'Er mag best iets met de lonen gebeuren
Discussie over donorcodicil blijft hachelijk
Feiten &Meningen
DONDERDAG 23 FEBRUAR11995
)NC
Paars zit premier Kok na een halfjaar als gegoten
..Bij de lamp maar weer?" Alsof hij al vele jaren in het
Torentje huist, installeert Wim Kok zich in de leun
stoel met het beste licht voor de foto. Het - eerste -
kabinet Kok telt op de kop af 184 dagen, maar het
voelt al heel wat langer. Pijnlijke besluiten zijn er ge
nomen. De kinderbijslag is gekortwiekt. De studie
beurs uitgekleed. En de vijfde baan op Schiphol komt
De 'bijna-waterramp' kwam vorige maand goed van
pas om het beeld van krachtdadige bestuurders wat
op te poetsen. Het had effect. Volgens de opiniepei
lingen heeft Nederland meer geloof in het kabinet
gekregen, ook al schiet het niet op met een aantal po
litiek gevoelige dossiers zoals de Betuwelijn of de
aankoop van gevechtshelikopters.
Op 8 maart doet de ploeg Kok zijn 'proefexamen', als
in de provincies nieuwe bestuurders worden geko
zen. Er kan wel niet op hem worden gestemd, maar
toch wordt Koks achtste verkiezingsnederlaag als
PvdA-leider al voorspeld. De minister-president
vreest een slechte stembusuitslag niet, ook niet voor
zijn coalitiepartners. Dit kabinet kan wel tegen een
stootje, denkt hij.
- De verliezer van de kamerverkiezingen en de forma
tie, ex-CDA-leider Elco Brinkman, verliet vorige week
het Haagse toneel via de kelder van de Tweede Kamer.
Had u niet even het gevoel: het scheelde weinig of ik
had daar gelopen?
„Nee, dat gevoel heb ik al weer een poosje achter me
gelaten. Voor en na de verkiezingen van 3 mei heb ik
wel gezegd dat de ere-loge en de nooduitgang in de
politiek heel dicht bij elkaar liggen. Dat gevoel heb ik
nog wel een poosje gehouden. Maar nu, bij Brink
mans' vertrek niet meer. Ik hoop dat hij bevrediging
zal vinden in de bouwwereld".
- Wij kunnen ons indenken dat u af en toe het gevoel
bekruipt: ik heb die plaats in het Torentje niet echt
verdiend. Een calvinist moet bovendien eerst flink lij
den.
„Nou, wat dat lijden betreft ben ik wel aan mijn trek
ken gekomen. In de eerste plaats hebben ook wij op
drie mei flink verloren. Ik ben ook persoonlijk door
hele diepe dalen gegaan. Maar ik zit hier niet met het
idee: er had vanaf 22 augustus eigenlijk een ander in
het Torentje moeten zetelen. We wérden de grootste
partij na de verkiezingen en kwamen daarom ook het
meest in aanmerking om de minister-president te le
veren. Daar is dus niets mis mee. Terugkijkend zie ik
nog wel al die haarspeldbochten en diepe ravijnen
waar ik langs ben gegaan. Maar dat doet niets af aan
het besef dat deze functie een logisch en reëel resul
taat is van de verkiezingen. En zonder iets af te doen
van die grote nederlaag zit er wel iets van voldoening
bij dat we er in geslaagd zijn die laatste drie maanden
een forse klim te maken. December '93 stonden we
op 22 zetels!".
- PvdA-partijvoorzitter Rottenberg omschreef dat als
een bij na-doodervaring.
„Ik had meer de instelling: nu komt het er echt op
aan. Ik heb er altijd op vertrouwd dat de kiezers uit
eindelijk in het stemhokje een andere afweging zou
den maken. Dat toch de vertrouwensvraag aan de or
de zou komen: bij welke partij en bij welke lijsttrek
ker is de toekomst in goede handen".
- Bij de statenverkiezingen kunt u die
vraag niet stellen.
„Nee, dat klopt. Maar politiek-psychologisch werkt
het natuurlijk wel door. De vraag zal gesteld worden
welke partij de grootste is geworden, omgerekend in
kamerzetels. Bij statenverkiezingen is de afstand tus
sen de kiezer en Den Haag groter, dat is waar. Maar:
er zijn hele goeie provinciale bestuurders en daar
moet men op gaan stemmen".
- Kom nou, die kent toch niemand? Hoe belangrijk
zijn de statenverkiezingen eigenlijk voorde krachts
verhoudingen in het kabinet?
„Die waren in 1991 belangrijk en dat is nu nog zo.
Overigens heeft het CDA indertijd geen misbruik ge
maakt van de situatie (de PvdA verloor, red.), de wij
ze van met elkaar omgaan bleef hetzelfde. Maar als
de uitslag nu voor ingrijpende veranderingen zorgt,
dan kan het linksom of rechtsom effect hebben".
- Wat kan er zoal misgaan?
„Als een partij een flinke tik op de neus krijgt, ont
staat misschien de neiging zich steviger te profileren.
Dat kan gebeuren in de fractie, in het partijkader of
in het partijbestuur. De andere coalitiepartner kan
dan reageren door te roepen: jij moet een toontje la
ger zingen. Dat geeft spanningen in het kabinet. Het
Een onderhandelingsdiplomaat wordt hij genoemd. Maar ook een kameleon, van kleur verande
rend met elke nieuwe baan. Zijn PvdA-collega's uit het vorige kabinet schilderden hem af als een
kortaangebonden, knorrig mens. Maar daar hebben de 'paarse lachebekjes' nog weinig van ge
merkt. Wim Kok is ontspannen, gloriërend als vader des vaderlands. Het is geen geheim dat hij
aanvankelijk weinig trek had in een kabinet met WD en D66. Maar na een half jaar regeren, zit
het sociaal-liberale maatkostuum hem als gegoten.
Kok: Bij de lamp maar weer?
kan de zaak destabiliseren".
- Voorde cohesie in het kabinet hoopt u dat behalve
natuurlijk de PvdA ook WD en D66 niet teveel verlie
zen?
Lacht: „Ja! Nou, het kabinet staat stevig genoeg op
zijn poten om een verkiezingsuitslag die verschuivin
gen laat zien, te kunnen dragen. Ik denk dat PvdA,
WD en D66 zich niet de luxe kunnen en willen per
mitteren het kabinet voortijdig naar huis te sturen.
We realiseren ons alle drie dat we echt vier volle jaren
nodig hebben om het beleid op de rails te zetten en
uit te voeren. Samenvattend: dit kabinet kan wel een
stootje hebben".
- U houdt zichzelf wel op de achtergrond. U zou voor
de PvdA bij de campagne een extra steuntje in de rug
kunnen zijn.
„Op het PvdA-congres van 4 maart in Maastricht sta
ik op het podium. Maar verder ben ik in de campag
ne van de partij niet nodig. Ze kunnen het ook wel
zonder mij".
FOTO GPD CEES ZORN
- Het premierschap van Lubbers wc
voor tien zetels extra. Voor het Kok-effect hoeft u geen
speciale moeite te doen?
„Doelt u nu op de kamerverkiezingen in 1998? Tsja,
dat is een gans ander verhaal. Dan zal ik ook in strikt
persoonlijke zin verantwoording afleggen over mijn
beleid. Maar nu opgewonden in de schijnwerpers
treden zou een krampachtige indruk maken. Dan
zouden de mensen zeggen: laat die man zich toch
een beetje inhouden. Ik heb het bovendien te druk
om elke avond campagnewerk te doen. Volgende
week zit ik alweer bij president Clinton".
- Gaat u het dan ook over de helikopters hebben?
„Wat mij betreft niet. Maar de Amerikaanse presi
dent kan het aan de orde stellen. Ik ken de opvattin
gen van Clinton over deze zaak. Hij heeft me een
aantal malen gebeld en ook een paar brieven ge
stuurd. Het is dus heel goed mogelijk dat hij er zelf
over wil spreken. Het besluit moet ergens in de loop
van volgende maand genomen worden".
- Waarom wordt er zo lang getreuzeld? Moet de voor
keur van Defensie voor de Amerikaanse Apache niet
het zwaarst wegen?
„De eisen waaraan zo'n helikopter moet voldoen zijn
heel belangrijk. De afweging welke helikopter het
moet worden begint dan ook déar en niet bij de com
pensatieorders of de buitenlands-politieke aspecten.
De eerste vraag is: wat heeft de krijgsmacht nodig en
hoe ziet de prijs/kwaliteitsvergelijking eruit? Dat is
een zeer zwaarwegend onderdeel in het geheel. Pas
als je dat gehad hebt komen de andere vragen aan de
orde. Het is moeilijk vol te houden een helikopter te
kiezen die duidelijk slechter is, alleen omdat het
compensatie-pakket er beter uitziet of om redenen
van Europese politiek. Als het marginale verschillen
zijn... Ja, dan worden de afgeleide wagen weer be
langrijker. We zijn nu juist bezig in het kabinet een
antwoord te vinden op die hoofdvraag over de kwali
teit van de helikopter".
- Defensie is daar al lang uit. Dat ministerie roept al
maanden luid en duidelijk: de Apache is veruit de bes
te en de veiligste helikopter. De Europese Tigre bestaat
alleen op de tekentafel.
„Defensie staat sterker als het er in slaagt ook de an
dere ministers daarvan te overtuigen. Het is een mis
vatting te denken dat deze order louter een defensie
aangelegenheid is. Het is een kabinetszaak, we be
slissen er samen over".
Kok schuift nog eens heen en weer op zijn stoel. Hij
blijft in beweging op de lederen fauteuil onder de
lamp. Al een file tussen Amsterdam en Den Haag
achter de rug, en met dit gesprek breekt een drukke
dag aan. In de gelambrizeerde werkkamer van het
Torentje wordt nog een kopje koffie geserveerd en
het gesprek zwenkt naar de watersnood die Neder
land vorige maand enkele dagen volledig in zijn ban
hield. „Ik krijg niet zo snel klamme handen. Maar
ik er wel
bang voor dat hele polders gingen onderlopen", be
kent hij.
„Het beeld van 1953 heb ik nog steeds scherp voor
ogen. Ik was toen vijftien en ik zie mijn opa nog op
de dijk staan met zijn handen in zijn zakken, turend
over het water dat hoog tegen de rivierdijk aanklots-
te. In de Krimpenerwaard hebben we het toen droog
gehouden, maar die dreiging voel ik nog steeds".
- Het nationaal bewustzijn heeft in elk geval een flinke
oppepper gekregen van die hoge waterstand
„Men vraagt wel eens cynisch wat er nog over is van
de gemeenschapszin en de behoefte voor elkaar op
te komen in Nederland. Nou, bij die watersnood heb
ben we het kunnen zien: iedereen stroopte de mou
wen op. Overigens ben ik over die gemeenschapszin
niet somber. Het populaire verhaal is, dat die ge
meenschapszin en solidariteit door de toenemende
individualisering langzaam erodeert. Maar ik wil in
dividualisering vooral zien als een mogelijkheid tot
emancipatie en ontplooiing. Werkelijk als vrij en zelf
standig burger over je eigen toekomst en leven be
slissen. Gemeenschapszin komt pas tot zijn recht als
zoveel mogelijk burgers in vrijheid en zonder onno
dige afhankelijkheid van elkaar, inhoud aan hun le
ven kunnen geven. Gemeenschapszin wordt dus niet
bevorderd door zoveel mogelijk mensen afhankelijk
van elkaar en van de overheid te maken. Integendeel
juist! Gemeenschapszin en beslissingsvrijheid van
burgers moeten elkaar aanvullen. Zolang het maar
niet overgaat in egoïsme, in zelfzucht".
Kok wijst met beide handen op zijn borst. „Deze per
soon ziet geen tegenstelling tussen individuele ont
plooiing en een boodschap hebben aan elkaar. Ik wil
met dit kabinet het één bevorderen zonder het ande
re te laten afkalven. Mensen zijn eerder geneigd de
mouwen op te stropen als ze een bepaald doel voor
ogen hebben. Dat geldt niet alleen de infrastructuur,
maar bijvoorbeeld ook de vraag hoe je in de toe-
Je
komst met de verzorgingsstaat omgaat of met het
moderniseren van je land".
- Dat perspectief is juist bij de verzorgingsstaat zoe ei
Het kabinet neemt de hele sociale zekerheid in 199
nog eens op de korrel. Mensen met een minimum-
kering zien de bui al hangen.
UMI
„We hebben in het kabinet geen maatregelen gen
men of aangekondigd die de hoogte en duur
minimumuitkeringen aantasten. Wel hebben we< ser
gesproken dat we halverwege de rit de balans opn ra,
ken. Maar daar ben ik niet somber over. De econo EVV
mie ontwikkelt zich gunstiger dan we gedacht hai
den en dat zal ook gevolgen hebben voor het bero
op sociale voorzieningen en de belastinginkomste
- Wat gaat u met al die belastingmeevallers doen
5c
2L
„We zullen eerst de ramingen van het Centraal PI;an
bureau moeten zien. Als de verwachtingen voor l!fez
zijn dat we een groei hebben 2,5 a drie procent, d<
extra ruimte voor verlaging van het schatkistt
kort, lastenverlichting en voor meer investeringen'
„We zullen de lastenverlichting zoveel mogelijk ric;1
ten op het ondersteunen van werk en scholing e
de lagere inkomensgroepen. Doel is: eenvoudig
goedkoper maken, zodat meer mensen met een
opleiding weer aan de slag kunnen komen. Maar
wil ook naar de koopkracht van uitkeringsgerechti
den kijken. Een deel van de lastenverlichting kunn A
gebruiken om mensen die financieel
ker zitten te ondersteunen. Ik hoop dat CDA-leide
Heerma met zijn pleidooi voor een sociaal pact,
dat danook mag zijn, het ook voor deze groepen w
opnemen"
Ook de werkgelegenheid zal zich gunstiger kunnei
ontwikkelen dan in het regeerakkoord
meent Kok. „Ik ben vol vertrouwen dat als we ver
standige keuzes maken, we op het punt van de
gelegenheid beter kunnen scoren dan we aan h
gin dachten. Dat we het regeerakkoord kunnen inl
len".
- Trekt u zich het verwijt aan dat dit kabinet in feih
een neo-liberaal beleid voert? De lasten voorburgei
en bedrijven gaan met negen miljard gidden ontlat n
Dat is een liberaal beleid, vindt bijvoorbeeld oud-fr
tievoorzitter Thijs Wöltgens. Een beleid dat ook
het PvdA-verkiezingsprogramma is terug te vinden
Opverend: „Dat moét ik weerspreken. Wöltgens i
als mede-opsteller van het PvdA-verkiezingspro-
gramma toch weten dat daar ook lastenverlichting,
zij het in bescheidener omvang, in voorkomt. Het i
dus niet iets van de anderen in deze coalitie. Of las
tenverlichting neo-liberaal wordt genoemd of iets a
ders, interesseert me geen worst. Als het ma^r werf
- Het werkgelegenheidsbeleid slaagt alleen als de
werknemers hun lonen blijvend matigen. Het lijkt i
op dat mensen weer voor poen gaan kiezen.
Kok relativeert: „Ach, als je over de grenzen kijkt
denk ik dat het hier heel rustig gaat. Het wordt werl
nemers soms ook heel moeilijk gemaakt om van
looneisen af te zien, omdat werkgevers niet in staat
zijn of niet bereid zijn er iets voor in de plaats te ste
lën. In zijn algemeenheid zeg ik: een bescheiden
loonstijging in combinatie met forse inspanningen
voor de werkgelegenheidsbeleid zouden de ingredi
ënten voor de CAO's van de komende jaren moetei
zijn".
- U stapt af van de nullijn die vorig jaar nog onont
beerlijk werd genoemd voor groei van de werkgelege
heid?
„Er mag best iets met de lonen gebeuren. Laten
wel wezen: de nullijn wordt de facto al niet meei
gepast in Nederland. Enkele uitzonderingen daarge
laten zie je in de meeste bedrijfstakken een loonstij
ging van tussen de één en anderhalf procent. Is dat
onrustbarend? Nee. Dat steekt internationaal buiter
gewoon gunstig af'.
Het gesprek loopt ten einde. Laatste onderwerp: het
regeren. Wanneer is Kok tevreden:Als we de hoofd
doelen van dit regeerakkoord hebben gerealiseerd:
meer werk, voord voor de mensen die al lang aan
kant staan. Maar het gaat er eigenlijk niet om of ik
vreden ben. Je kunt voor jezelf een voldaan gevoel
hebben, maar het is toch up to de kiezer. Over de v
rige kabinetsperiode ben ik zelf nog steeds niet onte
vreden. En toch kregen we op 3 mei een enorme af
straffing van de kiezers. Dus dan moet de conclusie
toch zijn: öf we hebben het écht slecht gedaan, öf wi
zijn niet in staat geweest voldoende tekst en uitleg ti
geven".
DEN HAAG ANS BOUWMANS
EN PAUL KOOPMAN
Moeten nabestaanden nu wel of niet het
recht hebben om het 'uitnemen' van een
hart of nier bij de overledene tegen te hou
den? Het kabinet en de meerderheid in het
parlement vinden van niet. Heeft een over
ledene een donorcodicil op zak, dan is er
volgens die meerderheid geen discussie
mogelijk. In tegenstelling tot nu moet or
gaantransplantatie dan altijd mogelijk zijn.
Nu steekt de familie daar vaak een stokje
De discussie heeft zich de afgelopen dagen
verscherpt, nu zich door een ommezwaai
van het CDA ook een meerderheid aftekent
voor een verplichte landelijke registratie
van donoren. Iedere Nederlander boven de
16 jaar moet worden benaderd en voor de
keuze worden gesteld om wel of geen do
nor te worden. CDA, D66, SP en de meeste
fractieleden van PvdA en Groen Links den
ken dat er dan meer potentiële donoren
zullen zijn.
Mede door een dalend aantal verkeersdo
den en omdat het fenomeen orgaantrans
plantatie velen angst inboezemt, is er een
toenemend tekort aan donoren. Mensen
zijn daardoor gedoemd soms jaren te
wachten op een nieuw hart of een goed
werkende nier.
Sommige welgestelden wachten niet af en
maken gebruik van de armoe in bepaalde
Aziatische en Zuidamerikaanse landen.
Daar is via handelaren vaak wel een arm
gezinshoofd te vinden, dat vopr een flink
bedrag een nier afstaat. De Socialistische
Partij spreekt in dit verband zelfs van 'or-
gaantoerisme', dat zal toenemen als de te
korten aan donoren niet snel worden inge
lopen.
Vorig jaar bleek uit een enquête van de
Nierstichting, dat tachtig procent van de
Nederlanders akkoord is met een bindend
landelijk registratiesysteem waarin staat of
iemand bij overlijden of hersendood wel of
Wat vinden lezers?
Orgaan transplantatie en donorcodicil zijn beladen begrippen. De
redactie wil hierover de lezers aan het woord laten. Het plaatsen
van verschillende visies helpt de lezer wellicht tot een genuan
ceerde mening te komen. Schriftelijke reacties liefst kort en
bondig voorzien van naam, adres en telefoonnummer kunnen
worden gestuurd naar óf Haarlems Dagblad en IJmuider Courant,
Antwoordnummer 416, 2000 VC Haarlem óf Leidsch Dagblad,
Antwoordnummer 10050, 2300 VB Leiden. Een postzegel is niet
nodig. In de linker bovenhoek van de envelop graag de vermel
ding Codicil-debat.
geen donor wil zijn. Wie niet nadrukkelijk
tegen het donorschap is, wordt vervolgens
in een databank automatisch opgenomen
als kandidaat-donor. Uit dezelfde enquête
blijkt dat de meerderheid vindt dat nabe
staanden in dat geval niet het recht moe
ten hebben de transplantatie tegen te hou
den.
Als de tekenen van de laatste dagen niet
bedriegen, zal het parlement inderdaad de
nabestaanden het recht ontnemen om
mee te beslissen. Deze richting van de dis
cussie is duidelijk tegen het zere been van
bijvoorbeeld chirurg Veldhuis van het Gro
ningse Academisch Ziekenhuis. Die hield
onlangs in NRC-Handelsblad een betoog
om juist met het oog op de rouwverwer
king de beslissingsbevoegdheid te leggen
bij de nabestaanden.
Hij staat daar niet alleen in. Deze week nog
hield de docent toegepaste medische
ethiek Kompanje in Trouw een pleidooi
om het primaat van de beslissingsbe
voegdheid altijd bij de nabestaanden te
leggen. Ook al vindt hij wel degelijk, dat
vanuit de medische hoek professioneel en
taktisch moet worden geprobeerd toe
stemming tot 'uitneming' van organen te
krijgen.
Ook al kiest een meerderheid van de Ka
mer straks vóór het laten prevaleren van de
wens van de overledene boven die van de
nabestaanden, ook al wordt iedere Neder
lander rechtstreeks gevraagd of hij donor
wil zijn, zeker is dat elke oplossing leidt tot
emotionele problemen bij sommige nabe
staanden.
Elke keer blijkt dat de discussie over zaken
van leven of dood een hachelijke zaak is.
Juist omdat je er met op zich goede argu
menten verschillend over kunt blijven den
ken. Tegenover de emotionele problemen
van nabestaanden met het afstaan van or
ganen van het dode familielid staan de
frustratie van nier-patiënten die al jareh-
lang op een nieuwe nier wachten en het
verdriet van nabestaanden van mensen die
vergeefs op een donor hebben gewacht.
JAN PETER VERSTEEGE
