u
De CPN en de
'schobbejakken'
van de BVD
Middelbaar beroepsonderwijs moet beter
ZATERDAG 14 JANUARI 1995 - - -
De voormalige Communistische Partij Nederland (CPN) was een geheimzinnig
bolwerk, ontoegankelijk en gesloten. Sinds eind vorig jaar mager
mondjesmaat worden gegrasduind in het archief van de partij. Verslaggever
Wilfred Scholten verbleef een dagje tussen oude en vergeelde CPN-stukken en
nam een kijkje in het persoonlijk archief van Marcus Bakker.
WILFRED SCHOLTEN.
Meer nog dan Het Grote
Kapitaal was de Binnen
landse Veiligheidsdienst
(BVD) de aartsvijand van de Nederlandse
communisten. Volgens schrijver Ger Ver-
rips, bezig met een historisch boek over
de Communistische Partij Nederland, is
de partij vooral dankzij de constante
spionage door BVD-agenten in een 'soci
aal isolement' geraakt. Oud-partijleider
Marcus Bakker heeft het nog altijd mis
prijzend over de 'schobbejakken van de
BVD' die het de CPN en haar leden vaak
'zo nodeloos' moeilijk hebben gemaakt.
Gebeuzel van paranoïde communisten
die zelf strikte beslotenheid en geheim
zinnigheid tot hun wapens hadden ge
maakt? Of schuilt er naast alle overdrij
ving een kern van waarheid in hun klach
ten? Nu de koude oorlog voorbij is, de
CPN niet langer bestaat en zelfs de BVD
meer openheid nastreeft, zou op deze
vragen eens antwoord moeten' komen.
Helaas zijn de archieven van de veilig
heidsdienst uitsluitend in te zien voor
een historicus die bij henzelf op de loon
lijst staat. De openheid is wel doorge-v
drongen tot de gestaalde kaders van de
voormalige CPN.
Sinds kort is het mogelijk de archieven
van de in 1989 opgeheven marxistisch-Ie-
ninistische partij te bekijken. De 'stich
ting tot beheer van de archieven van de
CPN' wil wel eerst een met redenen om
kleed verzoek tot inzage. Een maand la
ter is de toestemming binnen. Op naar
het Internationaal Instituut voor Sociale
Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. Want
daar is het archief in bruikleen gegeven.
Een deel van het materiaal dat volgens
de inventaris te maken heeft met 'moge
lijke BVD-activitelten' van communisten,
mag niet worden bekeken. Dat is voorbe
houden aan 'serieus, wetenschappelijk
onderzoek'. De journalistiek wordt blijk
baar als te vluchtig beschouwd. Na het
ondertekenen van een acht punten tel
lende verklaring, waarin onder meer
wordt beloofd niets te zullen publiceren
dat de belangen van 'nog in leven zijnde
personen' schaadt, komen de mappen
met papieren op tafel.
overslagjes
In de eerste map bevindt zich een aantal
flinterdunne, vergeelde 'overslagjes'. Het
zijn getypte rapporten en processen-ver-
baal van rechercheurs van het Bureau
Nationale Veiligheid (BNV), de voorloper
van de BVD. Opmerkelijk, want de stuk
ken bevatten zeer persoonlijke informa
tie en zijn bovendien 'geheim', zoals
linksboven in hoofdletters is getypt. Dat
ze in het CPN-archief terecht zijn geko
men is niet zo vreemd als op het eerste
gezicht lijkt. Direct na de bezetting wer
den vooral oud-verzetsstrijders als ge
heim agent ingezet. Onder hen bevonden
zich nu eenmaal veel communisten. Op
vallend is wel dat de geheime stukken in
het CPN-archief bewaard zijn gebleven.
Juist vanwege de (latere) huiverigheid
voor spionage, waren de communisten
eerder weggooiers van gevoelig materiaal
dan bewaarders.
De meeste documenten bestaan uit
rapportjes over partijgenoten die zich
schuldig zouden hebben gemaakt aan
collaboratie met de Duitsers. Het zijn
lange, vaak warrig en slecht geformuleer
de getuigenverslagen over met de vijand
heulende communisten en ex-NSB'ers.
Of de beschuldigingen waar zijn gebleken
en wat er verder met hen gebeurd is,
wordt rliet duidelijk. Van systematisch
verzamelen is hier geen sprake.
Uit andere documenten blijkt dat de
CPN - overigens net als oud-verzetsstrij
ders en ex-NSB'ers - door het Bureau Na
tionale Veiligheid nauwlettend in de ga
ten werden gehouden. Zo wordt er in een
rapportje gewaarschuwd tegen de 'groote
activiteit' van 'communistische elemen
ten'. Onder meer wordt verwezen naar de
'cellenbouw' van CPN'ers. Door zich in
kleine, los van elkaar staande groepjes te
bewegen, zijn ze in bedrijven heel effec
tief. Het Bureau Nationale Veiligheid
denkt aan infiltratie van zulke cellen. 'Het
is van het allergrootste belang nu geen
uur ongebruikt voorbij te laten gaan, om
geschikte personen in zulke cellen tussen
te voegen. Straks is het te laat'. Was gete
kend: 'Marx'. Typische geheim-agenten-
humor.
Raambiljetten
Een stapel andere dossiermapppen. Deze
zijn uit het persoonlijk archief van het
oud-kamerlid Marcus Bakker. Bladerend
door de vele vergeelde kranteknipsels en
vaak moeilijk leesbare aantekeningen
wordt de angst voor de inlichtingendienst
iets tastbaarder. Een bericht bijvoorbeeld
- uit de jaren vijftig - over 30 hervormde
predikanten die onder leiding
van dominee Kater protesteren
tegen het feit dat BVD-agenten
hen informatie hebben ge
vraagd over hun lidmaten. Zij
weigeren echter hun ambtsge
heim te schenden.
Ook blijkt minister Beernink
van binnenlandse zaken in de
jaren zestig te ontkennen dat
er 'arrestatielijsten' bestaan
van mensen die bij een Sovjet-
aanval meteen worden opge
pakt. Opmerkelijk, want een
simpel 'neen' was toch vol
doende geweest het gerucht te
ontzenuwen. Bakker verzamel
de ook informatie over BV-
D'ers zelf, zoals een interview
met zijn collega, het CHU-ka-
merlid Bos, die toegaf voor de
dienst gewerkt te hebben.
En dan, tussen de oude
knipsels, staat het er plotseling
zwart op wit: een dienstbevel
om plaatselijke CPN'ers in de
gaten te houden. Het is een kopie van een
brief van de districtscommandant van de
rijkspolitie van Amsterdam aan zijn
groepscommandanten. In de linkerbo
venhoek in hoofdletters 'vertrouwelijk'.
De datum is 11 mei 1970 en het onder
werp betreft de aanstaande gemeente
raadsverkiezingen van dat jaar. De hoog
ste baas van de politie wil - lezen we - 'zo
spoedig mogelijk' van zijn ondergeschik
ten 'een opgave van de kandidaten en de
ondertekenaars van de door de CPN inge
diende kandidatenlijsten'.
Ook wil de commandant 'een opgave
van de personen die door middel van
raambiljetten en dergelijke verkie
zingspropaganda maakten voor de CPN'.
Met de waarschuwing: 'Evenals bij de vo
rige verkiezingen reeds onder de aan
dacht is gebracht, wordt er ook thans op
gewezen de nodige omzichtigheid in acht
Het fraai vormgegeven verkiezingsaffiche van de CPN uit de jaren vijftig.
ILLUSTRATIE ARCHIEF CPN
zowel de juiste ren. Of het geval van kameraad M. die in
dejuis- 1964 werd gevraagd bij het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid te solliciteren. Als
enige kandidaat was hij al bijna aangeno
men, toen 'Den Haag1 zich er opeens mee
bemoeide en de benoeming op het
t doorging. Zijn func-
te nemen. Dit geldt
identiteit als voor he
te adressen'.
Even recapituleren, want het klinkt on
gelooflijk: leden en sympathisanten var
de CPN werden - in opdracht van hoger
hand - door de plaatselijke politie-inlich- laatste momei
tingendiensten nauwlettend in de gaten tie: het onderzot
gehouden. Van hoe hoog het bevel kwam lijke brieven zijn
is niet duidelijk. Maar bekend is dat de na aangenomen
BVD vrijelijk kan beschikken over infor- KLM. Een gepe
ken
Soortge-
n CPN'ers die al bij-
in bij de PTT en de
de politie-inlichtingendien- lem stuurde Bakker een krabbeltje op re
en. Let wel: het is dan 1970, de tijd
vrijheid en blijheid. Tegelijkertijd houden heb er nog z
epten-papier ('het is niet netjes,
el') r
t de klacht da
politie-rechercheurs precies bij
CPN-poster voor het raam heeft hangen.
Tekenend is de slechte naam die de
CPN heeft. De politiebaas vindt het na
melijk niet nodig de minstens even radi- hebben gejeukt. Het probleem i
cale pacifistisch-socialisatische PSP in de ker was echter dat hij met deze
gaten te houden. 'Zoals u reeds eerde
werd bericht is de PSP geen
BVD'er had gevraagd zijn amhtsgehe
breken om informatie te geven oi
■n communistische patiënt.
De handen van de partijleider moet
'ond een oplossing door dan
naar informeel met de BVD-
'voorzitter te overleg
gen, zoals in 1963 met de toen
malige PvdA-fractievoorzitter
Anne Vondeling. Volgens aante
keningen (gemaakt op 13 no
vember van dat jaar) spreekt hij
met hem op zijn kamer over
een aantal eerder genoemde
gevallen.
Bakker over de reactie van Von
deling: 'Hij zei dat hij een beetje
huiverig was om al te diep te
graven (of woorden van die
strekking) want (letterlijk) „wie
met pek omgaat, wordt er gauw
mee besmet". Ik: „Ja, je wordt
in zekere zin medeplichtig".'
Vondeling beloofde naar de
kwesties te zullen kijken en zal
zijn bevindingen volgens Bak
ker in „een zelfde gesprek als
dit, dat wil zeggen informeel"
meedelen. „Heb daarop niet
gereageerd", aldus de schrijver
die zich blijkbaar niet teveel
wilde binden aan de activiteiten
van de besloten kamercommis
sie. Overigens liet Vondeling
zich ook ontvallen dat het de
vraag was of de BVD nog zover
moest gaan met hel bespione
ren van de CPN.
Dal laatste gaf Bakker hoop.
Maar zoals gemeld werd de
CPN zeven jaar later nog steeds
nauwlettend in de gaten gehou
den. Sterker nog, in een andere
map in het partij-archief staat
minutieus beschreven hoe een BVD'er in
1978 een personeelslid van de Sociale
Academie in Den Bosch probeerde te
overtuigen informant te worden. Met een
„we leven in een vrije wereld" werd hij
het bos in gestuurd.
Het aeademiebestuur liet het er nfet bij
zitten en schreef een boze brief naar
VVD-minister Hans Wiegel van binnen
landse zaken. Die stuurde - zeer opmer
kelijk BVD-directeur De Haan onver
wijld naar Den Bosch om tekst en uitleg
te geven. De Haan, volgens de notulen
van het gesprek: „De CPN moet bespio
neerd worden, omdat de partij het huidi
ge staatsbestel omver wil werpen een een
totalitair stelsel wil vestigen".
Al i
informatie nauwelijks iets kon doen. Pu
bliciteit zou schadelijk zijn geweest voor
sche partij'. Dat neemt trouwens niet weg de BVD, maar ook voor de privacy van de
dat - ajdus de politiebaas - 'op prijs wordt CPN'ers zelf. Bovendien weigerde de CPN
Plezier
et al blijkt de irrita
i CPN'c
De CPN-fractie in de Tweede Kamer ii
Gijs Schreuders.
gesteld' als 'tot op zekere hoogte
intern gebruik' het een en ander
partij wordt gemeld. Dat is eigenlijk 'niet door de
democratisch' weet de hoofddiender, lingen
daarom m
gehandeld
worden gedragen dat er zich in dit op- ARP (de voorlopers
zicht geen moeilijkheden voordoen'
Chantage
Marcus Bakker beschikte dus ovei
en andere kennis van het doen en
van de politie-inlichtingendiensten en de Wij beschouwen de BVD
BVD. Er zit in zijn persoonlijk archief ook als een door ons erkerlde, normale parie
een aantal brieven van communisten die mentaire commissie'. Een opvatting die
bij sollicitaties of bij buitenlandse bezoe- ook door het huidige GroenLinks (waar
ken gehinderd werden door de BVD. Ene de CPN in opging) wordt gehuldigd. Een
M.B. bijvoorbeeld had haar zuster in echt forum om zijn klachten en concrete
Zuid-Afrika bezocht. Zij werd bedreigd aanzijzingen (zie de brief van de disc-
met chantage als zij niet voor 70 gulden trictscommandant) serieus aan de kaak te
per maand in het partijhoofdkwartier van stellen, had de CPN-leider dus niet.
de CPN, Felix Merites, zou gaan spione- De altijd slimme en praktische Bakker
formeel mee te werken aan de parlei
:ontrole op de BVD die plaatsvond
commissie voor de inlich-
eiligheidsdiensten, waarvan
eigen inzicht worden alleen de fractievoorzitters van PvdA,
ieder geval er voor zorg WD, D66 en toentertijd KVI', Cl II) en
het CDA) lid wa-
Volgens aantekeningen van Marcus
Bakker is hij 'niet van plan op bezoek te
deze komen bij de commissie die het BVD-
laten werk tegenover ons moet controleren.
r de bemoeizucht van de BVD niet ge
heel ongegrond te zijn geweest. Dat de
partij hierdoor in een 'sociaal isolement'
zou zijn geraakt, lijkt overdreven. Maar
de documenten in liet archief tonen wel
zwart op wit aan dat Infiltratie en spiona
ge daadwerkelijk doeleinden van de BVD
zijn geweest. Of dit, gezien de doelstellin
gen van de CPN, terecht of onterecht
was, is weer een andere kwestie. Maar
dat de partij en individuele leden er last
van hebben gehad, lijkt door de archief
stukken aangetoond.
Pas in 1982 verklaarde de toenmalige
minister van binnenlandse zaken, de
D66'er. Rood, dat de communistische»
partij niet langer door de BVD zou wor
den gecontroleerd. De CPN ondervindt
daar slechts zeven jaar plezier van. Mar
cus Bakker maakte dat niet meer mee.
Hij is dan al partij-leider in ruste en de
'schobbejakken van de BVD.' komt hij al
leen nog tegen bij het inzien.van zijn per
soonlijkarchief.
LOUIS BURGERS
len vaak te maken met ongemotiveerde leer
lingen.
Willems weet dat hij niet boos mag wor
den, maar toch lijkt het alsof de malaise hem
persoonlijk treft. „Eigenlijk is het de schuld
van de ouders. Die hebben te weinig waarde
ring voor het type onderwijs dat wij aanbie
den. Ouders sturen hun kinderen liever naar
het algemeen vormend onderwijs, als HAVO
of Atheneum, en hopen dat zoon of dochter
uiteindelijk naar het hoger beroepsonderwijs
of universiteit kan. Maar niet altijd wordt hun
kind daarmee een dienst bewezen. Leerlin
gen vallen daar makkelijk buiten de boot en
dan hebben ze geen enkel diploma."
Hij constateert dat ouders en leerlingen
vaak niet weten wat ze doen. Voor tal van
leerlingen ligt veelal een betere baan in het
verschiet na een afgeronde MBO-opleiding
dan met bijvoorbeeld het HAVO-pretpakket.
„Als minister Ritzen werkelijk wil bezuinigen
moet hij die leerlingen eruit halen. Die horen
bij ons thuis."
Het is een noodkreet en de Maastrichter di
recteur rekent op weinig direct effect.
Daar zorgt de 'diploma-inflatie' wel voor.
Leerlingen willen een zo hoog mogelijk di
ploma in de (onjuiste) verwachting dat ze
dan makkelijker een goede baan vinden. Dat
betekent voor velen dat zij beginnen op een
te hoog niveau en hooguit ploeterend de
eindstreep halen.
Sommige scholen hebben er geen belang
Het MBO staat centraal tijdens
de Nationale Onderwijsten
toonstelling '95 van aanstaande
dinsdag tot en met vrijdag in de
Utrechtse Jaarbeurs. Doel is het
imago en de kwaliteit van dit
onderwijs te verbeteren ten be
hoeve van de meer dan 250.000
leerlingen.
bij om zulke scholieren te weren. Zij krijgen
een vergoeding op basis van het aantal leer
lingen. Die aantallen willen fee zo lang moge
lijk vasthouden. „Dan krijg je van die ver
wrongen combinaties. Na de MAVO wordt er
doorgestroomd naar de top van de HAVO en
na de Havo naar 5 Atheneum. Soms zitten
leerlingen acht jaar op zo'n school."
Dat geldt niet voor de nu 16-jarige Joelle
Hermsen uit Meerssen. Zij deed MAVO.
Daarna kon zij naar de HAVO, maar koos lie
ver voor de - een jaar langer durende - oplei
ding commerciële dienstverlening op het Sig
ma. „Ik wil straks naar het HBO," zegt ze.
„Studeren is een investering in jezelf." Als ze
klaar is zoekt ze een baan in het bedrijfs
management. Joelle denkt dat doel sneller te
bereiken met een beroepsopleiding
Haar vrjendin en studiegenote Stefanie
Witberg komt van de HAVO. Zij wil snel een
baan. „Deze opleiding is erg bedrijfsgericht.
Veel klasgenoten komen uil gezinnen die zelf
een bedrijf hebben. Wij ook, wij hebben een
taxibedrijf."
Maar juist het bedrijfsleven heeft steeds
meer kritiek op het MBO. Uit een onder
zoek van Bijl Consultancy uit Oudewater ip
opdracht van de Jaarbeurs blijkt bij voor
beeld dat bedrijven vinden dat leerlingen te
weinig kennis op het gebied van automatise
ring hebben. Ook zijn de oud-scholieren vaak
weinig klant- en servicegericht en missen ze
gevoel voor het belang van dienstbaarheid.
Onderzoeker D. c. Bijl: „Afgestudeerden
denken te individueel en praten veelal uit
sluitend over het eigen werk. Vooral banken,
reiswereld en horeca klagen dat het besef
ontbreekt dat de klant koning is. In die secto
ren zouden ze het zelfs niet eens erg vinden
als het niveau van de afgestudeerden wat la
ger was."
Bijl heeft aan zeven sectoren van het be
drijfsleven gevraagd wat zij van MBO-leerlin-
gen verwachten. Positieve en negatieve reac
ties houden elkaar redelijk in evenwicht.
„Het MBO is gewoon een leuke opleiding.
Bedrijven hebben een voorkeur voor afgestu
deerde MBO'ers, zelfs als ze nog bedrijfsge
richt bijschooid moeten worden. Voor onder
nemingen zijn ze interessant omdat ze vaak
langer bij een bedrijf blijven dan HBO'ers en
ook minder vaak willen doorstoten naar de
top van het management. HBO'ers zijn vaak
op zoek naar kortere carrièresprongen."
Dat neemt niet weg dat de ondernemingen
aandringen op verbeteringen, vooral in het
onderling contact met scholen. Dat loopt
vaak nogal stroef. Vooral de rol van de docent
is daarbij 'onvoorstelbaar belangrijk'.
Bijl: „Een docent moet de leerlingen over
tuigen en motiveren. Dat kan hij niet als hij
niet regelmatige contacten heeft met bedrij
ven. We zijn docenten tegengekomen die
vaak al in tientallen jaren geen bedrijf meer
van binnen hebben gezien. Bedrijven ont
vangen graag leerlingen, maar lierver nog
hebben zij dat docenten langskomen om zich
te laten informeren."
De Maastrichtse directeur herkent deze
klachten. In zijn eigen school worden alle
docenten ingeschakeld bij de stagebegelei
ding, ook de leraren gymnastiek en estetica.
„Ze geven les op een MBO-school en dus
moeten ze weten hoe het in het bedrijfsleven
toegaat." Jammer genoeg komen de stagebe
geleiders vaak niet verder dan het kantoor
van de bedrijfsleiding.
Vandaar dat het Sigma inmiddels ook sta
geplaatsen zoekt voor docenten. „In novem
ber zijn daar regels voor vastgelegd. Het ge
beurt in principe op vrijwillige basis, maar
het kan ook vrijwillig verplicht." Het college
kijkt met name ook naar de vakken waarin
dergelijke stages het meest gewenst zijn,
zoals informatica en bouwhout (aannemi
Docent Frans Paul Wanders valt het op dat
nog maar weinig docenten beschikken ov
bedrijfservaring. „Ik heb zelf twintig jaar
het bedrijfsleven gewerkt. Vroeger kwami
hier vooral oudere docenten, afkomstig t
het bedrijfsleven, tegenwoordig komen de
docenten zo uit de schoolbanken."
Dat neemt niet weg dat de invloed var
bedrijfsleven niet onbeperkt kan zijn. Wil
lems, Wanders en ook onderzoeker Bijl vin
den dat het MBO duidelijk een schoolople
ding moet blijven. leerlingen moeten ee
bredere kijk op de maatschappij krijgen dan
voor hun directe werk noodzakelijk is.
Bijl: „Scholen moeten de inhoud van de
schoolcursus blijven vaststellen op basis van
de signalen uit de samenleving." Willems:
„Bedrijven mogen wel invloed hebben op het
leerplan, maar mogen niet voor honderd pro
cent de inhoud bepalen. Er zijn ook nog za
ken aLs eigen identiteit, levensbeschouwing
en moraal, die in zo'n leerplan thuishoren.
Als een bedrijf vraagt om gymnastiek of
maatschappelijke vorming te schrappen, dan
is het antwoord nee."
