Bulgaarse communisten
gooien hoogste ogen
Feiten &Meningen
Albert Heijn
zet personeel
mes op keel
Cellentekorten
problemen politiejj
ook al in 1850 l
'De doden van Rwanda zijn niet dood'
ZATERDAG 17 DECEMBER 1994152VI
NIEUW SANALYSE
„Hoe durft een bedrijf dat in negen maan
den driehonderd miljoen gulden winst
maakt te praten over kostenverlaging? Het
enige dat we horen is: bezuinigen, bezuini
gen. Volgend jaar acht procent en in 1996
nog eens acht procent. Waar willen ze nu
nog op korten? We lopen al op ons tand
vlees."
De dienstenbonden van FNV en CNV we
ten het nu zeker: Albert Heijn heeft veel bo
ze klanten. Niet zozeer onder het winkelen
de publiek, maar wel onder het eigen perso
neel. De reorganisatie van de winkels zorgt
voor zoveel spanningen dat de vakbonden
een zwartboek samenstellen over hoe AH in
individuele gevallen met z'n personeel om
gaat.
's Lands grootste kruidenier is bezig met
een ingrijpende reorganisatie, die op ter
mijn moet leiden tot een kostenbesparing
met twintig procent. Als gevolg van auto
matisering, efficiënter werken en vernieu
wingen binnen de organisatie zullen naar
schatting van de vakbonden tweeduizend
tot vierduizend arbeidsplaatsen verloren
gaan.
De functie van de circa 2.100 assistent-af
delingsmanagers verdwijnt volledig. Ook de
afdelingsmanagers zelf zijn zeker van hun
functie en het merendeel van de gediplo
meerde slagers is in de ogen van de AH-di-
rectie al langer overbodig. Ook op de werk
vloer kan de winkel met veel minder perso-
neelsuren toe, zo vindt de directie.
De dienstenbonden van FNV en CNV, en
de Unie BLHP vrezen dat het directiebeleid
op winkelniveau niet altijd even zorgvuldig
wordt uitgevoerd. „Wanneer we voorvallen
op tafel leggen, antwoordt de directie van
Albert Heijn steevast dat het om indicenten
gaat. Dat geloven we nu niet meer", rea
geert FNV-bestuurder W. Noordman.
De dienstenbonden kregen deze week tij
dens de ledenraadpleging een reeks van in
cidenten voorgelegd. Veel assistent-afde
lingsmanagers zijn, vooruitlopend op het
verdwijnen van hun functie, ineens gecon
fronteerd met een negatieve beoordeling,
terwijl er eerder 'nooit een vuiltje aan de
lucht was'. De werknemers vrezen dat de
supermarktmanager hen op deze manier
wil terugplaatsen.
Vooral de slagers zijn woedend over de
soms botte manier waarop zij zouden wor
den behandeld. „Je kunt straks alleen nog
verkoper II worden. Helaas ga je er vier tot
acht gulden per uur op achteruit." En tegen
een ander is gezegd: „Er is voor jou geen
plek meer bij Albert Heijn. Ga maar buiten
de deur kijken". Verder wordt werknemers
een zesdaagse werkweek of een werkdag
met gebroken diensten aangeboden. Ook
de vrijheid om naar keuze tot half zeven 's
avonds te werken, blijkt in bepaalde geval
len slechts schijn.
FNV-bestuurder Noordman hoopt de di
rectie begin volgend jaar het zwartboek te
kunnen aanbieden, maar hij wil al volgende
week met de directie praten over verlenging
en uitbreiding van het sociaal plan en ande
re urgente zaken.
De ondernemingsraad van Albert Heijn
(winkels) ziet de gevolgen van de reorgani
satie met lede ogen aan en heeft de directie
in een brief beticht van 'onzorgvuldig be
leid'. Ook ligt er een initiatiefvoorstel om
werknemers in de gelegenheid te stellen
een rechtsbijstandsverzekering af te sluiten
als gevolg van problemen rond de reorgani
satie.
Tussen enkele OR-leden en de directie
botert het niet zo best. AH-president J. An-
dreae wordt verweten zich niets aan te trek
ken van de mening van de OR en afspraken
niet na te komen. Illustratief daarvoor is
zijn toezegging begin dit jaar tweehonderd
gulden toe te voegen aan de winstuitkering
van de werknemers in de winkels. Dit geld
(ruim vier miljoen) verdwijnt nu echter in
een potje om daaruit aanvullende opleidin
gen te betalen voor werknemers die via be
middeling van AH een baan buiten het be
drijf accepteren.
RONALD MASSAUT
„Nederland moet worden gevrijwaard tegen de geva
ren van een onbegrensde gastvrijheid. Uitzetting vanC
vreemdelingen echter, naar een land dat hen niet wil
opnemen, levert grote problemen op." Zo op het eers|
oog zouden deze uitspraken dezer dagen in de Tweefe
Kamer hebben kunnen opklinken. Vergeet het maar.!C
Het was minister Thorbecke van binnenlandse zakenj]
die in 1849 de eerste zin voor zijn rekening nam. De
tweede zin kwam uit de mond van baron Groeninx v(j
Zoelén, zo'n 150 jaar geleden lid van de Eerste Kamer^
Een wassende stroom asielzoekers, een nijpend tekoift
aan cellen en problemen met de Amsterdamse politici
en justitie. Het zijn maatschappelijke vraagstukken v£,
deze tijd. En het zijn precies dezelfde problemen wa'a
mee de Nederlandse samenleving in de vorige eeuw
kampte. I
Die verrassende en vermakelijke ontdekking doet de I
zer van het eerder deze week in Den Haag verschene^
standaardwerk Geschiedenis van het Ministerie van Jir
titie, deel 11798-1898. Daarin beschrijft dr. mr. M. Ver
burg op minutieuze, maar vlot leesbare wijze het ont-"
staan en de ontwikkeling van dit departement tot aarr
de laatste eeuwwisseling. Aan de rest van de ge-
schiedschrijving werkt hij nog.
Tot de leukste passages behoren de beschrijvingen va^
de ellende die het ministerie heeft doorgemaakt met ij"
leiding van de Amsterdamse politie en justitie. Alsof
Van Randwijck, Vrakking en Nordholt al sinds het ontr
staan van het Koninkrijk der Nederlanden de scepter jy
zwaaien in de hoofdstad.
Zo raakte 'Den Haag' in 1840 in rep en roer toen be
kend werd dat de Amsterdamse hoofdcommissaris vai(
politie Wiselius bovenop zijn salaris maanelijks een oi
kostenvergoeding van 300 gulden kreeg, een ongekend
bedrag in die tijd. De rel heeft twee jaar geduurd, maal!
uiteindelijk durfde de minister niet in te grijpen. Ir
Aan zijn collega van binnenlandse zaken schreef justi-'v
tieminister Van Maanen naar aanleiding van die affai-lr
re: „Die Amsterdamse politie is voor mij zowel als vooli
u een kruis in ons leven en het is voor mij een behoeftjt
dat er een eind aan komt.
In 1886 was het weer flink mis. Minister Du Tour van i
Bellinchave was het eigengereide gedrag van hoofd- f
commissaris Van Doesburgh zo zat, dat hij de Amsterjj
damse burgemeester Van Tienhoven per brief liet we-| s
ten dat hij de politiechef zou ontslaan, tenzij de burge|
meester daar ernstige bezwaren tegen had. En dat had-i
hij. Hoewel de officieren van justitie in de hoofdstad
rollend over straat gingen met de recherche, Van TienL
hoven bleef zijn hoofdcommissaris steunen. De minis r
ter voelde zich machteloos. j
De discussies in het parlement van anderhalve eeuw
geleden over het asielbeleid verschilden ook al geen
haar van de debatten die daar nu over worden gevoerd
Sommigen vonden het weigeren van vreemdelingen in,
strijd met de Nederlandse gastvrijheid, anderen meen-
den dat men juist streng moest optreden tegen j
'behoeftige vreemdelingen die vanuit andere landen i
hierheen gezonden werden' (1849).
Ook het cellentekort is van alle tijden. In de jaren tach-
tig van de 19e eeuw was het probleem zo groot gewor
den, dat het ministerie besloot de officieren van.justitii
in een geheime brief op te dragen bij de rechters niet
meer van die lange gevangenisstraffen te eisen. In 18$
had Nederland 1.200 cellen. Dat waren er 800 te wei- j
nig.
Het verschijnsel heenzendingen is evenmin in deze tijc
uitgevonden. Van 1889 op 1890 steeg het aantal we
gens gebrek aan celruimte naar huis gestuurde veroor-,
deelden met 48 procent naar 408.
Het ministerie van justitie is in 1798 opgericht, nadat
een staatsgreep van Nederland een federale republiek
had gemaakt. De eerste minister, die toen nog de titel
'Agent-van Justitie' droeg, was de Amsterdamse advo
caat Cuperus. Hij verdiende 9.000 gulden per jaar en
had dertien ambtenaren tot zijn beschikking. In die zit
is er wel wat veranderd.
DEN HAAG ANDRÉ VERMEULEN
ANP
Economie blijft zorgenkindje
De Bulgaarse regering die voortkomt uit de morgen te houden parlementsverkiezingen
krijgt een zware dobber aan herstructurering van de economie. De moeizame overgang
van centraal geleide planeconomie naar vrije markteconomie heeft geresulteerd in prijs
stijgingen van meer dan honderd procent per jaar. De werkloosheid is de hoogste in
Oost-Europa, terwijl van de privatisering nog niets terecht is gekomen.
schouwt zichzelf als 'garantie voor stabi
liteit en etnische vrede'.
De partij van Dogan zal met een ver
wachte 5,3 procent van de stemmen ove
rige kleinere partijen achter zich laten.
Iwan Slavkov, schoonzoon van de vroe
gere communistische staatsman en par
tijleider Todor Zjivkov, wil met zijn partij
Voorwaarts Bulgarije naar voorbeeld van
Forza Italia, de partij van de Italiaanse
premier Silvio Berlusconi, het Balkan-
land uitiiet slop trekken.
Verder dingt een aantal nieuwe partijen
naar de macht. Een aantal ontstond uit
afsplitsingen van de socialisten en de an
ti-communisten. De Nieuwe Keuze
strijdt voor een pragmatisch economisch
beleid en voor particuliere investeringen.
De partij Democratisch Alternatief voor
de Republiek belooft meer buitenlandse
investeerders naar Bulgarije te trekken
en de traditionele afzetmarkt in de vroe
gere Sovjetunie terug te winnen. De anti
communistische Volksunie zet zich in
voor verdere teruggave van bezit dat
door de communisten was onteigend.
Van het scala aan partijen komt slechts
een half dozijn in het parlement. Weinig
verrassend en geheel in lijn met omlig
gende landen als Hongarije en Polen ste
vent de Bulgaarse Socialistische Partij
(PSB) van ex-communisten af op de
overwinning. De winst voor de voormali
ge communisten drijft voornamelijk op
teleurstelling en nostalgische gevoelens
die als gevolg van pijnlijke economische
en politieke veranderingen opkwamen.
In 1990 haalde de PSB de toevoeging
communistisch uit haar naam weg en
verving het door socialistisch. In hetzelf
de jaar verraste Bulgarije de wereld door
de voormalige communistische regering
opnieuw aan de macht te helpen op het
moment dat een democratische golfde
Oostbloklandenoverspoelde.
Ook bij de derde vrije parlementsverkie
zingen sinds 1989 houden de meeste
Bulgaren het op de ex-communisten.
Vooral de ouderen de inflatie van het
afgelopen jaar trof vooral hen in de por
temonnee kiezen voor de socialisten
onder leiding van Jean Widenow. De BSF
houdt de liberale markteconomie ver
antwoordelijk voor de economische te
rugslag en wil zo snel mogelijk nieuwe
banen scheppen.
Maar niet alleen de ouderen scharen
zich achter de socialisten. „We zijn in de
mode", staat er op de affiches waarop
een jong stel staat afgebeeld. De jonge
Gulbiye Redjep is één van de kandidaten
die op zoek is naar potentiële kiezers. De
Bulgaarse van Turkse afkomst moet een
groot gebied bestrijken om alle dorpjes
aan te doen waar een eeuw geleden dui
zenden etnische Turken door leger en
politie werden gedwongen Bulgaarse na
men aan te nemen. De dorpjes liggen ver
van elkaar en zijn tegenwoordig nog
maar gedeeltelijk bewoond.
Het doel van de assimilatiecampagne in
1984 was de meer dan een half miljoen
zielen tellende Turkse minderheid te on
derdrukken. Het communistische be
wind beweerde daarna dat er geen Tur
ken in Bulgarije waren.
De positie van de Turken in Bulgarije
lijkt in de verste verte niet meer op die
van toen. Sinds het verdwijnen van het
communistische regime hielp de partij
van de etnische Turken, de Beweging
voor Rechten en Vrijheid1 de ex-commu-
nisten (BSP) aan een meerderheid ten
opzichte van hun rivalen in het parle
ment. Lijstaanvoerder van de Beweging
voor Rechten en Vrijheid, Ahmed Dogan,
voert niet alleen campagne voor de
900.000 Turken, maar gebruikt de slogan
'Bulgarije voor iedereen'. De partij be-
socialist Ivan Yankov, zijn haardracht en
kleren volgens de laatste mode, legt uit
dat zijn medestudenten zijn visie over
het algemeen niet delen. Maar daar ligt
hij niet wakker van. „De meesten van
hen zullen niet gaan stemmen. Ze waren
aanhangers van de Unie van Democrati
sche Krachten (UDF) maar die partij
heeft hen bedrogen." De socialisten
slaagden er in de schuld van de corruptie
en falende wetgeving bij de UDF te leg
gen, ondanks het feit dat de berichten
over corruptieschandalen ook de socia
listen vermelden.
De anti-communisten onder leiding van
Filip Dimitrov voeren hun campag-
nestrijd op het laatste moment op. Hun
beloftes van snelle privatisering van
staatsbedrijven en herstel van de monar
chie zullen het echter niet redden. Alle
opiniepeilingen voorspellen een voor
sprong voor de socialisten van minstens
10 procent op hun rivalen. De BSF krijgt
morgen tussen de 27,8 en 31,3 procent
van de stemmen, tegen 19,4 procent
voor de anticommunisten, aldus de pei
lingen.
Els De Temmerman registreert slachtpartijen heet van de naald
'Met hakmessen gewapende
mannen hakken in op een groep
mannen en vrouwen.... Een tie
nerjongen sleurt een vrouw aan
mijn kant voorbij, het hakmes
op haar gezicht, haar kleed half
gescheurd. Zij beeft oncontro
leerbaar en kijkt me vreemd
aan. Zij is een jonge Tutsi-
vrouw; iemands dochter, ie
mands zuster, iemands geliefde.
Ik weet, en zij weet, die paar se
conden dat onze ogen elkaar
ontmoeten, dat zij een gruwelij
ke dood tegemoet gaat.'
De Belgische journaliste Els De
Temmerman, Afrika-correspon-
dente voor de Belgische televi
sie en de Volkskrant, beschrijft
met pijnlijke nauwkeurigheid
de gruwelijkheden die zich dit
jaar afspeelden in het Centraal -
afrikaanse Rwanda. Ze walgt er
van, het lijkt vaak futiel en zin
loos om het op te tekenen, maar
ze acht het haar taak de wereld
te blijven vertellen wat er in
Afrika gebeurt.
De bovenbeschreven slachting
is erger dan al het voorgaande
waarvan De Temmerman getui
ge was. „Ik heb veel oorlogen
gezien, oorlogen om macht, om
geld, om 'bevrijding', om een
ideologie. Maar de slachting die
zich voor onze ogen voltrekt, is
van een totaal andere orde. Hier
is geen rechtvaardiging, geen
excuus voor. Hier zijn krachten
aan het werk die ik niet meer
kan vatten", noteert ze in haar
recente boek 'De doden zijn
niet dood'.
De Temmerman schreef met
haar dagboek een waar docu
ment over het drama dat zich in
Rwanda voltrok na de moord op
de presidenten van Burundi en
Rwanda op 6 april van dit jaar;
een slachtpartij op ongeveer
een miljoen Rwandezen, etni
sche en politieke tegenstanders
van het oude regime.
Zij schreef, zegt ze in het voor
woord, het boek niet met het
doel een alles verklarende poli
tieke, economische, etnologi
sche en historische analyse van
de crisis in het land te maken.
Zij maakte van haar minutieuze
ooggetuigenverslag van de ge
beurtenissen in Rwanda 'een
zoektocht naar de waarheid
achter de propaganda en de
leugen, naar de mens achter de
terreur en de wreedheid'. „De
wereld moet precies weten wat
zich in Rwanda heeft afgespeeld
tussen april en september
1994", aldus De Temmerman.
Aan de slachtoffers draagt zij
haar boek op. Op de kaft staat
een foto van een berg hakmes
sen. Dat zijn de wapens waar
mee de moordenaars het groot
ste deel van hun onbegrijpelijke
karwei klaarden.
De Temmerman legde tijdens
haar verblijf in Rwanda een on
bedwingbare honger aan de dag
om alles te registreren wat zij
zag. Soms uit zelfbescherming
als een camera registrerend,
verhaalt zij over de ene moord
partij na de andere. Over de ge
wonden die 'met dode ogen' en
verminkt door hakmeswonden
in de modder zitten. Zij be
schrijft de geur van rottend
vlees in de kerken en ziekenhui
zen waar tallozen aan hun eind
kwamen; de honderden opge
blazen lijken die langs komen
drijven in de rivieren. Zij tekent
de getuigenissen op van (vaak
verminkte) overlevenden. Ze
vertelt over de exodus van
Rwandezen naar Tanzania en
Zaïre en dringt diep door in de
daar ingerichte vluchtelingen
kampen. Waar het leven
door honger, ziekten en wraak
acties over en weer soms nog
ondraaglijker is dan het in
Rwanda was.
De journaliste luistert met niet
verhulde verbijstering naar ver
klaringen die moordenaars aan
dragen voor de slachtingen en
die ongeveer de volgende strek
king hebben: 'Zij (de Tutsi's,
een etnische groep in Rwanda)
hebben onze president (een
Hutu, behorend tot de andere
belangrijke etnische groep) ver
moord. Wij doden hen voordat
zij ons doden.' In vetgedrukte
letters beschrijft ze de hetze die
de Rwandese radio voert tegen
de door Tutsi's gedomineerde
rebellenbeweging Rwandees
Patriottisch Front. Met een re
gelrechte haatcampagne wor
den de Hutu's via de radio aan
gemoedigd 'de wapens op te
pakken en de graven te vullen'.
Het waren aansporingen die
hun uitwerking niet hebben ge-
In een van de laatste hoofdstuk
ken tracht De Temmerman een
soort balans op te maken van
«het voorafgaande. Het is begin
september, en de verslaggeef
ster staat op het punt te vertrek
ken naar België. Druppelsgewijs
keren Rwandezen terug uit de
vluchtelingenkampen. 'Deskun
digen' breken hun hoofd over
een mogelijke toekomst. De
Temmerman zegt zich bewust
ver van 'deze experts' te hebben
gehouden en alleen te hebben
geluisterd naar de mensen om
wie het gaat: 'de slachtoffers, de
moordenaars en zij die probeer
den op het broze middenveld te
blijven staan'.
Lang en angstig waren de
nachten van afgrijzen, van wan
hoop, van woede en intens
medeleven. Vermoeiend en com
plex was de zoektocht naar de
waarheid tussen de leugen-
Maar altijd en overal waren
I er de helden. ..Altijd en overal
waren de gewonden die met
afgehakte handen en messteken
in de hals zeiden: 'Zij waren
gedwongen mee te moorden. Zij
zijn niet slecht'....Er is geen enke
Ie rechtvaardiging voorde uit
roeiing van honderdduizenden
onschuldigen. Er zijn alleen
maar vele elementen die als
stukjes van een puzzel in elkaar
passen en in zijn geheel de ach
tergrond vormen waartegen de
genocide mogelijk is geweest."
zijn niet dood. Rwana, een
ooggetuigenverslag. Uitg. De
Arbeiderspers, ISBN 90 295
4888 6. Prijs: 34,90.
WILLEKE HEUKOOP»
ideren in een opvangcentrum nabij Goma in Zaïre.
