankbedrijf kreeg hij te
maken met een enorm verlies
aan werkgelegenheid. Banken
fuseerden met elkaar en met
verzekeraars. Automatisering
kost veel, vooral lager ge
schoolde bankemployés hun
baan. „Er was te veel uit
stoot", zegt Noten nu, „en er
was te weinig progressie."
Het gebrek aan perspectief is
een van de belangrijkste rede
nen voor zijn vertrek. Maar
ook privéredenen noopten
hem de overstap naar het be
drijfsleven te maken. Zijn
echtgenote werkt bij de Indus
triebond FNV. „Het is heel
plat", aldus de scheidende
man, „maar twee mensen die
per definitie conflictrijk werk-
actief zijn, daar moet een eind
aankomen."
Bovendien wenkte voor de na
bije toekomst een weinig op
beurende werkelijkheid. No
ten: „Ik ben geruime tijd vol
strekt monomaan met die
CAO-onderhandelingen bezig
geweest. De kans dat we er
snel uitkomen, is heel klein en
ik voel er weinig voor om ze
ven jaar lang met die onder
handelingen bezig te zijn. Ik
heb een prachtige tijd gehad,
het had iets jongensclub-aeh
tigs, maar het moet op een be
paald moment wel ophou
den."
Het voornemen te vertrekken
dateert al van december 1993.
Noten liet toen intern weten
dat de toen komende onder
handelingen over de banken-
CAO zijn laatste zouden zijn,
niet wetende dat dat overleg
zich tot op heden zou voort
slepen. Vorig jaar september
nam hij het definitieve besluit.
Drie maanden later vroeg
Centraal Beheer hem voor de
leiding van een dertig werkne
mers tellende afdeling die zich
bezighoudt met de ontwikke
ling en verkoop van pensioe
nen en collectieve verzekerin
gen. Dick Hamaker, tweede
onderhandelaar van de FNV
Dienstenbond in het bankbe
drijf, volgt hem op.
Noten ziet in zijn nieuwe
functie een mogelijkheid
'creatieve ideeën los te laten
op veranderende arbeidspa
tronen'. Pensioenen zijn nog
altijd gebaseenj op de alleen-
verdienende man en op ar
beidsrelaties van een leven
lang bij dezelfde baas. Notens
opdracht is de produkten van
zijn nieuwe werkgever meer in
overeenstemming te brengen
met de werkelijkheid. „Inhou
delijk is het een prachtige
job."
Maar voor het zover is, moet
eerst het vervolg van de mis
lukte CAO-onderhandelingen
in het bankbedrijf op de rails
worden gezet. Tot 1 april zal
Noten fungeren als actiecoör
dinator van de vijf betrokken
vakbonden.
Nu het overleg voor de be-
drijfstak-CAO is mislukt, rich
ten de bonden zich op con
tracten met de afzonderlijke
banken, die daar overigens
niet om zitten te springen.
„Even in het kader van de hu
mor", zegt Noten. „Wij ont
vingen vrijdag een fax van
werkgeversonderhandelaar
Ruiter, waarin stond dat die
afzonderlijke CAO's helemaal
niet kunnen, omdat de statu
ten van de werkgeversvereni
ging dat uitsluiten. Daarin
staat dat die de CAO moet a
sluiten. En dat na zoveel tijd
onderhandelen. Dat vind ik
hèt symbool van deze onder
handelingen."
david-jan godfroid/anp
