Clinton neemt enorm
risico met missie-Carter
„Nu minder
belasting
en straks meer
pensioen?
Dat wil ik ook!"
Feiten &Meningen
Ritzen blijft
moed houden
Getergde VN blij met
handelsorganisatie
Politieke lijn zware dobber voor ANC
■fit*
JM)
VRIJDAG 16 DECEMBER 1994
2
NIEUWSANALYSE
Een kat heeft negen levens,
maar hoeveel heeft minister Rit
zen (onderwijs) er in vredes
naam? Telkens lijkt zijn laatste
politieke uur geslagen, maar
door wonderbaarlijke reddin
gen en halsbrekende toeren
komt hij altijd weer op zijn
pootjes terecht.
De brekebeen van het paarse
kabinet laat zich daarom ook nu
niet ontmoedigen door de vol
strekt geïsoleerde positie die hij
inneemt, nu èn de universitei
ten en hogescholen èn de
Tweede Kamer hem als een
baksteen laten vallen. Die koele
onverstoorbaarheid is prijzens
waardig, maar het is de waag of
hij daar iets mee opschiet. Het
belangrijkste onderdeel van het
vorige week met veel bombarie
aangekondigde akkoord over de
toekomst van het hoger onder
wijs werd deze week immers
even simpel weer van de hand
gewezen: de verhoging van het
collegegeld met 1.000 gulden.
Formeel gezien hebben voor
zitter Van Lieshout van de ver
eniging van universiteiten (VS-
NU) en zijn collega Van der Hek
van de HBO-raad volstrekt ge
lijk dat dit een besluit van de
minister is, waar zij geen enkele
verantwoordelijkheid voor dra
gen. Maar de heren snappen
heel goed dat verhoging van het
collegegeld een ontsnappings
route is om de bezuinigingen af
te wenden. Dat de studenten
daarvan de klos worden, weten
ze ook.
De krokodillentranen die de
voorzitters begin deze week
plotseling met de studenten
bonden plengden, zijn daarom
niet alleen ongeloofwaardig,
maar getuigen van bot opportu
nisme. Ze konden op hun vin
gers natellen dat onder de stu
denten de pleuris zou uitbreken
over dit ordinaire handjeklap.
Tegen deze achtergrond is het
bewonderenswaardig dat de
minister onverstoorbaar blijft.
Maar is dat politiek gezien han
dig? In plaats dat hij de bestuur
ders van het hoger onderwijs er
met de oren bijsleept en hen
moreel medeplichtig maakt, be
klemtoont de minister zijn ei
gen politieke verantwoordelijk
heid. Terwijl Van Lieshout en
consorten de beschuldigende
vinger naar Ritzen wijzen, laadt
dit brave jongentje alle schuld
op zich.
En alsof dat nog niet genoeg
was, bleek deze week de aan
vankelijke politieke steun voor
de verhoging ook nog eens af te
brokkelen. Opnieuw gaf Ritzen
geen krimp.
Maar het zijn moeilijke, een
zame tijden voor Ritzen. Of de
rooie kater weer opnieuw op
zijn pootjes terecht komt en zijn
politieke leven kan verlengen, is
pa deze Dolle Week de grote
vraag. Ritzen weet echter ook
dat hij vanuit een bijna hopelo
ze underdog-positie vriend en
vijand vaker versteld heeft doen
Wat heeft president Clinton bezield om ex-pre-
sident Carter toestemming te geven recht
streeks te gaan onderhandelen met de
Bosnisch-Servische leider Karadzic? Carter
heeft eerder dit jaar twee delicate missies, naar
Noord-Korea en Haïti, ondernomen. Het liep in
beide gevallen, ondanks Carter, goed af en Clin
ton kon met terugwerkende kracht alsnog zijn
schaarse buitenlandse succesjes binnenhalen.
Clinton neemt met de missie-Carter naar Bos
nië echter gigantische risico's.
Kan men met Haïti en Noord-
Korea nog spreken van specifiek
Amerikaanse belangen, in Bos
nië staan niets minder dan de
toekomst van Europa en de
Transatlantische verhoudingen
op het spel. Wie daar poker mee
wil spelen moet vooral een on
geleid projectiel als Jimmy Car
ter op pad sturen.
De diplomatieke betrokkenheid
van de Verenigde Staten bij
Bosnië komt tot dusver vooral
tot uiting in de zogeheten 'Con
tactgroep', een onbestemd ge
zelschap dat zijn kracht put uit
het feit, dat de leden 'grote lan
den' zijn met dito militair po
tentieel: VS, Rusland, Groot-
Brittannië, Frankrijk en Duits
land.
De groep heeft buiten de Vere
nigde Naties om een 'vredes
plan' geformuleerd en de VN
zover gekregen dat tot hun be
leid te maken. Dat plan komt er
in grote lijnen op neer dat de
Bosnische Serviërs 49 procent
van Bosnië 'krijgen' en de mos
lims en Kroaten samen de ove
rige 51 procent. Het plan werd
destijds gepresenteerd als het
allerlaatste voorstel. Maarzoals
al eerder is gebeurd in deze oor
log hebben de Serviërs, die op
dit moment 70 procent van het
territorium in handen hebben,
het plan verworpen. De landen
met VN-troepen in Bosnië drei
gen hun blauwhelmen nu terug
te trekken.
En dat nu wil Karadzic voorko-
VLEUGELLAM
Een vertrek van de VN-militai-
ren zet zijn winst in Bosnië op
het spel omdat het hem dreigt
te confronteren met een totale
oorlog met de moslims. Hij
vreest dat het vertrek van de VN
de weg vrij zal maken de mos
lims in Bosnië onbeperkt van
wapens te voorzien. Niet alleen
islamitische landen zullen wel
licht gaan leveren: ook de Ame
rikanen, die al eerder scherm
den met het opheffen van het
wapenembargo van de mos
lims, zouden er wel eens toe
kunnen overgaan modern ma
terieel te leveren.
De scherpzinnige strateeg Ka
radzic weet dat Europa vleugel
lam is en hij realiseert zich dat
zijn handlangers in het Kremlin
momenteel wel wat anders dan
Bosnië aan hun hoofd hebben.
Hij heeft nu met ijzingwekken
de precisie zijn oog laten vallen
op Amerika, dat hem moet hel
pen het dreigende vertrek van
de blauwhelmen te voorkomen.
In VN-kringen is bitter gerea
geerd op Carters positieve reac
tie op Karadzics ouverture en
Clintons officieuze zegen aan
de trip. Een zegsman in ex-Joe-
goslavië wees er zelfs op, dat
Carter alleen al door het contact
hebben met Karadzic resoluties
van de VN-Veiligheidsraad heeft
geschonden. Uitsluitend VN-
functionarissen mogen contact
hebben met de Bosnisch-Servi
sche leiders, zo voegde hij eraan
Die redenering doortrekkend
naar de politieke praktijk zou
men de reis van Carter dus kun
nen uitleggen als een Ameri
kaanse erkenning van een niet
door de VN erkende staat. For
meel heeft president Clinton
gelijk: Carter gaat als privé-per-
soon en is geen afgevaardigde
van de Amerikaanse regering.
En dus is er geen sprake van
een formele erkenning.
KEUKENMEID
Maar die redenering zal alleen
in Washington worden geloofd.
Daar is de staat van dienst van
Jimmy Carter te uitgebreid
voor. Zowel in positieve als in
negatieve zin. Carter is presi
dent geweest van Amerika. En is
dus qualitate qua een invloed
rijk man. Maar Carter is ook een
projectiel van het type gillende
keukenmeid.
Herinneren we ons de onder
handelingen in Port-au-Prince,
op Haiti, waar Carter zonder
medeweten van het Witte Huis
dictator Cedras plots een vrijge
leide bleek te hebben aangebo
den. In Bosnië staan echter
meer dan uitsluitend Ameri
kaanse belangen op het spel.
Karadzic heeft in de afgelopen
tweeëneenhalf jaar aangetoond
dat hij aan het diplomatieke
schaakbord iedereen kan ver
slaan. Jimmy Carter is geen par
tij voor hem.
Het bewijs werd gisteren
meteen al geleverd: Carter ver
klaarde in alle ernst dat hij pas
naar de Bosnisch-Servische
'hoofdstad' Pale gaat als Karad
zic zijn beloften houdt om VN-
konvooien te laten rijden,
krijgsgevangenen vrij te laten,
gegijzelde blauwhelmen te laten
Oud-president Carter is een ongeleid projectiel.
gaan, het vliegveld van Sarajevo
te openen en een bestand rond
de Bosnische hoofdstad in acht
t enige
Karadzic belooft dit i
regelmaat al jaren.
Dat is ook de reden dat de lan
den die VN-troepen in Bosnië
hebben, nu dreigen hun blauw
helmen terug te trekken.
VREDESPLAN
De missie van Carter kan twee
betekenissen hebben. De eerste
is dat de beleidsmakers in Was
hington er nog steeds geen idee
van hebben hoe explosief de
huidige toestand op de Balkan
is. Want waarom zou je ermee
akkoord gaan om een onbere
kenbaar iemand als Carter naar
Karadzic te sturen?
Mogelijkheid nummer twee is
dat de Amerikanen een nieuw
vredesplan in de achterzak heb
ben waar de overige landen nog
niks van weten. Washington is
de oorlog beu. Bosnië verziekt
de verhoudingen met de NAVO-
partners, Rusland probeert via
Karadzic terug te komen als in
ternationale grootmacht en de
Republikeinen in het Congres
gebruiken de oorlog op de Bal
kan om Clintons buitenlandse
politiek onderuit te halen.
Aan al die ontwikkelingen moet
zo snel mogelijk een einde ko
men. De zogeheten privé-status
van de ex-president maakt het
mogelijk dat het Witte Huis een
eventuele mislukking van het
r zijn
'oorstel niet vo
verantwoording hoeft t
En een succes zal worden uitge
legd als een briljant staaltje van
strategie van president Clinton.
De vraag blijft echter waarom
dan uitgerekend de onbereken
bare Jimmy Carter op pad
wordt gestuurd voor zo'n deli-
DEN HAAG HENK GLIMMERVEEN
De geboorte van de kersverse Wereldhandelsorganisa
tie van de Verenigde Naties op 1 januari is een welkom
geschenk voor de aangeslagen volkerenorganisatie, die
voor zijn vijftigste verjaardag best een opsteker kan ge
bruiken. Als nieuwe arbiter van het wereldhandelsver-
keer wordt de WTO de opvolger van de 48 jaar oude
GATT (overeenkomst inzake handel en tarieven), die
meer als een 'tijdelijke overeenkomst' dan een volwaar
dige VN-organisatie was bedoeld. In het begin zal het
echter om niet veel meer dan een naamsverandering
gaan.
Voor het opgaan van de oude GATT in de nieuwe WTO
is een vol jaar uitgetrokken. Er komen 1 januari zo'n
twintig medewerkers bij, maar voor de rest blijft het ou
de GATT-team op zijn plaats, minus directeur-generaal
Peter Sutherland. Deze doordouwer moet overigens te
gen zijn zin aanblijven totdat een passende opvolger is
gevonden.
Dat had al voor 1 januari zijn beslag moeten krijgen,
maar de 124 lidstaten hebben uit de drie kandidaten
nog geen keuze kunnen maken. De VS steunen de
vroegere Mexicaanse president Salinas! de Europeanen
de Italiaanse ex-handelsminister Ruggiero en het Azia
tische blok de Zuidkoreaanse econoom Chul-Su.
De GATT is ondanks zijn stoffige naam en zijn langge
rekte tijdelijkheid, een van de sterkste loten aan de VN-
stam gebleken. In niet minder dan negen 'onderhande
lingsronden' heeft de GATT de naoorlogse wereldhan
del goeddeels bevrijd van protectionistische voetangels
en Idemmen, zoals douanetarieven en andere handels
belemmeringen.
De laatste Uruguay-Ronde duurde maar liefst zeven
jaar en bracht naast het goederenverkeer voor het eerst
ook de dienstensector en de landbouw onder de spelre
gels voor een vrijere wereldhandel. Vooral het touw-
trekken tussen Brussel en Washington over landbouw-
en zuivelexporten dreigde vorig jaar de Uruguay-Ronde
in het zicht van de haven te torpederen, maar de per
soonlijke inzet van GATT-topman Sutherland droeg
veel bij tot het triomfale eindresultaat, nu precies een
jaar geleden.
De ratificatie in de verschillende lidstaten is nog niet af
gerond, maar de VS en Japan zijn overstag en de EU
verwacht voor 1 januari alles in kannen en kruiken te
hebben. Daarmee is de voor de WTO-oprichting beno
digde tweederde meerderheid voor het eind van het
jaar gegarandeerd.
Het honderden pagina's dikke akkoord voorziet in een
globale afbouw van de tariefmuren met 33 procent,
minder gesubsidieerde landbouw, internationale be
scherming van patenten en copyrights, afspraken over
het milieu en minder obstakels voor de textielexport uit
de Derde Wereld. Een monumentaal compromis, dat
niemand geheel bevredigt, maar dat volgens Suther
land voor de wereldhandel in de komende tien jaar een
stimulans betekent van honderden miljarden guldens.
In de eindspurt van de Uruguay-Ronde werd men het
tevens eens over de vervanging van de GATT door een
permanente Wereldhandelsorganisatie, met solide vol
machten voor het beslechten van handelsgeschillen.
Door het dwarsliggen van de Amerikanen was de GATT
in dat opzicht nog al eens vleugellam, omdat arbitrage
vaak door veto's werd ondermijnd.
Dat WTO-arbitrage nu bindend wordt voor iedereen,
stuitte op zo veel verzet in het Congres, dat de Ameri
kaanse ratificatie en daarmee de oprichting van de
WTO tot voor enkele weken nog onzeker was. De Se-
naat ging tenslotte door de knieën, op voorwaardp dat
de VS alsnog uit de WTO kunnen stappen, mochten er
in de komende vijf jaar drie oneerlijkse veroordelingen
komen van de Amerikaanse handelspolitiek. Suther
land tilt daar niet zo zwaar aan: „Iedereen kan uit de
WTO stappen", zei de scheidende GATT-baas laconiek.
„Maar met zo'n beslissing is geen mens gebaat, en dat
zal Washington ook wel inzien als puntje bij paaltje
komt."
Een thuisbankier vraagt nu een offerte aan.
koopsomstorting ook tot de
mogelijkheden behoort. Het ren
dement is dan wat hoger dan bij
nalige Koopsompolis.
Aan symboliek ontbreekt het
niet op de driejaarlijkse natio
nale conferentie van het Afri
kaans Nationaal Congres (ANC)
die morgen begint. Niet alleen
is het de eerste conferentie in
een nieuw, apartheidsvrij Zuid-
Afrika, maar bovendien is als
vergaderplaats Bloemfontein
gekozen, waar 82 jaar geleden
het Zuidafrikaanse Inheems
Nationaal Congres, de voorgan
ger van het ANC, werd opge
richt.
De plek is hetzelfde, maar ver
der herinnert weinig meer aan
de bijeenkomst van destijds.
Geen enkele krant wijdde ook
maar een letter aan de vergade
ring of aan het gezamenlijke
oprichtingsdocument waarin
uitdrukkelijk stond dat de orga
nisatie haar doelen op vreedza
me wijze wilde bereiken.
Nu, na haast dertig jaar gewa
pende strijd, komen driedui
zend ANC-gedelegeerden onder
wat comfortabeler omstandig
heden bijeen in de universiteit
van Bloemfontein. En ditmaal
gaat de bijeenkomst bepaald
niet ongemerkt voorbij. De na
tionale en internationale pers
staat massaal op de stoep.
Een belangrijk, maar officieus
punt is de opvolging van ANC-
president Nelson Mandela. Ver
der moet de partij haar politieke
koers voor de komende jaren
bepalen. In een organisatie die
zowel radicale communisten als
gematigde liberalen herbergt,
betekent dat een moeizame dis-
Geld
bij de Postbank op i
i Koopsompolis betaalt u
i Postbank Koopsompolis
Postbank" Privé Pensio
malig een bedrag. De Postbank garandeert verstandig j
u een kapitaal dat aan het einde van de loop- een offerte
tijd wordt omgezet in periodieke uitkeringen Verzekeringen. Hel
Iedereen die minder belasting wil betalen c
financiële armslag wil, doet
'rij blij vend de folder
In beide gevallen is de maximale (de lijfrente),
aftrekpost per persoon f 5.496,- en f 10.992,- In het
telefoonnummer
i Privé Pensioen (020) 6 814 814.
vragen bij Klantenservice
POSTBANK
Een beter pensioen regel je gewoon bij de Postbank.
Maar in de voorbereiding van
het congres is al duidelijk ge
maakt dat behoud van eenheid
het grote motto wordt. Om die
reden zijn de verschillende be
stuursposten de afgelopen we
ken volledig voorgestoofd. Be
langrijkste vraag was. wie vice-
president wordt en daarmee de
gedoodverfde opvolger van
Mandela. De race liep aanvan
kelijk tussen twee mannen, de
huidige secretaris-generaal Cyril
Ramaphosa en Thabo Mbeki,
voorzitter van het ANC en vice-
president van Zuid-Afrika.
Maar de strijd om de opvolging
is inmiddels gestreden. De ge
matigde Mbeki bleef over als
enige serieuze kandidaat voor
de functie, geheel naar de wens
van Mandela. De radicalere Ra
maphosa is kandidaat voor zijn
huidige functie, al zal hij daar
mogelijk op nog radicalere me
dedingers stuiten.
Een veel hardere dobber wordt
de toekomstige politieke lijn.
Het ANC heeft moeilijke maan
den achter de rug. Tot de ver
kiezingen was het doel duide
lijk: het verslaan van het apart
heidsregime. Maar sinds mei
liggen de zaken veel ingewikkel
der. In de eerste plaats heeft het
ANC een ernstige bestuurscrisis
doorgemaakt, omdat de meest
capabele mensen zijn doorge
schoven naar regering en parle
ment, wat op het ANC-hoofd-
kantoor in Johannesburg voor
absolute chaos zorgde.
Bovendien is er een groeiende
kloof tussen de basis en de re
gering. Het ANC staat voor de
moeilijke vraag hoe je enerzijds
de zwarte kiezers vasthoudt die
hadden gehoopt dat de veran
deringen sneller zpuden gaan
en anderzijds de nationale ver
zoening niet in gevaar brengt en
vertrouwen wekt bij buiten
landse investeerders.
De richting die wordt gekozen is
cruciaal voor de ontwikkeling
van Zuid-Afrika in de komende
jaren. Als de organisatie kiest
voor de simpele oplossingen
van de linkervleugel, is de po
pulariteit bij de zwarte kiezers
gegarandeerd. Maar nationali
satie van grote bedrijven, aan
pak van grote blanke landeige
naren, hogere salarissen voor de
minima en lagere inkomens
voor managers zijn voor de sta
biliteit en het imago van Zuid-
Afrika rampzalig.
Mandela is een duidelijke verte
genwoordiger van de gematigde
koers. Maar in radicale ANC-
kringen wordt hem de laatste
tijd verweten dat hij teveel na
druk legt op nationale verzoe
ning, teveel pogingen doet de
blanke bevolking niet van zich
te vervreemden en de belangen
van de arme zwarte bevolking
vergeet.
Mandela heeft afgelopen week
al duidelijk gemaakt welk stand
punt hij zal innemen: verande
ringen kunnen niet zo snel gaan
als mensen willen. Maar of hij
Mandela vlak nadat
het ANC de eerste
vrije verkiezingen had
gewonnen. Het uit
stippelen van een po
litieke lijn wordt voor
de partij een giganti
sche klus.
ARCHIEFFOTO
daarmee de linkervleugel van
de organisatie overtuigt, moet
op de conferentie blijken.
Over het verloop van de discus
sie zal de buitenwacht overi
gens weinig te weten komen.
Ondanks alle pleidooien die het
ANC houdt voor openheid en
doorzichtigheid van machts
structuren, vinden de conferen
ties altijd voor een groot deel
achter gesloten deuren plaats.
De eenheid naar buiten staat
voorop, en al weet iedereen dat
er meningsverschillen zijn, naar
de buitenwacht wordt volge
houden dat er geen sprake is 1
van interne problemen.
De slotverklaring van de confe
rentie wordt dan ook zeer waar
schijnlijk een unaniem docu
ment, net als in 1912. Maar het
ANC heeft veiligheidshalve een
hele week voor de vergadering
uitgetrokken. Dat genoeg zijn
om alle geschillen glad te strij
ken.
KAAPSTAD RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
