Sonia Gandhi omgeeft zich
met mysterieuze stilte
Schoonmaakbranche heeft de toekomst
Mexicaanse
toestanden
bedreigen Italië
Feiten &Meningen
Tsjetsjeense ellende
laat Russen Siberisch
Dierentuin Monrovia
herbergt nu mensen
MAANDAG 9 JANUAR11995
De twee weken oude politieke crisis in Italië
is verworden tot een loopgravenoorlog rond
de vraag: wel of geen verkiezingen? Presi
dent Scalfaro blijft, tot grote ergenis van de
demissionaire premier Berlusconi, de mo
gelijkheden onderzoeken voor de vorming
van een nieuwe regering zonder tussen
komst van het electoraat. Hij wordt hierin
gesteund door economen van wereldfaam
die voor Italië een 'Mexicaanse toekomst'
zien weggelegd als de huidige crisis uit
mondt in nieuwe verkiezingen.
Ogenschijnlijk staat Italië er economisch
niet slecht voor. De industriële produktie
stijgt als nergens anders in Europa en de
Italiaanse export breekt record na record.
Een actieve betalingsbalans en een econo
mische groei die in 1995 waarschijnlijk 3
procent zal zijn, blijken echter niet genoeg
om hel vertrouwen bij investeerders te
doen terugkeren. Politieke stabiliteit is het
wachtwoord geworden, vooral omdat een
serieuze sanering van de overheidsfinanci
ën niet langer kan worden uitgesteld en de
inflatie de kop weer heeft opgestoken.
Twee Amerikaanse economen en nobel-
prijswinnaars, Franco Modigliani en Paul
Samuelson, hebben de afgelopen dagen
alarm geslagen nadat in december, na
maanden van daling, een toename was ge
registreerd van de inflatie met 0,4 procent.
Hiermee kwam het inflatiecijfer op jaarba
sis op 3,9 procent. Meer dan de 3,5 die door
de regering-Berlusconi was begroot voor
1994 en veel meer dan de 2,5 die het kabi
net voor 1995 in gedachten had.
Paul Samuelson zei in een interview met
het weekblad I.'Espresso dat Italië het risico
loopt het voorbeeld van Mexico te volgen
als er geen serieuze economische politiek
wordt ontwikkeld. Het plotselinge gebrek
aan vertrouwen in de Mexicaanse econo
mie, die ook ogenschijnlijk goed functio
neerde, leidde ertoe dat de nationale munt
in een week tijd 30 procent van haar waar
de verloor. Italië is nog geen Mexico, maar
heeft volgens Samuelson wel degelijk pro
blemen die 'Mexicaanse toestanden' kun
nen veroorzaken.
Italië kampt met enorme overheidstekor
ten en een staatsschuld van meer dan 2,2
biljoen gulden, maar heeft ook een uiterst
zwakke munt. De lire is de afgelopen twee
jaar meer dan 30 procent gedevalueerd ten
opzichte van de D-mark. De devalutatie
heeft een enorme impuls gegeven aan de
export, en veel Italianen ervan overtuigd,
ook omdat de inflatie achterwege bleef, dat
de monetaire crisis geen grote schade zou
veroorzaken. Ook Berlusconi maakte zich
niet al te druk over het verdere terreinver-
lies van de lire ten opzichte van dollar en D-
mark tijdens zijn kortstondige premier
schap.
Volgens de Amerikaanse economen is nu
het positieve effect van de devaluatie uitge
werkt. Italië krijgt bovendien de rekening
gepresenteerd voor het feit dat het land
niets heeft gedaan om de op hol geslagen
overheidsfinanciën in de hand te houden.
De inflatie stijgt en dat is voor een belang
rijk deel te danken aan de toename van de
consumptie en de forse stijging van de prij
zen van grondstoffen, die Italië moet beta
len met dure dollars. Dat is levensgevaarlijk
voor de Italiaanse economie.
Toename van de inflatie en een verder
waardeverlies van de lire kunnen er volgens
de econoom Modigliani toe leiden dat de
loonakkoorden 'springen' en de loonkosten
snel zullen stijgen, wat de inflatie verder
aanwakkert. Een ander gevolg zal zijn dat
de centrale bank het disconto verder moet
verhogen. Dit zal ertoe leiden dat ook de
rente op de staatsobligaties, waarmee de
staat zijn tekorten dekt, zal stijgen. Geen
prettig vooruitzicht, ook omdat de Italiaan
se staat in de komende maanden staatso
bligaties moet uitgeven ter waarde van zo'n
330 miljard gulden.
Volgens de Amerikaanse economen,
maar ook volgens de Italiaanse onderne
mers en vakbonden, kan alleen de vorming
van een regering die het vertrouwen geniet
van de financieel-economische wereld de
negatieve spiraal doorbreken. Een dergelij
ke regering zal meteen nieuwe bezuini
gingsmaatregelen moeten nemen en een
anti-inflatie-plan moeten opstellen. Ook zal
zij het fiscale stelsel moeten hervormen en
nieuwe impulsen moeten geven aan de ge
stagneerde privatisering van overheidsbe
drijven.
Nieuwe verkiezingen daarentegen zou
den voor de Italiaanse economie rampzali
ge gevolgen kunnen hebben. De politieke
onzekerheid, die in de afgelopen acht
maanden op niet geringe wijze bijgedragen
heeft aan het verslechteren van de finan
cieel-economische situatie, zal voortduren
en een crisis kunnen veroorzaken die mis
schien niemand meer zal weten te beteu
gelen. President Scalfaro moet een uitweg
vinden voor de politieke crisis maar weet
ook dat de keuze die hij, waarschijnlijk don
derdag, zal maken bepalend is voor de eco
nomische toekomst van het land.
ROME EELCO VAN DER LINDEN
Miljoenen willen Rajivs weduwe als nieuwe leider van hun land
Ze wordt behandeld als een door de wol geverfde staatsvrouw, hoewel ze pas 47 jaar oud is, nooit
een openbaar ambt heeft bekleed en de politiek altijd heeft gemeden. Sonia Gandhi, de weduwe
van de vermoorde Indiase oud-premier Rajiv Gandhi, praat nooit in het openbaar over staatsza
ken, maar toch zouden miljoenen Indiërs haar het liefst aan het roer van hun land zien.
Sonia Gandhi (links) s
met haar dochter Priyanka.
Ze leeft teruggetrokken achter de ho
ge muren en bloeiende Bougainvilli-
a's van 10 Janpath, de als een fort be
waakte villa van de dynastie die drie
generaties van premiers heeft voort
gebracht: Jawaharlal Nehru. Indira
Gandhi en Rajiv Gandhi.
Sonia heeft een invloedrijke positie
op de achtergrond van de Indiase po
litiek. Zo heeft ze regelmatig ontmoe
tingen met ministers en parlements
leden en houdt ze audiënties voor le
den van de Congrespartij. Ook bui
tenlandse hoogwaardigheidsbekle
ders die India bezoeken, gaan vaak
even bij Sonia langs.
Ze beheert een liefdadigheidsorgani
satie die als doel heeft armoede en
analfabetisme te bestrijden. Maar
haar grote passie is het restaureren
van oude schilderijen. Minutieus her
stelt ze Indiase miniaturen die door
de tand des tijds zijn aangetast.
De laatste tijd wordt er echter een
steeds zwaarder beroep op haar ge
daan om een ander soort restauratie
ter hand te nemen de restauratie
van de door interne ruzies verscheur
de Congrespartij, die bij recente deel-
staatvèrkiezingen de nodige veren
heeft gelaten. Moslims en hindoes
van de lagere kasten hebben de partij
massaal verlaten en met verkiezingen
in vijf andere deelstaten in februari en
nieuwe algemene verkiezingen in
1996 voor de deur lijkt er een wonder
te moeten gebeuren wil de partij haar
positie handhaven.
Uit het feit dat een aantal leiders van
de Congrespartij zich nu tot Sonia
hqeft gewend, valt af te leiden hoe
rampzalig de vooruitzichten voor de
partij zijn. Om te beginnen is Sonia
van geboorte geen Indiase, maar Itali
aanse. Ze schuwt de publiciteit en
heeft in de afgelopen twintig jaar
slechts twee interviews gegeven. Bo
vendien beweert ze een grondige af
keer te hebben van de polifiek, vooral
na de moordaanslag op haar schoon
moeder Indira in 1984 en op haar
echtgenoot in 1991. Tot nog toe heeft
ze zich altijd heftig verzet tegen po
gingen om haar te strikken voor de
Congrespartij, waarvan ook haar zoon
Rahul en dochter Priyanka deel uit
maken.
Premier P. V. Narasimha Rao, die de
leiding van de Congrespartij overnam
nadat Gandhi in 1991 werd vermoord,
dreigt ten onder te gaan nu de partij
wordt geplaagd door een reeks cor
ruptieschandalen. De 74-jarige Rao
wordt algemeen beschouwd als een
wijfelaar onder wiens bewind de cor
ruptie weliger tiert dan ooit.
Twee weken geleden ontsloeg Rao
drie ministers die in corruptieschan
dalen waren verwikkeld en vorige
week zaterdag nam de officieuze
tweede man van de partij, minister
Arjun Singh van arbeidsontwikkeling,
ontslag, waarbij hij een dringend be
roep deed op de weduwe Gandhi om
de partij te redden. Maar ook Rao
'probeert haar gunst te winnen. Hij
laat geen kans onbenut om zich sa
men met Sonia op de gevoelige plaat
te laten vereeuwigen. Maar wat hij
werkelijk nodig heeft en nog steeds
niet in de wacht heeft gesleept is
een openbare steunbetuiging van So
nia. Dit zou de rebellen binnen zijn
partij de mond snoeren.
Zoals gewoonlijk houdt Sonia zich op
de vlakte. Bronnen rond '10 Janpath'
zouden volgens Indiase kranten heb
ben gezegd dat ze niets te maken wil
hebben met de onrust binnen de
Congrespartij en dat ze weigert partij
te kiezen, noch voor Rao noch voor
Singh. Op die manier sluit ze ook voor
haar kinderen de weg naar de politiek
niet af. Ze zou echter niet uitsluiten
ooit nog eens de politiek in te gaan.
Veel voormalige aanhangers van de
Congrespartij zien met lede ogen hoe
de partij zich een weg uit de huidige
politieke malaise probeert te banen
door zich vast te klampen aan de
mystiek van de Gandhi-dynastie. Ach
ter deze taktiek, zo menen zij, gaat
een politiek bankroet schuil van de
partij die sinds de onafhankelijkheid
van India in 1947 vrijwel ononderbro
ken aan de macht is geweest.
Behalve een paar ingewijden weet
niemand welke invloed Sonia heeft
op de partij. Hindoegeleerden probe
ren haar mening af te leiden uit het
bezoek dat ze ontvangt. „De mysteri
euze stilte die Sonia in acht neemt,
draagt alleen maar bij aan haar in
vloed en politieke macht. En dat weet
ze", schreef het prestigieuze opinie
blad Indici Today onlangs.
Vorig jaar heeft Sonia tweemaal een
bijeenkomst van de Congrespartij be
zocht waar ze met luid gejuich ont
vangen werd. 'Sonia Gandhi red In
dia!' riepen enkele partijleden. De ge
beurtenis betekende een gevoelige
vernedering voor de zittende premier
Rao.
Rao vecht momenteel voor zijn poli
tieke lijfsbehoud. Hij heeft altijd zo
veel mogelijk de touwtjes in handen
willen houden en heeft verschillende
ministersposten, waaronder defensie
en industrie, naar zich toegetrokken,
waarbij hij de democratische proce
dures binnen zijn eigen partij aan zijn
laars lapte.
Na de recente corruptieschandalen
heeft Rao vijf lege kabinetzetels te
vullen. Verwacht wordt dat hij in een
gebaar naar Sonia Gandhi een aantal
volgelingen van haar overleden man
zal benoemen. Als Rao zich ertoe kan
brengen zijn bevoegdheden met deze
talentvolle jonge garde te delen, zou
dat de Congrespartij wellicht meer
goed doen dan wat de mysterieuze
weduwe India te bieden heeft.
HAARLEM MARGREET HESLINGA
In het Kremlin misten zaterdag
de baljurken. In de winkelstra
ten vlakbij vertoonden Mickey
Mouse en Donald Duck hun
fratsen. Moskou vierde het or
thodoxe kerstfeest. Passanten
wensten elkaar S rozjdjestvom
('Met de geboorte'). De doden
akker in Tsjetsjenië was zater
dag in Moskou ook figuurlijk ver
weg.
Juist omdat die Kaukasus-repu-
bliek wordt beschouwd als een
stuk grond dat Russisch is en
moet blijven, bulderen er ka
nonnen en sterven er mensen.
Volgens de officiële regeringscij-
fers zijn dat 2.500 Tsjetsjenen
en tenminste 250 Russen, vol
gens andere cijfers zijn er drie
keer zoveel Russen omgeko-
Mickey Mouse en Donald Duck
hadden er in elk geval geen
boodschap aan. Zij dansten met
een tiental andere verklede figu
ren over het Tverskajaplein.
Nergens in Moskou was zater
dag op Rozdjeswo Christova,
toch het feest van de vrede, iets
te merken van speciale bezin
ningsbijeenkomsten, stille pro
testen of andere uitingen van
medeleven met het lijden in
Tsjetsjenië. Wie dat toch wilde
doen, deed het alleen, brandde
een kaarsje voor een ikoon in de
buurtkerk.
Twee jaar geleden stonden pre
sident Jeltsin en vice-president
Roetskoi met een brandend
kaarsje in de hand in de Drie
Koningen Kathedraal naast
kerkvorst Aleksej de Tweede.
Dit jaar moest Aleksej het bij dt
nachtmis zonder hen doen. Ex^
communist Roetskoi is uit
gratie en mag dus niet worden]
uitgenodigd.
Wellicht dat Bommen-Boris uil
schaamte elke festiviteit op de
ze hoogtijdag van de wede liet
lopen. Hij was niet bij de nacht)
mis noch bij het kerstbal ii
Kremlin. En op kerstdag vi.
scheen hij ook al niet op een ki|
le bouwplaats waar kerk en
staat, in de personen van Alek-]
sej en premier Tsjernomyrdin,
de eerste steen metselden voo
een pompeus symbool van he
nieuwe vrije Rusland: de kathe
draal Christus de Verlosser, eeq
replica van het exemplaar dat
Stalin in 1931 liet opblazen.
Maar heeft Rusland zo'n sym
bool nodig? De orthodoxe reli
gie is er een van dik bewierookJ
te bezinning en berusting. De
priester preekt niet, hij bidt of
zingt en de gelovigen bidden ei)
zingen mee. De orthodoxie
wordt pas naar buiten aktief als
er anti-slavische gevaren drei-
gen: moslims of westerse evan
gelisten.
Misschien kan dit miljoenpro-
jekt beter omgetoverd worden
tot een paleisje voor de Ameri- i
kaanse popzanger Michael
Jackson. Zijn 'It don't matter if
you are black or white' was za-
terdag in Moskou-centrum de
kersthit. Helaas maakt het in
Rusland heel veel uit of je zwart
Of blank bent. Vraag dat m
aan de Kaukasiërs.
MOSKOU HANS GELEIJNSE
Josiah Kuoh heeft een stijve lin
kerarm. De spieren werken niet
meer sinds eep nijlpaard er bij
het voeren zijn tanden in zette
en niet meer wilde loslaten. Het
nijlpaard is allang dood, hij is
een slachtofffer van de burger
oorlog in Liberia.
Kuoh is er nog wel. Hij woont
nu zelf in de dierentuin, samen
met zo'n zestig andere door de
oorlog ontheemde mensen.
Voordat op kerstavond 1989 de
burgeroorlog in Liberia begon
telde het aan zee gelegen Mon
rovia ongeveer 400.000 inwo
ners. Nu wonen er 1,2 miljoen
mensen, merendeels vluchtelin
gen van het platteland die zijn
neergestreken waar ze maar een
plekje kunnen vinden. t
De oorlog behoort krachtens
een op 28 december bereikt
staakt-het-vuren voorbij te zijn,
maar buiten Monrovia wordt
nog steeds gevochten en de
vluchtelingen denken er niet
over de hoofdstad te verlaten
voor zij ervan overtuigd zijn dat
daarbuiten weer normaal te le
ven valt. Pas als de dieren terug
keren naar de dierentuin, de re
gering weer bezit neemt van de
zwaarbeschadigde overheidsge
bouwen, de winkels in het cen
trum opengaan, zullen de men
sen die er nu onderdak hebben
naar hun vroegere woonplaat
sen teruggaan.
„Ik vind het'niet leuk, maar we
kunnen nergens anders heen",
zegt de 22-jarige Louise Jolo, die
met haar moeder en honderden
andere mensen al meer dan een
jaar in het vroegere ministerie
van buitenlandse zaken bivak
keert. In een andere stad zou
het zeven verdiepingen hoge
gebouw aan zee een benijden:
waardige huisvesting vormen.
De kamers zijn ruim en bieden
een prachtig uitzicht op de At
lantische Oceaan. Buiten is een
bron, dus water is geen pro
bleem. Dankzij de dikke beton--
nen muren is het zelfs in de tro
pische broeihitte koel. Een zee
windje blaast door de gangen
via de gaten waar vroeger ra-
men in hebben gezeten of die
door granaten in de muren zijn t
geslagen. Maar als het nacht
wordt verschanst Jolo zich bij
het licht van een olielamp met
een teddybeer in haar kamer,
bang om in het donker van de
afbrokkelende trap te vallen of
te worden gegrepen door ben
des die het gebouw nu en dan
onveilig maken.
De burgeroorlog in Liberia be
gon toen strijdkrachten onder
leiding van Charles Taylor
vanuit Ivoorkust het land bin
nenvielen om dictator Samuel
Doe af te zetten. Een afgeschei
den fractie wist Doe in handen
te krijgen en martelde hem
langzaam dood. Wat begonnen
was als een volksopstand ont
aardde al snel in een algehele J
■burgeroorlog waarin 150.000
van de 2.6 miljoen Liberianen
het leven lieten en de helft van
de bevolking op de vlucht sloeg.j
Kuoh heeft meer dan tien jaar
in de dierentuin van Monronviai
gewerkt, maar had nooit kun
nen denken dat deze nog eens
zou worden bevolkt door men
sen. Overdag rennen kinderen
rond tussen de kooien die ooit
beren, adelaars, slangen, apen
'en roofdieren huisvestten.
MONROVIA «TINASUSMAN
Er zijn volop kansen voor heel veel ex
tra banen in de dienstverlening. Voer
in de loonschalen van de schoon-
maak-brancheeen 'opstapschaal' in
en verlaag ook anderszins de arbeids
kosten door bijvoorbeeld lagere belas
tingen en andere heffingen, en er zijn
prijsstellingen mogelijk die werkelijk
extra banen opleveren.
Met die overtuiging is Jan Herlaar met
pensioen gegaan als lid van de raad
van bestuur van Randstad Holdingen
als directeur van Lavold, de schoon-
maakpoot van het concern.
In de nieuwe CAO is de 'opstap
schaal' inmiddels afgesproken. Maar
meer grote kansen voor extra arbeids
plaatsen liggen er wanneer de BTW
op schoonmaakwerk zou worden ver
laagd, of beter nog: afgeschaft, in de
gezondheidszorg (ziekenhuizen, ver
pleeg- en bejaardenhuizen). Het komt
binnen de overheid meer voor dat er
geen BTW hoeft te worden betaald.
De gezondheidszorg ligt daar zo dicht
tegenaan, dat zo'n BTW-maatregel
misschien niet eens zo erg onlogisch
zou klinken.
Herlaar ziet er ook veel kansen voor
allochtonen liggen. Zelf zegt hij er in
zijn functies bij Randstad en Lavold
altijd veel werk van te hebben ge
maakt veel mensen van oorspronke
lijk niet-Nederlandse afkomst werk te
bieden. „De schoonmaak biedt daar
bij een vrij gemakkelijke entree. Het is
een laagdrempelige bedrijfstak. Je
hebt niet veel opleiding nodig om
erin te kunnen beginnen."
Daar moet het dan niet bij blijven.
„Bied de mensen cursussen Neder
lands aan. Leer anderen juist weer
hoe ze met allochtonen kunnen om
gaan. Zorg voor scholing in het werk.
Dank zij beter materiaal en opleiding
van de mensen hoe ze daar het best
mee om kunnen gaan, is het schoon
maakwerk al veel efficiënter gewor
den. Deed iemand 20 jaar geleden 150
tot 200 vierkante meter per uur, te-
genwoordig ligt dat al op 400 tot 500
vierkante meter. Niet alleen door effi
ciëntere aanpak maar ook door min
der uitgebreide schoonmaakpro-
gramma's."
Laat schoonmaakdiensten ook meer
overdag werken tijdens de normale
kantooruren, winkel- of fabriekste
den, zo bepleit Herlaar, die in 1974 de
schoonmaakpoot van Randstad op
zette. Herlaar heeft kunnen constate
ren dat een schoonmaakster of
schoonmaker hei werk tijdens de nor
male kantooruren gemotiveerder, en
dus beter, doet dan wanneer ze altijd
zijn aangewezen op de uren dat ge
bouwen leeg zijn.
„Ook al lopen ze in een pak van La
vold, ze voelen zich meer betrokken
bij het bedrijf waarin ze werken, ze
zijn minder ziek en het verloop onder
het personeel is veel kleiner. Boven
dien blijkt dat personeel van het be
drijf waarvoor de schoonmaakdienst
werkt, zich ook veel gedisciplineerder
gaat gedragen. Ze kennen de schoon
maker, zullen minder gauw de prop
papier naast de prullenbak mikken
die dan weer door de schoonmaker
zou moeten worden opgeraapt. Het
werkt naar twee kanten."
Nu in de schoonmaak (mede door het
schoonmaken gedurende de normale
kantooruren) steeds meer fulltime-
banen ontstaan, ziet Herlaar ook
steeds meer mensen kiezen voor een
volledige baan in de bedrijfstak. Hij
ziet voor allochtonen meer kansen
liggen om door te groeien naar lei
dinggevende functies. In zijn 'eigen'
Lavold (in grootte de vijfde schoon-
maakonderneming in Nederland) had
hij rayonmanagers van niet-Neder
landse komaf.
„Waar je met veel allochtonen werkt,
heb je ook een allochtoon kader no
dig. Als werkgever heb je daar maar
voor te zorgen." Het is een overtui
ging die hij in werkgeverskl ing, ook
buiten de sectoren waarin hij actief
was. veel te weinig terugvindt. Van
alle Nederlandse kantoorruimte
wordt inmiddels 90 procent schoon-
gehouden door bedrijven als Gemsto,
Hago en Herlaars 'eigen' Lavold.
In de gezondheidszorg wordt naar
schatting nog zo'n 40 procent in eigen
beheer gedaan. Gijfers over de indu
strie liggen wat minder voorhet grij
pen maar ook daarin is in de loop der
jaren steeds meer uitbesteed.
Herlaar vindt het trouwens logisch
dat bedrijven hun schoonmaak uitbe
steden, daar steeds meer organisaties
zich immers concentreren op hun
kerntaken. Menige onderneming
heeft hij geadviseerd bij het afstoten
van eigen schoonmaakdiensten. In
veel gevallen gaat het daarbij betrok
ken personeel geheel of gedeeltelijk
over naar het schoonmaakbedrijf.
Herlaar ziet een zonnige toekomst
voor de schoonmaakbranche. Als het
in het bedrijfsleven wat minder gaat,
wordt op de schoonmaak doorgaans
gauw bezuinigd. Daarbij laat men het
soms tot een bedenkelijk niveau af
zakken, vindt hij. Maar gaat het weer
beter dan krijgt na enige tijd ook de
schoonmaak weer de aandacht.
Over beunhazerij in het schoonmaak
werk maakt Herlaar zich na achttien
jaar ervaring met Randstads reini-
gingspoot niet echt meer druk. „Dat is
van ondergeschikt belang geworden.
Verreweg het meeste werk wordt uit
gevoerd door erkende bedrijven." Hij
erkent dat er nog hele kleintjes zijn
maar volgens hem gaat het om margi
nale activiteiten. „Betalen van zwart
loon? Het zal best nog voorkomen
maar voor de professionele schoon-
maaksector is het niet echt een zaak
DEN HAAG JAN HARREN
Jan Herlaar: „Tijd van zwartwerken is voorbij." foto»CPD CEESZORn\
