'De tijd
AZL-verpleegkundigen 'terug' naar Afrika
Nederlandse sterrenkunde is werelds
mooi
moet voorbijgaan, maar dan wel
Ms je vrouw maar
achter je staat'
Stof
Het Gesprek van de Dag
Vredeskleed
gaat de hele
wereld rond
lENSDAG 15 FEBRUARI 1995
Een klokkemaker moet vooral veel geduld hebben
Koome, gezicht van de FNV-Vervoersbond in Leiden. „Mij krijgen
et van de bus af." foto dick hocewoninc
s| i het gezicht van de Ver
toond FNV in Leiden. De
open vier weken Mister
ng. Jaap Koome (37), vol-
JLeidenaar, zestien jaar
;i hauffeur en acht jaar voor
van de FNV-afdeling. Sa-
met secretaris Guus van
'•Iraagt Jaap Koome in Lei-
Ie staking. Hij maakt lange
n, oogt vermoeid na 27 da-
Itaken, maar blijft op ieder
a' lent van de dag bereid tot
praakwaterval als hij weer
moet uitleggen waarom de
hauffeurs het werk neerge-
■n.
leeft Koome formeel ge-
I ;en niet eens gestaakt. Hij
in de ziektewet. Revali-
'4ina een ongeluk, vorig jaar
er tijdens een tuinfeest
hij achterover van een
e viel en zo ongelukkig te-
tkwam dat hij gedeeltelijk
P md raakte en opnieuw
II st leren lopen. Toen de sta-
e begon, verplaatste hij zich
met krukken. Die heeft hij
ddels niet meer nodig,
f ridse ZWN-garage was bij-
er weken lang stakingsbol-
11 .Terwijl in Alphen en Bos-
ide bussen bleven rijden,
in Leiden gisteren nog
tig procent van de chauf-
en bijna negentig procent
de monteurs het werk neer.
Koome schrijft het geringe
iop vooral toe aan de vak-
dstraditie in de Leidse bus-
ige. Ook toen die nog onder
lag van de NZH viel, was
personeel er al meer tot ac-
lereid dan elders. „Dat was
in de zestiger jaren. Dat
ikook bij de problemen met
liscobussen in Noordwijk en
de vorige keer bij de WAO-
es."
tractiebereid of niet, Koome
nooit verwacht dat het zo
zou duren. „Dit is een re-
Ivoor het openbaar vervoer
nisschien ook wel voor an-
bedrijfstakken. Ik denk dat
;omt door die rot-uitspraak
Je rechter dat we niet in de
mochten staken. Hij had
r de staking volledig kun-
toestaan of helemaal ver
den. Een 24 uursstaking zou
nen een paar dagen zijn be
en. Nu raakte het minder
feó/rr^
Reacties en suggesties voor
"Gesprek van de Dag"
Telefoon 071-356444
of
Postbus 54,2300 AB
te Leiden
Bruikbare tips worden
beloond met een cadeaubon
van 25 gulden.
mensen en waren juist de zwak
ste groepen uiteindelijk de du
pe."
Na 27 dagen raakte de stalöng
steeds meer omstreden. Chauf
feurs die wel reden, kregen
steeds vaker kritiek van passa
giers. „Ik rij wel met je mee,
maar eigenlijk ben je een zak."
Andersom gooiden boze passa
giers, zo wordt aangenomen,
een ruit in van een demonstra
tief bij het station geparkeerde
bus. Bij de ZWN-garage kwa
men twee (valse) bommeldin
gen binnen. De chauffeurs zelf
moesten zich steeds vaker in
huiselijke kring verdedigen.
Jaap Koome zegt daar zelf niet
erg gevoelig voor te zijn. „Ik ben
wel wat gewend. Mijn vrouw
doet ook niet moeilijk, weet het
na al die jaren wel. Als ze op een
verjaardag door blijven gaan,
laat ik blijken dat ik er even
geen zin in heb. Maar ik kan me
voorstellen dat anderen er meer
moeite mee hebben. Als je
vrouw niet achter je staat is het
moeilijk om vol te houden. Ook
al kost de staking je als vak
bondslid niet veel loon."
Koome kent geen twijfel bij de
rechtvaardiging van de actie
„Als het gaat om flexibilisering
moet op een reële manier naai
de CAO worden gekeken. In fei
te werken we hier al heel flexi
bel als het gaat om beschikbaar
heidsdiensten op vrije dagen en
gebroken diensten. VSN wilde
in eerste instantie een deel van
de onregelmatigheidstoeslag
schrappen.. Dat kostte netto
twee- driehonderd gulden per
maand. Ook zou er geen beper
king mogen zijn op gebroken
diensten. Nu al hebben chauf
feurs weken met daarin twee
gebroken diensten, een vrije
dag, een vroege en een late
dienst. Ik derde dat het gerecht
vaardigd is als chauffeurs twee,
drie keer per week met hun kin
deren willen eten", aldus
Koome.
„Als je voor dit vak kiest is een
sociaal leven al nauwelijks mo
gelijk, dat weet je. Maar er zijn
grenzen. Er is ook nog een Rij-
tijdenwet. Het is al voorgeko
men dat op grond daarvan in
roosters is ingegrepen. Daar zou
het VSN ook tegenaan zijn gelo
pen als het nu zijn zin had ge
kregen."
Na vier weken staken consta
teert Jaap Koome dat de onder
linge verhoudingen in de garage
'geïrriteerd' zijn. De omgang
tussen de 'bazen' en de beide
stakingsleiders - er zijn regel
matig praktische afspraken ge
maakt - verloopt in een won
derlijke gespannen sfeer. Dat
hijzelf als notoir actievoerder
inmiddels moeilijk ligt bij de di
rectie deert hem niet. Carrière
heeft hij nooit willen maken.
„Mij krijgen ze niet van de bus
af. Ik heb van mijn hobby mijn
beroep kunnen maken."
Iets anders is dat de staking is
uitgelopen op een slijtageslag
voor Jaap Koome en zijn maatje
Guus van Tol; samen iedere dag
vanaf vijf uur in de weer, tot
soms 's avonds Iaat. „Als dit al
lemaal achter de rug is moeten
we maar eens gaan praten over
een CAO voor FNV-bestuur-
ders", verzucht hij.
RUDOLF KLEYN
De tijd tikt voort. Maar soms
ook niet. En dan komt de klok
kemaker met zijn loep om een
blik te werpen in dat machine
kamertje van de tijd. En meestal
krijgt hij die tijd wel weer aan
de praat. En als vanouds klinkt
dan in onze hal weer die zware
gongslag die ons op een dag
eindelijk uit zal tellen.
Klokken. Je hebt er exemplaren
bij die hemels tikken maar er
zijn ook van die ondingen die je
de indruk geven dat er een
voortdurende lekkage in huis is.
Een goede klok is een weldaad
voor ons, stervelingen. In Zwit
serland klagen ze tegenwoordig
steen en been. Niet omdat ze el
ke dag maar weer dat zwarte
geld in hun kluizen moeten op
stapelen maar omdat er nog
maar zo weinig uurwerktechnici
zijn die goede klokken kunnen
maken.
Inderdaad een groot probleem,
zo weet Leidenaar Plessen, die
al 33 jaar in het vak zit. „Maar
gelukkig komt er hier in Hol
land weer wat schot in. De jon
ge mensen raken weer geïnte
resseerd in dit oude handwerk.
Maar het is wel een tijdje bar en
boos geweest."
Plessen heeft een zaak aan het
Bevrijdingsplein in Leiden en
een zaak in Oegstgeest. Hij ver
koopt er klokken, horloges en
sieraden. En hij houdt zich be
zig met het repareren en fabri
ceren van klokken. In het maga
zijn staan honderden staart
klokken, stoeltjesklokken, pen
dules en hypermoderne kwarts-
klokken die zelf de juiste tijd
opzoeken te wachten om over
gebracht te worden naar de ko
pers. Een sprookjesachtige aan
blik biedt het magazijn. Soms
heb je het gevoel dat er ineens
allemaal geitjes uit die klokken
zullen kruipen.
Hart
Plessen heeft het groots aange
pakt. Hij exporteert zelfs klok
ken naar Japan. In een straat
achter het Bevrijdingsplein be
vindt zich zijn werkplaats waar
De klokkemaker: „Ik moet er niet aan
vier krachten full-time de tijd
onder handen nemen. De pa
troon zelfheeft zijn opleiding
genoten in Duitsland en Zwit
serland.
„Ik ben in het begin begeleid
door zo'n echte oude klokken
maker. Zo'n man die zijn knap
zak aan zijn wandelstok hing en
dan stad en land afreisde om
klokken te maken, die zijn hart
gelijk had gezet op de torenklok
in de verte en altijd maar on
derweg was om zijn kunsten te
vertonen. Maar mijn echte op
leiding heb ik gehad in het
Schwarzwald. En nu leveren wij
klokken over de gehele wereld.
Wij draaien zelfs onze hand niet
om voor een torenklok."
„De laatste tijd zie ik dat men
denken dat ik wakker wordt gebruld
sen weer klokken met mechani
sche uurwerken willen. Dus niet
alleen maar van die kwartsdin-
gen. Ik noem dat het André Ri-
eux-effect. Achter de kast van
zo'n horloge of klok leeft het na
tuurlijk niet echt. Toen de eer
ste landing op de maan plaats
had, hebben ze tijdens de
vlucht de tijd gemeten met een
klokje dat werd voortgedreven
door een atoomgeleid energie
bronnetje."
„Na die eerste landing op de
maan zijn de Japanners daar
meteen op ingesprongen en
hebben ze kwartsklok ontwik
keld. Erg precies maar niet ro
mantisch natuurlijk. Een klok is
voor de meeste mensen een
meubelstuk en dat moet dan
door een wekkerradio."
mooi zijn. Het getik van een
klok brengt rust en sfeer. De tijd
moet voorbijgaan. Zo is het nu
eenmaal. Maar dan wel mooi,
vind ik."
„De grootste vijand van een
klok is toch wel stof. Het uur
werk moet goed geolied zijn
maar in combinatie met die stof
wordt die olie vaak een soort
slijtpasta. De radertjes slijten en
dan loopt de boel niet meer
goed. Bij oude klokken moet je
die radertjes vaak zelf maken en
dat is een arbeidsintensief kar
wei. Dat beseffen de meeste
mensen niet."
Rijkdom
Plessen laat zijn hand liefko
zend langs een klok gaan.
foto hielco kuipers
„Kijk", zegt hij, „dat is een
Drentse klok. Je ziet dat het een
laag model is, een kleine klok.
Dat komt omdat er in die lage
plaggenhutten in Drente geen
plaats was voor een grotere
klok. In Amsterdam, waar je van
die grote herenhuizen had, was
daar wel plaats voor. En daar
had je dan ook veel grotere
klokken. Vroeger kon je de sta
tus van de mensen aflezen aan
de klok die ze in huis hadden.
Sommige klokken stralen rijk
dom uit. Ze zijn vaak een gewild
object, ook voor inbrekers. Frie
se staartklokken bijvoorbeeld.
Weet u trouwens dat wij hier
Friese staartklokken maken die
we dan weer naar Friesland ex
porteren?"
„Afrika verkeert in een econo
mische malaise. Het werelddeel
probeert daar nu uit te komen.
Wij hebben jarenlang van alles
van ze gekregen. Het wordt tijd
dat het Westen ze er bovenop
helpt", dat vindt Philip Pieterse,
verpleegkundige op de Heel
kunde Intensive Care van het
Academisch Ziekenhuis Leiden.
Samen met zijn collega Jan-Wil
lem van der Plas gaat hij 1 mei
1995 naar een hospitaal in Ka-
gando te Oeganda. Zij nemen er
een maand vakantiedagen voor
op. Het grootste gedeelte van de
kosten komt uit eigen zak. Alles
hebben ze zelf op touw gezet
om daar een hele maand te
kunnen helpen.
„Wij beschikken hier over alle
mogelijke technische middelen.
In Nederland is er haast voor el
ke afwijking of aandoening een
patiëntenvereniging en in elk
geval altijd wel een ziekenhuis
bed vrij. Hier worden naar mijn
gevoel meer operaties gedaan
dan er aandoeningen zijn. Nee,
daar in Afrika is de situatie wel
wat anders. Matrassen op de
grond, geen lakens. Gewassen
word je al helemaal niet en eten
brengt de familie maar mee.
Rokende artsen, slapende ver
pleegkundigen en er lopen hon
den en katten los op de zalen."
De twee verpleegkundigen we
ten waarover ze praten. Op free
lance-basis vliegen zij geregeld
naar andere landen om vakan
tiegangers met fracturen of er
ger naar Nederland terug te
brengen. Daarbij zijn zij gecon-
fonteerd met de geneeskunde
die daar ter plekke aanwezig is,
of liever gezegd afwezig is.
„De verpleegkundigen dragen
niet eens handschoenen, terwijl
daar verschrikkelijk veel AIDS is.
Diarree is ook de dagelijkse
gang van zaken, maar plastic
matrashoezen ontbreken. Alle
maal materiaal dat hier zo van
zelfsprekend is", verzucht Pie
terse. Daarom is hij naarstig op
zoek naar sponsors. Met het
geld dat binnenkomt, zorgt Pie
terse via de ontwikkelingshulp-
organsatie Simavi voor het ver
sturen van basismateriaal, zoals
verband, spuiten, naalden en
handschoenen. Als het budget
het toelaat, proberen de twee
verpleegkundigen ook duurder
materiaal naar Kagando te stu
ren, zoals apparatuur om mate
riaal te kunnen steriliseren of
een röntgenmachine.
Het idee ontstond na een heftig
uurtje squashen rond half okto
ber vorig jaar. Aan de bar van de
sportschool wisselden Pieterse
en Van der Plas hun ervaringen
uit van de laatste tripjes voor
hun freelance-baan. Beiden
kwamen tot de conclusie dat ze
daar best een tijdje wilden wer
ken. Enthousiast benaderden ze
een aantal firma's, bedrijven en
kennissen met de waag om fi
nanciële steun. Boven verwach
ting kregen de verpleegkundi
gen veel steun en medewerking.
„De hartverwarmende reacties
kwamen overal vandaan. Een
notaris die belangeloos de za
ken voor ons regelt. Bekijven
die uit sympathie ons sponso
ren. Voor sommige firma's doen
wij ook een tegenprestatie. In
elk geval wordt iedereen ver
meld op ons sponsorbord die
geplaatst wordt in de hoofdin
gang van gebouw I van het
AZL."
De verpleegkundigen gaan er
wel heen met enig risico. „Ver
pleegkundigen kunnen daar
zelfs doodgaan aan geïnfecteerd
water. Wij nemen daarom een
koffertje met noodmedicijnen
mee. In eerste instantie voor
onszelf, maar als we de inhoud
niet nodig hebben, laten we het
daar achter. Daarnaast laten we
ons vaccineren. Buiten het be
smettingsgevaar dat we daar
kunnen oplopen zijn er ook ge
varen van buitenaf. Ze slaan
daar voor niets het leven uit je.
We gaan niet zover dat we ons
leven er voor willen geven.
Breekt er ineens een burgeroor
log uit, dan zijn wij weer weg."
„Ik vind het interessant om daar
te gaan werken," is de motivatie
van Van der Plas. „Wij werken
nu ongeveer vijftien jaar op de
Intensive Care. Op deze afde
ling worden we geconfronteerd
met onder andere slachtoffers
van ernstige ongevallen. Op het
gebied van trauma's hebben we
veel ervaring. We willen kijken
wat we met die ervaring in zo'n
land kunnen doen."
Pieterse zoekt zijn genoegdoe
ning wat ruimer: „Ik vind het
vooral ontzettend spannend.
Het zal mijn visie op de genees
kunde ook relativeren. Dat
merk ik ook aan artsen die een
tijdje in een ontwikkelingsland
gewerkt hebben. Zij zijn met
name op het emotionele gebied
veranderd. Daar worden men
sen niet koste wat het kost in le
ven gehouden. De noodzaak
om iemand van hoge leeftijd
nog een ingrijpende operatie te
laten ondergaan, is daar hele
maal niet aanwezig. De discus
sie of je iemand niet beter een
waardige dood kan geven,
speelt een grote rol na zo'n ver
blijf. Daarnaast spreekt de sim
pele manier van leven en wer
ken me aan. Als het aan mij lag,
zou ik daar zelfs gaan wonen."
Wie de actie wil steunen kan
een bijdrage storten op de reke
ning van de ABN-AMRO in Lei
den op het nummer:
43.15.68.510 te name van nota
ris H.C.A. Boom te Voorschoten,
inzake 'Kagando'. Tevens zoe
ken ze nog een sponsor die hun
een videocamera-set kan lenen.
SANDRA PASSCHIER
Ze zijn er trots op, en terecht. De Nederlandse sterren
kundigen horen tot de beste ter wereld. Hoewel ze met
relatief weinig zijn en de budgetten ook nog eens klein
zijn weten ze zich naast de collega's uit de Verenigde
Staten, Frankrijk, Duitsland en Italië goed te handha-
Het zijn niet de eerste de besten die tot dat oordeel zijn
gekomen legt de Leidse professor G.K. Miley uit. „Een
visitatiecommissie van acht of negen astronomen uit
verschillende landen heeft zich hier bij verschillende
instituten op de hoogte gesteld. Nee, Nederlanders za
ten er niet bij, want je mag niet je eigen prestaties be
oordelen. De commissie is verschenen op verzoek van
NWO, de organisatie die nogal wat wetenschappelijk
onderzoek financiert.
De Nederlanders onderscheiden zich volgens Miley on
der andere door het grote aantal publicaties die boven
dien regelmatig door andere onderzoekers worden ge
citeerd. Ook het algemene niveau van onderzoek is
hoog. Maar volgens Miley, zelf trouwens een Ameri
kaan, is dat oordeel geen echte verrassing. „De wereld
van de astronomie is niet zo groot en de Nederlanders
hebben een goede reputatie."
Dat de Nederlanders het goed doen blijkt volgens Miley
ook uit het gegeven dat onderzoekers voor een aantal
waarnemingen afhankelijk is van het gebruik van appa
ratuur in het buitenland. Zo is Nederland medegebrui
ker van een Europese sterrenwacht in Chili. „Daar
moeten we concurreren met andere landen om tijd te
krijgen, dat gaat heel goed." Nederland heeft daarnaast
samen met de Britten een observatorium op de Canari-
sche eilanden, en er is in eigen land een radiotelescoop
in Westerbork.
Hoe Leiden er volgens het oordeel van de visitatiecom
missie uitkomt is niet duidelijk, er is een oordeel gege
ven voor het hele onderzoeksveld in Nederland.
„Maar", verzekert Miley, „Leiden is wel het grootste in
stituut. dat zegt ook iets." De resultaten van het onder-
In de werkplaats zitten de me
dewerkers in kraakheldere witte
jassen te werken. „Een van de
dingen die een goede klokke
maker moet bezitten is geduld",
zegt medewerker Goossens. „En
je moet je op het werk aan klok
ken ook wel lichamelijk voorbe
reiden. Als je eerst bezig bent
geweest aan een grote klok kun
je niet meteen daarna een hor
loge repareren. Dan staan je
ringers nog niet naar die kleine
onderdeeltjes." Goossens pakt
een klein rijtuigklokje op. „Dit
klokje gebruikte men vroeger in
rijtuigen. Het is net gerestau
reerd. Daar zie je de onrust zit
ten, het aandrijfmechanisme
van een klok dat steeds in be
weging is. Dat is het hart van de
klok."
Volgens Plessen zijn vooral da
mes de laatste tijd geïnteres
seerd in het vak. Aan een van de
werktafels zit een van die da
mes. „Ja", zegt ze. „als men het
heeft over een klokkemaker
denken ze meteen aan een oud
mannetje dat met een brilletje
op zijn neus een beetje zit te
priegelen. Maar dat is allang
voorbij. De mensen hebben
over ons vak toch rare ideeën.
Als ze een klok laten schoonma
ken, denken ze dat wij zo'n klok
gewoon in een badje doen.
Maar zo ligt het niet, je moet de
klok helemaal uit elkaar nemen
en stofvrij maken en de fouten
eruit halen, de slijtage dus."
Klokken. Heerlijke instrumen
ten zijn het. Maar de wekker
dan, is de wekker niet een
beetje het zwarte schaapje on
der de klokken? „Nee, hoor",
zegt Goossens. „Ik heb thuis
een antiek wekkertje met een
prachtige klingel erin. Daarbij
word je heerlijk wakker. Ik moet
er niet aan denken dat ik wak
ker word gebruld door zo'n
wekkerradio. Dan ga je met de
schrik in je hart de dag in en dat
kan toch nooit goed zijn."
CEES VAN HOORE
Pieterse en Van der Plas gaan met hun medische kennis in Oeganda hulp bieden. Zo hopen zij een steentje
bij te kunnen dragen aan de verbetering van de slechte omstandigheden in dat land. foto hielco kuipers
zoek zullen zeker worden gebruikt om op handen zijn
de bezuinigingen af te weren. „Het zijn slechte tijden
voor het zuiver wetenschappelijk onderzoek, die druk
voelen wij ook. Aan de andere kant zal duidelijk zijn dat
je iets goeds niet moet weggooien. Dus zullen we hier
zeker op wijzen."
Miley wijst er ook op dat sterrenkunde een heel apart
vakgebied is. „Het is zowel alpha als bèta. Waarnemin
gen doen met hi-tech appratuur en per satelliet en die
vervolgens analyseren. Maar het is ook het schrijven
van geschiedenis, van het heelal. Bovendien voelen
zich heel veel mensen bij het vak betrokken. Niet alleen
de amateurs op de sterrenwachten. Bijna iedere week
staat er wel een artikel over sterrenkunde in een van de
kranten. En iedereen kijkt als hij naar buiten gaat, toch
naar de hemel."
RUDOLF KLEYN
Het moet een uitstap worden
die geen wereldreiziger zal
evenaren. Het is de bedoe
ling dat 'Het Vredeskleed' elk
land ter aarde aandoet. In el
ke uithoek van de wereld
moet een school worden ge
vonden waar het doek een
tijdje mag hangen. Tot en
met maandag bevindt de
quilt zich in Nederland, op
de Juliana van Stolberg-
school in Hoofddorp.
Het kleed is drie jaar geleden
gemaakt door kinderen van
een school in de Amerikaan
se staat Montana. De ambas
sade van elk land werd aan
geschreven om de landsvlag
te tekenen of te schilderen
op een bijgestuurd lapje stof.
Al de teruggestuurde vlagge
tjes zijn op het doek genaaid.
De landen die niet reageer
den op de oproep worden al
leen met naam genoemd op
het kleed.
Toen de quilt ai was en de
handen van de makers en de
slogan 'Our hands touch the
world with peace' op het
kunstwerk was beland, werd
besloten het kleed een we
reldreis te laten maken. Elke i
keer als een school wordt
aangedaan, hopen de beden
kers dat een themadag of-
week wordt gehouden over
vrede.
Het is inmiddels drie jaar ge
leden dat de Amerikaanse
school het doek heeft ver
stuurd. Sindsdien zijn onder
meer Oostenrijk, Frankrijk,
Duitsland, Italië, Hongarije,
Roemenië, Denemarken,
Noorwegen en Engeland
aangedaan. De Juliana van
Stolbergschool kreeg het
Peace Patchwork opgestuurd
van een basisschool in Liver
pool, waar de school een sa
menwerkingsovereenkomst
mee heeft.
Sinds een paar weken hangt
het doek in de aula van de
school. Komende maandag
wordt het doorgestuurd naar
een school in Polen. De link
met die school is ontstaan
doordat een Pools jongetje
leerling is in Hoofddorp. Als
uiteindelijk alle landen ter
wereld zijn aangedaan, is het
de bedoeling dat het doek bij
de Verenigde Naties terecht
komt. Een missie, kinderen
over de hele wereld laten na
denken over vrede, is dan
voltooid.
ARNOLD AARTS
