John Kenneth Galbraith: fervent
strijder tegen de publieke armoede
Feiten jv Meningen
Economie en
Kok hebben
peper nodig
'veroveren'
Protestanten willen Spanje
Proces
De Koek houdt Zuid-Afrika in spanning
WOENSDAG 22 FEBRUAR11995ik
COLUMN
Ruim een jaar geleden lanceerde prof. dr.
Rick van der Ploeg zijn plan om iedereen in
Nederland weer aan de slag te helpen, on
der de welluidende titel: De peper in je reet-
economie. Na enige verwarring onder de
collegae of hiermee burgemeester Peper
van Rotterdam werd bedoeld, vlogen de
collegiale wenkbrauwen in een frons (voor
al die van uw scribent, dat spreekt) over dat
taalgebruik uit een hooggeleerde mond.
De titel van zijn plan was echter ook een
hele goede vlag die de lading voor iedere
Nederlander in een oogopslag dekte. Rick
van der Ploeg was inmiddels kandidaat-lid
voor de Tweede Kamer voor de Partij van
de Arbeid, bovendien op een verkiesbare
plaats. Het journalistenvolk toog derhalve
en masse naar Den Haag om de minister
van financiën in het derde kabinet Lubbers,
tevens lijsttrekker van de PvdA, te vragen
naar zijn commentaar op dit verfrissende
plan.
Koks commentaar was van de zuinige
soort. Het is een man voor wie alles dat on
der de gordel plaats vindt tot het onzegbare
behoort en die niet houdt van maatregelen
van formaat en al helemaal niet van weidse
intellectuele vergezichten. Hij is veeleer van
de soort 'doe maar gewoon dan doe je gek
genoeg' en dat vinden wij heerlijk in dit
land. Vandaar dat hij nu minister-president
is van het paarse kabinet op een moment
dat dit land meer dan ooit creatieve ideeën
en intellectuele en emotionele leiding nodig
heeft.
Kok vergoelijkte het optreden van de dek
selse professor Van der Ploeg met een ver
wijzing naar diens onervarenheid en bo
venal naar diens jeugdige leeftijd. Dat
laatste was natuurlijk onzin, omdat de
mensheid gewoon uiteen valt in jonge en
oude mensen. Wim
Kok was altijd al een
oude kerel en Rick
van der Ploeg wordt
waarschijnlijk, net
als ik, nooit volwas
sen.
De inhoud van het
plan van Rick stond
mij wel aan. Niet
dat het iets nieuws
bevatte, anderen en
ik hadden er al me
nig boek en column
PIM FORTUYN aan gewijd, maar uit
medewerker de mond van een
vooraanstaande
PvdA'er klonk het
tamelijk revolutionair en vooral fris. Rick
wilde terug naar een situatie in ons land
van volledige werkgelegenheid, zodat een
ieder die daar psychisch en fysiek toe in
staat is, weer zijn eigen broek en die van de
zijnen kan ophouden. Hij wilde dat berei
ken door het recht op inkomen te vervan
gen door een recht op arbeid tegen een mi
nimum-inkomen, maar je moest je daar wel
zelf voor inspannen. Vandaar die peper.
Rick was deze mening toegedaan, omdat
hij net als de meesten van ons in de loop
der jaren had ontdekt dat betaalde arbeid
het enige instrument is waarmee je je toe
gang verschaft tot de maatschappij in soci
aal èn in economisch opzicht. Kortom,
neem je niet deel aan het circuit van de be
taalde arbeid, dan tel je in ons soort samen
levingen eigenlijk niet mee en verlies je elk
perspectief op een zinvol leven waar ook
groei in zit.
Ik was benieuwd hoe dit zou aflopen,
want ik had Rick leren kennen als een bel
hamel, maar ook als iemand die zich niet
gemakkelijk liet muilkorven en in de hoek
laat manoeuvreren. Die Kok zou er nog van
lusten.
Na de formatie van het paarse kabinet-
Kok dacht ik dat Rick de peper in de reet
van het paarse kabinet zou worden. Dat nu
blijkt ijdele hoop te zijn. In het begin denk
je nog, die man moet zich inwerken, het
komt nog wel, maar na verloop van tijd be
gin je de hoop op een frisse start te verlie
zen. Veeleer blijkt minister Wijers van eco
nomische zaken de functie van peper te
vervullen. Hij probeert van alles, van de
winkelsluitingstijden tot negatieve inkom
stenbelasting voor de laagstbetaalden. Alle
maal proefballonnetjes om eens te kijken
hoe ver hij kan komen. Een man van D66,
wie had dat kunnen denken.
Overigens loopt Wijers het risico om de
intellectuele Maij-Weggen te worden van
het paarse kabinet. Of om een CDA-kamer-
lid te citeren: gelanceerd als een raket en
eindigend als vuurwerk. Dat zal vooral ge
beuren als hij onvoldoende rugdekking
krijgt in het kabinet en de Kamer. Wat dat
betreft ziet het er niet rooskleurig voor hem
uit. In het kabinet heeft hij alleen de steun
van de WD-minister van financiën.
Premier Kok en de PvdA-minister van so
ciale zaken, Ad Melkert, zitten weer geheel
op de toer van de banenplannen en het hier
en daar wat snijden. Een complete verbou
wing van de verzorgingsstaat en een struc
turele herziening van de werknemersverze
keringen, zoals Rick van der Ploeg bijvoor
beeld wilde, valt van hen niet te verwach
ten. De wens van minister Wijers en van
Rick om de arbeidskosten drastisch te verla
gen en de inzet van de arbeid dramatisch te
flexibiliseren, zodat eenieder die dat kan in
dit land weer aan de slag kan, zal op deze
manier nooit worden ingewilligd.
Kok en zijn partij vertegenwoordigen een
uiterst conservatieve orde van gevestigden,
die de buitenstaanders effectief buiten de
deur houden. De drie miljoen mensen bij
voorbeeld die in ons land zonder betaald
werk zijn en bovendien elk perspectief ont
beren- om daar ooit weer voor in aanmer
king te komen.
Rick is in geen velden of wegen te beken
nen en beperkt zich tot het hem door de
PvdA-fractie toegewezen gebied van de
openbare financiën. Jammer van zo'n leuke
jongen met frisse ideeën.
Begin deze week is in Pretoria het eerste proces be
gonnen tegen een voormalig lid van de Zuidafri-
kaanse veiligheidsdienst. Kolonel Eugene de Koek
moet zich verantwoorden voor meer dan 120 aan
klachten, waaronder moord, ontvoering en illegale
wapenhandel. Bij de openingszitting verklaarde De
Koek dat hij onschuldig is. Verwacht wordt dat het
proces meer dan een jaar gaat duren.
Het proces tegen de 45-jarige De Koek wordt met
spanning gevolgd, omdat het kan leiden tot een lawine
aan onthullingen over de werkwijze van politie en vei
ligheidsdiensten in de jaren van de apartheid. De
Koek, commandant van de Vlakplaas-eenheid, was de
spil van een groot aantal operaties die met openlijke of
stilzwijgende instemming van hogerhand werden uit
gevoerd.
Dat de getuigen, veelal voormalige collega's en men
sen van de geheime dienst, veel te vertellen zullen
hebben, blijkt uit de verhalen die nog voor het begin
van het proces zijn uitgelekt. Zo bevestigde de voor
malige Zuidafrikaanse spion Craig Williamson het af
gelopen weekeinde de beschuldiging dat de bom die
in 1982 in Maputo een einde maakte aan het leven
van de vooraanstaande ANC'er Ruth First het werk
was van de Zuidafrikaanse politie.
First werd gedood met een pakje dat door de Zuidafri
kaanse veiligheidsdienst op het vliegveld Jan Smuts bij
Johannesburg was onderschept en bewerkt. De bom
was eigenlijk bestemd voor Joe Slovo, de man van
Ruth First. Net zo'n 'bewerkt' pakje was verantwoor
delijk voor de dood van een andere ANC'er en haar
zesjarige dochterje in Angola. De Koek zou in het team
hebben gezeten dat de bommen prepareerde.
Eugene de Koek leidde vanaf 1985 de Vlakplaas-een
heid, een elitekorps gespecialiseerd in terrorismebe
strijding. De eenheid organiseerde ondermeer de
doodseskaders die anti-apartheidsactivisten uit de
weg ruimden, maar ook werden ingezet om mogelijke
verraders uit eigen gelederen het zwijgen op te leggen.
Verder wordt de Vlakplaas-eenheid verantwoordelijk
gehouden voor zogenaamde 'derde macht'-activitei-
ten. Met die term wordt de inmenging van de geheime
dienst in de zwarte woonwijken aangeduid die tot doel
had het politieke geweld tussen de verschillende zwar
te organisaties zo hoog mogelijk op te stoken. De Vlak
plaas-eenheid werd in 1990, na de legalisering van het
ANC en de andere anti-apartheidsorganisaties, offi
cieel ontbonden, maar de leden bleven ook daarna be
trokken bij derde macht-activiteiten.
Het proces tegen De Koek is een direct resultaat van
de onderzoeken van de zogenoemde Goldstone-com-
missie, die beginjaren negentig werd ingesteld om al
le beschuldigingen over moordcommando's en derde
macht-activiteiten van politie te onderzoeken. De
Koek nam in 1993 ontslag bij de politie en kreeg toen
een gouden handdruk van meer dan 600.000 gulden.
Niet alle beschuldigingen tegen hem hebben te maken
met zijn politiewerk. De Koek geldt als een
'charismatische en meedogenloze bedrieger' die zijn
positie als Vlakplaas-commandant ook heeft gebruikt
om zijn eigen portemonnee te vullen. Zo zouden hij
en zijn mannen tienduizenden guldens in eigen zak
hebben gestoken, die ze van het politiehoofdkwartier
hadden gekregen om niet-bestaande informanten uit
te betalen.
Maar de voornaamste beschuldigingen tegen De Koek
hebben betrekking op zijn geheime dienst-activiteiten.
De Koek vervulde een centrale rol, maar hij werkte
niet alleen. Kort voor begin van het proces nam het
hoofd van de politierecherche luitenant-generaal Jo-
han le Roux ontslag. Hij was betrokken bij een van de
moorden waarvan De Koek wordt beschuldigd. Hij
verklaarde dat hij vreesde dat zijn achtergrond bij de
veiligheidspolitie een negatief effect op zijn carrière
zou hebben.
Het proces tegen De Koek zal mogelijk ook duidelijk
heid verschaffen over de rol van oud-minister van jus
titie Adriaan Vlok, die wegens een uitgelekte getuigen
verklaring ondermeer betrokken was bij de bomaan
slag in 1981 op het Khotsohuis, het Zuidafrikaanse
hoofdkwartier van de Wereldraad van Kerken.
Voor de getuigen is de samenwerking met justitie is
niet geheel ongevaarlijk. De voorganger van De Koek
in Vlakplaas, oud-politieman Dirk Coetzee, die het b<
staan van doodseskaders in 1989 voor het eerst open
baar maakte, is in het verleden verschillende malen
bedreigd.
Zo'n 37 mensen die voor de Goldstone-commissie
hebben getuigd, zijn samen met hun familieleden in
een beschermingsprogramma opgenomen dat volgei
Amerikaans model zorgt voor een geheel nieuwe idei
titeit, een nieuw bestaan en eventueel met behulp va
plastische chirurgie een nieuw uiterlijk. Dat program
ma kwam in 1992 van de grond, nadat bleek dat veel
getuigen anders te bang waren om te praten.
De medewerkers van De Koek zijn nog steeds op vriji
voeten, al loopt tegen een deel van hen een onder
zoek. Ook De Koek had na zijn arrestatie mei vorig ja
om vrijlating op borg gevraagd, maar dat werd gewei
gerd. Er bestond de vrees bestond dat hij zou vluchte
en bovendien waren getuigen bang voor hun leven.
Zelfs in de cel slaagde hij er nog in om sommigen vai
hen telefonisch te bedreigen. Hoe serieus dat soort b
dreigingen worden genomen, blijkt uit het feit dat Jai
d'Oliveira, de openbaar aanklager in het Vlakplaas-
proces, van een lijfwacht is voorzien.
KAAPSTAD RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
'In een behoorlijke samenleving mag er geen uitgesloten onderklasse zijn
Toen hij op een zater
dagmiddag in 1958 door
de Leidsestraat liep, ging
Joop den Uyl even langs
bij boekhandel Bas. „Met
de trefzekere hand die
men op die leeftijd nog
heeft", stelt hij in een de
ze week posthuum gepu
bliceerde lezing, „begaf
ik mij naar de boeken
kast en zag daar een
nieuw boek van John
Kenneth Galbraith, The
affluent society (de eco
nomie van de overvloed),
en schafte mij dat aan".
Het boek zou de rode
draad worden van Den
Uyls in 1963 verschenen
rapport Om de kwaliteit
van het bestaan, dat tien
tallen jaren lang richting-
bepalend zou blijven
voor de PvdA.
De Nationale Garde kijkt toe bij een brandend huis in Los Angeles, waar na de mishandeling van Rodney King door blanke agenten de opgekropte
woede van de armen over hun uitzichtloze situatie tot een enorme uitbarsting is gekomen. foto afp
The affluent society is waarschijnlijk het invloedrijkste
van de vele tientallen boeken die de nu 86-jarige
econoom John Kenneth Galbraith het licht heeft doen
zien. Het boek werd in 1970 zelfs opgenomen in een of
ficiële lijst van Books That Changed America. Centraal
in het boek staat wat Galbraith de sociale (on)balans
noemt: de private rijkdom tegenover de publieke ar
moede.
Hij illustreerde dat met een beroemd verhaal over een
kampeertochtje: ,,De familie gaat op weg in zijn van
airconditioning, stuur- en rembekrachtiging voorziene
slee. Ze rijden over slecht onderhouden wegen met ber
gen rotzooi in de berm en zien overal telefoon- en elek-
triciteitspalen met kabels die al lang onder de grond
hadden moeten liggen. Ze rijden door naar de country
side, die bijna onzichtbaar is door de opzichtige recla
meborden en eten hun in de koelbox meegenomen
exquise hapjes langs een vervuild riviertje, 's Avonds
zetten ze hun prachtige nylontent op in een park dat
vergeven is van de rommel en wat obscure personen.
En misschien dat ze, net voordat ze op hun comforta
bele luchtbedden in slaap vallen, zich nog even afvra
gen of dit nu inderdaad dat perfecte Amerikaanse sys
teem is".
De sociale onbalans is een van de hoofdthema's van
Galbraiths werk. De econoom bekritiseerde die niet al
leen in 1958, maar ook 34 jaar later in zijn vlak voor de
rassenrellen in Los Angeles verschenen boek The cultu
re of contentment (de cultuur van zelfgenoegzaamheid).
Daarin hekelde hij fel de Amerikaanse middenklasse,
die het niet interesseert dat meer dan 30 miljoen land
genoten onder de armoedegrens leven.
Er zijn maar drie dingen die die zelfgenoegzaamheid
kunnen doorbreken, voorspelde hij: een diepe recessie,
een rampzalig verlopende militaire interventie of een
opstand van de have-nots in de getto's. Het werd het
laatste. Even was er aandacht voor de armoede in de
rijkste economie ter wereld, maar Bush' opvolger Clin
ton heeft inmiddels het hoofd gebogen voor de weer in
zijn zelfgenoegzaamheid teruggevallen middenklasse.
Niet dat Galbraiths ideeën in de VS nooit navolging
hebben gekregen. Zo was hij betrokken bij de war on
poverty, de opzet van een bescheiden verzorgingsstaat
in de jaren zestig door de zelf in bittere armoede opge
groeide president Johnson. Maar wat van Johnsons
Great Society van de grond kwam, werd tot Galbraiths
teleurstelling in de Reagen-jaren even zo hard weer af
gebroken.
In Europa is Galbraiths werk altijd op veel vruchtbaar
der bodem gevallen. Niet verwonderlijk gezien de hier
veel oudere traditie van sociale wetgeving, met name in
Duitsland en Engeland. En in de inhaalrace die Neder
land na de Tweede Wereldoorlog inzette, vond Gal
braith een invloedrijk pleitbezorger in PvdA-voorman
Den Uyl door Drees jr. ooit zelfs betiteld als profes
sor Uylbraith.
Volgens de klassieke economische ideeën moet de
overheid zich zo min mogelijk bemoeien met de eco
nomie en vraag en aanbod hun werk laten doen. Laat
de consument zelf maar uitmaken wat hij wil kopen en
voor welke prijs. Het is echter dat idee van consumen-
tensoevereiniteit dat Galbraith altijd fel heeft aangeval
len.
De consument wordt volgens hem gemanipuleerd door
het bedrijfsleven, dat hem via de reclame steeds nieuwe
produkten aansmeert en wijsmaakt dat al die onbenul
lige nieuwigheden onmisbaar zijn om gelukkig te wor-
den. Maar in feite dient al die produktie geen enkel an
der doel dan de produktie zelfwerk, inkomen en ui
teraard forse winsten.
Galbraith fulmineert vooral omdat parallel aan het idee
van consumentensoevereiniteit overheidsgoederen als
gratis (basis) onderwijs, sociale zekerheid en huisvesting
voor lagerbetaalden verdacht worden gemaakt. Die
vloeien immers niet voort uit een 'vrije keuze' van de
consument, maar worden hen opgedrongen.
PvdA-econoom en Galbraith-fan Hans van den Doel
had op dat verwijt steevast zijn antwoord klaar. Hij
vroeg steevast zijn studenten wat volgens hen belang
rijker was: goed onderwijs of een elelrirische tanden
borstel. Galbraith legt ook een puur economisch argu
ment in de schaal: maatschappijen die hun burgers
geen fatsoenlijk bestaan (kunnen of willen) garanderen,
zijn instabiel.
Zo bezien schept de verzorgingsstaat de voorwaarden
voor een bloeiend bedrijfsleven. Want wie zet een be
drijf op in een maatschappij waar sociale onlusten of
massale stakingen vele jaren van hard werken in één
klap teniet kunnen doen zoals menig winkelier in
John Kenneth Galbraith. archieffoto ap P
nit
r
Los Angeles overkwam. Verdedigers van de Ne|i 1
landse verzorgingsstaat gebruiken het argume^e
met graagte en wijzen op de maatschappelijke^ j
biliteit waarvoor het sociale vangnet zorgt. c
Zo uitgesproken als Galbraith in zijn meer danj t
dertig boeken de richting aangeeft, zo vaag is 's
werelds bekendste econoom helaas in de conci
uitwerking. Oud-journalist en Galbraith-bewoiP
raar Jan Beishuizen legt die zwakte genadeloosH|
bloot in zijn prachtige proefschrift John Kennel^
Galbraith, het economisch denken van een dissiv
dent, de 2,04 meter lange reus uit Vermont heeT
een vreselijke hekel aan cijfers. Het is niet allee^
een reden waarom hij door veel vakgenoten m|u
als sociaal-filosoof dan als econoom wordt gez^
maar zaait ook twijfel aan de onderbouwing erlr
houdbaarheid van zijn uitgesproken denkbeelc
Het beperkt ook zijn belang voor praktische dis
cussies, bijvoorbeeld over die over de verzorgingssta
Voor wie met Europese ogen kijkt naar de 'Amerikai
se toestanden', kan voor de richting moeiteloos bij <1
braith terecht. Maar voor wie met diezelfde ogen kij|
naar de veel uitgebreidere Europese verzorgingsstat
is dat een stuk lastiger.
Hoe hoog is een rechtvaardig sociaal minimum? Kul
nen sociale uitkeringen ook verlammend werken? Is
een grens waarbij het beslag van de collectieve sect<j
op het nationaal inkomen contraproduktief wordt? If
zo ja, waar ligt die dan?
Maar hoe dan ook kan de paarse coalitie, die meer 11
markt en minder overheid hoog in het vaandel heeff'
waarschuwing van Galbraith ter harte nemen die hiP
een jaar geleden liet horen tijdens een lezing in Card'
„In een behoorlijke samenleving mag er geen uitgeéf
ten onderklasse zijn. Alleen dan is een samenleving;'
mogelijk die verschillen in'normen en waarden erk^'
en accepteert. Degenen die nu zijn uitgesloten, zijnr
terug te brengen door beloften, gebed of lezingen va'
politici. Het vereist praktische, concrete maatregelei
van de kant van de moderne staat".
Jan Beishuizen: John Kenneth Galbraith, het ecom
mische denken van een dissident. Uitgeverij Boom
43,50 -
Spanje is van oudsher een door en cf
katholiek land, waar de protestanten:
nooit enige voet aan de grond hebb{
gekregen. Van de bevolking is officie
meer dan 90 procent katholiek, al bé
zoekt slechts een derde van hen regt
matig de mis. Journalisten spreken c
ook over 'katholicisme è-la-carte'
Het gezag van de RK Kerk is de afgel
pen decennia flink afgenomen. Ondj
Franco was de katholieke kerk de
staatskerk. De scheiding tussen kerl^
staat is een feit geworden en het soc
listische tijdperk van Felipe Gonzéle
heeft een verdergaande secularisatie
zien gegeven. De paus zei in 1993 b^
zijn bezoek aan Spanje, dat de Spanj
jaarden God hebben ingeruild voor i
'consumentisme'. Aan de andere kaj
hebben de diverse kabinetten-Gonzj
de katholieke kerk met enorme staaj
subsidies gesteund.
DEN HAAG ANP
Fundamentalistische protestantse kerk
genootschappen willen het katholieke
Spanje rijp maken voor het protestan
tisme. Protestantse organisaties uit de
Verenigde Staten zijn met een uitge
breide en uitgekiende publiciteitscam
pagne begonnen om het monopolie van
de katholieke kerk te breken. De cam
pagne wordt ook in het buurland Por
tugal gevoerd.
De Spaanse media kwamen vorige week
met paginagrote artikelen over de cam
pagne van de rechtse christenen. De
fundamentalisten willen het Spaanse
axioma doorbreken 'dat God katholiek
is', schrijft de liberale krant El Mpndo.
De Spaanse kranten citeren verschillen
de bronnen die er op wijzen dat de
campagne uit de koker komt van de de
Amerikaanse mulitimiljonair en evan
gelische christen Arthur S. DeMoss. Vol
gens El Mundo is ook de Amerikaanse
televisiedominee Billy Graham betrok
ken bij het evangelisatieproject.
De initiatiefnemers willen vóór het eind
van deze maand gratis een miljoen boe
ken verspreiden. In de metro's van de
grote steden, in de kranten en op televi
sie verschijnen grote posters en recla
meboodschappen met afbeeldingen
van de zanger Cliff Richard, de Spaans-
/Braziliaanse voetballer Donato en de
Spaanse judoka Manuel Orgaz.
„Achter de campagne zit geen enkele
kerk", zegt Donato, die de afgelopen
maanden furore heeft gemaakt in het
Spaanse nationale elftal. „Het is slechts
een getuigenis van ons geloof in God."
De Spaanse organisaties die het publici-
teits- en campagnewerk verrichten, zeg
gen per dag 50.000 telefoontjes te krij
gen over de actie Fuerza para vivir
(kracht om te leven).
Woordvoerders van Spaanse evangeli
sche organisaties zeggen officieel niet
op de hoogte te zijn gesteld van de ac
tie, maar zich er wel in te kunnen vin
den. Een woordvoerder van de adven
tisten zegt echter de campagne 'opper
vlakkig' te vinden. De katholieke kerk
staat 'perplex' van de publiciteitscam
pagne van de evangelisten.
Onthullingen verwacht over werkwijze politie en veiligheidsdiensten
TOM JANSSEN
- it m W-vvt writ wo* 'R sank
