'Gokverslaving bestaat niet'
'W 1
De verkiezingen
zijn al begonnen
op T v-zenders
van Berlusconi
Feiten &Meningen
Regels
Terug naar het islamitische verleden om toekomst te redden
fx W
MAANDAG 16 JANUARI 1995
NIEUWSANALYSE
Silvio Berlusconi archieffoto
De teerling is geworpen. De Italiaanse pre
mier Silvio Berlusconi moet plaats maken
voor een sobere technocraat die luistert
naar de naam Dini. Hen slag voor de media
magnaat maar ook voor de journalisten van
zijn drie commerciële televisiezenders. Zij
hebben zich echter al geworpen op de ver
kiezingscampagne en strijden voor de te
rugkeer van hun idool.
De klap is hard aangekomen. Hmilio Fe-
de, de populaire presentator van TG4, wist
niet hoe hij zijn miljoenenpubliek op de
hoogte moest stellen van het feit dat presi
dent Scalfaro aan Dini de opdracht had ge
geven een regering te vormen. (Dus voorlo
pig geen verkiezingen.) De aankondiging
was er, 'Dini op de plek van Berlusconi',
maar wie wilde weten wat er die dag precies
was gebeurd, moest overschakelen naar de
staatsomroep RAI.
Hmilio Fede is een monument. Zijn ver
trouwen in Berlusconi is zo groot dat het
beter is van liefde te spreken. Dankzij initia
tieven als 'brand een kaars voor Silvio', is
Fede het troetelkind geworden van de Itali
aanse satirici, maar daar heeft hij geen pro
blemen mee, overtuigd als hij is dat zijn
werkgever als enige Italië kan redden van de
ondergang.
Afgelopen vrijdag overtrof Fede zichzelf.
Hij sprak een kwartier lang over de politieke
crisis zonder Dini te noemen. De kijkers
kregen een overzicht voorgeschoteld van de
daden van Berlusconi, die volgens l ede
'goede dingen deed tot hij werd verraden
door Lega-leider Bossi'. „Zo gaat het in de
wereld", besloot Fede met gebroken stem.
Voor degenen die het allemaal niet goed
hadden begrepen, werd later op de avond
de integrale versie getoond van de video
film die Berlusconi had laten maken over
zijn politieke carrière en die dag had toege
zonden aan alle 'TV-journaals. Fede noem
de de film 'een regering die te kort heeft ge
duurd' en liet na uitzending de tekst arrive-
derci presidente over het scherm rollen.
De verkiezingscampagne. Dini of geen
Dini, is al begonnen op de drie kanalen van
Berlusconi's Fininvest. De kijker wordt door
de journaals geïnformeerd over het gevaar
van de communisten, de 'Judas Bossi', de
'dubieuze rol' van president Scalfaro en de
vijandige dagbladen. Voor de journalisten
van Berlusconi staat het vast dat Italië in ju
ni naar de stembus gaat en het is niet moei
lijk om politici te vinden die het daarmee
eens zijn.
Opiniepeilingen tonen aan dat sprake is
van 'een onweerstaanbare opmars van For-
za Italia' en om te bewijzen dat ze op waar
heid berusten, wordt op straat de mening
van 'het volk' gevraagd. „Wie is de meest
aangewezen persoon om Italië de 20ste
eeuw binnen te loodsen?", vraagt de inter
viewer. „Silvio Berlusconi", luidt steevast
het antwoord en Hmilio Fede glimt dan van
Fininvest is een slotoffensief begonnen en
niet alleen omdat verkiezingen voor de deur
staan. Het constitutionele hof besloot vori
ge week dat het komende voorjaar negen
referenda mogen plaatsvinden. Drie daar
van zullen grote invloed hebben op de hui
dige monopoliepositie van Berlusconi in de
Italiaanse omroepwereld. De Italianen mo
gen 'ja of nee' zeggen tegen het artikel uit
de mediawet dat bepaalt dat een onderne
mer maximaal drie TV-kanalen mag bezit
ten. Volgens de indieners van het referen
dum moet dat maximaal één kanaal zijn.
Hen 'nee' betekent het begin van de ont
manteling van Berlusconi's media-imperi
um en daarvan zijn de Fininvest-journalis-
ten zich zeer goed bewust^ Hmilio Fede be
commentarieerde het besluit van het hof als
het zoveelste bewijs van het bestaan van
een complot tegen Berlusconi. „Verkiezin
gen worden opgeschort, maar referenda die
Fininvest moeten vernietigen zijn toege
staan", aldus een woedende Fede, die er
meteen een onderzoek tegen aangooide
waaruit blijkt dat een meerderheid van de
Italianen het besluit van hel hof veroor
deelt.
De onrust in huize Fininvest is groot,
maar president-directeur Confalonieri laat
zich er niet door van de wijs brengen. Hij
maakt zich geen zorgen, omdat 'de om
roepwet het ons mogelijk heeft gemaakt om
vijftien jaar goed te werken waardoor we
een warme plek hebben veroverd in het
hart van de Italianen'. „De kijkers", conclu
deerde Confalonieri realistisch, „zijn ook
degenen die gaan stemmen. In het stem
hokje zullen zij zich de prachtige program
ma's van Fininvest herinneren .en dus 'nee'
stemmen bij het referendum." De twijfe
laars zullen de komende maanden over de
streep worden getrokken door Hmilio Fede,
die profetisch sprak:" „Ik kan bijna niet
wachten op het moment dat we de initia
tiefnemers van de referenda een trap onder
hun kont zullen verkopen".
ROME EELCO VAN DER LINDEN
Oud-topman Zwartjes van Toto/Lotto ziet in gokken geen enkel gevaar
Jaarlijks wordt zo'n 3,5 miljard gulden vergokt. De helft van dat bedrag gaat
op aan loterijen. De rest wordt besteed in casino's en gokautomaten. Als de
politiek dat wil, zal het daar ook wel bij blijven. Mogelijk dat het totale gok-
bedrag tot het jaar 2.000 nog oploopt tot vier miljard, maar dan heb je het
ook wel gehad. Dus het valt allemaal wel mee met het gokken. v
Dat zegt Jos Zwartjes (53), oud-direc
teur van de Stichting Nationale Sport -
totalisator (SNS). Zwartjes zat acht
tien jaar in de gokwereld. .Als de poli
tiek beslist dat wij, de marktpartijen,
geen nieuwe produkten meer op de
markt mogen brengen, kan een uit
breiding hoogstens nog komen uit va
rianten op bestaande speelmogelijk-
heden", aldus Zwartjes.
Daarmee is niet veel meer te halen.
Tenzij er nieuw speeltechnieken wor
den toegelaten zodat de burger straks
met de TV, de computer of de tele
foon van huis uit kan spelen. Het is
technisch allemaal wel mogelijk,
maar of de overheid het toestaat, is
een tweede.
Hij dreigt: „Als wij het niet mogen
doen, gaat het buitenland de markt
op en dan is de overheid alle greep
kwijt". Dan relativeert hij weer: „Er
zijn natuurlijk wel drempels. Ten eer
ste moeten wij de zekerheid van beta
ling hebben voordat iemand kan gaan
spelen. Ten tweede bestaat er bij spe
lers nog altijd een houding van ik
moet een bewijsje hebben. Hen stukje
papier. Ten derde moet je, wil het ge
bruik van nieuwe technieken lonend
zijn, er vooraf zeker van zijn dat veel
mensen meedoen".
Het verhaal van Zwartjes is tekenend
voor het dilemma waarvoor gokkend
Nederland steeds staat. Van de ene
kant wordt het toegelaten, van de an
dere staat vrijwel permanent een rem
op het aanbod uit angst voor gokver
slaving. Een houding die ook de poli
tiek beheerst.
Het tweede kabinet-Lubbers kwam
met de nota 'Kansspelen in perspec
tief. De strekking was: een ruimer
aanbod, maar wel gecontroleerd. Le
gaal gokken kreeg meer ruimte om zo
het illegale en buitenlandse circuit de
wind uit de zeilen te nemen. De op
brengsten van de legale casino's
vloeien zelfs rechtstreeks in de schat
kist. Nu, vijf jaar later, ligt er een con-
De overheid verdient een dikke duit aan de eenarmige bandiet.
ceptnota van het derde kabinet-Lub
bers waarin bevriezing van de kans
spelen wordt aangekondigd. Stengere
regels, lagere hoofdprijzen, minder
reclame.
Het huidige kabinet heeft nog geen
beleidslijn bepaald. Men twijfelt. Aan
de ene kant (daar gaan we weer) le
vert het gokken geld op voor goede
doelen en de schatkist, aan de andere
kant neemt het aantal gokverslaafden
toe. De schattingen lopen uiteen van
50.000 tot 200.000.
Zwartjes: „Het probleem van de gok
verslaving wordt vooral vanuit de ge
zondheidszorg naar voren geschoven.
Het krijgt een extra dimensie, omdat
iedereen elkaar napraat. Het is een
papegaaien-circuit, dat wordt ge
stuurd door emoties".
Hoewel tal van instanties zich al jaren
ernstige zorgen maken over de toene
mende gokverslaving vindt Zwartjes
de term gokverslaving maar onzin.
„Bij verslaving moet iemand zichzelf
bewust iets toedienen: chugs of alco
hol. Hier gaat het om overmatig,
dwangmatig spelen. In medische
kringen noemen ze dat pathologisch
gokken. Maar dat gebeurt voor tachtig
procent met speelautomaten en voor
de rest in de casino's. Niet met loterij-
Dat het tweede kabinet-Lubbers met
'deze ontsporingen' kennelijk geen
rekening heeft gehouden, schrijft
Zwartjes toe aan het gegeven dat een
verslaving aan iets meestal pas na vijf
tot zeven jaar blijkt. Dan ontpopt het
zich als een maatschappelijk pro
bleem. Maar dan nog moet een schei
ding worden gemaakt tussen de spel
vormen die het probleem veroorza
ken en de rest.
Het feit dat er in ons land nog altijd
een soort sluier over het gokken ligt,
verklaart Zwartjes uit de Nederlandse
cultuur met zijn calvinistische trekjes.
Bovendien moet inkomen worden
verdiend en niet via een kansspel
worden binnengehaald. De ethische
normen in ons land verzetten zich
daar tegen. Die houding vormde ook
de basis voor de Wet op de Kansspe
len uit 1962, een wet waarvan de
hoofdlijnen vandaag de dag nog
steeds gelden. Pas aan het begin van
der jaren tachtig kwam er een omslag.
Het besef drong door dat een spelletje
geen kwaad kon mits men zich aan
bepaalde regels hield. Het was de op
komst van de legale casino's, Tele-
bingo en de speelautomaten. Later
volgde de Postcodeloterij, die als tij
delijk fenomeen werd opgezet maar
mocht blijven.
Juridisch werd het ruimere beleid pas
in 1992 geregeld door een wijziging
van de Wet op de Kansspelen. In 1994
kwam de invoering van de krasloten.
Voor de toekomst zal het er volgens
Zwartjes vooral om gaan of de wet
verder wordt verruimd of dat de over
heid op basis van afzonderlijke ver
gunningen meer toestaat. Zwartjes
denkt het laatste. Het duurt niet lang
meer of de video-loterij, een alterna
tief voor de speelautomaat, is er.
DEN HAAG CAREL GOSELING
nmi.umn Ie hebt
die zo overge
voelig zijn voor
geluid, dat ze
zelfs de vogels
wegens geluids
hinder voor de
rechter zouden willen slepen.
Onze overbuurvrouw is zo ie
mand. Ze leeft op voet van oor
log met verscheidene buren,
omdat ze bij elke flard muziek,
elke krolse kat, elk kindergeluid,
dat na tien uur 's*avonds haar
gemoedsrust verstoort, gelijk op
de stoep staat en op hoge toon
'ingrijpen'eist.
Vooral het geblaf van honden is
een steen des aanstoots. Wij
hebben twee honden en die zijn
bij de overbuurvrouw zeer im
populair, hoewel ze om tien uur
meestal slapen en na dit tijdstip
de wereld alleen onder uitzon
derlijke omstandigheden iets
willen mededelen.
'Een paar weken geleden was er
sprake van zo'n uitzonderlijke
situatie. Een buurman is jager
en had een ree geschoten. Om
dat hij het beest niet kon laten
liggen en ook niet in zijn eentje-
kon versjouwen, had hij voor dit
karwei 's avonds wat vrienden
opgetrommeld. Bij het trans
port kwamen ze ook langs onze
tuin. De honden roken natuur
lijk dat er zo'n zestig kilo ree
bout aan hun neus voorbij ging
en 'sloegen aan'.
Deze uiting van onvervulbaar
verlangen duurde niet lang,
hooguit tien minuten. Maar na
drie minuten werd er al aange
beld.
Het was inmiddels kwart over
twaalf en ik was al in pyjama,
zodat ik de beller voorlopig via
de intercom te woord besloot te
staan. Mocht het om een ernsti
ge zaak gaan, ongeluk op straat
bijvoorbeeld, dan kon ik alsnog
in de kleren schieten en hande
lend optreden. Het ging inder
daad om een ernstige zaak.
„U moet onmiddellijk uw hon
den opsluiten."
„Met wie spreek ik?"
„Ik gelast u onmiddellijk uw
honden op te sluiten. Die mo
gen na tien uur niet meer bui
ten zijn."
„Kunt u me vertellen met wie ik
spreek en waar dat opsluiten
staat?"
„U spreekt met de buurt en het
staat in de wet."
De dialoog werd met een woe
dende klap tegen de voordeur
besloten.
Ik vertel dit incident natuurlijl
niet alleen om u met het leed,
van de correspondent lastig te
vallen. Menden met overgevoi
lige trommelvliezen heb je
overal. Waar het hier om gaai,
het beroep dat gedaan werd o
de wet, de regels. Dat is iets w
in Duitsland veel sterker leeft
dan in ons land.
Dat kan vaak groteske vormen
aannemen. Ik ken iemand die
bericht kreeg dat hij bij het
'dichtstbijzijndepostkantoor'
het nieuwe telefoonboek kon
afhalen. Hij ging naar het post
kantoor in de buurt, stond
rij en overhandigde toen hij aa
de beurt was de oproepkaart.
,,U bent in het verkeerde post
kantoor".
„Volgens mij is dit het dichtst
bijzijnde postkantoor. Ik kom
hier namelijk altijd
„Nee. Het dichtstbijzijnde pos
kantoor is daar en daar (een ai
der dorp). Ik kan u geen tele
foonboekgeven."
Die kennis kon hoog en laag
springen, met een kilometerta
bel aantonen dat hij nu 'op hei
dichtstbijzijndepostkantoor'
was, het haalde niets uit. Hij
kreeg geen telefoonboek. Dat
was tegen 'de regels'.
Voor deze benauwende hang
aan regels is nooit een goede
verklaring gevonden. Vroeger
werd ze vooral geweten aan d
'Duitse Volksaard', die zeer ge
voelig voor gezag zou zijn. Om
dat die vollcsaard niet bestaat,
net zo min als de Nederlandse,
is men tegenwoordig van die
theorie afgestapt. Hen andere
theorie wil, dat dit conformism
de welvaartsrust tegen storend
invloeden moet beschermen.
Daar zit denk ik wel wat in.
Maar de belangrijkste oorzaak
waarschijnlijk het ontbreken
van een satirische traditie. Iro
nie, humor: als je goed zoekt,
kun je die hier wel vinden. Ma;
het op de hak nemen van
stanties, het belachelijk maken
van gezagdragers, is hier nog
steeds een zeer omstreden mé
tier. Tegen heilige huisjes word
in Duitland niet getrapt. Daar
zet je een hek omheen.
PETER VAN NUUSENBURG
Rusland
De aanhang van de Islam wereldwijd
Fundamentalisme is, na de onder
gang van andere ideologieën, een
populaire stroming geworden in is
lamitische Derde Wereldlanden.
Fundamentalisten regeren Iran en
Sudan en bedreigen Algerije. Euro
pa maakt zich zorgen. Vandaag het
eerste deel van een serie over het
islamitisch fundamentalisme.
OntraaH w WÊ
ame- Afrika Maleisië mf'
Tanzania 1 ai c i
V 6
Australië V,
Percentage moslims: H 10-39% I 40-69% 70-100%\
Oktober 1988 was een dramatisch moment
in de geschiedenis van Algerije. Om te pro
testeren tegen de economische liberalise-
ringspolitiek van de regering gingen dui
zenden de straat op. Uit woede over de
werkloosheid, woningnood en prijsstijgin
gen staken zij regerings- en partijgebouwen
in brand. Honderden kwamen om.
Als antwoord kondigde de toenmalige pre
sident Chadli Benjedid een democratisering
aan. die een einde maakte aan het machts
monopolie van de regeringspartij FLN. En
kele tientallen kranten en 47 politieke par
tijen meldden zich aan. Een ervan was het
Front van Islamitische Redding (FIS), dat al
gauw een van de grootste partijen bleek te
zijn.
Waarnemers reageerden verbaasd. Vrijwel
niemand had zich er rekenschap van gege
ven dat in het 'socialistische' Algerije, waar
de staat de islam strikt had gereguleerd, zo
iets bestond als een islamitisch protest.
De opkomst van het FIS mag een verrassing
zijn geweest, de organisatie was niet enig in
haar soort. Toen in de jaren zeventig groe:
pen als de Jihaden de Gama'atal-lslamiyya
opkwamen in Egypte, de Moslim Broeder
schap het regime in Syrië bedreigde en
mullahs de macht overnamen in Teheran
was dat minstens zo verbazend. Die groe
pen kwamen eveneens uit het niets. Maar
dat gebeurde in een periode dat pan-Ara-
bisme, socialisme, nasserisme en baathis-
me nog werden geacht de heersende mode
in het Midden-Oosten te zijn. Wetenschap
pers moesten overuren maken om met het
verschijnsel vertrouwd te raken.
Vele symposia en projecten later bleken zij
het er echter wel zo'n beetje met elkaar over
eens te zijn dat twee aspecten van de nieu
we ontwikkeling het meest in het oog lie
pen. In de eerste plaats dat het ging om iets
dat zich op meerdere plaatsen tegelijk voor
deed. tot in Pakistan. Indonesië en Nigeria
toe. In de tweede plaats viel op dat het om
een verschijnsel ging. waarbij enerzijds ou
dere, bestaande groepen een nieuv^e groei
en ontwikkeling doormaakten en aan de
andere kant groepen ontstonden met nieu
we radicalere ideeën.
Waarom waren die groepen plotseling zo
populair? Om meer dan één reden. Belang
rijk was het mislukken van andere ideolo
gieën als communisme, socialisme en pan-
Arabisme, die tevergeefs vooruitgang, gelij
ke verdeling van de welvaart en politieke
successen hadden beloofd.
Nog een reden was dat veel leiders in isla
mitische landen hun toevlucht zochten in
het gebruik van islamitische symbolen om
hun regime te rechtvaardigen. Sommigen
gingen zelfs zover dat zij islamitische groe
pen steunden. Zo gaf de Egyptische presi
dent Sadat in zijn strijd tegen linkse aan
hangers de Moslim Broederschap een nieu
we kans en bevorderde hij de opkomst van
de Gama'aal-IslamiyyaDe Jordaanse ko
ning Hussein deed iets soortgelijks en de
Palestijnse beweging Harnas bloeide op.
omdat de Israëli's haar in de jaren tachtig
haar gang lieten gaan in de hoop dat zij de
invloed van de PLO zou neutraliseren.
Een derde reden was de trek naar de steden
en de toename van het aantal academisch
geschoolden. De socioloog Saadeddin Ibra
him deed onderzoek naar de samenstelling
van de fundamentalistische groep Takfir
waHijra in Egypte en ontdekte dat een
meerderheid afkomstig was van het platte
land. Opvallend is ook dat organisaties als
vakbonden van artsen, ingenieurs en advo
caten in veel landen onder toevloed van
nieuwe leden de laatste jaren zijn 'geïslami
seerd'.
Wat de ideologie van de fundamentalisti
sche bewegingen betreft: in de sunnitische
landen wordt teruggegrepen op de erfenis
van de Moslim Broederschap, die in 1928 in
Egypte werd opgericht en die in veel landen
vertakkingen kreeg. De Broederschap
streefde naar versterking van de islami
tische identiteit. Een belangrijk middel was
onderwijs. Het begrip van de jilmd. de
plicht om oorlog te voeren als de umma, de
gemeenschap van gelovigen, wordt be
dreigd, werd nieuw leven ingeblazen en
in 1948 in de strijd tegen Israël ook in
praktijk gebracht.
In de shi'itische wereld, die qua juridisch-
religieuze theorie weinig met de sunni's ge
meen heeft, was het vooral ayatollah Kho
meini die furore maakte. Zijn ontwikkeling
kwam tot stand dankzij de onderdrukking
door de sjah. Ook Khomeini ontwikkelde
een theorie dat moslims het recht en de
plicht hebben zich van onrechtvaardige
heersers te ontdoen.
Hij baseerde zich op het 18de eeuwse con
cept van de marja a-tap lid. die zoveel ken
nis bezit dat hij zelfstandig wetgeving mag
uitvaardigen en als voorbeeld dient voor la
gere geestelijken in de hiërarchie. Khomein:
bouwde de marja a-taqlid uit tot de velayat
e-faqih, de hoogste leider van een islami
tische staat. Ook voor hem en zijn volgelin
gen geldt dat moet worden afgerekend met
heersers die gemene zaak maken met wes
ters zedenbederf, zionistische expansie of
atheïstisch socialisme. Terugkeer naar de
bron is de enige mogelijkheid voor het
overleven van de islamitische wereld, de
Daral-Islam.
DEN HAAG MAARTEN JAN HUMANS
