Eén Mondriaan is alle Mondriaans
'T
-l
I
'T
Toch prijs voor
film Jos de Putter
Cultuur&Kunst
Kwaliteit Paul Hoek Kwintet
Recordbedrag voor ikoon
Sfeerrijk kerstconcert
Leiden English Choir
Tropenmuseum heropent afdeling Zuidoost-Azië
Rotterdams Philharmonisch
in Londense Albert Hall
Kunstmarkt bij Ars
VRIJDAG 16 DECEMBER 1994
17
1 -356471plv -chef jan rijsdam. o
Oprichter Damrakkertjes overleden
amsterdam In het Andreasziekenhuis in Amsterdam is gisteren
Hans de Jong overleden. Hij was de oprichter en de dirigent van
het Amsterdamse zangkoor De Damrakkertjes en van het Am
sterdams Vrouwenkoor. De Jong was in zijn jonge jaren concert
pianist. Hij ontving zijn opleiding aan het Muzieklyceum, waar
hij studeerde bij Jaap Spaanderman. De Jong is 86 jaar gewor
den.
Sacharov-prijs voor Nasreen
straatsburg De in ballingschap levende Bengalese schrijfster
Taslima Nasreen is gisteren door het Europees Parlement on
derscheiden met de Sacharov-prijs voor de vrijheid van gedach
ten. Een zichtbaar vermoeide Nasrin ontving de prijs uit handen
van de Duitse parlementsvoorzitter Klaus Hansch. De schrijfster
verklaarde een sterke verwantschap te voelen met de Russische
dissident Andrej Sacharov die weigerde een „pion te zijn in welk
politiek spelletje dan ook".
Nasrin woont in Zweden sinds de moslims in haar eigen land
een doodvonnis over haar hebben uitgeroepen.
Nieuwe secretaris Raad voor Cultuur
den haag A. Nicolaï wordt de nieuwe secretaris van de Raad
voor Cultuur, die over een jaar officieel aan het werk gaat. De
raad ontstaat uit de samenvoeging van de Raad voor de Kunst,
de Mediaraad, de Raad voor het Cultuurbeheer en de Raad van
Advies voor het Bibliotheekwezen en Informatieverzorging (Ra
bin). Nicolaï, nu algemeen secretaris van de Raad voor de Kunst,
gaat samen met het bestuur de nieuwe raad vorm geven. Het
bestuur bestaat uit de (waarnemend) voorzitters van de vier ra
den, J. de Ruiter, Th. A.G. van Eupen, de Leidse burgemeester
C.H. Goekoop en P.J.Th Schoots.
Nieuwe aanwinsten Leidse kunstenaars
leiden» Van 31 Leidse kunstenaars heeft het Centrum Beeldende
Kunst voor 65.000 gulden 40 werken aangekocht. De werken zijn
bestemd voor de Kunstuitleen, waardoor het Leidse publiek er
uitgebreid mee kan kennismaken. Volgens het CBK is er gekozen
voor opvallend veel werk van debutanten, maar ook werk van
'gevestigde' kunstenaars als Bert Kienjet, Annie Goddijn, Allart
Lakke, Peter Willemse, Trees Klijn en Jan Kleingeld is aange
kocht. De aanwinsten worden tot en met 8 januari getoond, woe
t/m za 12-17 uur, do ook van 19-21 uur, zo van 13-17 uur. In
verband met de feestdagen is het CBK op 25,26 en 31 december
en op 1 januari gesloten. Op 24 december sluit het Centrum aan
de Hooglandse Kerkgracht 19-21 om vier uur.
Dichtersmiddag in De Burcht
leiden» Het literaire initiatief 'A Propos' houdt zondagmiddag 18
december een dichtersmiddag in sociëteit De Burcht. Gasten
zijn Job Degenaar, Wilco Berga, Marike Wienbelt en Paul Groe-
nendaal. Zij lezen vanaf 14.30 uur voor uit eigen werk.
Schotse Funk in Gewoonste Zaak
lisse De negen man sterke Schotse formatie Captain Shifty
maakt de overtocht naar het vasteland in Europa. Hun 'tournee'
begint op zaterdag 17 december in De Gewoonste Zaak in Lisse.
Tijdens het muziekfestival van Edinburgh vorig jaar gooide deze
funky groep hoge ogen en hun optreden in Lisse wekt dan ook
hoge verwachtingen. Aanvang: 22.30 uur, toegangsprijs vijf gul
den.
Met de kerst naar circus Sarrasani
leiden/den haag Circus Sarrasani treedt tijdens de feestdagen op
TïThet Nederlands Congresgebouw in Den Haag. Bij het Uit-bu-
reau van K&O zijn kaarten te koop voor de voorstellingen op
vrijdag 23, maandag 26 en dinsdag 3 januari en voor de mati-
op 25 december en 4 januari (16.00 uur). Het circus is voll-
dedig in kerstsfeer. Informatie bij K&O, Oude Vest 45, tel. 071 -
141141.
Zelfs de clowns v
muziek
recensie dick hermsen
Concert: Paul Hoek Kwintet met: Paul
Hoek, gitaar: Ronald Schmitz, gitaar; Hans
van Oosterhout, drums; Harry Emmery,
contrabas; Ben van den Dungen, tenor
en sopraansaxofoon. Gehoord: 15/12, De
Burcht, Leiden.
Jazz kun je het nauwelijks noe
men. De stijl waarin het Paul
Hoek Kwintet speelt gaat in elk
geval ver over die grenzen heen.
Het is funk, rock, fusion, eigen
lijk zo'n beetje alles wat swingt.
Daarnaast klinken ook ingeto
gen sfeerstukken met een bijna
New Age-achtige inslag. Ón
danks deze verscheidenheid
loopt door alle composities één
rode draad: kwaliteit. Iedereen
die er gisteravond bij was in so
ciëteit De Burcht zal dat be-
Gitarist Paul Hoek timmert'
hard aan de weg, maar heeft
nog steeds niet de bekendheid
die hij verdient. Waar dat aan
ligt is een raadsel. Hij is sterk
beïnvloed door gitarist Jim Hall.
Toch beschikt hij wel degelijk
over een herkenbaar eigen ge
luid. Opvallend hierbij is zijn
pop-opvatting in zijn spel. De
londen dpa
Overzicht in Haags Gemeentemuseum sluitstuk herdenkingsjaar
Het overgangsgebied, de aarzeling tussen schemering en
dageraad. Na 1920 bestond het voor Piet Mondriaan
(1872-1944) niet meer. De structuur van zijn abstracte
composities volgde uitsluitend nog de scherpe scheiding
van kleurvlak en lijn, van rechthoek en vierkant. Het gro
te overzicht van zijn schilderijen en werken op papier in
het Haags Gemeentemuseum geeft er in het slotdeel vele
voorbeelden van. Zo'n 80 van de in totaal 165 geëxpo
seerde werken. En dat is voor een 'smal genie', zoals Ca-
rel Blotkamp, hoogleraar kunstgeschiedenis en Mondri-
aan-deskundige, de schilder onlangs trefzeker typeerde,
net iets te veel van het goede.
Wat rest zijn strakke, verstilde
composities van rechte zwarte
lijnen en rechthoekige of vier
kante kleurvlakken, die later zo
gemakkelijk ingang vonden in
de mode en het huishoudtex-
den haag godert van colmjon
Eén Mondriaan is alle Mondri
aans. Maar alle Mondriaans lei
den niet tot méér Mondriaan,
zo liet Blotkamp zich recentelijk
in een interview ontvallen. Voor
hem voegt de tentoonstelling in
Den Haag, die dankzij bruikle
nen uit 60 collecties uit binnen-
en buitenland een nagenoeg
compleet overzicht biedt, dan
ook niets toe aan het beeld van
Mondriaan, de eerste schilder
die in zijn werk radicaal brak
met de zichtbare werkelijkheid.
Als je door de zalen vol Mon
driaans loopt, krijgt Blotkamp
het gelijk gemakkelijk aan zijn
zijde. Kun je voor een enkele
Mondriaan nog ontsnappen
aan zijn rigoureuze vereenvou
digingen en in plaats daarvan
de subtiele afwegingen van lijn
en kleur op je laten inwerken, in
het Gemeentemuseum is dat
niet meer mogelijk.
Mondriaans filosofie kende
maar één doel: de installatie van
een orde van zuivere abstracte
verhoudingen waarin de mens
bevrijd zou zijn van al zijn aard
se bindingen. Alles wat daarmee
in strijd was, zoals de diagonale
lijn en de gemengde kleur,
schoof hij streng terzijde. Het
schilderspalet is teruggebracht
tot de primaire kleuren rood,
geel en blauw en de niet-kleu-
ren wit, zwart en grijs.
tiel.
Gemis
In het Haags Gemeentemuse
um ligt het zwaartepunt duide
lijk op Mondriaans neoplasti-
sche periode en wordt zichtbaar
toegewerkt naar de laatste schil
derijen, die hij in de jaren 1940-
44 in New York maakte. Daarin
wordt de toon 'losser' en bijna
frivool ten opzichte van de ab
stracte lijncomposities die in de
jaren 1926-39 in Parijs ontston
den. De twee hoogtepunten
daarvan, Victory Boogie Woogie
(1942-44) en Broadway Boogie
Woogie (1942-43) wercien voor
deze tentoonstelling echter niet
in bruikleen afgestaan.
Voor een naar volledigheid
strevend overzicht als dit is dat
een ernstige gemis. Het zijn im
mers de boogie-woogieschilde-
rijen die de bewonderaars van
Mondriaan zonder mankeren
opvoeren als bewijs dat er naast
de licht contactgestoorde Mon
driaan van de ijzeren zelfdisci
pline en de compromisloze
werkwijzè, nog een andere
Mondriaan bestond, die van het
leven hield en op z'n tijd de
charleston danste.
recensie lidy van der spek
Christmas Carol Concert door het Leiden
English Choir o.l.v. Pim Overduin. M.i
klank van de gitaar in zijn solo's
is overstuurd en daardoor
agressief en opzwepend. Hij
gaat het gevecht met de disso
nantie bepaald niet uit de weg.
Dit maakt zijn solo's boeiend en
zo nu en dein zelfs zeer span
nend.
Natuurlijk speelt de rest van
de band een voorname rol in
het totale eindprodukt. De rit
mesectie, drums, contrabas en
tweede gitaar, kleuren de bege
leidingspartijen uiterst creatief
in. Ben van den Dungen op te
nor- en sopraansaxofoon zorgt
zoals gebruikelijk voor het nodi
ge solistische vuurwerk. Vooral
ook de manier waarop de in
strumentalisten muzikaal op el
kaar reageren geeft de muziek
een eerlijke spontaniteit.
De composities, voornamelijk
van de hand van de gitarist zelf,
zijn ingewikkeld in de opbouw.
Er is gedegen nagedacht over
zowel het ritmisch als het melo
disch verloop. Dat is duidelijk
hoorbaar. Maar de haast ma
thematisch ontworpen compo
sities behouden altijd een in
nerlijke muzikaliteit. Hierin
schuilt de grote kracht van de
stukken.
Mattijs Ploeger, orgel, Triona Marshall,
harp, Doldie Noorduyn, sopraan en Gabi
de Goede, mezzosopraan Gehoord.
15/12, 'het Kruispunt', Voorschoten Her
halingen: 16/12 en 17/12 in de Evange
lisch Lutherse Kerk, Leiden en de Dorps
kerk in Wassenaar.
Christmas Carols onder een le
vensgrote kerstboom die z'n
naalden laat vallen en geen
geurzuil nodig heeft om kersta
roma te verspreiden, het wordt
langzamerhand zeldzaam.
Wel vier keer de onontbeerlij
ke samenzang, niet over Betle-
hems stal of over Engelkens
door het luchtruim zwevend,
maar over de Royal David's city
en The Herald angels singing,
hark. Het klinkt meteen veel be
ter. English Choir is in de loop
der tijd aanmerkelijk mooier
gaan zingen. Eigenlijk is nog de
enige zwakke schakel de altsec
tie met een te gering volume en
weinig spirit. Natuurlijk (zo
hoort dat ook) weerklonken er
oude vertrouwde carols met
'overwhelming' golvende so
praanpartijen, die het altijd
weer feestelijk goed doen, zeker
als ze zo kleurrijk worden ge
zongen als gisteravond. Maar
New York City 1De tentoonstelling ii
periode.
Een ander bewijs voor Mon
driaans tweede (zachte en tole
rante) natuur zou liggen in de
materiële condities van zijn ab
stracte schilderijen. Lijnen be
ven, kleurvlakken trillen, snijlij
nen aarzelen, alsof het zou gaan
die Mondriaan
het Haags Gemeentemuseum benadrukt Mondriaans neoplastische
foto gpd
Na circa 1925 heerst in zijn
schilderijen alleen nog de har
monie van de ruimte. Een lege,
ontvolkte ruimte. Het witte vlak,
zo laat het chronologische over
zicht zien, krijgt steeds meer
betekenis als onvermijdelijke
gevolgtrekking van elk streven
bewust zou hebben aange
bracht teneinde de onbuig
zaamheid van zijn composities
te verzachten met blijken van
menselijk tasten en zoeken.
Maar zijn dit niet ook gewoon
de fysieke grenzen van de schil
der?
naar zuiverheid. Een onver
stoorbare en smetteloze zuiver
heid als uiterste consequentie
van zijn Nieuwe Beelding. En
het is in deze toenemende wit
heid dat het beeld van een on
menselijk regime opdoemt, van
een onvoorstelbare realiteit die
geen onderscheid en geen nu
ance meer kent.
Waarschijnlijk voorzag Mon
driaan op het laatste moment
het weinig florissante perspec
tief van zijn denken en hande
len en introduceerde hij de
kleurige schematiseringen van
de boogie woogie teneinde de
kale essentie van zijn werk wat
op te fleuren. Maar dan wel op
de manier van een calvinist die
nooit geleerd heeft met de zon
de om te gaan.
De ware Mondriaan is zeker
niet opgestaan in het recente
onderzoek waaruit blijkt dat on
der zijn composities talloze pro
beersels en verschuivingen
schuilgaan. Die lieten zich im
mers allang vermoeden. De wa
re Mondriaan weerspiegelt zich
in de bovenmenselijke prestatie
van het enkele doek. Het is te
gelijkertijd de fysieke uitbeel
ding van het bovenmenselijke,
die in haar herhaling in het
Haags Gemeentemuseum on
verdraaglijk wordt.
Tentoonstelling: Piet Mon
driaan: 1872-1944, Haags Ge
meentemuseum (i.s.m. The
National Gallery of Art, Was
hington, en The Museum of
Modern Art, New York), Stad
houderslaan 41, 18 december
1994 t/m 29 april 1995. Ope
ningstijden: ma t/m za 09-21
uur; zo en ma tot 18 uur. Kaar
ten alleen verkrijgbaar in de
voorverkoop bij de vestigingen
van de VSB Banken en de GWK
khntoren op de grote stations.
Catalogus (420 p.): f 75,- (pa
perback) en f 99,50 (hardco
ver).
het koor had meer te bieden,
zoals het in 1988 gecomponeer
de 'Sweet was the song' van
William Mathias. Bitterzoet zijn
hier de harmonieën, alsof
Mathias op deze wijze Maria's
dubbele gevoelens over dit Kind
prijsgeeft, heel ingetogen, intro
vert vertolkt.
Het hoogtepunt lag in het
centrum van het concert met 'A
ceremony of carols' voor koor
en harp van B. Britten. Een
prachtig werk bestaande uit 12
korte delen, met een heel eigen
karakter. De dirigent Pim Over
duin had hier veel aandacht ge
schonken aan de diversiteit van
sferen door middel van tempo
wisseling, dynamiek, expressie
en timing. Zo teder als 'There is
no rose', zo fel en opzwepend
'This little Babe', zo evocatief
weerklonk het 'Deo gracias'.
Vooral de sopraan Doldie Noor
duyn had een stralende licht vi
brerende stem die heel goed in
deze kerstsfeer thuishoorde. Op
menig harpexamen staat deze
'Ceremony' hoog op de lijst om
z'n moeilijkheidsgraad èn
schoonheid. Triona Marshall
had naar mijn mening dit exa
men vanavond met glans ge
haald. Haar hele optreden druk
te kracht, muzikaliteit en schijn
baar moeiteloze zekerheid uit.
recensie wunand zeilstra
'De Engel van Amsterdam', musical v
Lennaert Nijgh (tekst) e
Musicals van eigen bodem
hebben vaak een cabareteske
inslag. Dat geldt ook zeker
voor 'De Engel van Amster
dam' dat ter gelegenheid van
het 700-jarig bestaan van Am
sterdam werd geschreven. Er
zit hier en daar een snufje ei
gentijds engagement in, waar
door je de tijdgeest van de ja
ren zeventig kunt herkennen.
Daarmee wil niet gezegd zijn
dat deze musical te tijdgebon
den en daarmee enigszins ach
terhaald zou zijn. Integendeel,
'De Engel van Amsterdam'
blijkt circa twintig jaar later
nog steeds prima speelbaar.
Zelfs in Leiden spreekt deze zo
risch Amsterdamse Engel tot
verbeelding. Pluimage doet
het werk alle eer aan. Compo
nist Joop Stokkermans, gister
avond als eregast bij de pre
mière aanwezig, zal ongetwij
feld tevreden zijn.
Door die cabareteske inslag
van Nederlandse musicals
doen de teksten er meer toe
dan doorgaans in dit genre het
geval is. Zeker bij een produk-
tie als 'De Engel van Amster
dam' waarin eigentijdse toe
spelingen, een snufje algeme
ne maatschappijkritiek en
Vondels 'Gijsbrecht' door el
kaar gehusseld zijn. Daarom is
het extra jammer dat de ver
staanbaarheid van soli en en
semblenummers nogal eens te
wensen over laat. Een bekend
en moeilijk op te lossen euvel.
Zelfs de microfoontjes mogen
niet altijd baten - het is het
enige echt zwakke punt van
deze produktie.
Daartegenover staat het van
Pluimage bekende kleurrijke
spektakel. 'My Fair Lady',
'South Pacific', 'Foxtrot', 'West
Side Story' en nu 'De Engel van
Amsterdam' - een indrukwek
kende repertoirekeuze, en
steeds was er de sceptische
vraag, of een niet-professio-
neel gezelschap dat wel aan
zou kunnen. En steeds op
nieuw kwam Pluimage onder
leiding van de onvermoeibare
allesregelaar Ronald Veeren
verrassend voor de dag.
Net als 'West Side Story' zit
ten er in 'De Engel van Amster
dam' veel ensemblenummers.
Het is de sterke troef van
Pluimage die ook«ditmaal weer
optimaal wordt uitgespeeld.
Producent annex regisseur
Veeren roept hier vakkundige
hulp in van professionele
krachten als muzikaal leider
Bert Jagel, repetitor Wim van
de Meeberg en niet te vergeten
dansrepetitor Giselle van Ge-
ffen. Bovendien beschikt
Pluimage over een aantal goe
de krachten voor de belang
rijkste rollen. Op die manier
heeft deze produktie de vereis
te sprankelende uitstraling ge
kregen.
amsterdam gpd
De Joris Ivens Award van het
zevende International Docu
mentary Filmfestival Amster
dam is toegekend aan Jos de
Putter voor zijn film Solo, De
Wet Van De Favela. De docu
mentaire over twee jongetjes in
Rio de Janeiro die als voetbal
lers proberen zich aan de ar
moede van de krottenwijk te
ontworstelen, werd een maand
geleden uitgezonden door de
VPRO-televisie. De onderschei
ding werd gisteravond in het
Amsterdamse Paradiso uitge
reikt door Marceline Loridan,
de weduwe van Joris Ivens.
Solo, De Wet Van De Favela is
de tweede film van Jos de Putter
die al vele jaren werkzaam is als
criticus voor deze krant en het
filmtijdschrift Skrien. Zijn de
buutfilm Het Is Een Schone Dag
Gewebst (over het laatste jaar
dat de ouders van De Putter in
Zeeuws Vlaanderen het boeren
bedrijf uitoefenden) ging vorig
jaar tijdens het Nederlands Film
Festival in première en werd
toen bekroond met de Prijs Van
De Stad Utrecht.
Een Russische ikoon die de vier evangelisten en de annunciatie (de
boodschap van de engel Gabriël aan Maria dat ze zwanger is)
toont, is gisteren in Londen geveild voor een recordbedrag. Het uit
twee delen bestaande paneel uit het jaar 1580 werd bij het veiling
huis Sotheby's verkocht voor 530.000 gulden.
De twee panelen, die tot voor kort aan een scheidingswand in
een orthodoxe kerk in Oost-Europa hingen, bracht drie maal zoveel
op als was geraamd. De hoogste prijs die tot dusver op een veiling
voor een ikoon werd betaald, bedroeg rond 300.000 gulden. On
langs werd een ikoon uit Kreta onderhands verkocht voor 460.000
tilden. -
amsterdam anp
Het Tropenmuseum in Amster
dam heeft een nieuwe afdeling
Zuidoost-Azië. De oude opstel
ling belichtte vooral de sociaal-
economische aspecten van de
samenlevingen. Nu staan de
cultuurvoorwerpen uit vooral
Indonesië centraal.
De zilveren en gouden voor
werpen uit de Indonesië-verza-
meling zijn zo prachtig dat de
afdeling een stuk groter mocht
worden, vertelt Wilhelmina Kal,
conservator Zuidoost-Azië van
het museum. Ze kreeg er hon
derd vierkante meter bij, een
kwart meer. De renovatie en
herinrichting duurde bijna een
jaar.
De' voormalige Zuidoost-Azië-
afdeling deed volgens Kal geen
recht aan de Indonesische col
lectie, die voor ongeveer veertig
procent uit gebruiksvoorwerpen
bestaat. De topwerken waren
niet te zien, want bij een soci
aal-economisch verhaal over de
armoede paste het niet om gou
den sieraden te laten zien. Nu
krijgt die collectie wel de aan
dacht. Er zijn onder meer ou-
dervereringsbeelden, maskers,
rotterdam gpd
In de Royal Albert Hall in Lon
den verzorgt het Rotterdams
Philharmonisch Orkest met di
rigent Valery Gergjev op 5 en 6
september '96 twee Prom-con-
certen. Dergelijke groots opge
zette concertavonden zijn in
Engeland nog onverminderd
populair. De BBC zal de twee
Prom's opnemen. Beslissing
over uitzending via radio of TV
is nog niet genomen. Het Rot
terdamse orkest overweegt met
de NOS in onderhandeling te
gaan over het doorgeven van de
opnamen in Nederland. Naar
alle waarschijnlijkheid komen
in Londen werken van Prokof-
jev, Debussy en Strawinsky aan
bod. Gergjev zal in geen geval
twee avonden hetzelfde pro
gramma brengen. Kort na de
twee concerten in Londen volgt
het eerste festival dat Gergjev
met het Rotterdams Philharmo
nisch in Rotterdam verzorgt.
Dan staan ook Prokofjev, De
bussy en Strawinsky op het pro
gramma. In 1990 heeft het RP-
hO voor het laatst in de Royal
Albert Hall gespeeld.
Een danseresje van hout dat in Indonesië aan het huis werd gehangen ter nagedachtenis van de voorouders.
Het is te zien op de vernieuwde Zuidoost-Azië-afdeling van het Tropenmuseum in Amsterdam. foto anp
sieraden en krissen. „Een topje
van alle 50 60.000 voorwer
pen." Veel is afkomstig uit de
19de eeuw, verzameld door de
missie en de Vereniging van
Handelsmaatschappijen, de op
richters van het Koloniaal Mu
seum, dat de voorloper van het
T ropenmuseum was.
Het is dit weekeinde allemaal mogelijk. Betaalbare kunst kopen op
de kunstmarkt van het Leidse schilder- en tekengenootschap Ars
Aemula Naturae, je portret laten schilderen door één van de aan
wezige kunstenaars, of een demonstratie aquarelleren bijwonen.
Ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan houdt de academie aan
de Pieterskerkgracht 9 een kunstmarkt op zaterdag 17 en zondag 18
december. Van 's ochtends elf tot 's middags vijf uur is het monu
mentale gebouw geopend voor het publiek. Werk van Ars-leden en
andere kunstenaars uit Leiden en omgeving is er te zien en te koop.
Daardoor is er een groot en gevarieerd aanbod van vooral kleiner
werk tegen schappelijke prijzen.