Ruud Vreeman en de idealen
Een dominee
in opspraak
TP
i j I
'Vertrouwen
moet je
verdienen.
Daar wil
ik me druk
om maken'
ZATERDAG 17 DECEMBER 1994
SJAAK SMAKMAN
I oen Ruud Vreeman drie jaar gele-
I den het voorzitterschap van de
JL Vervoersbond FNV verruilde voor
het duo-voorzitterschap van de Partij van de
Arbeid, haalde de partij een klassieke sociaal
democraat binnnen, zoals hij zichzelf graag
omschrijft. „Mijn stelling is, en die is nog
nooit door iemand weerlegd, dat er nergens
in de wereld een sterke sociaal-democrati
sche partij bestaat zonder een sterke vakbe
weging, en andersom. En dan hoeft die partij
niet eens te regeren. Kijk bijvoorbeeld naar
Duitsland waar de SPD in de oppositie zit,
maar er moet wel een partij zijn die oog heeft
voor solidariteit."
Hij kwam op een moment waarop het met
de partij slechter ging dan ooit. In die warme
julinacht van 1991 had het kabinet besloten
tot harde ingrepen in de WAO. De partij be
landde in een totale crisis. Het hoofd van
partijvoorzitter Marjanne Sint rolde, al snel,
dat van partijleider Wint Kok lag op het hak
blok. Kok redde het uiteindelijk net. Het duo
Rottenberg-Vreeman trad aan en ging het
land in om het kabinetsbeleid te verdedigen.
Een zware tijd, temeer daar Vreeman zelf fel
tegenstander was van de WAO-maatregelen.
Twee maanden voor die beruchte juli-beslui-
ten was hij nog actief in de massale protest
actie van de vakbeweging. „In al die zaaltjes
was het steeds hetzelfde: alleen maar kritiek
op de partij."
De relatie met de vakbeweging kelderde
naar een absoluut dieptepunt. Binnen de
FNV redeneerden velen dat het blijkbaar lood
om oud ijzer was of de PvdA meeregeerde en
dat de vakbeweging niets meer te zoeken had
in Den Haag. De leden dachten er niet veel
anders over: waar traditoneel ongeveer de
helft van de FNV'ers PvdA stemde, zou op
het dieptepunt nog geen kwart voor de soci
aal-democraten kiezen.
Dun lijntje
Vreeman heeft de afgelopen jaren gepro
beerd om het geschonden vertrouwen te her
stellen. Het gaat langzaam, maar het gaat,
taxeert hij. In mei stemde uiteindelijk 40 pro
cent van de FNV-leden (weer) PvdA. „Maar
ze zitten met een heel dun lijntje aan ons
vast. Vertrouwen moet je verdienen, zeggen
ze in de Rotterdamse haven. Daar wil ik me
druk om maken."
Dat dunne lijntje zal door 'paars' niet dik
ker zijn geworden.
„Ook de vakbeweging weet wat de verkie
zingsuitslag was en dat bij een kabinetsfor
matie compromissenTioren.
Als oud-vakbondsman ziet hij zelf plussen
en minnen voor de vakbeweging. De plussen:
werkgelegenheid is de kern van het kabinets
akkoord, herverdeling van werk en verklei
ning van de de wig (het gat tussen bruto- en
nettoloon) staan prominent op de agenda.
En er is een groeiende belangstelling voor het
midden- en kleinbedrijf, de banenmotor van
de afgelopen jaren. De minnen: de plannen
voor privatisering van de sociale zekerheid,
de beperking van de algemeen verbindend
verklaring (AW) van CAO's voor een hele be
drijfstak, en de verlaging van het minimum
loon voor langdurig werklozen.
Met name de beperking van de AW treft
de vakbeweging in het hart, vindt Vreeman.
De vakbeweging is opgericht om te voorko
men dat mensen op arbeidsvoorwaarden
met elkaar concurreren in eenzelfde sector.
De algemeen-verbindendverklaring is daarbij
een belangrijk instrument. Sneuvelt de AW,
dan ontstaat al snel een neerwaartse spiraal
waarbij de zwakste werknemers tegen steeds
slechtere arbeidsvoorwaarden moeten gaan
werken. Bovendien moeten de bonden zich
dan weer in alle afzonderlijke bedrijven bin-
nenvechten, en dat betekent bijna onvermij
delijk een loonexplosie, stelt Vreeman. „Iede
re vakbondsman weet dat er maar één mid
del is om snel veel leden te winnen: loonei
sen."
Dan verwordt dé traditionele brede vakbe-
Het is de dag voordat de Kamer zich buigt over de begroting van
sociale zaken en werkgelegenheid, het hart van het kabinetsbeleid
en het terrein van de oud-vakbondsvoorzitter bij uitstek. Maar
Ruud Vreeman zit er ontspannen bij. Later in de week blijkt
waarom. 'Icli bin ein Rheinlander', zal minister Melkert
verklaren, onderstrepend dat ook hij hecht aan overleg met
werkgevers en vakbeweging over het sociaal-economisch beleid.
Het is Vreeman uit het hart gegrepen.
weging die óók staat voor herverdeling van
werk, regelingen voor kinderopvang en aan
dacht voor kwetsbare groepen als minderhe
den en gedeeltelijk arbeidsongeschikten, al
snel tot een business-union, zoals Vreeman
het omschrijft; een poenmachine.
Melkert nam op dat punt gas terug. Waar
hij in eerste instantie nog repte over een
'reeks' voorwaarden waaraan de nieuwe
CAO's moeten voldoen voor AW, draaide hij
dat in de loop van de discussie terug tot het
ene punt dat in het regeerakkoord wordt ge
noemd: het creëren van nieuwe loonschalen
tussen het minimumloon en de huidige laag
ste CAO-schalen die daar (ruim) boven lig
gen.
De FNV was al eveneens laaiend over het
plan om langdurig werklozen tijdelijk minder
dan het minimumloon te betalen omdat de
ze groep alleen door een forse verlaging van
de loonkosten kans op werk heeft. Vreeman
Vindt ook dat Melkert op dat punt te ver gaat.
Hij wil werkgelegenheid scheppen 'binnen
een sociaal kader', zo zegt hij herhaaldelijk.
Maar wat is sociaal? WD-leider Bolkestein
vindt het Amerikaanse model sociaal. Welis
waar kent dat nauwelijks sociale voorzienin
gen en een extreem laag minimumloon,
maar het bleek afgelopen jaar wél een banen-
machine zonder weerga. Het scheppen van
werk is sociaal, het massaal langs de kant zet
ten van mensen met een uitkering is juist
asociaal, aldus Bolkestein.
Vreeman daarentegen benadrukt de keer
zijde van het Amerikaanse model: armoede.
De working poor balanceren ondanks gigan
tische werkweken op de rand van het be
staansminimum, of halen dat niet eens. De
opgave voor de komende jaren is daarom, zo
stelt Vreeman niet als eerste vast, om meer
dynamiek in de economie te krijgen zonder
tegelijkertijd armoede te creëren.
Aan de arbeidsmarkt zelf hoeft voor meer
dynamiek niet gesleuteld te worden, vindt
Vreeman. Qua uitzendwerk en deeltijdcon
tracten staat Nederland aan de Europese top
en het is een veelgehoorde klacht in het be
drijfsleven dat werknemers zo vaak van baan
wisselen.
De kansen voor Nederland liggen volgens
Vreeman, naast een doorgaande arbeidstijd
verkorting ('de herverdeling van werk is cru
ciaal'), in nieuwe bedrijvigheid. Eén op de
vier jongeren geeft aan een eigen bedrijf als
ideaal te hebben. Waarom lukt het maar zo
weinigen om die droom te realiseren, zo
vraagt Vreeman zich af. Waarom mislukken
zoveel starters en zien maar zo weinig bedrij
ven kans om door te groeien? Minder regels
en meer faciliteiten voor beginnende onder
nemers vormen in elk geval een deel van het
antwoord.
Ruud Vreeman: „Karin Adelmund en ik representeren een hele grote groep in de partij."
FOTO'S UNITED PHOTOS DE BOER OLAF KRAAK
Daarnaast moet Nederland hard werken
aan de opbouw van een kennisintensieve in
dustrie. Niet alleen in Azië, ook in het voor
malige Oostblok zijn veel goed geschoolde
mensen die voor een veel lager loon werken.
De Amsterdamse hoogleraar Kleinknecht ha
merde er onlangs op dat het Nederlandse be
drijfsleven veel te weinig innoveert en nieu
we produkten ontwikkelt, en - gesteund door
de loonmatiging - lui achterover leunt. Op
langere termijn dreigt Nederland daardoor
volgens Kleinknecht de slag met de opko
mende industrielanden te verliezen. Meer sa
menwerking en uitwisseling tussen bedrijfs
leven en wetenschap en een gericht techno
logiebeleid, zijn voor Vreeman de instrumen
ten om die innovatie te stimuleren.
De harde kern van laaggeschoolde werklo
zen heeft weinig aan zo'n aanpak, want ken
nisintensieve industrie heeft hooggeschoold
personeel nodig. Voor de lagergeschoolden
ziet Vreeman vooral kansen in de persoonlij
ke dienstverlening. De vraag is of je dan toch
geen tweedeling creeërt: enerzijds de goed
betaalde, hooggeschoolde werknemers en
anderzijds de laaggeschoolden die voor hen
tegen lage betaling het huishouden doen. Zo
wel de beroemde Amerikaanse econoom
Galbraith als de Amerikaanse minister van
arbeid Reich, hebben recentelijk voor zo'n
ontwikkelinggewaarschuwd.
Voor Vreeman is de dreigende tweedeling
'het hoofdproject van de sociaal-democratie',
maar hij geeft grif toe dat ook hij de antwoor
den niet klaar heeft. Wel weet hij welke kant
het in elk geval niet op moet: die van de mi
nimale sociale bescherming waar WD-leider
Bolkestein op tamboereert. In een polemiek
met de liberale voorman in de Volkskrant op
perde hij vorige maand eens te kijken naar de
meer verwante verzorgingsstaten Duitsland
en Zweden, waar een uitstekend leerlingen
stelsel bestaat en waar veel meer dan hier
uitkeringsgelden worden ingezet voor werk.
Vóór alles moeten daarbij de 'sterke integra
tiekaders' van de Nederlandse samenleving
worden bewaakt: het onderwijs, de gezond
heidszorg en de sociale zekerheid. Die vor
men de garantie voor de.solidariteit, de oude
sociaal-democratische waarde waar Vreeman
zeer aan hecht.
Aanknopingspunten
In zijn eigen partij staat Vreeman tegenover
een sterke sociaal-liberale stroming. Toen hij
voorzitter werd, wilde hij proberen de soci
aal-liberale en de klassieke sociaal-democra
tische denkbeelden elkaar te laten verster
ken. Het regeerakkoord, zo pochte WD-lei
der Bolkestein vorige week echter, is nauwe
lijks te onderscheiden van het WD-verkie-
zingsprogramma. Heeft Vreeman de slag ver
loren en zijn hij en bijvoorbeeld voormalig
FNV-vice-voorzitter Adelmund geen klassie
ke vlaggen op een sociaal-liberaal schip?
„Karin Adelmund en ik representeren een
hele grote groep in de partij. Ik denk dat je
pas een symbool bent als je geen resultaten
meer behaalt. Maar we doen volop mee iri de
discussie en als je kijkt naar het handhaven
van de ontslagbescherming, de nadruk op
bevordering van deeltijdwerk... Het zijn niet
allemaal grote dingen, maar het zijn genoeg
aanknopingspunten om een rol in de partij te
blijven spelen."
De man die u destijds binnenhaalde, Frans
Leijnse, verweet de PvdA nog zeer onlangs
geen idealen meer te hebben.
„Als je moet doormaken wat hij heeft
doorgemaakt met de WAO, kan ik me wel
voorstellen dat hij dat zegt. Kijk, er is veel
waar we niet uit zijn: de werkloosheid, het
ontstaan van een onderklasse, de toekomst
van de arbeidsverhoudingen. Daarover zijn
we met elkaar in discussie. Maar dat betekent
niet dat we geen idealen meer hebben. We
blijven een partij die als grondpatroon een
evenwichtige inkomensverdeling wil en die
meer dan andere partijen dat element zal
blijven benadrukken in de discussie."
'Hij denkt
alleen maar
aan geld'
WILLEM VAN DAM
De Gereformeerde
Gemeente in Goes
is ontredderd. Alles
draait rond haar voorganger, do
minee Nico Willem Schreuder.
Hij is bij het merendeel van z'n
geloofsgenoten, die hem ooit op
een sokkel plaatsten, in ongena
de gevallen. De predikant moest,
uitgefloten en uitgejoeld, afgelo
pen zondag via een zijdeur de
kerk verlaten. En uit angst voor
de woede van het kerkvolk, bel
den zijn familieleden de politie.
Zielzorger Nico Willem Schreu
der droeg vaak een kwitantie
boekje ('Net zo eentje als dat van
de visboer vroeger') bij zich. „Hij
staat bekend als iemand die al
leen maar aan geld denkt, uit
melken hè, dat kon hij." Als de
kerk weer een leninkje of gift no
dig had, wist dominee precies bij
wie hij moest aanbellen. „Vooral
bij ouderen en goedgelovigen.
Hij was een meester in het af
troggelen van geld."
De kerk van Schreuder behoef
de - vooral eind jaren zeventig -
véél geld. Want er diende een
nieuwe kerk te komen. Kosten:
ongeveer zeven miljoen gulden.
Dat geld moest bij de gemeente
leden worden gehaald. Schreu
der toonde zich een uitstekend
fondsenwerver. „Hij deed dat af
en toe wat demagogisch. Maar
daarin verschilde hij niet zo veel
van andere predikanten binnen
de Gereformeerde Gemeenten.
Die doen hetzelfde. Ze hebben
allemaal dat soort nieuwe kerken
staan."
De Goese dominee was in dat
soort zaken echter wel zéér be
dreven. De verhalen die daarover
de ronde doen. zijn niet allemaal
even fraai. Schreuder zou er niet
voor terugdeinzen terminale pa
tiënten op hun sterfbed een le
gaat ('God zou hen daarvoor wel
belonen') af te dwingen. Een
kerklid wiens levenswijze niet ge
heel spoorde met de opvattingen
van de predikant, kon z'n zondig
gedrag afkopen ('Eén aflaat') met
een vette cheque. „Op die ma
nier kon je je straf ontlopen, kon
je voorkomen dat je in de ban
werd gedaan. Dat is de zwaarst
denkbare straf in deze kringen;
dan word je overgeleverd aan de
duivel, is er geen enkele hoop
meer voor je."
Elet zijn verhalen die moeilijk
vallen te verifiëren. Maar Schreu
der wordt door leden van zijn
kerk in elk geval tot dergelijke
praktijken in staat geacht. Velen
wisten of vermoedden het, wei
nigen waagden er iets van te zeg
gen. „Want tja, het is wel De Do
minee." En èls de verhalen tot de
consistorie doordrongen, schud
den de meeste kerkeraadsleden
slechts het hoofd en deden er het
zwijgen toe. Ze durfden niks te
doen, omdat ze het niet konden
geloven, of omdat ze Schreuder
vreesden. „Ze zijn allemaal
doodsbenauwd van hem. Hij
duldt geen tegenspraak. Van nie
mand, nooit. Als je met negatieve
berichten aankomt, laat hij je bij
wijze van spreken alle hoeken
van de kamer zien; dan word je
gevoed door de Satan, enzo
voorts, enzovoorts.
Dominee Nico Willem Schreu
der (61 jaar) staat sinds '67 in
Goes. Hij kwam uit Amersfoort,
waar hij werkzaam was bij een
installatiebedrijf. Tot het de Hee-
re behaagde hem uit het maat
schappelijk leven te roepen 'om
Zijn Naam uit te dragen'.
Hij volgde de Theologische
School in Rotterdam en werd in
1967 beroepbaar gesteld. Uit het
Kerkelijk Jaarboek van de Gere
formeerde Gemeenten in Neder
land en Noord-Amerika: „Uit de
vele beroepen die op kandidaat
Schreuder werden uitgebracht,
ging het tussen Goes en Ridder
kerk. De Heere wees hem echter
Goes aan, en met vrijmoedigheid
mocht hij het beroep van deze
gemeente aannemen."
Dominees zijn schaars binnen
de Gereformeerde Gemeenten.
„Dus wordt er van alle kanten
aan ze getrokken. En dat buiten
ze uit, ook financieel. Ze voelen
zich oppermachtig. Als een ker-
keraad eenmaal een dominee
aan de haak heeft, kun je erop
rekenen dat zo'n kerkeraad voor
een heleboel kosten komt te
staan."
Predikanten die binnen zo'n
gemeenschap rond de honderd-
vijftigduizend gulden per jaar
verdienen, zijn geen uitzonde
ring. Daar bovenop komen vaak
extra's als een gratis woning, een
aantrekkelijke auto-onkostenver
goeding, bijverdiensten (kunnen
oplopen tot zo'n 800 gulden per
zondag) als gastpredikant in na
burige gemeenten.
Schreuder liet zich graag fête
ren. En het kerkvolk was daartoe
even gaarne bereid. „Hij mocht
zijn verjaardagstafel graag laten
overladen met geschenken. Die
werden met vrachtwagens aan
gevoerd."
Niet lang nadat hij in Goes zijn
intrede had gedaan vielen
binnen de kerkeraad de eerste
voorzichtige kritische opmerkin
gen over de gewoonte van de
predikant om vooral zakelijk te
denken. Veel hielp dat niet.
Schreuder maakte de dienst uit.
„Hij begaf zich steeds meer op
het hellende vlak. De kerkeraad
heeft zelf ook boter op het hoofd.
Die heeft het allemaal veel te
lang getolereerd, waardoor hij al
maar verder kon afglijden."
Schreuder kreeg de naam ge
wiekst en hardvochtig te zijn.
Valt er dan niets positiefs te no
teren over de in opspraak ge
raakte predikant? Zeker wel. 1 lij
kon zeer joviaal zijn. „Grappen
maken; hij had de lachers op zijn
hand. Hij was een vrolijke klant
en dat wil er best in." En: „Hij
was nooit te beroerd om. al was
het midden in de nacht, op zie
kenbezoek te gaan."
Vorig jaar tuimelde Schreuder
van zijn voetstuk: de Rusthuizen-
ajfaire. Binnen de Stichting Rust
huizen der Gereformeerde Ge
meenten in Zeeland was met
geld gerommeld en gesmeten.
En Schreuder, toen nog voorzit
ter van die stichting, was een van
de hoofdrolspelers. Zijn naam
werd in accountantsrapporten in
verband gebracht met dubieuze
leningen en twijfelachtige decla
raties. En bleek later - de ziele-
herder schaamde zich zelfs niet
om, zij het met toestemming van
het bestuur, met enige regelmaat
een greep in de koelkast van een
rusthuis te doen en een kaasje
naar huis te rollen.
Weg was plots het gezag van
Schreuder. Het aanvankelijke on
geloof maakte in de Goese Sion-
kerk plaats voor verontwaardi
ging. In mei werd Schreuder
door het kerkbestuur geschorst,
omdat hij 'met zijn handelingen
de geboden van de Wet des Hee-
ren heeft overtreden'.
Draagt Schreuder als enige
schuld aan de crisis binnen
de Gereformeerde Gemeente te
Goes? Niet iedereen is daarvan
overtuigd. „Het is de cultuur bin
nen de Gereformeerde Gemeen
ten die dit soort dingen mogelijk
maakt. Het had net zo goed in
een andere gemeente kunnen
gebeuren. In deze kringen wor
den predikanten verheerlijkt. En
als je de ruif openzet en voortdu
rend zegt: dominee, tast maar
toe, dan vraag je daarom."
De kwestie heeft, zoals afgelo
pen zondag in alle hevigheid dui
delijk werd. ontreddering ge
bracht binnen de Gereformeerde
Gemeente in Goes.
Verzoeningspogingen ten spijt,
is de dominee nog altijd niet op
de kansel teruggekeerd. Tot dus
ver weigerde de voorganger te re
ageren op de beschuldigingen
aan zijn adres. Binnen zijn ge
meente is de steun voor de voor
ganger de afgelopen maanden
snel afgekalfd. „Negentig procent
van de kerkleden vindt dat die
man weg moet. Als hij nog één
keer op de preekstoel stapt, is het
gebeurd. Dan is een kerkscheu
ring het feit."
