Publiek bestel kan
alleen als verliezer
uit de bus komen
m,
Werlcnemers van nu krijgen het loon dat ze waard zijn'
Goeroes helpen
Clinton aan
beter imago
Feiten &Meningen
-E
Eenzaamheid in plaats
van overwinningsroes
ZATERDAG 14 JANUAR11995
Als de ene helft van een echtpaar
wordt beschouwd als een 'kreng' en de
andere als een 'besluiteloze draaitol',
dan kun je gevoeglijk aannemen dat zij
een probleem hebben met hun imago.
Voor 'gewone' mensen hoeft dat geen
probleem te zijn, maar als je de presi
dent en First Lady van de Verenigde
Staten bent, ligt dat wat anders.
Bill en Hillary Clinton liggen niet
goed bij een groot deel van het Ameri
kaanse volk. De nederlaag van de De
mocraten bij de verkiezingen van no
vember lijkt ook de Clintons ertoe te
brengen eens de blik naar binnen te
richten. Het presidentiële paar is uit op
imago-verbetering.
Vorige week lekte uit dat Clinton op
het presidentiële buiten in Camp Da
vid een bijeenkomst heeft gelden
met wat in Amerika 'persoonlijkheids
goeroes' worden genoemd. Deskundi
gen op het gebied van motivatieverbe
tering en persoonlijke ontwikkeling.
Mensen die met een 'psycho-babbel'
je zelfvertrouwen proberen op te krik
ken.
In de VS is dat een lucratieve busi
ness. Er zijn tientallen van die 'goe
roes', die boeken schrijven, videoban
den verkopen en TV-shows presente
ren vol met tips over hoe je prestaties
te verbeteren, hoe beter met andere
mensen om te gaan en hoe jezelf beter
te verkopen. Vooral zakenmensen
doen met die aanbevelingen hun voor
deel.
En nu wellicht ook de Clintons. In
Camp David was een hele groep goe
roes uitgenodigd. Zoals Stephen Co
vey, schrijver van de bestseller 'Zeven
Gewoonten van Uiterst Effectieve
Mensen', waarin hij stelt dat 'om iets
goed te doen moet je goeddoen, en om
goed te doen moet je goed zijn'. Van
zijn boek zijn vijf miljoen exemplaren
verkocht.
Of Anthony Robbins, een ex-portier
die miljonair is geworden door het
schrijven van boeken als 'Wek de Reus
in U'. Ook was er Marianne Willi
amson, bijgenaamd de 'Goeroe van de
Glitterati', omdat zij veel klanten in het
Hollywood-circuit heeft.
Het besprokene in Camp David is
vertrouwelijk, zegt het Witte Huis. Een
woordvoerder zei slechts dat Clinton
geregeld met vele mensen uit alle la
gen en beroepsgroepen van de bevol
king praat. Clinton heeft overigens al
eerder gebruik gemaakt van 'personele
bemiddelaars' om zijn medewerkers te
adviseren hoe beter samen te werken.
Hillary Clinton is inmiddels op eigen
kracht bezig haar imago te herzién. In
een gesprek met een groep vrouwelijke
journalisten, onder wie Ann Landers,
de 'Lieve Lita' van Amerika, zei zij deze
week haar 'harde imago te willen ver
zachten'. Hillary zei verbaasd te zijn
dat de buitenwereld haar ziet als een
keiharde tante.
Mensen die haar kennen spreken
van een warme, vriendelijke vrouw,
maar zo ziet Amerika haar niet. ,,Als ik
soms de verhalen over mij lees, dan
denk ik ook wel eens: jakkie, ik zou
haar ook niet aardig vinden", zei zij.
Hillary's imago is vooral bepaald
door haar optreden tijdens het felle
debat vorig jaar over de hervorming
van het ziektekostenstelsel. Maar gaf
zij vorig jaar nog de schuld aan de
Washingtonse mannenwereld, die er
niet van zou houden door een bekwa
me vrouw de les te worden gelezen, nu
erkent ze zelf fouten te hebben ge
maakt en neemt de verantwoordelijk
heid op zich voor het mislukken van
haar hervormingsplannen.
Het is overigens niet de eerste keer
dat aan Hillary Clintons imago wordt
gewerkt. Tijdens de verkiezingscam
pagne van 1992 al vonden veel kiezers
haar te agressief. Zij veranderde op ad
vies van Clintons campagnestaf, die
haar als een risico beschouwde, haar
uiterlijk en bleef meer op de achter
grond. Zij voelde zich zelfs niet te goed
om voor het oog van de TV-camera's
koekjes te bakken. Zover zal nu echter
niet neer gaan.
WASHINGTON HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
NOS-voorzitter André van der Louw reist maandagmorgen namens de gezamenlijke publieke omroepen af naar Zoeter-
meer om op het ministerie van OCW de concessieaanvragen aan te bieden. Van AVRO tot en met VPRO, van VARA en
TROS tot en met KRO, EO en NCRV krijgen dan van staatssecretaris Aad Nuis de garantie om samen met de NOS/NPS van
af september nog minstens vijf jaar te mogen fröbelen in de Hilversumse mediavijver. Of ze op de bestaande drie netten
mogen blijven ravotten, is lang niet zeker. Sommige politici in Den Haag vinden twee netten meer dan genoeg en een en
keling denkt inmiddels al hardop over slechts één publiek net. Of er na het jaar 2000 voor de Gooise knapen nog wat te spe
levaren valt, moet ernstig worden betwijfeld.
Op de dag dat de NOS hoge
kijkcijfers scoorde met een
rechtstreeks verslag van de
Champions League-wedstrijd
Ajax-AEK Athene, had de com
merciële partner van de publie
ke omroep, Veronica-Endemol,
de mondelinge afspraak verbro
ken. Zo maar, vlak voor het be
gin van het programma NOVA
van 7 december. Veronica-En
demol, die in september van
start gaat met twee zenders, zag
toch meer mogelijkheden in het
grote geld van de Luxemburgse
vijand RTL. De strategische alli
antie, die de publieke omroep
had uitgedokterd om een zekere
ondergang te voorkomen, was
daarmee van de baan.
Terwijl Ajax de Griekse tegen
stander voetballes gaf, werd
door de redactie van NOVA
naarstig gezocht naar een treu
rig ogende publieke TV-bons
die maar eens moest uitleggen
wat er nu ging gebeuren. De
ijdelheid van NOS-directeur
Bauke Geersing won het van de
ontreddering. Als een geslagen
hond zat hij aan de NOVA-desk,
schuifelend op zijn stoel en
trekkend met zijn mond. En ter
wijl technici nog frunnikten aan
inderhaast opgespelde micro
foontjes, verlieten clichés als
'krachtig optreden' en 'het er
niet bij laten zitten' krachteloos
zijn mond.
DE WAARHEID
Twee maanden daarvoor, om
precies te zijn op 8 oktober, gaf
dezelfde Geersing mediales aan
het Nederlandse journaille.
,,Wat u tot nu toe hebt geschre
ven is aardig, maar wat ik u nu
ga vertellen is de enige waar
heid", zo begon de NOS-topper.
Hij pakte vervolgens een aan
wijsstok en een stapeltje sheets
en begon met een college dat
veel weghad van de persbijeen
komsten die generaal Schwarz
kopf gaf tijdens de Golfoorlog.
Met zijn lezing wilde Geersing
alle schijn wegnemen dat de
strategische alliantie, die de pu
blieke omroep zojuist met Vero
nica-Endemol was aangegaan,
het einde van de geloofwaardig
heid van het publieke bestel be
tekende. De publieke netten
hadden zich helemaal niet aan
de commercie verkocht en deze
deal was wel degelijk de enige
manier om het bestel te redden
van de ondergang.
Wat nu blijkt is dat arme Geer
sing voor zijn beurt sprak. Ter
wijl hij de 'enige waarheid' over
Nederland verspreidde, zaten
achter de schermen Luxem
burgse cententellers niet stil. De
TROS, nooit een serieuze kandi
daat geweest, werd als afleiding
gebruikt om de hooghartige he
ren uit Hilversum het zand van
succes in de ogen te strooien.
Want zolang er niet daadwerke
lijk een contract werd getekend,
was nog alles mogelijk. Sta-in-
de-weg Freddy Thyes, nota be
ne omroepman van het jaar,
werd gedropt om de mogelijk
heid te creëren weer in gesprek
te geraken met de baasjes van
Endemol. En wat niemand voor
mogelijk had gehouden, ge
schiedde. De gesprekken bleken
vruchtbaar. Flet duo Joop van
den Ende John de Mol
zwichtte voor de beloofde gou
den bergen. En Veronica-voor-
zitter Joop van der Reijden gaf
met het schaamrood op de ka
ken toe dat betrouwbaarheid
iets anders was, maar dat aan
de andere kant tot dan toe nog
steeds niets was ondertekend.
GELD
Hoewel een zeer opgeruimde
AVRO-voorzitter Gerard Wallis
de Vries op nieuwjaarsdag in
een vraaggesprek in eigen zend
tijd met zijn eigen onderge
schikte Tineke de Groot 'zeer
optimistisch' de toekomst tege
moet zag, voorspelde Geersing
tijdens zijn lezing in oktober
ongewild al de rampzalige tij
den die de publieke omroep te
wachten staan.
In Hilversum weet men dat van
Den Haag weinig valt te ver
wachten; de politiek hobbelt in
medialand immers altijd achter
de feiten aan en wordt het voor
de politici te ingewikkeld, dan
schuiven ze de verantwoorde
lijkheid af. En het alleen opne
men tegen de vrije jongens die
nauwelijks worden afgeremd
door vervelende, onlogische re
geltjes is voor het publieke be
stel niet te doen. Zeker niet als
het grote geld een rol speelt.
Wat Geersing in zijn berekening
nog meetelde, is de grote trek
pleister van de publieke om
roep: de sport. De NOS heeft tot
midden 1996 de rechten van de
PIT-Telecompetitie; ook liggen
de rechten van de eerstvolgende
EK- en WK-voetbaltoernooien
vast, van de verschillende Euro
pacup-voetbaltoernooien en
van de Tour de France. Maar
eens lopen die contracten af.
En nu al raakt de NOS op sport
gebied beetje bij beetje zijn mo
nopolie kwijt. Wimbledon ver
huisde al naar RTL, dat ook in
middels de rechten van auto-
en motorsportevenementen
binnenhaalde. Tevens verzorgt
de Luxemburgse zender regel
matig rechtstreekse verslagen
van interlands van Nederland
en heeft het al een paar jaar de
rechten van de wielerronde van
Italië. De verwachting bestaat
dat RTL in samenwerking met
Veronica-Endemol in 1996 ook
de rechten van de PTT-Tele
competitie naar zich toetrekt.
SCOREN
,,De taak van de publieke om
roep is primair om educatie, in
formatie en cultuur te brengen.
Programma's die niemand an
ders zal maken. Dat is de essen
tie. En om een behoorlijk bereik
te creëren is het evenzeer nodig
dat ook andere programmaty
pen voorkomen. Dat ene net
met alleen publieke taken zal
weinig publiek trekken. Maar de
essentie is adequate informatie,
goede parlementaire nieuws
voorziening, achtergronden,
duiding, minderheden, jeugd
programmering. Deze komen
bij commerciële bedrijven nau
welijks aan de orde, want dat is
niet rendabel."
Ed van Westerloo, de voormali
ge directeur van de NOS, sprak
deze wijze woorden onlangs in
een krante-interview en hadden
als eye-opener moeten dienen
voor zijn opvolger Geersing.
Maar die wenst zich vooralsnog
niet bezig te houden met de
taak van zijn organisatie. Re
kensommetjes over marktaan
delen en reclame-inkomsten
liggen hem beter; het is zijn
'enige waarheid'.
Vooralsnog denkt het gros van
zijn 'publieke' collega's er net
zo over. Scoren is het motto;
populaire programma's, kopie
ën van commerciële succesfor
mules, worden op prime time
geprogrammeerd en drukken
culturele hoogstandjes weg. Zo
zond de TROS vorig jaar, onge
merkt voor het grote publiek er
gens weggestopt op de middag,
een prachtige serie uit over het
Russische tsarenrijk, terwijl de
avonden bol stonden van infan
tiele natte neuzen en bedenke
lijke koppelshows.
Het publieke antwoord op da
gelijkse commerciële spelletjes
zijn dagelijkse spelletjes waarin
wordt gesmeten met prijzen, te
genover Goede Tijden Slechte
Tijden werd Onderweg naar
Morgen gezet en De Ronde van
Witteman moest het succes van
Lief Leed compenseren. Het
publieke bestel concurreert in
plaats van dat het een taak ver
vult. Lettend op de kijkcijfers,
verliest het op alle fronten. En
dat verlies zal alleen maar toe-
HILVERSUM FRED V
Spijt van de oorlog in Vietnam 'I
Zijn uitgever had het boek het liefst 'De spijt van de
oorlog' genoemd. In werkelijkheid is gekozen voor
'Than Pan Cua Tinh Yeu': 'Het lot van de liefde'. Zou
die verandering niet zijn aangebracht, dan was het
boek van de Noordvietnamese soldaat en schrijver B<
Ninh waarschijnlijk door de Vietnamese regering ver
boden.
De vlag dekt in dit geval echter maar een stukje van d
lading. Het grootste deel van de inhoud moet voor
'Hanoi' uiterst teleurstellend zijn. Met name de Vietna
mese leiders beschouwen de overwinning op de Ame-
rikanen immers nog altijd als een prestatie van for-
maat. Alsof David opnieuw Goliath heeft verslagen.
Van een overwinningsroes is in het boek evenwel geen
sprake. In plaats daarvan staat het vol van eenzaam
heid en uitzichtloosheid van mensen die eigenlijk uit
geleefd zijn, niet meer aan de slag komen en aan de
drank raken om de ellende te vergeten. Nachtmerries
die daarna weer even hard terugkomen: 'Ooiteen tank
over lichamen zien gaan? Je zou denken dat we Ze zo
zouden pletten, dat er niet veel van te voelen was. Hoe
zacht ze ook waren, de tank ging er een beetje van om
hoog. Na een tijdje kende ik het verschil tussen modder
en lichamen, boomstronken en lichamen. Het waren nif?
zakken met water. Als ik er overheen reed, barstte^ ze
open. Plof, plof. Nu rijden ze over mij heen
Amerikanen hebben op die manier al eerder met die
onzinnige oorlog proberen af te rekenen. Dat gebeurde jj
in boeken of films waarin Vietnamezen meestal wer
den afgeschilderd als een soort robotten die maar één'
doel zouden hebben: doden en winnen voor het vader
land. Bao Ninh toont aan dat hij en zijn landgenoten
wel degelijk gevoel hebben. Op heel persoonlijke en i
dringende wijze beschrijft hij de verschrikkingen van
jonge soldaten. En, voorzover ze het hebben overleefd,
hun leven zonder illusies tijdens de 'vrede', die in 1975
aanbrak. Weliswaar waren in 1973 al de Parijse Akkoor*
den getekend, waarin de terugtrekking van de Ameri
kaanse troepen werd vastgelegd, maar daarna vochten
de Noordvietnamezen nog twee jaar door om het zui
den te veroveren.
Voor Ninh bepaald geen aanleiding om heldhaftig te
doen. Integendeel. 'Het recht heeft dan misschien wel
gezegevierd, maar wreedheid, de dood en onmenselijke
gewelddadigheid ook'.
Ninh diende in een brigade van vijfhonderd soldaten,
die in 1967 werd ingezet in het zuiden. Van hen over
leefden er slechts tien de oorlog. In 'Het verdriet van
Vietnam', zoals de Nederlandse titel luidt, laat hij alle
wreedheden opnieuw beleven door zijn hoofdpersoon
Kien, die zijn vriendin kwijtraakt, al zijn vrienden ziet
sneuvelen en uiteindelijk overblijft met zijn vele herin
neringen: 'De afgelopen veertig jaar strekken zich voor
hem uit'.
Via deze tragische figuur maakt Bao Ninh duidelijk dat
het in Vietnam nog altijd een taboe is om over de nega
tieve kanten van de oorlog te praten. 'Hetglorieuze van
de oorlog en de overwinning werden gepropageerd door
dikbuikige ambtenaren van middelbare leeftijd. Niet
door de jonge soldaten. Die zagen heel wat anders'.
I
'Het verdriet van Vietnam' van Bao Ninh. In Neder- li
land uitgegeven door De Geus in Breda. Prijs 39,90 d
gulden. ISBN: 90-5226-242-X.
Prestatie belangrijker clan leeftijd, opleiding en ervaring
Nog niet zo lang geleden stond een academische titel
garant voor een riant salaris. Die zekerheid biedt het
leven niet meer. Maar ook minder hoog opgeleide
werknemers kunnen niet langer met de salaristabel
in de hand uitrekenen wat ze over pakweg vijftien
jaar zullen verdienen. Het bedrijfsleven beloont niet
meer louter volgens de optelsom van opleiding, leef
tijd en ervaring. De persoonlijke prestatie is doorslag-
gevend.
„Beloning naar prestatie is hier veel meer ingebur
gerd dan we denken. 1 Iet is een stille revolutie ge
weest. maar er heeft zich wel degelijk een cultuurom
slag voorgedaan", zegt Willem Zonnenberg van het
organisatiebureau Hay Management Consultants BV.
Hij geeft beloningsadviezen en komt dagelijks bij be
drijven over de vloer om de beloning van het perso
neel onder de loep te nemen.
„Vroeger kon je er gif op innemen dat een werkne
mer via een vast patroon in een aantal jaren het eind
van zijn schaal zou halen. Dat is echt radicaal veran
derd". licht Zonnenberg toe. „1 let begint al bij de se
lectie van (vooral) hoger personeel. Er wordt tegen
woordig vooral gekeken naar de uitstraling en de per
soonlijkheid van de kandidaten. De opleiding zegt
lang niet alles meer."
/Vis gevolg daarvan zijn de aanvangssalarissen van
HBO'ers en universitair opgeleiden samen bijna
dertig procent van de schoolverlaters naar elkaar
toegegroeid. „Tot pakweg vijf jaar geleden verdien
den beginnende academici twintig procent meer dan
HBO'ers. „Dat verschil is gezakt naar tien procent",
zegt Zonnenberg. „Het verschil in eindsalaris tussen
HBO'ers en universitair geschoolden is inmiddels he
lemaal verdwenen. Als de man of vrouw goed pres
teert en functioneert, krijgt hij of zij het eindloon. An
ders niet."
Een belangrijke oorzaak voor deze koerswijziging is
dat het bedrijfsleven scherper dan vroeger let op de
kosten. Tal van bedrijven kenden vroeger kweekvij
vers waarin veelbelovende academici een paar jaar
mochten freewheelen voordat ze 'echt' aan het werk
gingen. „Denk maar aan de klasjes van Ahold, Shell
en AKZO", zegt Linda de Zeeuw, verantwoordelijk
voor de beloningsonderzoeken die Hay jaarlijks uit-
HARNAS
Feit is dat het bedrijfsleven zich heeft bevrijd van het
'harnas' van die ouderwetse, ellenlange salarisscha
len. „Er groeide zó veel weerstand tegen dat keurslijf.
Waarom zou een werknemer pas op zijn 43ste in
aanmerking komen voor het eindsalaris. Waarom
niet op het moment dat hij zijn functie goed vervult?
stelt Zonnenberg retorisch.
In de dagelijkse praktijk merkt hij dan ook dat korte
re salarisschalen er toe leiden dat werknemers sneller
dan vroeger hun top bereiken. Mits ze goed functio
neren. „Mensen verdienen wat ze waard zijn. Er
wordt heel zakelijk gekeken naar de output ofte wel
de prestatie. Leeftijd en opleiding zijn ondergeschikt,
zowel voor de hoogte van het loon als voor de snel
heid waarmee het groeit."
De officiële cijfers van de Loontechnische Dienst ge
ven Zonnenberg en De Zeeuw (nog) geen gelijk. In
1992 zou slechts zes procent van de werknemers een
persoons- of functiegebonden beloning hebben ont
vangen boven op het loon. „In Mie steekproeven zit
ten relatief veel kleine bedrijven met minder dan vijf
tig werknemers. Maar als je kijkt naar de bedrijven
met meer dan vijftig werknemers, dan zie je dat veer
tig tot vijftig procent van deze bedrijven aan de een
of andere vorm van prestatiebeloning doen voor het
lagére personeel. Pakweg zeventig procent van deze
bedrijven doet aan prestatiebeloning voor het hoger
personeel. Soms gaat het alleen maar om extra perio
dieken voor werknemers die goed presteren. Soms
gaat het om variabele toeslagen die in extreme ge
vallen van maand tot maand kunnen verschillen."
Prestatiebeloning kan best in de papieren lopen,
vooral voor hoger opgeleid en commercieel perso
neel. „I.aag opgeleiden kunnen tien tot vijftien pro
cent van hun salaris extra verdienen als ze goed pres
teren. managers kunnen twintig tot 35 procent extra
binnenhalen en commercieel personeel zelfs vijftig
tot tachtig procent. Maar dat zijn streefcijfers voor
personeel dat excellent functioneert. Dat wordt na
tuurlijk lang niet altijd gehaald."
Maar prestatiebeloning heeft niet het eeuwige leven
voorspellen De Zeeuw en Zonnenberg. „Het gaat met
golfbewegingen. Op een gegeven moment gaan de
nadelige effecten overheersen en slaat de slinger van
de klok weer terug.
Een nadelig effect van prestatiebeloning is dat het ja
loezie kan opwekken. Niet de harde werkers worden
beloond of de mensen met een grote inzet voor het
bedrijf, maar de werknemers met de meeste 'output'
ofwel de werknemers die scoren. „Dat kan gevolgen
hebben voor de binding van werknemers met het be
drijf en voor het werkklimaat. Daarnaast zie je dat
bedrijven er grote moeite mee hebben om variabele
beloning ook echt variabel te houden waardoor de
totale loonsom groeit. Ook dat kan een nadelig effect
zijn van prestatiebeloning."
OP MAAT
De salarissen worden dus steeds meer op maat ge
sneden, afhankelijk van prestatie. Alleen in heel ge-
specialieerde functies die bovendien moeilijk vervul
baar zijn, ben je verzekerd van fraaie loonstroken.
„Als je straks verzekerd wil zijn van een riant salaris
moet je actuaris worden of bijvoorbeeld chemisch
bioloog. Maar voor de rest ligt niks meer vast."
Er zijn ook geen sectoren meer waar het personeel
traditiegetrouw over de hele linie goed wordt be
loond. „Er zijn binnen die sectoren hele grote ver
schillen. De voedings- en genotmiddelenindustrie is
doorgaans geen vetpot. Maar in de tabak en de cho
cola wordt heel goed verdiend. En de lonen in de,de
tailhandel (winkels bijvoorbeeld) zijn doorgaans laag.
Maar sommige grote winkelketens betalen tientallen
procenten' boven het gebruikelijke loon. Vroeger be
taalde je de CAO. Punt uit. Maar sommige bedrijven
willen te boek staan als een gulle werkgever en die
betalen tientallen procenten extra."
Voor de toekomst verwacht Hay Management nog
meer grote verschuivingen in het loongebouw. „Het
is misschien een beetje futuristisch, maar ik verwacht
op termijn dat de hele rimram van secundaire ar
beidsvoorwaarden verdwijnt. Daarmee bedoel ik de
VUT, het pensioen, de kinderopvang, de ziektekos
tenverzekering, een auto van de zaak, reiskostenver
goedingen en ga zo maar door. Op den duur zullen
bedrijven het geld dat ze daaraan kwijt zijn, gewoon
uitbetalen aan de werknemer. Die kan er dan op de
markt zijn pensioen, VUT en ziektekostenverzekering
mee kopen."
DEN HAAG MARGREET VERMEULEN
Het bestuur van Veronica, Joop van de Ende en John de Mol tijdens de persconferentie waarop de omroep bekendmaakte uit
het bestel te stappen.
ARCHIEFFOTO
