Pronk: Politionele acties
waren fout en zinloos
Feiten &Meningen
'Even werd ik
afgeleid en de
patiënt stierf
Inwoners van)
Lunteren op i
Wild-West-toeJ
'De Weduwe sterft een langzame maar wisse dood'
DONDERDAG 12 JANUAR11995
„Het is uiterst belangrijk dat artsen over de
hele wereld hetzelfde schema volgen als zij
een patiënt behandelen die ernstig gewond
is geraakt bij een ongeval. In het eerste uur
na het ongeluk valt de beslissing over leven
of dood, dus dan mag geen kostbare tijd
verloren gaan aan discussies tussen de be
handelende artsen en het verplegend per
soneel over de juiste strategie."
Dat zegt de Maastrichtse ongevalchirurg
Frans van de Wildenberg. De chirurg heeft
de afgelopen dagen in het Academisch Zie
kenhuis Nijmegen St. Radboud (AZN) deel
genomen aan de cursus Advanced Trauma
Fife Support (ATLS), die in de Verenigde
Staten is ontwikkeld. De cursus werd voor
het eerst op het Europese vasteland gege
ven. Er namen zestien geselecteerde Neder
landse chirurgen en anesthesisten van aca
demische en algemene ziekenhuizen en het
leger aan deel.
In de Verenigde Staten werken artsen en
verpleegkundigen op spoedeisende-hulpaf-
delingen al zo'n jaar of tien volgens het
ATIiLsysteem. Tijdens de Golfoorlog kre
gen artsen uit allerlei andere landen een
spoedcursus ATLS. Zij hebben door die op
leiding veel levens kunnen redden. In Enge
land begon de cursus twee jaar geleden.
Vanuit Nederland, waar de komende twee
jaar bijna vijftig cursussen worden gegeven,
moet de rest van Europa worden ingewijd
in dit systeem.
Prof.dr. J. Goris, hoofd traumatologie van
het AZN, heeft zich drie jaar lang ingespan
nen om de Amerikaanse cursus naar Ne
derland te krijgen. „Volgens ATLS zijn drie
zaken het allerbelangrijkst als een zwaarge
wonde wordt binnengebracht: controleren
of de patiënt kan ademhalen, controleren of
hij inderdaad adem haalt en controleren of
de bloedsomloop goed is. In die volgorde
moet de arts werken. Hij mag zich nooit la
ten afleiden door andere zaken die meer
opvallen, zoals gapende wonden of zichtba
re breuken, want dan gaat het onherroepe
lijk mis."
Goris, die zelf nog niet heeft meegedaan
aan de cursus, is er zichtbaar trots op dat
het Nijmeegse ziekenhuis als eerste is uitge
kozen om een ATLS-cursus te verzorgen.
„De Amerikaanse Vereniging van Ghirurgen
stelt heel hoge eisen aan een instelling die
de cursus wil geven. Dat is belangrijk, om
dat iedereen over de hele wereld er zeker
van moet kunnen zijn dat in elk land het
zelfde ATLS-systeem wordt aangeleerd."
De cursus mag alleen door gediplomeer
de ATLS-instructeurs worden gegeven. De
zestien mannen die de afgelopen dagen in
Nijmegen oefenden, sloten de cursus giste
ren af met een zeer zwaar examen. Zij zijn
allemaal geslaagd. Negen van hen mogen
meedoen aan een speciale instructiecursus.
Wie voor dat examen slaagt, moet als kan
didaat-instructeur onder Amerikaanse su
pervisie zelf een cursus geven. Pas daarna is
een instructeur voor vier jaar bevoegd.
Van de Wildenberg: „Ik was er lang niet
zeker van dat ik zou slagen. Ik werd tijdens
hel examen toch afgeleid, vergat een stap
en meteen ging de patiënt, gespeeld door
een Lotus-slachtoffer, onder mijn handen
dood. Helaas gebeurt zoiets in het echt ook
wel eens, als er bijvoorbeeld opeens luid
keels huilende familie binnenkomt".
Goris is van plan om, nadat een behoor
lijk aantal Nederlandse artsen het examen
heeft gehaald, ook een speciale cursus voor
verpleegkundigen te starten. „Ik ben er van
overtuigd dat ATLS over vijf jaar de stan
daard-werkwijze in heel Europa is. In Ame
rika is inmiddels in de praktijk bewezen dat
ATLS slachtoffers een betere kans geeft om
te overleven."
De Amerikaanse grondleggers van de cur
sus hebben Goris gevraagd in Nederland
een wetenschappelijk onderzoek te doen
naar de effecten van ATLS. „Het onderzoek
gaat rond de twee ton kosten, maar ik heb
nog geen geldbron gevonden. Die moet er
wel snel komen, want anders zal een van de
andere Europese landen dit onderzoek
moeten doen", aldus Goris.
NIJMEGEN MARGIT SPAAK
Minister legt verantwoordelijkheid voor excessen bij kabinet en parlement
Nederland had nooit aan de politionele acties in Indonesië moeten beginnen. Bij deze acties zijn
zo'n zesduizend landgenoten 'zinloos' omgekomen. Het is nu tijd de feiten onder ogen te zien: de
mensenrechten zijn geschonden en uiteindelijk was de politiek daarvoor verantwoordelijk. Minis
ter Pronk van ontwikkelingssamenwerking trekt bij de start van het debat over het Nederlandse
koloniale verleden harde conclusies.
„Het verleden behoort aan God
toe." Met die woorden maakte
ARP'er Diepenhorst tijdens een
kamerdebat in 1969 een einde
aan de politieke discussie over
de politionele acties. Dacht hij.
Ruim een kwart eeuw later con
stateert PvdA-minister Pronk,
ijsberend in zijn werkkamer:
„Het verleden kun je niet laten
rusten! Steeds opnieuw is be
roering ontstaan, steeds weer is
de zaak opgerakeld. Juist omdat
dat debat in 1969 halverwege is
blijven steken. We zullen blijven
worstelen met onze geschiede
nis, zolang de politiek geen con
clusies trekt".
Tot Pronks vreugde riep kamer
voorzitter Deetman begin deze
week op tot een politiek debat
over de dekolonisatie van Ne-
derlands-Indië. Zelf had Pronk
al in december zo'n pleidooi ge
houden. Een discussie over de
periode 1945-1949 is zeker op
zijn plaats, vindt hij. „In mei
herdenken we vijftig jaar bevrij
ding. Dan moet je ook overden
ken hoe je met die andere be
vrijding, van Indonesië, wilt
omgaan."
In 1969 wilden regering en
Tweede Kamer de vraag niet be
antwoorden wie verantwoorde
lijk was voor de 'excessen' tij
dens de twee politionele acties
in Indonesië. Het kabinet-De
Jong achtte het 'niet zinvol' op
deze kwestie in te gaan, omdat
ook het Indonesische verzet
over de schreef was gegaan.
Maar volgens Pronk kunnen bij
voorbeeld de beruchte 'elimina
tie-acties' van kapitein Wester
ling niet simpelweg worden
weggestreept tegen wandaden
van het Indonesische verzet.
Pronk wil het ook wel hard zeg
gen: „Wie was er verantwoorde
lijk? Laten we beginnen vast te
stellen dat de kabinetten-Drees
en -Beel in de jaren veertig de
beslissingen over de dekolonisa
tie namen, met instemming van
de Tweede Kamer. De soldaten
gingen in hun opdracht naar de
Oost. We moeten dus niet met
een beschuldigende vinger naar
de veteranen wijzen. Zij hebben
gelijk als ze zeggen dat de
schuld niet op hun schouders
moet worden gelegd. Zelfs voor
de excessen zijn naar mijn me
ning politici verantwoordelijk.
Zij hebben die mensen gestuurd
en in de gelegenheid gesteld
mensenrechtenschendingen te
begaan. Diezelfde politici heb
ben de excessen vervolgens ver
doezeld".
- Ten behoeve van wie moet het
Indonesië-debat eigenlijk wor
den gevoerd
„Indonesië zit niet op Neder
landse excuses te wachten", er
kent Pronk. „Maar het feit dat
Indonesië niet om een debat
over de dekolonisatie vraagt, is
geen argument het niet te voe
ren. De discussie in Nederland
gaat sowieso door. Dus zeg ik:
doe het dan een keer goed. Je
Minister Pronk: „Het verleden kun je niet laten rusten".
kunt de politionele acties ook
niet los zien van mensenrech
tenschendingen elders in de
wereld. Ik bedoel: je kunt niet
het geweld dat Jeltsin in Tsjets
jenië gebruikt veroordelen, zon
der tegelijkertijd te erkennen
dat ook wij het indertijd in Ne-
derlands-Indië fout hebben ge
daan. Dat zou hypocriet zijn."
- De vraag is of de Nederlandse
kabinetten in 1945-1949 met de
wijsheid van toen konden weten
dat het 'herstellen van orde en
rnst' in Indonesië onbegonnen
werk was.
Pronk meent van wel. „Er wa
ren ook al in 1945 mensen die
protesteerden tegen de pogin
gen van de regering om Indone
sië binnen het koninkrijk te
houden. Ook de kerken en de
zending keerden zich tegen het
regeringsbeleid. Het gaat dus
niet om het oordelen achteraf.
We moeten erkennen dat dege
nen die toen protesteerden ge
lijk hadden. De Indonesische
onafhankelijkheid begon al bij
de proclamatie in 1945 en niet
pas vier jaar later, bij de souve-
reiniteitsoverdracht. De beslis
sing om politionele acties te
starten, was dus verkeerd. Die
politionele acties waren in feite
een eufemisme voor een kolo
niale oorlog."
- Zegt u nu dat het voorlezen
van een verklaring voldoende is
om een onafhankelijke natie te
stichten?
„Nee, ik wil niet aan elke groe
pering die zich wil afscheiden
het recht toekennen een eigen
natie te stichten. Dat zou we
reldwijd tot anarchie leiden.
Maar in het geval van Indonesië
spreken we niet over separatis
me binnen een natiestaat, maar
over een bevrijdingsstrijd in een
koloniaal rijk. Dat is een funda
menteel verschil. Wij hebben
geweld toegepast tegen een
staat die zich onafhankelijk had
verklaard. We hadden niet dat
recht. De dekolonisatie had via
onderhandelingen moeten ver
lopen."
- Heeft de regering tienduizen
den Nederlanders op een onmo
gelijke missie gestuurd?
„Het was onmogelijk omdat het
dekolonisatieproces niet was te
gen te houden. Auteurs als Van
Randwijck zagen dat meteen al
heel scherp. Maar het was ook
een zinloze missie. En nog
maals, dat mag wel eens wor
den gezegd: de verantwoorde
lijkheid lag bij regering en par
lement."
- Die zinloosheid is toch moeilijk
te rijmen met de zesduizend do
den die aan de Nederlandse
kant zijn gevallen. Zijn deze sol
daten voor niets gesneuveld?
„Ja, dat is een pijnlijke constate
ring. Maar je kunt niet zwijgen."
- Hoe zat het met de eigen ver
antwoordelijkheid? En met de
genen die deserteerden?"
„Er is altijd een eigen verant-
woordelijheid voor de manier
waarop je je opdracht vervult.
Er waren inderdaad meer Ponc-
ke Princens, meer deserteurs.
Om uiteenlopende redenen
overigens. Maar degenen die
deserteerden, omdat ze het niet
eens waren met de mensen
rechtenschendingen hebben
het Handvest van de Verenigde
Naties aan hun zijde. Daarin
staat dat nationale belangen
niet mogen worden nagejaagd
ten koste van mensenrechten.
De generaals en militairen die
niet willen meedoen aan de
aanvallen op Grozny handelen
ook in die geest. Overigens is
Poncke Princen een verhaal
apart. Met zijn desertie hebben
de veteranen volgens mij niet
zoveel moeite. Het is het feit dat
hij vervolgens is overgelopen en
aan de andere kant is gaan strij
den."
-Nou?
„Tsja, daar wordt het allemaal
mistig. De veteranenorganisa-
ties zeggen dat hij Nederlanders
FOTO DIJKSTRA RUUD NUFJES
in de val heeft gelokt. Zelf ont
kent hij dat. Ik kan me er niet
over uitspreken, omdat ik de
waarheid niet ken.".
- Welke betekenis heeft het be
zoek van koningin Beatrix half
augustus aan Indonesië?
„Indonesië heeft, nogmaals,
geen behoefte aan Nederlandse
excuses. Maar dat het staatsbe
zoek in augustus valt, is geen
toeval. Dat heeft het kabinet be
wust zo gepland, in nauw over
leg met de autoriteiten in Jakar
ta. Op 17 augustus is het precies
vijftig jaar geleden dat Indone
sië zijn onafhankelijkheid uit
riep."
Het zou Pronk een lief ding
waard zijn als in het Indonesië-
debat voorafgaand aan het
staatsbezoek werd vastgesteld
dat de proclamatie van de Indo
nesische onafhankelijkheid op
17 augustus 1945 terecht was.
„Het maatschappelijke debat
moet een goed politiek vervolg
krijgen. Ik hoop dat er een ge
meenschappelijke mening ont
staat over de proclamatie. Dat is
dan tevens de impliciete erken
ning dat het Nederlandse verzet
tegen de onafhankelijkheid in
de jaren daarna niet terecht
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
Het Veluwse dorp Lunteren oogt allermiil
als een toekomstig cowboydorp. Maar al»
het aan de inwoners van het vooral in de?
zomerperiode druk bezochte gehucht ligiit
komt daar komende maanden echter verf
andering in. Wild-West op de Veluwe. Al p
bijna tweehonderd inwoners hebben bij
politie een wapenvergunning aangevraagi
De bevolking is het meer dan zat dat, ovejj
geheel Lunteren verspreid, inbraken en t
overvallen aan de orde van de dag zijn. H|
vertrouwen in de politie is tot onder het L
nulpunt gedaald. Daarom neemt de bevof
king nu zelf maar het heft in handen.
„Er moet wat gebeuren. Zo kan het niet li
ger", zegt Geerlig F. Zonnenberg. Deze di
recteur van een exportfirma is een actie b
gonnen om de Lunterse bevolking op te
roepen massaal bij de politie een wapen
vergunning aan te vragen. Die oproep hei
succes. In Lunteren is het initiatief van Zo
nenberg zowel in de plaatselijke tapperijei
als op straat het gesprek van de dag.
„Al enige tijd wordt ons dorp overspoeld
door een golf van inbraken. Wij voelen on
niet veilig meer in onze eens zo vertrouwt
woonomgeving", legt Zonnenberg uit. „D1
plaatselijke politie geeft toe dat het dweile!
is met de kraan open. De politie is niet in
staat zelf de criminaliteit terug te dringen.
Vandaar dat we zelf voor onze veiligheid
moeten zorgen."
Zonnenberg is overigens realist genoeg or
te erkennen dat de politie nu niet ineens
massaal wapenvergunningen af gaat gevei
„Ik snap ook wel dat we in Lunteren niet
voor eigen rechter mogen spelen", geeft h
toe. „Deze actie moet dan ook worden be
schouwd als een noodsignaal. Niet alleen
richting politie, maar vooral richting poli
tiek Den Haag. Daar moeten maatregelen
worden getroffen.
Hij weigert echter in te gaan op de oorzaa
van de sinds half 1993 toegenomen crimi
naliteit. „Ik heb daar mijn gedachten over,
maar die zijn verder niet interessant. Ik do
niet mee aan ongefundeerde beschuldigin
gen. Die rangschik ik onder de noemer ca
fé- of borrelpraat. Het gaat mij er slechts
om dat er eindelijk eens wat gebeurt." I
Vanuit de mond van Zonnenberg valt danf
ook niet op te tekenen wat elders in Luntej,
ren gewoon hardop wordt gezegd. Namelil
dat de asielzoekers die in en rond Luntereij)
tijdelijk onderdak hebben gevonden, ver-
antwoordelijk zijn voor de criminaliteits- J
golf. De vaste klanten van café Floor stellen
zich een stuk ongenuanceerder op. „Het is
begonnen toen de buitenlanders hier kwa-|
men", roepen de stamgasten onder aan
voeringvan de kastelein in koor. „Sindsdiel
is bijna geen huis veilig meer. Ze komen oi
elk uur van de dag. En de politie doet helej:
maal niets, omdat er onvoldoende agentei
zijn."
Dat laatste erkent ook de politie van Ede,
waar Lunteren onder valt. „Ook wij maken
ons zorgen", zegt woordvoerder Veenen-
daal. „We snappen de verontrusting van d<
bevolldng. We erkennen ook dat er te wei
nig politie op straat is. Dat kan echter niet
anders, want we hebben te weinig mensen
Vóór de politiereorganisatie en de nieuwe
sterkte-indeling bij de regionale korpsen
hadden we in Lunteren elf wijkagenten, nu
twee jaar later zijn er nog maar drie.'
De politie ziet uiteraard niets in het plan
van Zonnenberg om de inwoners van Lun
teren massaal een vergunning te geven om
een wapen in huis te hebben. „Wij honore
ren al die verzoeken om een vergunning
natuurlijk niet. Dan is het eind helemaal
zoek", zegt Veenendaal. „Volgens ons is da
ook niet werkelijk de bedoeling van Zon
nenberg. Hij en de overige dorpelingen wil
len slechts een noodsignaal afgeven. En da
is gelukt, want de publiciteit heeft zich mas
saai op Lunteren gestort. De vraag is alleen
wat dat uiteindelijk daadwerkelijk ople-
LUNTEREN ROB HARTOG
WIM STEVENHAGEN
H6T IJ lIAftUiqijfc MOCq frtEPj 20 tflr MÉVffcUWA. w
fexmm 2> wöken, an«r mum mmw C. joww-
MMKr ow mmjH ATE kohwew gerAim,MEr wnqai' KAN
ffteVKOUW At UM VEftKKipl;6N Off, mum C. WETHUI} TB -<
LATEN PJEM-- flLl£eKJ M'u zm gycf
7, ewz. 0DÖN5 iki PiöoSr
0j HOUPB^ WIJ oW2£-
rS3caJT*2|£r IM"
JA WTTftöKpÊ K\|J CCUAl lAlXj
CAT Wk», WAMMEN,
Toexutm woe. DE vrjuwoj
ZWfl6É|PBJ 00 flöHERPaJ"
De Van Nelle fabriek van Douwe Egberts in Rotter
dam stopt met de produktie van thee, koffie, shag en
desserts. Van de 270 werknemers moeten er 200 ver
huizen naar Joure, Drachten of Kampen, waar andere
DE-vestigingen zijn. De andere kunnen vervroegd
met pensioen. Met de sluiting verdwijnt Van Nelle na
ruim 212 jaar uit Rotterdam.
Bij 'De Weduwe' zoals Van Nelle door de eeuwen
heen wordt genoemd was er altijd leven in de brou
werij. Het in 1782 opgerichte bedrijf heeft een roerige
geschiedenis achter de mg. Een geschiedenis met ar
beidsconflicten, familievetes en onvrijwillige overna
mes. Echt rustig voelt het personeel zich al jaren nie
meer. Sinds de verkoop aan 'aartsrivaal' Douwe Eg
berts, in 1988, werd steeds gevreesd voor een sanering
in Rotterdam. De afgelopen dagen bereikte die onrust
een hoogtepunt, toen bekend werd dat DE een onder
zoek hield naar de produktievestigingen.
Er is in de afgelopen twintig jaar heel wat afgesold met
het gerenommeerde bedrijf. In 1977 raakte 'De Wedu
we' haar eigen identiteit kwijt. Zij werd toen overgeno
men door de Amerikaanse voedingsmiddelengigant
Nabisco Brands. De Amerikanen hadden in 1969 al een
meerderheidsbelang verworven door steeds aandelen
Van Nelle te kopen. In 1985 paste Van Nelle niet meer
in het 'koek- en snoepconcept' van de gigant. Nabisco
Brands wilde toen al delen van Van Nelle doorverkopen
aan de Nederlandse marktleider Douwe Egberts.
Daar kon nog een stokje voor worden gestoken. De We
duwe kreeg haar zelfstandigheid en haar Nederlandse
identiteit terug dankzij een groep Nederlandse institu
tionele beleggers en participatiemaatschappijen die de
aandelen van de Amerikanen overnam.
Maar drie jaar later gebeurde wat iedereen vreesde: De
Weduwe werd alsnog gedwongen te hertrouwen. De
'redders' van enkele jaren eerder huwelijkten haar uit
aan haar grootste concurrent Douwe Egberts. Pikant
detail: Van Nelle kwam daarmee indirect wéér in Ame
rikaanse handen, want Douwe Egberts was inmiddels
opgeslokt door het Amerikaanse voedingsmiddelen
concern Sara Lee Corporation.
De oorsprong van Van Nelle ligt in 1782 toen de uit Lei
derdorp afkomstige Johannes van Nelle aan de Schie-
damsedijk in Rotterdam begon met de verkoop van
'Coffy, Thee en Toeback'. Het ging hem al snel voor de
wind. In 1796 werd hij beëdigd tot 'poorter' van de stad
Rotterdam, hetgeen als teken mocht gelden van een ze
kere welstand. Na het overlijden van Johannes van Nel
le kwam in 1811 zijn echtgenote Hendrika Brand aan
het hoofd van het gestaag groeiende bedrijf. Haar wet
tige erfgenamen zetten het bedrijf voort onder de naam
'De Erven de Wed. J. van Nelle', 'De Weduwe' in de
volksmond.
In 1815 werd een begin gemaakt met de bewerking van
tabak en twaalf jaar later met het branden van koffie.
Die produkten werden in de vorige eeuw nog los ver
kocht. Rond de eeuwwisseling zagen 'globetrotters' van
Van Nelle op een studiereis in Amerika dat daar koffie,
thee en tabak in een verpakking werd gedaan en onder
een merknaam werd verkocht.
Dat gebeurde toen ook. Zo werd Van Nelle in Neder
land de pionier van het merkartikel. Met reclamerijm
pjes werd het merk Van Nelle in het land erin gestampt:
Een and're tijd brengt and're zeden
Van Nelle's koffie leert dit u
Los gingen ze honderd jaar geleden
Alleen in pakjes gaat ze nu
En in de crisistijd:
Zij pruilen, het huwelijk valt hen niet mee
Het huishouden kost zooveel geld
Hoe zuinig Van Nelle's gebroken thee wel is,
Had geen mensch hun verteld.
Beroemd waren natuurlijk ook de stripverhalen op rijm
die men kon krijgen op de punten van de koffie en de
thee. Met Piggelmee en Bulletje en Bonestaak zijn dui
zenden kinderen opgevoed.
De gestage groei van het bedrijf leidde ertoe dat men
aan de Schiedamsedijk in Rotterdam, waar al vele be
lendende percelen waren opgekocht, te krap kwam te
zitten. In 1925 werd begonnen met de bouw van een
nieuw fabriekscomplex in de Spaanse Polder. Dat ge
bouw, dat door zijn vorm en aparte ontwerp van de ar
chitecten Brinkman en Van der Vlugt nu een van Rot
terdams belangrijkste monumenten is, werd in 1930 in
gebruik genomen. Het bedrijf bloeide in de jaren dertig
onder leiding van C. H. van der Leeuw, afkomstig uit
een geslacht dat zich in 1837 met een van de erven van
De Weduwe had verbonden.
In 1952 werd het familiebedrijf omgezet in een open
naamloze vennootschap (NV). Eindjaren vijftig, begin
jaren zestig verbreedde Van Nelle zich met nieuwe pro
dukten. De voor die tijd opzienbarende instantpudding
Saroma (in een tel klaar) en Trixy Jelly Pudding werden 1
op de markt gebracht. In 1963 werd de Koninldijke Las
sie Fabrieken (rijst) overgenomen.
De tabakssector bereikte eind jaren zestig, toen bijna
heel Nederland nog rookte, haar hoogtepunt. De zware
van De Weduwe werd een begrip. In de jaren zeventig
ging Van Nelle ook nog in chocolade door overnames
van Venz in Vaassen en Droste in Haarlem, die al lang
weer zijn afgestoten.
Na de overname in 1988 door Sara Lee/Douwe Egberts,
gevolgd door een reorganisatie waarbij de produkties
werden gestroomlijnd, spraken de vakbonden al snel
hun zorgen uit over het voortbestaan van de produktie-j
vestiging in Rotterdam. Ruim een jaar terug kwam
daarvoor een nieuwe onheilspellende aanwijzing, toen j
de nieuwe eigenaar het spaarsysteem van Van Nelle de
nek omdraaide. De waardepunten jaren lang een be-j
langrijke klantenbinder voor de koffie en de thee
verdwenen van de pakken. Sinds 1 januari jongsüeden
kunnen ze zelfs niet meer worden ingewisseld.
Langzaam maar zeker wordt De Weduwe om zeep ge
holpen, voorspelden critici.
ROTTERDAM HANS ROODENBURG
