Philips terug in eredivisie
van elektronica-concerns
I
VN laten
Somalië aan
lot over
Feiten &Meningen
Terreblancï
verzorgt
liever zij
maïsveldef
Kaalslag begint bij BVG en Detam
wim stevenhagen
/fMWij
n
DINSDAG 21 FEBRUARI 1995
NIEUWSANALYSE
Na drie jaar interventie valt eind maart het
doek voor Unosom, de VN-vredesoperatie
in Somalië. Onder de codenaam Verenigd
Schild begeleiden 7200 Amerikaanse solda
ten bijna drieduizend VN-ers bij hun ver
trek uit de Hoorn van Afrika.
Saillant detail is dat de Amerikanen niet
alleen dodelijke wapens bij zich dragen om
aanvallen van Somalische bendes af te we
ren. Ook een peperkanon maakt deel uit
van hun uitrusting. Dat zal worden ingezet
als de Somalische clans hun gebruikelijke
tactiek toepassen om met menselijke schil
den van vooral vrouwen en kinderen de
operatie te hinderen.
De VN-vredesoperatie in Somalië begon
in 1992 met het sturen van waarnemers. Ze
gaat de geschiedenis in als de grootste,
maar ook de rampzaligste vredesmissie van
de Verenigde Naties. Roofovervallen, gijze
lingen, plunderingen en moord, niets bleef
de blauwhelmen in de Hoom van Afrika be
spaard.
Generaal Mohammed Farah Aideed, lei
der van één van de machtigste clans in So
malië, leerde de internationale gemeen
schap dat interventie tegen de wil van de
plaatselijke machthebbers er niet mogelijk
De Verenigde Naties twijfelden al vanaf
het begin aan de medewerking van Aideed
en zijn troepen. De VN-coördinator voor
humanitaire hulp aan Somalië, David Bas-
siouni, drong al in 1992 aan op behoed
zaamheid bij het inzetten van een grote
VN-vredesmacht als de belangrijkste partij
en daar niet eerst mee hadden ingestemd.
Ingrijpen was echter nodig, want voor
een kwart van de zes miljoen Somaliërs
dreigde direct de hongerdood en, als er
niets zou gebeuren, wachtte de resterende
4,5 miljoen hetzelfde lot. Het Oostafrikaan-
se land verviel tot anarchie nadat dictator
Siad Barre in 1991 de benen had genomen
na 21 jaar alleenheerschappij. Strijdende
clans maken sindsdien de dienst uit en ste
len de bevolking het brood uit de mond.
In januari 1992 begonnen de Verenigde
Naties met voedselhulp, maar na een half
jaar bleek dat plaatselijke bendes meer dan
de helft van het voedsel voor de hongeren
de bevolking hadden gestolen. Uiteindelijk
besloot de Amerikaanse president Bush mi
litair in te grijpen. Hij stuurde 22.000 mili
tairen naar Somalië voor de operatie
Restore Hope. Die moest ertoe leiden dat de
hulpgoederen bij de juiste mensen terecht
kwamen. Andere landen, waaronder Frank
rijk, België, Pakistan en Argentinië volgden
het Amerikaanse voorbeeld. Samen vorm
den zij de VN-macht Unosom.
De VN-ers maakten jacht op generaal Ai
deed, maar konden hem niet arresteren.
Sterker nog, de verrassingsaanvallen op de
krijgsheer en zijn troepen kregen zelfs kri
tiek vanuit de eigen achterban. ,,Uit wette
lijk oogpunt, moreel en menselijk, raden wij
het af om aanvallen uit te voeren op gebou
wen zonder de in het pand aanwezige men
sen te waarschuwen", aldus Ann Wright, ju
ridisch expert van het Amerikaanse minis
terie van buitenlandse zaken in een ver
trouwelijk rapport aan de speciale VN-ge-
zant voor Somalië, Jonathan Howe. Wright
was tijdelijk betrokken bij de juridische
dienst van Unosom.
President Clinton verdedigde de missie in
Somalië. Massale hongersterfte is voorko
men en grote hoeveelheden voedsel en me
dicijnen hebben de Somaliërs kunnen be
reiken, zei hij.
Maar toen de troepen van Aideed er niet
voor terugdeinsden Amerikaanse blauwhel
men aan te vallen, verminderde zijn en
thousiasme. Als slachtoffers van de oorlogs
baron vervulden de soldaten allerminst de
heldenrol die Clinton en Bush voor ogen
hadden bij het begin van Restore Hope.
Clinton besloot zijn troepen terug te trek
ken, ongeacht de gevolgen. De andere lan
den van de vredesmacht volgden.
Daardoor komt volgende maand een eind
aan het VN-avontuur in Somalië. Op het
hoogtepunt van de operatie waren er bijna
30.000 blauwhelmen en Amerikaanse mili
tairen in het land. Meer dan 160 van hen
vonden de dood bij botsingen met milities
of bij ongelukken. De interventie kostte de
Verenigde Naties ruim vijf miljard gulden
per jaar.
Het politieke machtsvacuüm dat dictator
Siad Barre bij zijn vlucht in 1991 achterliet,
is nog steeds niet opgevuld. De hulporgani
saties die nog in het Afrikaanse land wer
ken, zijn voor hun veiligheid geheel afhan
kelijk van de plaatselijke milities. Die lieten
vorige maand al een onheilspellend visite
kaartje achter toen ze het VN-hoofdkwartier
plunderden onmiddellijk nadat de interna
tionale troepenmacht de deur achter zich
had dichtgetrokken.
De kans op een snelle vrede tussen de
partijen lijkt vrijwel uitgesloten. De vrees
die VN-Secretaris-Generaal Boutros Bout
ros Ghali in 1993 uitsprak, lijkt werkelijk
heid te worden: ,,Als de vredesmacht moet
worden teruggetrokken uit Somalië, kan de
burgeroorlog de komende tien jaar voort
duren."
DEN HAAG EVA-MARIA DEN BALVERT
'Die Jan Timmer heeft een goeie job gedaan
Zo lag Philips op de drempel van het sterfhuis en zo is de Eindhovense multinational weer terug
in de eredivisie van de grote elektronica-concerns. De verwachting voor de komende jaren is:
meer winst en een opwaartse beurskoers. Morgen presenteert Jan Timmer de cijfers van zijn suc
cesverhaal.
Timmer zelf nam in
januari al een voor
schot op zijn triomf.
Geheel tegen de ge
woonte in kwam hij
op de nieuwjaarsbij
eenkomst voor di
recteuren met
'voorlopige jaarcij
fers'. Hij meldde
miljard: 2,2 miljard
meer dan in 1993.
Vijf jaar geleden was
het een dubbeltje
op z'n kant. Om de
cijfers op te poetsen
werd begin 1990
met grote haast voor
zo'n 330 miljoen
gulden aan onroe
rend goed verkocht.
Maar het 'netto re
sultaat uit gewone
bedrijfsuitoefening'
(dus zonder die ex
tra baten uit onroe
rend goed) was Jan Timmer i
maar 6 miljoen gul
den. Op een omzet
van bijna 13 miljard.
Natuurlijk had Philips op dat mo
ment last van 'valutaire tegenwind',
zoals de financiële topman Appelloo
destijds met uitgestreken gezicht
verklaarde, maar buiten de be
schermde veste aan de Boschdijk,
waar raad van bestuur, commissari-
sen en de oude Frits Philips vertoef
den, wist men wel beter.
JEUGDHONK
Bedrijfsdeskundige Pieter Lakeman
zei bij de presentatie van zijn 'offi
cieuze Philips-biografie' in 1991:
„Vanaf de jaren vijftig heeft Philips
zich niet aangepast aan de gewijzig
de omstandigheden. Sterke mannen
als Dekker en Pannenborg leidden
het concern de jaren tachtig in op de
manier zoals een jeugdhonk wordt
gemanaged. Door zoveel mogelijk
subsidie en andere overheidssteun
binnen te halen."
Ook de research-afdeling van ABN-
AMRO was niet mals in de kritiek op
de elektronica-gigant: „In de loop
van de jaren was Philips verworden
tot een paternalistische, bureaucrati
sche organisatie. In de relatief sta
biele omstandigheden van de jaren
'50 en begin '60 werkte dat ook wel.
Maar men was niet in staat flexibel
te reageren op de toenemend com
plexe en instabiele markten van de
jaren daarna."
Toen er in het eerste kwartaal van
1990 zelfs helemaal geen winst meer
werd gemaakt op de lampen, radio's,
wasmachines, strijkijzers en de dui
zenden andere Philips-produkten,
brak eindelijk ook in Eindhoven de
pleuris uit. Temeer daar president
karakteristieke pose.
Van der Klugt de aandeelhouders
kort tevoren nog een rooskleurige
toekomst van het bedrijf had ge
schilderd. Een groep Amerikaanse
aandeelhouders was daarover zo
boos dat ze naar de rechter stapten
wegens misleiding. Philips moest
uiteindelijk enkele tientallen miljoe
nen betalen voor een schikking. Van
der Klugt werd met vervroegd pen
sioen gestuurd en maakte plaats
voor 'de orkaan' Timmer. Dat heeft
Philips geweten.
Operatie Centurion heeft vanaf dat
moment harde klappen uitgedeeld
aan de werknemers van Philips. Er
kwam een abrupt einde aan Philips
als 'de kumpenie' van de wieg tot
het graf. Door een lange reeks, maar
in de kern vooral cosmetische, reor
ganisaties was het aantal perso
neelsleden bij Philips van 412.000 in
1974 gaandeweg gedaald tot rond de
300.000 zestien jaar later. Vanaf 1990
ging het heel snel. Eind 1993 stond
de wijzer op 238.500 werknemers en
het cijfer voor eind 1994 zal waar
schijnlijk nog tienduizenden lager
zijn.
In Nederland loosde Philips vanaf
1990 zo'n 20.000 van de 58.278 me
dewerkers. Per vorige maand werken
er 39.045 werknemers bij Philips-
Nederland, oftewel een derde
(19.233) minder dan bij de aanvang
van het Timmer-regime. Dat is het
zelfde als wanneer het hele concern
Stork zou worden weggevaagd, of
Begemann, Ocè-Vander Grinten en
de grote Nederlandse uitgevers.
Aan de ingrepen zal nooit meer een
einde k;omen. „We blijven een dyna
misch bedrijflaat J. Post, de be
stuursvoorzittervan Philips-Neder-
land weten. Hij verwacht dat het
aantal banen bij Philips-Nederland
minder sterk zal dalen dan de afge
lopen jaren, maar wel zal dóórdalen.
De 20.000 zijn er overigens lang niet
allemaal uitgevlogen. De helft werkte
bij bedrijven die in hun geheel wer
den 'gedeconsolideerd', verkocht
dus. Hoewel de nieuwe eigenaren
ook personeel moesten afstoten,
zoals Hollandse Signaal Apparaten
en het Amerikaanse Digital.
Van de andere 10.000 verdwenen er
5.000 met een 'ouderenregeling' met
aangevulde WW naar huis. Van de
rest heeft '85 90 procent' ander
werk gevonden. Op eigen kracht of
via het Philips-outplacement bu
reau. Blijft er een rest van onbeken
de grootte over die in de WW of de
bijstand is beland.
Maar financieel is Philips er weer he
lemaal bovenop. Eind vorig jaar
werd Jan Timmer zelfs onderschei
den door de Vereniging van Effec
tenbezitters. De beleggersclub
noemde Timmer 'een voorbeeld
voor heel beleggend en onderne
mend Nederland' die een 'dynami
sche cultuuromslag' bij Philips had
teweeg gebracht. Zelfs Lakeman er
kent nu: „Die Jan Timmer heeft een
goeie job gedaan. Zonder zijn aan
pak van het management had Phi
lips het niet gered."
Terwijl op dit moment ironisch ge
noeg de dure Japanse yen bij de be
langrijkste concurrenten voor de 'va
lutaire tegenwind' zorgt, juichen ook
de bank-analisten over Philips. Na
de miljarden verslindende reorgani
saties maakte het concern in 1993
toen het 400 miljoen kostende
breedbeeld-televisieproject werd ge
staakt en afgeschreven alweer een
beetje winst. Nu is een resultaat van
856 miljoen op een omzet van bijna
59 miljard gulden wat dunnetjes,
maar de verkoop van het belang in
een joint-venture met de Japanse
concurrent-collega Matshushita tilde
het netto-resultaat toch al naar bijna
2 miljard gulden.
De analisten van ABN-AMRO ver
wachten dat Philips die 2 miljard
winst over '94 minstens zal evena
ren, en dan wel zonder zo'n grote
verkoop als in '93. 'Echte' winst van
2.005 miljoen gulden, ongeveer zes
gulden winst per aandeel. Het aan
deel, dat na een dieptepunt van 18
gulden, op de beurs de laatste dagen
weer voor ongeveer 56 gulden van
de hand gaat.
SCHULDENLAST
Het optimisme over de winstpoten
tie van Philips heeft eigenlijk twee
oorzaken, misschien drie. De be
langrijkste ligt in de besparingen die
Centurion heeft opgeleverd. De
loonkosten zijn sterk gedaald, terwijl
de nieuwe financiële man, de Brit
Dudley Eustace, ook de zware schul
denlast aanzienlijk heeft terugge
bracht. In 1990 bestond driekwart
van het Philips-vermogen uit ge
leend geld. Aan het eind van het der
de kwartaal van 1994 was dat terug
gebracht tot 38 procent. De rentelast
is daarmee nagenoeg gehalveerd.
Een tweede reden voor optimisme is
dat de Philips-produkten weer goed
aansluiten op de markt. Voorbeel
den daarvan zijn de 'design'-keu-
kenapparaten die Philips met de be
roemde Italiaanse vormgevers van
Alessi ontwierp en die door de de
tailhandel niet aan te slepen zijn.
Maar ook bij de in
dustrie is de vraag
naarPhilips-com-
ponenten groot.
Kleuren-beeldbui-
zen bijvoorbeeld,
halfgeleiders en
hoogwaardige LCD-
schermen. Ook het
Mega-project, het
Nederlands-Duitse
offensief tegen de
Japanse suprematie
op het gebied van
geheugenchips en
dergelijke, begint
vruchten af te wer
pen. Aanvankelijk
verdiende alleen
Siemens aan het
project. Maar ook
daar lijkt het tij ge
keerd. Philips be
sloot de produktie-
capaciteit in de Nij
meegse chipsfa
briek te verdubbe-
foto gpd len en kocht extra
capaciteit via een
j oint venture met
computer-gigant IBM.
Ook op andere markten is Philips
belangrijke allianties aangegaan,
zoals met Sony op het gebied van vi-
deo-CD. Daar is onder Timmer de
draad opgepakt die rond 1980
toen dezelfde Jan Timmer hoofd
consumenten-elektronica was de
Philips-Sony wereldstandaard voor
de CD heeft opgeleverd. Sceptici
hebben Philips niet van z'n geloof
gebracht. De 60.000 CD-I's die vol
gens Philips inmiddels bij Neder
landse particulieren staan, vindt
'Eindhoven' zelfs 'iets boven ver
wachting.'
„Het hééft tien jaar geduurd voor CD
ROM iets was geworden, voor CD-I
verwachten we dit jaar in Nederland
en over twee jaar in de wereld een
doorbraak'zegt woordvoerster M.
Van Hooren.
Aan de andere kant zal Philips voor
zijn overleving moeten vechten te
gen dezelfde bedrijven waarmee het
op andere terreinen allianties is aan
gegaan. Zoals Sony, die met zijn
minidisc dezelfde markt probeert te
veroveren als Philips met zijn digita
le cassetterecorder DCC. En Matsus
hita, de grootste producent van con-
sumenten-elektronica, die in een
monsterverbond met Thomson en
Time Warner slag leveren met een
nieuwe standaard voor video-CD
'van filmkwaliteit'. Ook Philips en
Sony hebben die eendrachtig aan de
wereld gepresenteerd.
EINDHOVEN FRED VAN ESSEN
MARIEN VAN DEN BOS
rp
Als er iemand was die tijdei
Zuid-Afrika's overgang naai S
multi-raciale democratie hc Dge
gevaar van een duistere toe oer
komst belichaamde, dan w; is j
dat wel de extreem-rechtse iezi
blanke racist Eugene Terreb een
che. Maar toen hij onlangs aan
zijn boerderij in Transvaal z str
been brak na een val van ee
tractor, achtte de Zuidafrika
se pers dit voorval zelfs geei
ter waardig. ,os,
Terreblanche en zijn Afrikai
Weerstand Beweging (AWB j5_
zijn diep getuimeld in popuna,
teit. Vóór de verkiezingen v; ejp
1994 was Terreblanche de g c^j
onheilsprofeet die inspeeldt
de diepgewortelde angst on n c
blanke Zuidafrikanen dat d( j
nieuwe zwarte leiders hun g f 0
zouden halen voor de 46 jaarc)
van onderdrukking onder h< ]af
apartheidssysteem. Maar de [e
dag des onheils kwam en gii
Het politieke geweld nam af
Bijna alle blanke Afrikanen 111(
hielden hun overheidsbaan
de blanke boeren op het lan bi
merkten dat ze veel gemeen:er
hadden met hun zwarte coll3t
ga's. En naarmate de angst ólst
nam, daalde ook de steun vi
de AWB. |de
De 51 -jarige Terreblanche le!S
nu een weinig opmerkelijk b
staan als boer. Hij verzorgt z"^
hectaren maïs en zonnebloe
men bij het kleine stadje Veiy,
tersdorp, 100 kilometer ten i
ten van Johannesburg. „Teri sf
lanche is een man van aanpani
ken, die het liefst met zijn ie
knechten op het land werkt, n
brak zijn been toen hij op zijap
tractor aan het ploegen was. id
houdt hij rust met een gespab-]
been", zegt AWB-woordvoer
Fred Rundie.
Uit angst voor aanvallen op 2!'
afgelegen boerderij is TerrebL r
lanche met zijn vrouw en doe
ter naar Ventersdorp verhuisjL
waar hij zich met gewapende
lijfwachten heeft omringd. M n
de geschiedenis lijkt hem te ij
hebben gepasseerd. Vorig ja|n
telde zijn militante beweging
nog duizenden leden in khaT-
uniform met korte broek en 1
AWB embleem van een drie-r
nige swastika. Nu zijn dat er
nog maar een paar honderd.
Zelfs in zijn eigen Ventersdoa?
heeft Terreblanche niet kunir
voorkomen dat de blanke p
school in het hart van de stair
overgenomen door hoofdzakj^
lijk zwarte leerlingen en leraip
Maar Rundie ontkent dat TeiL
blanche is uitgerangeerd. DaL
de AWB-kopman van het Zuija
afrikaanse toneel is verdwenX
is volgens Rundie het gevolg j
van een bewuste strategie on[e
de publiciteit te mijden. De eL
ge openbare gelegenheid waae
Terreblanche nog regelmatig
verschijnt, is de rechtbank. Me
menteel is hij in beroep tegei t
een veroordeling wegens e
aanval op een zwarte krotten "p
wijk.
Rundie weet zeker dat Terreb g
lanche een grote politieke to< tj
komst heeft. „Niemand is zo
charismatisch als Terreblancï^
Zelfs president Mandela wil
hem graag spreken. Hij heeft
drie verzoeken ingediend, 1
we hebben geweigerd. Terrebtj
lanche moet zich eerst c
zonnebloemenbekommerenE,
JOHANNESBURG HUGH POPE
THE INDEPENDENT
Bij de bedrijfsverenigingen BVG te
Zeist en Detam te Utrecht zullen
1.800 arbeidsplaatsen verdwijnen.
Ook andere bedrijfsverenigingen
krijgen de komende tijd te maken
met saneringen. Want ze zitten on
miskenbaar in de hoek waar de klap
pen vallen. Bestuurder D. van Hui
zen van de Dienstenbond FNV
spreekt zelfs over een 'kaalslag' in de
sociale zekerheid. Uiteindelijk, zo
schat hij, zullen er 10.000 banen ver
dwijnen.
Gisteren werd bekend dat bijna één
op de drie personeelsleden van de in
stanties die de administratie en con
trole voor ziektewet, WAO en WW
doen, zonder werk komt te zitten. Die
mensen moeten weg omdat de BVG
en de Detam minder te doen hebben.
Of beter: minder mógen doen. De ta
ken zijn er nog wel, maar moeten wor
den afgestoten. De overheid heeft na
melijk besloten om werk weg te halen
bij de bedrijfsverenigingen. In het jar
gon heet dit 'een beperking van de rol
van de uitvoeringsorganen in het ka
der van de reorganisatie van de sociale
zekerheid'.
Voor het eerst ervaren de BVG- en De-
tam-werknemers, die de WW alleen
kennen uit de dossiers van hun verze
kerden (zo'n 1,6 miljoen), werkloos
heid hierdoor aan den lijve. Vierhon
derd van hen moeten hierdoor name
lijk zelf zo'n uitkering aanvragen. „Het
zijn enorme getallen", beaamt woord
voerder M. Pisa van de Detam. „Maar
stel dat we nu niets hadden gedaan.
Dan zouden we over vijf, zes jaar niet
meer bestaan.". De anderen staan er
net zo voor. Zo is het gemeenschappe
lijk administratiekantoor GAK terug
gegaan van 20.000 naar 15.000 werk
nemers. Bestuurder D. van Huizen
van de Dienstenbond FNV spreekt
zelfs over een 'kaalslag' in de sociale
zekerheid. „In die sector werken
30.000 mensen. Door alle wetswijzin-
gen verdwijnt eenderde van de banen.
Dat vind ik schrijnend."
De overheid is niet over één nacht ijs
gegaan, toen ze besloot dat alles an
ders en beter moest. Aan het besluit
lag onder meer het werk van een par
lementaire enquêtecommissie ten
grondslag die zich had gebogen over
de uitvoering van de sociale zeker
heid. De commissie stelde in een
eindrapport van 1400 pagina's dat
werkgever en werknemer meer voor
(de kosten van) verzuim en arbeidson
geschiktheid moeten opdraaien. Voor
een deel is dat nu al gerealiseerd.
Een voorbeeld: Waren de bedrijfsvere
nigingen eerst de enigen die zich met
een zieke werknemer bemoeiden,
sinds kort zijn ondernemers de eerste
twee tot zes weken zelf verantwoorde
lijk voor de begeleiding. Iets soortge
lijks als met de ziektewet is gebeurd,
komt eraan voor de WAO. Het kabinet
beraadslaagt nog over privatiseren van
deze uitkering. Flet streven is dat
werkgevers onder strenge voorwaar
den zelf de WAO gaan betalen of zich
bij een particuliere maatschappij te
gen de risico's daarvan verzekeren.
Weer wordt er werk van de bedrijfs
verenigingen afgesnoept.
Het eind is nog niet in zicht voor de
werknemers van BVG en Detam.
Voorlopig wordt het alleen nog maar
erger. Woordvoerder Pisa van de De
tam legt uit: „Grote kans, dat we de
werkloosheidsuitkering ook nog kwijt
raken. Daar gaan de arbeidsbureaus
straks over". Bondsman Van Huizen
ziet tenslotte nog een regeringsbui
hangen. Straks krijgen de onderne
mers meer vrijheid om te bedenken
bij welke bedrijfsvereniging ze zich
willen inschrijven.
Heeft het bedrijfsleven nu nog de
plicht om naar de instelling voor de ei
gen bedrijfstak te gaan, straks is het
volledig vrij in zijn keuze. De uitke
ringsinstanties raken zo klanten kwijt,
die hun vroeger als gebraden duiven
in de mond vlogen. De discussie over
een andere opzet voor sociale zeker
heid stond tot nu toe vrij ver van de
BVG- en Detamwerknemers af. Het
debat vond vooral in Den Haag plaats.
Ver weg. Nu de directies van de twee
bedrijfsverenigingen hun conclusies
eruit getrokken hebben, komt het
dichtbij. Die (gedwongen) ontslagen
en overplaatsingen van hoofdkantoren
naar vestigingen in de regio zijn akelig
reëel.
UTRECHT INEKE INKLAAR
<0&t
-
vzy me?. /wer mensem
*./opW)MÊN MN Vt Vofcl6)Ê. K—
zulien vt Politici toch
2BIF 'HET VEmuWÓj' 'v£ióJ»
9e uzim /yioergo ppoeepey
ie tfeevwao.
_?e&iT VöST/vw NU"
«EPEN:
fUMrtO
23
ÏE#£ IoooSIE tfdmifcjy
tNiwnprlwy „f
Vt (A8RK>tET OF
©I PEIS Moof.
\0=L IWE TWSPt-f
PRlJtEM I, J
