'Mijn manier om met
Kok om te gaan is
ontregelen en pesten'
Duurzaamheid paradepaardje van plattelandsvrouwen
Feiten &Meningen
„b
Meesterzet van
premier Dehaene
van België
bevestigt macht
Gastarbeiders ii
Israël ten proo^
aan uitbuiting
en slavenarbek
MAANDAG 20 FEBRUARI 1995
NIEUWSANALYSE
'Let the bjiest go', schreeuwde de als
een volleerd rodeo-rijder uitgedoste
Belgische premier Jean-Luc Dehaene
deze week in gebroken Engels tijdens
een werkbezoek aan de VS. Flet was
geen gezicht, die zwaarlijvige man op
een mechanische stier, onhandig
zwaaiend met zijn lasso. Maar om ge
likte populariteit heeft Dehaene zich
nog nooit zorgen gemaakt. Hij is ge
woon de baas van het circus dat Belgi
sche politiek heet. en zijn terloopse
aankondiging van eind vorige week dat
de verkiezingen worden vervroegd,
maakte dat nog eens duidelijk. Als pre
mier van een weinig populaire rooms-
rode coalitie, besefte Dehaene dat al
leen met deze meesterzet een pijnlijk
einde is te vermijden.
De verrassing was groot. Niemand
had met de coup rekening gehouden,
om de simpele reden dat liet in België
volstrekt ongebruikelijk is dat de pre
mier de verkiezingsdatum bepaalt. Zo
iets gebeurt in Groot-Brittannië met
zijn éénpartijen-regeringen, maar niet
in het land der compromissen en coali
ties. Daar sterven regeringen een
roemloos einde, en gaan ze ten onder
aan de zelfmoordneigingen van politici
in verkiezingstijd.
Hen herhaling van die malaise wil
Dehaene dit keer voorkomen. De te
rugkeer begin januari van de oude
kwelduivel de Voerstreek, waar Vla
mingen en Walen elkaar op gezette tij
den de hersens in slaan, moet hem aan
het denken hebben gezet. De tien da
gen durende 'Voeren-crisis' tussen al
lerlei ministers, media en actiegroepjes
liep rond de jaarwisseling ondanks zijn
onbeduidendheid toch bijna uit de
hand. Vorige week kwamen daar vol
strekt onverwachts weer allerlei botsin
gen bij tussen de regerende socialisten
en christendemocraten over het onder
wijs- en justitiebeleid.
Voor Dehaene is dergelijke ketelmu
ziek een gruwel, want hij wil het liefst
zo voortvarend mogelijk de failliete
Belgische schatkist saneren en het land
economisch en sociaal gezond maken.
Vooral de peperdure sociale zekerheid
(een uiterst gevoelig thema tussen links
en rechts. Vlamingen en Walen, bon
den en werkgevers) moet nu eindelijk
eens worden gesaneerd. Dat is Dehae-
nes echte missie.
Wachten met de parlementsverkie
zingen tot november, zou het verlips
van twee politieke seizoenen kunnen
betekenen. Bij de onderhandelingen
over de begroting deze zomer hoeft
immers niemand te verwachten dat de
ministers impopulaire maatregelen
durven nemen. En als de regeringspar
tijen éénmaal in een sfeer van verwij
ten en geredetwist door de kiezers zijn'
afgestraft, mag niemand op een voor
spoedige kabinetsformatie te rekenen.
In 1991 en '92, toen Dehaene aantrad,
was het zo ook al fout gegaan.
Aan Dehaenes besluit zijn kabinet
van socialisten en christendemocraten
'in schoonheid te laten sterven' en 'een
zachte landing' te laten maken, ligt
echter ook simpele electorale calculatie
ten grondslag. Socialisten en christen
democraten hebben zich weliswaar
nog steeds niet helemaal hersteld van
de opdoffer die ze in 1991 kregen, maar
het gaat minder slecht dan gevreesd.
De pijn van belastingverhogingen en
draconische bezuinigingen wordt ver
zacht doordat de economie aantrekt en
het beleid lijkt te werken.
Dehaene is zelfs, tegen alle politieke
logica in, enigszins populair geworden.
De man mist elk 'media-appeal', praat
onbegrijpelijk Nederlands én Frans, en
zucht onder de reputatie een 'loodgie
ter' te zijn, de grootmeester van het in
gewikkelde compromis die voor elke
politieke lekkage wel een tijdelijk op
lossing in petto had. Maar die vleesge
worden apparatisjik heeft met zijn on
behouwen stijl wel respect afgedwon
gen. Hij is langzaam uitgegroeid tot
datgene waartoe de Belgische kiezer
zich het meest voelt aangesproken, de
politicus als anti held.
Vorig jaar. bij de verkiezingen voor
het Europarlement, slaagde de chris
tendemocratische CVP van Dehaene er
zelfs in de grootste partij van het land
te blijven. De aanval van de oppositio
nele liberalen van de 'jonge hond' Guy
Verhofstadt werd met onverwacht ge
mak afgeslagen. Sindsdien is bij de li
beralen verdeeldheid troef en blijven
ze met een voorspelde achttien pro
cent ver weg van hun ideaal de dertig-
procentsscore te halen en een centrale
positie in het krachtenveld in te ne
men.
Aan de andere kant van het politieke
spectrum vechten de socialisten van
Louis Tobback en de door corruptie
schandalen geteisterde Waalse kame
raden tegen het voorspelde verlies.
Door de verkiezingen te vervroegen,
heeft Dehaene voor zijn CVP een uitge
lezen kans geschapen in het centrum
van de macht te blijven en naar be
proefd recept te kiezen of er links of
rechts wordt geregeerd.
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
PvdA-voorzitter Felix Rottenberg blijft lastig
Tolerantie is niet Koks sterkste kant, de PvdA zal zijn oude aanhang waarschijnlijk niet te
rugwinnen en de miljarden die het kabinet uittrekt voor lastenverlichting zijn voor een
groot deel weggegooid geld. Felix Rottenberg is niet van plan aan de vooravond van de
statenverkiezingen en het PvdA-congres zijn partijgenoten naar de mond te praten. Zijn
hoop: toenadering tot de WD, die over twee jaar naar links zal moeten opschuiven.
Met het partijcongres en de verkiezingen
voor de Provinciale Staten voor de deur,
waarschuwt hij zijn partijgenoten. Stem
men is geen vanzelfsprekendheid, stem
men op de PvdA nog minder. „Ik bereid
onze mensen erop voor dat het niet sim
pel is terug te komen op een stemmen
percentage van veertig. We moeten ac
cepteren dat de PvdA is teruggevallen op
zo'n 25 procent en daarop blijft zitten.''
Hij voert de groeikernen in de Randstad
op. om zijn betoog kracht bij te zetten.
„Kijk naar de flatwijken uit de jaren ze
ventig. Daar krijgen we geen poot aan de
grond. De mensen die daar wonen, stem
men extreem, of niet, of zijn teleurgesteld
in de PvdA. Maar ook in de latere nieuw
bouwwijken, met duurdere huur- en
koopwoningen, komen we moeilijk aan
de bak. Daar wordt hoofdzakelijk blauw
gestemd: WD of D66. En dan nieuwe
steden als Almere, met 140.000 inwoners.
Weet je hoeveel leden WD en D66 daar
hebben? leder honderd! Wij hebben er
ongeveer 370, maar dat zijn vooral oud-
Amsterdammers van boven de veertig."
„Om de kiezers terug te winnen, moeten
we de terugloop scherp analyseren. En
door, sorry voor het PvdA-jargon, als par
tij een spagaat te maken. We moeten een
brug slaan tussen de aanpak van de pro
blemen in de oude én vooral de nieuwe
wijken. Uitgangspunt blijft dat we opko
men voor de mensen die de dupe zijn
van de vrije markt. Een modern solidari-
teitsbeleid, waarvoor iedere sociaal-de
mocraat zijn nek zover mogelijk moet
uitsteken."
Het PvdA-kamerlid Van Zijl pleitte er on
langs voor AOW'ers voor te trekken bij het
verhogen van de uitkeringen. Is dat een
voorbeeld van die 'moderne solidariteit'?
„Wat Van Zijl deed was strategie: probe
ren via de AOW de andere uitkeringen
mee te trekken. Maar voor die andere
groepen uitkeringsgerechtigden is meer
tijd nodig. Hun uitkering kan de eerste
tijd niet worden gekoppeld. Voor hun
koopkracht spelen andere zaken, zoals
beperking van de huurstijging en het
drukken van de kosten voor de volksge
zondheid, trouwens minstens zo'n be
langrijke rol."
Dat het plan-Van Zijl niet binnen 24 uur
is afgebrand, beschouwt Rottenberg als
een enorme opsteker. „De manier waar
op politiek Den Haag omgaat met men
sen die hun nek uitsteken, die proberen
een discussie te voeren, is vreselijk en
verschrikkelijk. En dat is ook precies de
reden waarom ik tot in de eeuwigheid
nóóit beroepspoliticus zou willen zijn!
Wee je gebeente als je ook maar één ver
keerd woord zegt. Dan is het meteen an
derhalve dag hysterie in het Haagse.
„Neem de nieuwe CDA-voorzitter Hel-
gers. Die man is gevangenisdirecteur ge
weest en heeft dus een bepaald onver
sneden jargon meegenomen als het over
criminelen en allochtonen gaat. Hij for
muleert wat onaangenaam en ik ben het
inhoudelijk niet met hem eens. Maar als
je ziet hoe een krant als Trouw, dat soms
een beetje het CDA-clubblad is, over
hem heen is gevallen..."
Felix Rottenberg: „D66 is groot geworden als oppositiepartij en valt niet op, niet door er
gernis, noch door irritatie." foto opd roland de bruin
„Of neem de manier waarop op de uit
spraken van Jan Pronk over Indië is gere
ageerd. Akkoord: hij had het ook wel der
tig procent minder moraliserend kunnen
zeggen. Maar ik vind dat hij echt te hard
is aangepakt. Gelukkig hebben we in de
partij nu een tolerantere politieke cul
tuur."
Pardon? Wim Kok was de eerste die riep:
Pronk, terug in je hok!
„Oké, toegegeven. Er zijn verschillen in
de mentaliteit en achtergronden in de
top van de PvdA. Daar vecht ik ook te
gen. Mijn manier om met Kok om te
gaan is ontregelen en pesten. Tegendruk
geven. Daar reageert hij overigens door
gaans goed op."
Tolerantie tegenover partijgenoten die er
andere denkbeelden op nahouden, is niet
Koks sterkste kant. Op die 'coup' van de
bende van Van der Louw reageerde hij in
1992 ook al zo allergisch.
„Nogmaals: Kok komt uit een andere tra
ditie. Hij heeft ruim twintig jaar in het
vakbondswerk gezeten. Daar wordt alles
heel strak en duidelijk voorbereid. Laat ik
het voorzichtig zeggen: zo'n traditie laat
minder ruimte voor hardop denkende
mensen aan de zijlijn. Kok is niet één van
de meest uitgesproken vrijzinnig sociaal
democraten. Maar als premier geeft hij
wel veel ruimte."
Voor alle duidelijkheid: Rottenberg re
kent zichzelf wèl tot deze 'vrijzinnige
school'. Op de ongezouten kritiek van Jos
de Beus, opsteller van het PvdA-verkie
zingsprogramma, reageert hij bijna
schuddebuikend. „Dat De Beus een op
stand in de PvdA-achterban voorspelt, dit
kabinet neo-liberaal noemt en de PvdA
een club van cultuurbarbaren vind ik
hartstikke vermakelijk. Prima dat hij 't
zegt."
Dat de opsteller van het verkiezingspro
gramma zijn eigen club van verraad be
schuldigt, daar kan Rottenberg niet mee
zitten. Relativerend: „Als ik hem hoor
denk ik: daar is de linkervleugel van de
PvdA anno 1925 weer aan het woord. Hij
dramatiseert zijn kritiek. Maar hij heeft
wel een punt te pakken als hij zegt: in
mei beloofden we nog niet meer dan
acht miljard bezuinigingen, dat zijn er
inmiddels achttien geworden. Maar aan
de andere kant: welke multinational met
een jaaromzet van ruim vijfhonderd mil
jard kan zijn uitgaven zo nauwkeurig
plannen?"
Het kabinet heeft het mes zo cliep in de
uitgaven gezet, omdat de lasten voor het
bedrijfsleven omlaag moesten. Dat is in
wezen een \A'D-beleid, vindt De Beus:
minder overheid voor meer markt.
Aarzelend: „Wat die lastenverlaging be
treft: ik zie dat als een gedurfd experi
ment, waar bovendien ook de kiezers op
hebben aangedrongen. We zijn inder
daad een heel eind met de werkgevers
meegelopen. De onderliggende gedachte
is: klopt het liberale verhaal dat lagere
loonkosten vanzelf leiden tot meer werk?
Dat moetje uitproberen. Mijn intuïtie is
dat over twee jaar blijkt dat het weinig
oplevert".
En dan?Miljarden giddens belastinggeld
vergooid?
„Als over twee jaar blijkt dat er onvol
doende werk is bijgekomen, moet de
overheid zelf weer meer investeren in de
samenleving en werkgelegenheid. Wat
heel interessant is: tegen die tijd zal Bol-
kestein moeten erkennen dat de vrije
markt niet het antwoord is op al onze
problemen. Ik verwacht dat er dan een
doorbraak komt, een fundamentele
toenadering tussen de PvdA en de VVD.
Als dat gebeurt, kan de samenwerking
tussen deze twee partijen heel duurzaam
blijken te zijn."
D66, de derde coalitiepartner, is in het
bijna twee uur durende vraaggesprek nog
niet tér sprake geweest. Dat blijkt geen
toeval te zijn. Rottenberg, zuinigjes: „D66
is niet de aanjager van het debat in Den
Haag en ook niet de compromismakelaar
in het kabinet. Soms zijn ze aanwezig,
meestal niet. De club is groot geworden
als oppositiepartij en valt niet op, niet
door ergernis, noch door irritatie".
Het is een aflopende zaak dus, met D66.
„Dat kon nog wel eens meevallen. De
aanhang van D66 is toch vrij stabiel. Het
zou me niet verbazen als de partij met
mensen als Wijers en Sorgdrager in het
kabinet, die toch echt goede dingen
doen, de huidige omvang vasthoudt. Op
één voorwaarde: zolang ze maar geen ru
zie maken."
„De PvdA zal zich kwetsbaar moeten blij
ven opstellen. Daar is dit interview ook
een illustratie van. Onaangenaam vech
tend voor de positie van de laagste inko
mens. Weer nieuwe fouten makend. Nee,
het is niet eenvoudig sociaal-democratie
te bedrijven in deze tijd van hoogwaardig
liberalisme."
AMSTERDAM PAUL KOOPMAN
EN MARC PEEPERKORN
Gastarbeiders verschijnen waar Palestij Jj
nen verdwijnen. Bijna zestigduizend m
nen uit Thailand en uit verpauperde O
europese landen als Roemenië en Polei >n
werken nu in Israël als plaatsvervanger; v
van arbeiders uit de bezette gebieden. 1 ie
nog eens tienduizend zijn op komst, zo el
premier Rabin gisteren onthulde. jc
De komst van zo'n 650.000 immigrante v'
uit de voormalige Sovjetunie heeft weir R1
of niets veranderd aan het probleem da sl
maar weinig Israëli's bereid zijn laagge 'i
schoold of ongeschoold werk te verrich
voor een beloning die niet veel hoger is
dan een werkloosheidsuitkering. Van d(
recente immigranten heeft meer dan ze
tig procent een opleiding op academisc [C
niveau. Een actief opvangbeleid en een
plosieve economische groei hebben er-
voor gezorgd dat de meeste ex-Sovjets 1
nen hebben gevonden op hun eigen ni- e
veau.
Net als in het West-Europa van de jaren
zestig zijn de gastarbeiders in Israël zon
der uitzondering mannen uit arme land
die werken op basis van jaarcontracten.
En net als destijds in Europa wacht hen
sommige gevallen uitbuiting en slavena -
beid. Gewetenloze koppelbazen ronsele r
met loze beloften werkkrachten in Roenv
nië en Polen. Eenmaal in Israël merken E
arbeiders dat hun netto loon aanzienlijkf
lager is dan wat hun was voorgespiegeldel
doordat allerlei tussenpersonen commi;rl
sie eisen. 11
En soms houdt zelfs het werk na een pa
maanden op. In Hod Hasharon, een dot
in de buurt van Tel Aviv, gingen vorige -
week 250 Roemenen in hongerstaking n
dat ze al twee maanden hun loon niet
hadden ontvangen. Het bouwbedrijf wa
voor ze werkten, was failliet gegaan en
niemand bekommerde zich om hen. Hu i
paspoorten, die ze bij aankomst op het
vliegveld bij hun baas moesten inleverei
zijn samen met hem verdwenen.
Een van de hongerstakers, Florian Bara,
vertelde de Jerusalem Post dat hij en zijn
collega's letterlijk geen cent meer bezitti i
Voor ze hun hongerstaking begonnen, t
leefden ze van brood, dat mensen in de
buurt hen gaven, en sinaasappels die ze c
uit een boomgaard stalen. Ze slapen op
stapelbedden in ijzeren vrachtcontainer
„De meesten van ons willen hun achter
stallige loon en daarna werk bij een andi
bouwbedrijf. Een paar willen liever teruj
naar huis, die zijn ziek van Israël."
Hef Israëlische vakverbond Histadrut de
tot voor kort weinig of niets voor de gast
arbeiders. „Flet zijn immers geen leden"
zo redeneert een vakbondsfunctionaris.
Maar hij kondigt aan dat zijn organisatie
contact gaat opnemen met de Roemeen
bond om te proberen gezamenlijk actie
voeren voor uniforme contracten en een
betere bescherming van de rechten van
gastarbeiders. Hij stelt overigens vast dat
misbruik een uitzondering is. „Volgens
onderzoek gaat het echt om een kleine
minderheid. De meeste buitenlanders
worden goed behandeld en klagen niet.'
De Roemeense ambassade in Tel Aviv la;
weten in twee jaar tijd 'slechts tweedui
zend' klachten van Roemeense arbeiders
te hebben ontvangen. Omdat er geen off
ciële overeenkomst over tijdelijke werk
krachten met Israël is gesloten, zegt de
missie weinig te kunnen doen.
De aannemersbond houdt het erop dat d
Roemenen Israël verlaten als welgestelde
kapitalisten. Ze verdienen ongeveer acht
honderd gulden netto per maand, 'tien
keer meer dan ze in Roemenië kunnen
verdienen', vertelt een bestuurder de jen
salem Post. „Als ze na een jaar naar hun
land terugkeren, kunnen ze daar een flat
kopen."
Het ziet ernaar uit dat de meesten van de
250 hongerstakers binnenkort in dienst
kunnen treden van een ander constructie
bedrijf, maar van hun achterstallig loon
zullen ze waarschijnlijk weinig terugzien
En hun paspoorten zijn nog altijd spoor
loos.
TEL AVIV AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
De stem van agrarische vrouwen wordt amper gehoord
in de discussies over de Nederlandse landbouw: er zit
ten nauwelijks vrouwen in besturen van standsorgani
saties of belangengroepen van enige importantie. Ter
wijl de grote Nederlandse Bond van Plattelandsvrou
wen (NBvP), met zijn ruim 75.000 leden (van wie 22
procent agrarische vrouwen), van mening is dat zij daar
een andere, eigen visie op hebben. „Boerinnen zitten
wat betreft de ontwikkeling van duurzame landbouw
op een andere lijn dan de boeren."
Betty de Zwaan-Heijmans, sedert een paar maanden
voorzitter van de NBvP, hoopt dat landbouwminister
Van Aartsen spoedig tijd heeft om ook met haar bond
van gedachten te wisselen. Want Van Aartsen sprak in
middels met iedere club die enigszins van doen heeft
met landbouw, maar nog niet met de NBvP. Terwijl zij
hem nog wel enkele kritiekpunten op zijn uitgelekte
prioriteitennota kan vertellen. Iets wat de andere be-*
ianghebbenden al eerder deden.
„De grote, zeg maar industriële landbouw die Van
Aartsen voor ogen staat, werkt volgens ons minder
milieuvriendelijk dan een gezinsbedrijf. Het kleine of
middelgrote gezinsbedrijf speelt in de plattelandsont
wikkeling en het milieuvriendelijk produceren een cru
ciale rol omdat zo'n bedrijf dè plek is waar mensen echt
betrokken zijn met wat er gebeurt. Dat is een garantie
voor de ook door de minister gewenste ontwikkeling
van duurzame landbouw", meent De Zwaan. Overigens
presenteert de minister naar verwachting pas eind deze
maand officieel zijn prioriteitennota aan de minister
raad: daarna bespreekt de Tweede Kamer het stuk.
De nieuwe voorzitter
van de plattelands
vrouwen, Betty de
Zwaan-Heijmans.
foto cpd roland de
bruin
Duurzame landbouw is de laatste jaren een parade
paardje van de NBvP geworden. Zo kwam de bond met
de actie 'Duurzaam produceren, kritisch consumeren'
waarvoor zij vorig jaar de Max Havelaarprijs kreeg. Bij
duurzame ontwikkeling werkt de boer milieuvriendelij
ker. bijvoorbeeld met minder bestrijdingsmiddelen.
Maar willen de boeren werkelijk biologische landbouw,
met alle extra sores vandien? De Zwaan krachtig: „De
boerinnen wel!"
r
„Het punt is dat vrouwen meer naar de toekomst kij
ken: de grond moet in de volgende eeuw ook gezond
zijn, kinderen hebben eveneens recht op een leefbaar
land. Mannen zien toch vooral de economische kant,
voor hen tellen uiteindelijk alleen de centen", aldus de
voorzitter.
Hoewel het tijd lijkt de NBvP-standpunten krachtig
duidelijk te maken bij de gezagshebbers in de land
bouw, kiest de bond toch voor 'klein en fijn' en vooral
'gezellig'. Dat is simpelweg een kwestie van neuzen tel
len, boerinnen maken nog geen kwart van het ledenbe
stand uit. „De meeste vrouwen zijn lid van de NBvP
omdat ze gezellig samen boeken kunnen bespreken of
gezamelijk kunnen handwerken. Bovendien kan niet
onze hele bond zich gaan richten op het ministerie van
landbouw. Het is meer onze commissie Agrarisch Werk
die daar een poot aan de grond probeert te krijgen."
De basis van de activiteiten ligt volgens De Zwaan op
het plaatselijke en regionale niveau, 'vrouwen moeten
zélf aan de slag, zich gaan scholen of besluiten om in
de gemeenteraad te stappen'. Energie steken in de ei
gen kleine gemeenschap in plaats van lobbyen in Den
Haag lijkt het devies van de bond. In de dorpen blijven
nog genoeg moeilijkheden over om aan te pakken. Het
teruglopende voorzieningenniveau bij voorbeeld, geen
winkel(tje) meer. geen of weinig busverbindingen met
een stad, blijft een bron van zorg.
Bescheiden succesjes hebben de plattelandsvrouwen
geboekt in het openhouden van basisscholen met erg
weinig leerlingen. „Als we er door goede protesten en
bezwaarschriften in slagen om een school open te hou
den zijn dat wel niet meer dan tijdelijke oplossingen,
maar het is tenminste iets. Als de school dicht is en de
onderwijzers zijn vertrokken, komt daar, ook al zouden
er ineens weer meer kinderen zijn, namelijk niets voor
terug", weet De Zwaan.
DEN HAAG ANGELIQUE MULDERS
