ZATE
R
DAGS
BIJVOEGSE
L
Dijken, dijken, dijken
-
191
ZATERDAG 4 FEBRUAR11995
Niks mooi, cultureel-historisch of landschappelijk verantiuoord. Het volk wil
veiligheid en snel. Huizenhoge dijken, droge voeten, liefst vandaag nog. Premier
Kok belooft een Deltaplan, opdat we volgende winter rustig kunnen gaan slapen.
De koningin in laarzen brengt troost. Oude tijden herleven. Het Wereld Natuur
Fonds houdt de adem in.
hectare landbouwgrond worden omgezet in waar
devolle natuur. Landbouwgrond die we volgens
het WNF in veel gevallen kunnen missen als kies
pijn. De aankoop van de grond moet worden gefi
nancierd uit de kleiwinning, genoeg om de steen
fabrieken zestig jaar te laten draaien. Voor het slij
ten van zoveel baksteen heeft het Wereld Natuur
Fonds een 'back-to-baksteen'-lobby in gedachten.
Vooralsnog zijn de elanden van pluche en al
leen te bewonderen in de glazen vitrines in het
hoofdkantoor van het Wereld Natuur Fonds. Maar
veel is al in levenden lijve te aanschouwen in de
Millingerwaard (ten oosten van Nijmegen), in de
Blauwe Kamer bij Rhenen en in een priller stadi
um in de Meinerswijk bij Arnhem. Drie jaar gele
den nog was de Millingerwaard een pure snij-
mais-akker. Nu groeien er 180 verschillende plan-
tesoorten.
Kok vindt het weliswaar een 'fantastisch plan',
maar hij heeft berekend dat het voor de water
stand in de rivieren weinig effect heeft. „Lokaal
kan het water wel zakken, maar we hebben bere
kend dat afgraven van de uiterwaarden met een
halve meter over vijftig kilometer het water slechts
twintig centimeter doet dalen. Je zult de uiter
waarden dus veel méér moeten afgraven, maar er
ligt maar een beperkte hoeveelheid klei in de bed
ding, de rest is waardeloos materiaal. Als je alle
klei in de uiterwaarden afgraaft heb je zestig mil
joen kubieke meter klei en zakt het waterpeil nog
maar 25 centimeter. Dat is geen oplossing voor de
hoogwaterproblematiek. Bovendien heb je een
termijn van vijftien jaar nodig als je het econo
misch wilt uitvoeren en de klei aan de baksteenin
dustrie wilt slijten.
Door natuurontwikkeling in de uiterwaarden
komen er meer bomen en struiken. Daardoor
neemt de weerstand van de rivier toe en wordt de
daling van het water al heel snel teniet gedaan en
kan het water mogelijk zelfs stijgen. Je kunt verge
ten dat je kunt besparen op het dijkverzwarings
programma. In feite is het WNF-plan alleen voor
de natuurontwikkeling interessant en ook nog
eens nadelig voor de boeren die de uiterwaarden
uit moeten om ruimte te geven aan de natuur. Het
plan is geen alternatief voor dijkversterking."
Daarmee lijkt het sprookje van overzwemmen
de elanden uit. Maar het Wereld Natuur Fonds
legt zich daar niet bij neer. Het WNF hoopt juist
nu dat de haast die plots is geboden in het voor
deel werkt van Levende Rivieren. „Het zou fout
kunnen uitpakken, maar dè oplossing is niet altijd
de meest voor de hand liggende oplossing. Op
langere termijn, als het plan in zijn geheel is uitge
voerd en alle knelpunten zijn weggenomen, heeft
het wel effect op de waterstand", meent WNF-di-
recteur Woldhek. De Jong: „Levende Rivieren kost
minder tijd dan domweg dijken verzwaren. Op de
plekken waar de dijken zwak zijn, kan het plan in
één tot twee jaar zijn uitgevoerd, met winst voor
de natuur en de veiligheid."
Het optimisme van het Wereld Natuurfonds, Sie-
bers en de dames en heren politici wordt bedreigd
door nog een andere voorspelling. Door het broei
kaseffect zal de regenval de komende vijftig jaar
met tien procent toenemen, zo hebben geleerden
berekend. Dat betekent een verhoging van de ge
middelde waterstand met een halve meter. En dan
ben je er niet met een dijkje meer of minder. In
ternationale actie van de Alpen tot aan de zee is
geboden. Op de internationale klimaatconferentie
in maart zal het begrip 'internationaal water
management' hoog op de agenda prijken.
Wandelen door een oerbos van
Maastricht naar Rotterdam en van
Arnhem naar Kampen. Langs en
door brede rivierbeddingen met planten, bomen,
zalm, steur, aalscholvers, zeearenden. Een para-
v dijsje waar Galloway-runderen en Konik-paarden
fgrazen en een eland overzwemt. Een subtropische
verrassing, geschikt voor ons noordelijk klimaat.
En veilig.
Levende Rivieren heet het 'deltaplan' voor de
Nederlandse natuur, dat het Wereld Natuur Fonds
in 1992 presenteerde. Het kan zo worden uitge
voerd. Na enkele tientallen jaren is het beeld van
eentonige weilanden tussen strakke dijken dan
veranderd in een weelderig landschap met een
waaier van geulen, ooibossen en honderden ver
schillende plantesoorten. Zonder kolossen van
dijken, zonder de sloop van honderden karakteris
tieke dijkhuizen of verlies aan natuurwaarde. Ster
ker nog, veel zomerkades en -dijken worden over
bodig.
Het klinkt zo logisch en eenvoudig. Versterk de
winterdijken en graaf de dikke kleilaag in de uiter
waarden af, zodat oude nevengeulen weer zicht-
1( baar worden. Steek vervolgens de zomerdijken
door en het rivierwater zoekt zich een weg door de
geulen in de uiterwaarden. De rivier is niet langer
opgesloten in een strak corset van kades, maar
waaiert breed uit over het landschap. Zoals vroe
ger.
I„We hebben de natuur veel te veel in een keurs
lijf geperst. Het systeem kraakt in zijn voegen. Het
is de hoogste tijd dat we land teruggeven aan de
rivier, anders pakt ze het zelf terug. Vechten tegen
de natuur is zinloos, dat verlies je altijd." De roep
om dijken maakt Leen de Jong van het Wereld
Natuur Fonds (WNF) enigszins bezorgd. Alsof al
leen grote betonbakken het water in toom kunnen
houden. Maar hij houdt zich koest en toont be-
grip. Het milieufront is toch al de gebeten hond.
In de 'tropische verrassing' van het WNF lijkt
niemand in deze dagen trek te hebben. De direc
teur van WNF-Nederland, Siegfried Woldhek:
„Onze gedachten gaan nu uit haar de mensen en
dieren die een veilig heenkomen zoeken tegen het
water. Natuurlijk wil iedereen snel veilige dijken.
:i Wij ook. Al jaren. Sterkere dijken zijn helemaal
niet in tegenspraak met aandacht voor natuur. In
'53 waren er bij de watersnood 1.800 doden en
moest er iets gebeuren. Nu proef ik ook dat er iets
moet gebeuren. We willen versnelde aanpak van
de zwakke plekken in de dijken en dat kan volgens
de ideeën uit Levende Rivieren."
Inspraakprocedures
Dijken, dijken, dijken is het adagium. Richard Sie-
bers, coördinator van de stichting Red ons Rivier
landschap, is zijn leven niet meer zeker. Het Waal
water nadert zijn ruim twee eeuwen oude dijkwo
ning in het Betuwse Neerijnen angstig. En als het
niet komt, dan zijn de bewoners in staat het water
naar hem te brengen. „Het huis van Siebers? U
zoekt ze wel uit. Als het hier fout gaat, dan gaat-ie
vierkant door de mangel!"
Een paar jaar geleden nog schudde Siebers op
de dijk de hand van WD-leider Frits Bolkestein en
andere politici. Allemaal waren ze verrukt van het
schone rivierlandschap .en allemaal zeiden ze dat
de dijken met de grootste zorgvuldigheid moesten
worden versterkt. Nü hoort Siebers diezelfde poli
tici voor de camera zeggen dat de inspraakproce
dures veel te lang duren, dat ze overboord moe
ten.
Wereld Natuur Fonds ziet alternatiefin Levende Rivieren
Normaal moet Siebers een kwartier over de ui
terwaarden lopen voordat-ie water voelt. Maar nu
klotst het bijna de dijk over. Siebers weet alles van
dijken. Hij heeft zitting in 22 adviesgroepen in
Gelderland. Zijn stichting heeft diverse procedu
res aangespannen tegen de provincie om te voor
komen dat de dijken erg breed worden en dat er
nodeloos veel karakteristieke dijkwoningen wor
den gesloopt.
Zonder die bezwaren zouden de dijken allang
zijn versterkt, menen veel bewoners nu. Maar
daarmee overschatten zij de macht van de
'milieumaffia'. Siebers: „We hebben geen zwakke
dijken omdat mensen bezwaarschriften indienen.
We hebben zwakke dijken omdat ze verwaarloosd
zijn, omdat er jarenlang geen onderhoud is ge
pleegd! Het is de stroperigheid van de besluitvor
ming bij de polderdistricten en waterschappen die
alles vertraagt. De watersnoodramp van '53 werd
mede zo omvangrijk door nalatigheid van de wa
terschappen. Het zijn autonome, arrogante ko
ninkrijkjes met dijkgraven en hoogheemraden,
volkomen uit de tijd. Het lijkt wel een soort Ha
rnas! De commissie Boertien (die onlangs een on
derzoeksrapport uitbracht naar aanleiding van de
overstromingen van eind '93, red.) heeft de pol
derdistricten 'overruled' en dat kunnen ze niet
uitstaan. In plaats van de plannen nu zo vlot mo
gelijk uit te voeren, werken ze tegen.
Neem nu het dijkvak langs de Waal tussen Varik
en Heesselt, ten zuiden van Tiel. In '89 was dat
plan rond. Vervolgens heeft het vier jaar geduurd
voordat de bestemmingsplannen waren aange
past. Toen moest het plan aan de voorstellen van
Boertien worden aangepast. Alle betrokkenen
mochten hun zegje doen. In slechts vijf maanden
tijd was de zaak rond. En nu zegt het polderdis
trict dat het dijkvak eind '99 klaar is. Waanzin! Als
je nu een ploeg taxateurs de dijk opstuurt, is het
karwei volgend jaar geklaard."
Uiterwaarden
Ingenieur Matthijs Kok van het Waterloopkundig
Laboratorium in Marknesse (Noordoostpolder)
steekt zijn enthousiasme voor de plannen van het
Wereld Natuurfonds niet onder stoelen of banken.
„Technisch gezien is een alternatief voor meer en
hogere dijken de aanpassing van de rivieren zelf.
Levende Rivieren is vanuit de natuur gezien een
heel goed plan. Er komt meer dynamiek in de ui
terwaarden als je ze verlaagt en het wordt ook vei
liger voor de bewoners doordat de waterstanden
zakken."
Voor wat de Maas betreft heeft Kok alle lof voor
het natuurfonds: „Er ligt nu een uitgewerkt plan
voor de 'Grensmaas' klaar, dat veel ruimte geeft
aan de natuur en op de lange termijn ook de wa
teroverlast vermindert." Het risico van een ernsti
ge overstroming wordt na uitvoering van dat plan
teruggebracht van één keer in de vijftig jaar naar
één maal in de 250 jaar.
De uiterwaarden worden van Borgharen tot
Roosteren vijf meter verlaagd waardoor de water
stand 1,5 meter daalt en er maar voor een klein
deel kades hoeven te worden aangelegd. Daarbij
krijgt de natuur alle kansen. Het plan is technisch
uitvoerbaar, maar stuit'op de termijn van uitvoe
ring. Volgens de huidige agenda duurt het tien tot
vijftien jaar voordat het klaar is. Tot vorige week
nog een aanvaardbare termijn, maar na de jongste
watersnoodramp liggen de kaarten anders. „Het
plan dreigt nu op de helling te gaan. Zoals na elke
ramp wordt ook nu de roep om maatregelen gro
ter."
Bij snellere uitvoering wordt Nederland opge
scheept met een enorm overschot aan grind uit de
Maas of stort de hele grindmarkt in. Het grind op
slaan kost ettelijke honderden miljoenen guldens.
Snelle uitvoering van de WNF-plannen kost zes
honderd miljoen gulden en dat is het dubbele van
het alternatief-Boertien, dat voorziet in 137 kilo
meter extra hoge kades. „Maar de nadelen daar
van zijn ook groot. Je kunt niet voor ieder huis aan
de Maas een kade zetten, bovendien zijn rampen
bij overstromingen met hoge kades veel groter."
Baksteen
Zo positief als Kok is over de Maasplannen van
WNF, zo sceptisch is hij over de veiligheid in de ri
vierendelta in Midden-Nederland. Van het land
rond de Waal, Nederrijn/Lek en IJssel moet 30.000
water bij Arnhem.
Militairen bewaken de met plastic versterkte nooddijk langs de IJssel bij Kampen.
