Een schrijvend
manusj e-van- alles
Dichter wilde Bies van
Ede ooit worden.
Popster ook trou wens.
Naderhand had hij de
ambitie ten minste de
gelijke van Willem
Frederik Hermans te
worden. Het is er
allemaal niet van
gekomen. Wel heeft hij
een repu tatie gevestigd
als schrijver van
kinderboeken. En
thans bedenkt hij
mede de verhaallijnen
van de TV-soap
'Onderweg naar
Morgen'. Portret van
een ploeteraar die naar
eigen zeggen op een
ach ternam iddag
duizend dingen half
doet.
Beroepsmatig heeft Bies van Ede
leren leven met een chronisch
minderwaardigheidsgevoel, waar,
hij paradoxaal genoeg niet gebukt onder
gaat. Integendeel, het is zijn elixer, de Haar
lemse publicist voelt zich er juist door gesti
muleerd. „Ik had graag Willem Frederik Her
mans naar de kroon willen steken. Helaas
bleek dat geen haalbare optie. Maar voor een
ploeteraar die duizend dingen half doet, is er
ook volop emplooi te vinden."
Bies van Ede levert zijn opdrachtgevers
tekst en uitleg. Als achtenswaardige directeur
van het eenmansbedrijf Achternamiddag
Produkten vermeldt hij het voor alle zeker
heid in de brievenhoofden van z'n corres
pondentie. Veelzijdigheid is daarbij het han
delsmerk van de kleine zelfstandige. Van Ede
heeft tal van kinderboeken op z'n naam
staan. Deze naar eigen zeggen geflipte onder
wijzer verleende zijn medewerking aan edu
catieve jeugdprogramma's op TV. De oprech
te Haarlemmer was ooit als eindredacteur
aan deze krant verbonden. „En nu, nu verzin
ik met nog drie anderen de verhaallijnen
voor de prachtserie Onderweg naar Morgen,
elke avond om half acht te zien bij Veronica
of bij de TROS."
Proberen, daar bestaat tot dusver voor de
37-jarige Van Ede zowat het hele leven uit.
Noodgedwongen weliswaar, want naar eigen
zeggen is het er nooit van gekomen dat hij na
gedane zaken zichzelf een schouderklopje
uitdeelde. Valse bescheidenheid? Niks daar
van. Het is de realiteit van de belevingswe
reld van Bies van Ede. „Die veelzijdigheid
komt voort uit dat gevoel van niks goed kun
nen. Je doet iets, bent daar niet tevreden over
en je gaat iets anders doen. Op een gegeven
moment stel je voor jezelf de grenzen wat la
ger. Vanuit een soort teleurstelling stel je je
zelf de vraag: 'Zal ik dat dan maar proberen?'
En dan doe je het maar."
Deceptie
Nog voor z'n twintigste leerde Bies zichzelf
op te monteren na.een verwerkte deceptie.
Zwelgend van liefdesverdriet was hij aan het
dichten geslagen. Maar bij nader inzien
moest Van Ede toch vaststellen dat zijn gerij
mel min of meer het oeuvre van Lodeizen
na-echoode. Popster wilde Van Ede vervol
gens worden. Danig geënthousiasmeerd door
dat nobele voornemen maakte hij ook song
teksten. Om vervolgens tot het inzicht te ko
men dat wat hij bedacht het op geen stukken
na haalde bij wat zijn voorbeelden Lennon,
McCartney, Jagger en Richards hadden ge
produceerd.
„Ja, toen kwam ik voor de klas te staan. En
las daar van die kinderverhaaltjes in bladen.
Dacht: moet ik toch ook kunnen. Ik stuurde
mijn schrijfsels op naar een uitgever. 'Goh,
leuk', was de reactie. Mij werd vervolgens ge
vraagd een strip te schrijven. Had ik nooit ge
daan, had wel veel strips gelezen. Dus ik
dacht: nou vooruit, proberen maar, wie weet
kan ik het. En dan blijkt het nooit echt gewel
dig te worden, maar ook niet zo slecht dat
liet niet publicabel is."
Kinderboeken, daar kent de goegemeente
hem van. Van Ede behoort in zijn categorie
tot de veel verkochte schrijvers. Maar wat wil
je ook, alleen al de titel van een echte Van Ede
houdt de belofte van een onverbiddelijke
bestseller in. 'Toen de duivel op Zuidpunt
kwam', was zo'n fraaie. En wat te denken van
'Gebakken Rat met beukeblad' als sleutelzin
waarachter de beschrijving van het Beleg van
Haarlem schuil gaat? „Zelf lees ik mijn boe
ken nooit terug. Dat wil zeggen: ik heb wel
eens een bladzij opgeslagen. En ik dacht on
Bies van Ede, geflankeerd door beelden uit 'zijn' Onderweg naar Morgen: „Aardige schnabbel, ja, met het kinderboek als basisinko
men." FOTO'S UNITED PHOTOS DE BOER OLAF KRAAK (Van Ede) en KIPPA (Onderweg naar Morgen)
Bies van Ede put inspiratie uitzijn minderwaardigheidsgevoel
middellijk: god nog aan toe, wat heb je daar
nou geschreven? Tot dusver is het zelden
voorgekomen dat ik tevreden was met mijn
geesteskinderen. Ik heb dat nu ook weer met
m'n laatste boek. Gaat waarschijnlijk 'De
akelige hobby van meneer Nowee' heten.
Heeft te veel tijd gekost en het verhaal is toch
niet helemaal geworden wat ik ervan ver
wachtte. Maar ja, die deadline, hè. Het moest
maandag af zijn. Nou ja, dan denk je: het
mot maar."
Maar intussen lokt de ene opdracht de an
dere wel uit. Vooralsnog heeft het brein hem
nog geen achternamiddag voor een writers-
block gezet. Met welke klus Van Ede ook be
zig is, kennelijk is hij zo lenig van geest dat de
zinnen in een logisch verband op het compu
terscherm verschijnen. Her en der grijpt hij
uit het leven personen, zaken en voorvallen,
die hem van pas komen. Bhagwan-jurken in
de Houtstraat, een pension voor zeelui in
Griekenland. Zijn straattheatergezelschap,
dat hij na een ingewikkelde gedachtensprong
als een bende oplichters in de middeleeuwen
situeert. Als hij op z'n woord mag worden ge
loofd is het een kwestie van een 'synopsisje'
maken, een paar op zichzelf staande zaken in
een logisch verband met elkaar brengen om
ze te gebruiken als munitie voor een aanne
melijk verhaal.
„En dan is het plaatsnemen achter de
tekstverwerker. Rammen maar, dat is het ei
genlijk. Ik leef van boek naar boek. En van
verhaal naar verhaal. Niet .zelden werk ik aan
twee, drie opdrachten tegelijk. Ik denk vol
gens een bepaald stramien, hoe chaotisch ik
voor anderen ook moge zijn. En daardoor
kan ik de zaken aardig uitelkaar houden."
Deadline
Hij voelt zich achter de vodden gezeten door
de angst niet meer te worden gevraagd. De
chaoot die zich van de weeromstuit houdt
aan een strakke discipline teneinde de dead
line voor te zijn. „Als je toezegt dat iets voor
een bepaalde datum af is, moet het er ook
zijn. Anders wordt gezegd: 'Voor jou een an
der', zo simpel is het. Al met al kom ik wel
aan vijftig uur per week. Schrijven is kloten-
werk. Geschreven hebben, dat is pas leuk."
Naar de kroeg gaan ook trouwens. Je doet
er als schrijver nog eens inspiratie op. Of op
z'n tijd een lucratieve schnabbel. Zo stelde
Van Ede aan de tap, na zich een paar borrels
moed te hebben ingedronken, met enige na
druk zijn kandidatuur voor de functie van
dialoogschrijver voor de soapserie Onderweg
naar Morgen.
Van Ede doet zeer uitvoerig verslag: „Het
contact is op een nogal bizarre manier ge
legd, maar zo hoort het ook. Kijk, Haarlem is
een dorp. Iedereen kent er iedereen. Jaren
geleden heb ik muziek gemaakt met ene
Piet-Hein Nelissen. Je weet wel, van die be
kende makelaarsfamilie, verrijkt met ik geloof
wel honderd kinderen. Ze hebben allemaal
een dubbele naam, gewèèèldig. Nu had Paul-
Jan, een broer van Piet-Hein, een opname-
studiootje aan de Bakenessergracht. Ik hoor
de die jongen ooit een nummer van z'n zelf
uitgebrachte CD zingen. Was mooi, heel
mooi. Na afloop heb ik hem gecomplimen
teerd. Afijn, om een lang verhaal kort te ma
ken, we kwamen elkaar na lange tijd weer te
gen in het café."
Paul-Jan keek Bies aan, Bies Paul-Jan en zo
werd het feest der herkenning geopend. „We
wisselden beleefdheden uit. Zo van: goh, wat
doe je nu? Bleek dat hij zijn studio had ver
kocht en inmiddels de editor was van Onder
weg naar Morgen. De serie was toen twee we
ken op de buis, ik had er hooguit vijf minuten
van gezien. In mijn enthousiasme riep ik: jij
hebt schrijvers nodig. 'Klopt', zei Paul-Jan."
Je reinste borrelpraat, zegt Van Ede ach
teraf. Vrijwel meteen nadat de heren hun
laatste biertje achterover hadden geslagen,
was Van Ede wel nuchter genoeg om te be
denken dat aan dit tweegesprek niet al te ho
ge verwachtingen mochten worden ontleend.
„Maar tot mijn grote verwondering belde
Paul-Jan me een week later voor een af
spraak, ik kreeg een stapel scripts in m'n
handen geduwd om me in te lezen. En of ik
maar even een proefscript wilde maken."
Van Ede besloot toen maar eens de moeite
te nemen naar de serie te kijken. Zijn eerste
indruk? „Ja, een echte soap. Nederlands dra
ma. Eigenlijk dacht ik meteen: 'Als ik dit zo
zie, moet het voor een geflipte onderwijzer
toch ook mogelijk zijn een dialoog te schrij
ven voor deze TV-serie. Dat is dan de uitda
ging die je jezelf stelt. Maar je kunt wel een
grote muil opzetten in het café, achter de
tekstverwerker moet je het wel waar zien te
maken. Je leest zo'n script en dan denk je
jaaah... Maar moet je het zelf allemaal optik
ken, dan duurt het toch uren voordat zo'n
scène op papier staat. En dan weet je nog
steeds niet wat de editors, de eindredacteu
ren en de acteurs van je tekst vinden. Nou, ik
heb het script ingeleverd, kreeg vervolgens
een telefoontje van Paul-Jan die het heel be
hoorlijk vond."
Soepjurk
Tegenwoordig werkt hij met twee computers.
Die ene gebruikt Van Ede voor het Schrijven
van z'n boeken. „En die andere is van de
zaak, van Van den Ende, speciaal voor On
derweg naar Morgen. Daar is een verhaal op
zich over te vertellen. Ik was als scriptschrij
ver aangenomen, ik moest me melden in Aal
smeer. Kom je daar in je soepjurk en je af
tandse jas, je knikt naar de dame aan de balie
en vijf minuten later loop je fluitend de deur
uit met een computer onder je arm ter waar
de van pakweg drieduizend pieken. En nie
mand die je wat vraagt. Gewèèèldig."
Hij heeft afleveringen gezien, die bijna let
terlijk uit z'n tekstverwerker kwamen. Maar
het is ook voorgekomen dat zijn naam op de
aftiteling voorkwam en er maar drie scènes
v&n hem in de aflevering zaten. „De eindre
dactie gaat over je tekst heen. En ook nog de
editor. Het is zelfs gebeurd dat door mij ge
schreven scènes helemaal zijn geschapt van
wege tijdgebrek of omdat ze er niks mee kon
den. Frustrerend? Nee hoor, ik vind van niet.
Als scriptschrijver heb je niet de vrije hand.
Het verhaal bevindt zich op een gegeven mo
ment op punt X en de verhalenverzinners
vinden dat er zus-en-me-zo moet gebeuren
om het op punt Y te krijgen. Aan de hand van
scènebeschrijvingen krijg je als scriptschrij
ver de opdracht de dialogen te schrijven.
Daarvoor moet je wel de serie en de karakters
goed kennen. Je moet naar een karakter toe
schrijven. Je moet weten dat Victor nooit dit
en dat zal zeggen. Net zo min dat je Sinter
klaas vloekend op een zwarte knol laat zit
ten."
- Creatief is anders. Het lijkt meer het betere
Men vraagt en wij draaien'-werk.
„Da's niet waar. Je moet het verhaal niet
alleen van X naar Y zien te krijgen, je moet er
ook een spanningsboog zien in te bouwen.
Dat is wel degelijk creatief."
Hij wordt per 'blok', oftewel per week ge
honoreerd. Vooralsnog zonder contract, puur
op mondelinge afspraak. Maar neem van
Bies van Ede aan dat de 'firma Van den Ende'
keurig van betalen is.
„Hoeveel Onderweg naar Morgen me ople
vert? Huhuhuhuh.. Per blok, per week 2.500
gulden. Aardige schnabbel, ja, met het kin
derboek als basisinkomen."
Dat is lekker eten, natuurlijk, al weer
spreekt hij met klem de veronderstelling dat
het ideologische kind in Bies van Ede nu zó
volwassen is geworden dat de zakenman in
hem is opgestaan.
„Hadden ze me er 500 gulden per week
voor gegeven, dan zou ik ook 'ja' hebben ge
zegd. Ik vind het een belachelijk bedrag.
ZATERDAG 21 JANUAR11995
'Schrijven is
lclotenwerk.
Geschreven
hebben, dat
is pas leuk.
Schaam me er diep voor, ha, ha, ha. Met een
kinderboek ben ik drie, vier maanden bezig
en dat levert me in eerste instantie een voor
schot van 1.500 gulden op. En daarna 10 pro
cent royalties over 4.000 exemplaren, die in
twee jaar over de toonbank gaan. Van het
schrijven kan ik leven, al moet ik dan elk
dubbeltje omdraaien. Maar door het geld dat
ik krijg voor Onderweg naar Morgen heb ik
nu een boterham met gouden kaas.'
Verhalenverzinner
Hij is inmiddels dialoogschrijver-af. Hij is
toegetreden tot het selecte gezelschap van
verhalenverzinners. Elke donderdag en vrij
dag komen Paul-Jan Nelissen, Hans van
Hulst, Willy Breebaart en Bies van Ede bijeen
voor een brainstormsessie. „Ik heb promotie
gemaakt. In april ben ik begonnen met het
schrijven van dialogen. Afgezien van de zo
mertijd heb ik dat tot november gedaan. Het
schijnt dat verhalen verzinnen moeilijk is. Ik
heb Paul-Jan Nelissen maar eens een exem
plaar van het Beleg van Haarlem-boek in z'n
handen gedrukt en een exemplaar van nog
een ander boek. Na lezing reageerde hij
nogal enthousiast: 'Goh, leuk, je kunt dus
echt verhalen verzinnen!'. Hij is vervolgens
naar Olga Madsen gestapt, de moeder van de
Nederlandse soap. Paul-Jan deed haar het
voorstel mij ook tot het clubje te laten toetre
den, er volgde een gesprekje met haar en nu
zit ik er ook in."
Als freelancer houdt Bies van Ede er voort
durend rekening mee er elk ogenblik uitge
gooid te kunnen worden. Eerlijk gezegd ver
wondert het hem, dat hij nog altijd bij Joop
van den Ende zit. „Want ik heb niet het ge
voel ongelooflijk goed werk te leveren. Doe
wel m'n best en zo, maar ik vind het niks bij
zonders. Kan natuurlijk aan mij liggen. Mis
schien heb ik wel een basis-minderwaardig
heidscomplex. Elke week ga ik naar Aalsmeer
met het angstvisioen dat straks iemand op
me afstapt en dan zegt: 'Van Ede hou nou
toch op, dit kan echt niet'."
Op verjaardagen wordt hem door ongedul
dige fans van de serie nog wel eens gevraagd
waar Onderweg naartoe gaat. Maar de door
gaans praatgage Van Ede zwijgt dan. „Ik
denk er niet dagelijks over na. Maar nu ik er
zo over aan het mijmeren ben, geeft me het
in dit nietige kamertje van vijf bij ruim twee
meter toch een heel abstract machtsgevoel
iets te weten wat anderen willen weten."
- Niet bevreesd je talent te versnipperen met
al die activiteiten. De tragiek van multifunc
tioneel zijn is dat het nauwelijks gelegenheid
biedt tot uitblinken.
„Dan maar niet. Zo veel dingen zijn zo
leuk. Ik werd pas gebeld door iemand die een
musical moet schrijven in het kader van
Haarlem 750. Of ik de liedjesteksten wilde
schrijven. Toen dacht ik: Jezus, ik heb al tien
jaar geen liedjes meer gesèhreven. Tuurlijk,
doe ik dat. En dan ga je maar weer zitten rij
men, met je voeten meetikken om vast te
stellen of het metrum klopt. Hartstikke leuk.
En ja, als die liedjes dan klaar zijn denk je: ja,
het is geen Jan Boerstoel, maar dan zal het
wel een Van Ede zijn."
Het scenario van z'n eigen levensverhaal
vermeldt behalve een binnenkort te sluiten
huwelijk de beroepsmatige regelmaat van het
onderweg zijn van het volgende naar het
daarop volgende boek. „Ik hoop zo onderweg
te zijn naar dat huisje op Kreta, met dat
pleintje voor de deur. Dat is mijn einddoel.
Hoe mooi zou het toch niet zijn om daar op
m'n 65ste mijn levenswerk te schrijven."
Wat een schrijver op een achternamiddag
al niet kan dagdromen.
