Sfeer kabinet te vaak
op Antarctica-niveau
Feiten &Meningen
Barensnood
KPMG behoedt bedrijven voor invloed criminelen
Zalm onder
druk door
meevallers
DONDERDAG 15 DECEMBER 1994
NIEUWSANALYSE
Regeren was voor PvdA een helse bezoeking
„Hoe bevallen ze nu eigen
lijk daar bij jou in Kenya",
vroeg een collega eens en
enigszins beduusd vroeg ik
wie ze met 'ze' bedoelde.
T nairobi „Ja, vrouwen natuurlijk", zi
ze bits. „Vrouwen, oh die
bevallen uitstekend", antwoordde ik, maar
toen ook die reactie niet in goede aarde vie
begreep ik ineens dat ze naar een geheel
ander soort bevallen vroeg.
Omstandig begon ik uit te leggen dat ook ii
Kenya wouwen weeën krijgen, dat hun
mannen dan in paniek naar het ziekenhuis
racen, de volgende uren zenuwachtig heen
en weer benen, terwijl vrouwlief haar benei
spreidt, gaat persen en uiteindelijk een ba
by ter wereld brengt. Verschil met Neder
land is dat mannen hier niet meepersen,
meezuchten en meebaren, maar wel in
woede uitbarsten als het een meisje gewor
den is, omdat ze vanwege status eigenlijk
alleen maar jongetjes willen.
Maar ook dat antwoord zinde mijn kritische
collega niet helemaal, dus dacht ik maar
eens diep na en kwam toen al snel tot de
conclusie dat het er bij de meeste Kenyaan-
se vrouwen helemaal niet zo voorspoedig
aan toegaat, zoals hierboven beschreven.
Dat is alleen voor westerlingen en rijke Ke-
nyanen weggelegd, die 1.000 gulden kun
nen neertellen voor een eerste klas zieken
huiskamer, een gekwalificeerde vroedvrouw
of gynaecoloog en een gedegen nazorg vooi
moeder en kind.
En ineens verloor het onderwerp ook alle
geschiktheid om er een komische noot aan
toe te voegen. De meesten vrouwen hier,
vooral in de 'bush', zijn gedwongen om,
hoogzwanger of niet, gewoon hun dagelijk
se zware arbeid te blijven verrichten, tot zeg
maar een paar uur voor de bevalling.
Veel vrouwen halen het ziekenhuis daarom
niet eens op tijd. Ze bevallen langs de weg,
alleen, of met de hulp van een toevallige,
welwillende voorbijganger. Een dag later
worden ze door hun vent, die gedurende
het grootste deel van de dag de voorkeur
geeft aan de schaduw van een grote acacia,
weer gewoon naar hun akkertje gestuurd
om te landbouwen.
Ook in de metropool Nairobi leggen veel
vrouwen een lijdensweg af. Ik zat eens in
een van die uit hun voegen barstende
stadsbussen en werd samen met mijn paar
honderd medepassagiers bij een bepaalde
halte plots door de conducteur bevolen het
rijtuig ijlings te verlaten. Rondkijkend in de I
leegstromende bus zag ik waarom.
Een vrouw, een meisje eigenlijk nog van
pakweg een jaar of zestien, zeventien, was
even daarvoor bevallen. Haar baby was op
de smerige bodem gekletterd en lag daar nu
levenloos en bloederig in de door duizen- I
den voetstappen achtergelaten modder.
Dood, naar ik aanneem. De moeder, ook
hevig bloedend, keek wezenloos voor zich
uit. Maar ook moeder en baby die lief zie- I
kenhuis wel op tijd halen zijn hun leven al-1
lerminst zeker.
Deze week publiceerde een krant onthuts-
ende cijfers over het grootste kraamzieken-
huis van Kenya en wellicht van heel sub-
Sahara Afrika. In het Pumwani ziekenhuis,
aan de rand van Nairobi's grootste sloppen
wijk, zetten iedere dag tientallen vrouwen I
een kind op de wereld, maar iedere maand
gaan zeker tweehonderd van die baby's vrij
wel meteen dood! Omdat er geen nazorg is
en alle apparatuur om baby's met compli- j
caties in leven te houden, zoals zuurstof
maskers en couveuses, kapot is.
Vanwege die miserabele omstandigheden
sterven iedere maand gemiddeld ook tien
moeders. Als de electriciteit uitvalt, voeren
dokters een keizersnee bij 'n olielampje uit. i
Overleeft de vróuw dat, dan wordt ze vaak 's
avonds alweer naar huis gestuurd vanwege I
een nijpend tekort aan bedden. Nee, het
Nederlandse woord bevallen is dus abso
luut niet op z'n plaats in Kenya.
frans van den houdt correspondent
WIM STEVENHAGEN
m 5oo mm mve. locoqtiuej Gxiefte<3ieiv\reenoeiin<i is hakp
Hovkq om vt totim &frcienie& op i&kum&j mm tpepekj w ve
PE^ONSTWtl&S T&qEM ve- 10OOGfUimi CÖUÊ^6e)EiW£PMOe|Méj-"
De angst van ondernemers of
hun rekeningen wel worden be
taald, is veranderd in slapeloos
heid over de vraag hoe er wordt
betaald: met zwart of met wit
geld. Maar hoe ziet een onder
nemer of een gulden zwart of
wit is? De accountantsfirma
KPMG voert sinds kort 'integri-
teitsonderzoeken' uit: het na
speuren van de boeken op de
oorsprong van geldstromen, ge
rommel of zelfs de hand van de
georganiseerde misdaad. Het in
1990 failliet verklaarde Text Lite
van de gebroeders Hommel was
een van de eerste bedrijven die
onder de loep zijn genomen.
De criminele wereld is druk be
zig te penetreren in het bedrijfs
leven. Door hun toenadering tot
bona fide bedrijven riskeren die
aantasting van hun reputatie,
strafvervolging en zelfs de on
dergang. Een groot risico waar
tegen KPMG waarborgen wil
bieden met zijn afdeling foren -
sic accounting, die de boeken
nakijkt op misdadige invloeden.
De afdeling is vorig jaar opge
richt nadat de accountants bij
het controleren van de boeken
steeds vaker tegen dubieuze za
ken waren aangelopen en bij
KPMG aanklopten voor advies.
Fraude, valsheid in geschrifte,
diefstal en andere schimmige
zaakjes komen volgens onder
zoek van KPMG voor bij één op
de vier bedrijven. De malversa
ties kunnen door het bedrijf zelf
worden uitgevoerd, maar ook
door een klant of opdrachtge
ver.
„Dat de gemeente Amsterdam
onderaannemers voor de aanleg
van metrolijnen doorlicht op
banden met de criminele we
reld is geen verrassing", zegt
J. ten Wolde, hoofd van de afde
ling. „Of het nu gaat om grote
infrastructurele projecten of om
het runnen van videotheken en
horeca-zaken, overal probeert
de georganiseerde misdaad te
penetreren in het bedrijfsleven.
Het geld dat in de onderwereld
wordt verdiend, zoekt hoe dan
ook een uitweg naar de boven
wereld en de georganiseerde
misdaad is in staat om daar al
les voor te doen."
Het integriteitsonderzoek is vol
gens KPMG 'een extra stapje'
dat de moeite en de prijs loont
als aanvulling op de gebruikelij
ke onderzoeken naar de finan
ciële degelijkheid en de kwali
teit van de contract-partij.
KPMG voert het onderzoek uit
door de beoogde samenwer
kingspartner te vragen in diens
boeken te mogen kijken. „Dat
kan zo'n bedrijf natuurlijk wei
geren, want wij hebben geen of
ficiële opsporingsbevoegdheid,
maar verstandig lijkt het me
niet", glimlacht Ten Wolde.
„Want dan mik je natuurlijk di
rect onraad." Volgens KPMG is
al eens een contract alsnog af
geketst op zo'n weigering.
De accountants zoeken naar
voorraden zwart geld, betaalde
KPMG-misdaadaccountants Ten Wolde (links)
en Rozekrans, foto cpd
steekpenningen, smeergelden
en andere geldstromen die het
daglicht niet kunnen verdragen.
Het opengooien van de Europe
se binnengrenzen heeft het er
voor de internationaal opere
rende misdaadbendes makkelij
ker op gemaakt. Overheden
moeten grote projecten in Euro
pees verband openbaar aanbe
steden, waardoor bedrijven ge
makkelijker orders in de andere
lidstaten kunnen binnenslepen.
Voor gemeenten, maar ook voor
hoofdaannemers, is het dus
zaak om rekening te houden
met een extreem lage inschrij
ving van een onbekend buiten
lands bedrijf.
Maar er is toch geen onderne
mer zo gek dat hij in zijn boe
ken zal schrijven 'betaald aan
steekpenningen: 10.000 gulden'
of'liquide middelen, afkomstig
uit drugtransactie'? Ten Wolde:
„Je concludeert dat uit de on
derlinge samenhang van de cij
fers en kengetallen die voor die
branche gelden. Dan voel je
meestal snel aan dat het niet
deugt."
Bij forensic accounting werken
twintig specialisten die inmid
dels tien onderzoeken hebben
verricht. Daarbij kon overigens
slechts in één geval aan de op
drachtgever worden gerappor
teerd dat er een luchtje aan de
zaak zat. Dat is niet gemeld bij
de politie omdat het volgens
Ten Wolde niet viel onder de
meldingsplicht uit hoofde van
de beroepsregels van de ac
countants. Die plicht geldt vol
gens Ten Wolde alleen voor de
controlerend accountant.
Ten Wolde wijst graag op het
belang voor een bona fide be
drijf'schoon' te blijven. Dat
principes geld kosten, moet de
klant maar voor lief nemen,
meent Ten Wolde. „Heeft een
criminele organisatie eenmaal
een voet tussen de deur, dan
willen ze verder. Ze zullen
steeds meer proberen de orga
nisatie te corrumperen, totdat
ze je helemaal in hun macht
hebben."
amstelveen jan ruesink
«CNV,
OUD GEVAL
NIEUW GEVAL
Handen af
Hartrfprv a* l *-5
Handen at
van de
Handen at
Handen af
van de
wden af
mande
maak de arbeid mee"
Het paarse kabinet zetelt nog geen half jaar
of minister Zalm (financiën) raakt al in de
problemen. Niet omdat het slecht gaat met
's rijks schatkist, maar omdat het zo goed
gaat. Terwijl de meevallers binnenstromen,
moet rekenmeester Zalm tegenover zijn
met bezuinigingen worstelende collega's
volhouden dat er geen geld is.
„Wat ik doe als ministers om extra geld
komen vragen? Dan keer ik de schatkist om
en zeg: kijk, er zit echt niks in", zei de goed
lachse WD-bewindsman direct na zijn aan
treden. Maar na de berichten over het zeer
snel dalende financieringstekort en een ■be
lastingmeevaller van 1,7 miljard gulden,
raakt Zalm onder zware druk de touwtjes
wat te laten vieren. Vandaag praat de Ka
mer over de Najaarsnota en de jacht op de
meevallers is voor geopend verklaard.
Bij zijn aantreden is de voormalig CPB-
directeur alom geprezen voor zijn nieuwe
beleid. De uitgaven staan in miljarden gul
dens vast: de Zalm-norm. Dus niet in een
percentage van het bruto binnenlands pro-
dukt (wat we met z'n allen verdienen), want
dat betekent dat er toch weer meer wordt
gespendeerd als het beter gaat dan ver
wacht. Daarnaast moet de ene minister ex
tra bezuinigen als de andere te veel uitgeeft.
En of het nou goed of slecht gaat: er moet
strak worden bezuinigd. Meevallers moeten
worden gebruikt voor het gezondmaken
van de overheidskas.
Zalm werd tevens geprezen omdat hij de
economische groei bij het opstellen van de
begroting heel voorzichtig heeft ingeschat.
Maar dat is even prijzenswaardig als ge
vaarlijk, zo blijkt nu. Het gaat dan immers
al snel beter dan verwacht.
Het debat over de Najaarsnota wordt
door de voortvarende gang van zaken op
Financiën interessant. Volgens het ministe
rie is het financieringstekort (het verschil
tussen wat de overheid uitgeeft en binnen
krijgt) inmiddels gedaald tot 2,6 procent
van het BBP. Dat is veel lager dan gepland.
In het regeerakkoord is afgesproken dat als
het tekort onder de 2,7 procent daalt, er
weer mag worden gepraat over wat te doen
met al die meevallers.
Maar het tekort heeft voorrang, want de
staatsschuld loopt deze kabinetsperiode
immers alleen maar op. Zoals het er nu uit
ziet, betaalt de overheid in 1998 alleen al
aan rente zo'n 35 miljard gulden. Dat is on
geveer net zoveel als 's lands grootste kos
tenpost, onderwijs.
Alles wat nu eventueel extra naar onder
wijs zou gaan, komt in de vorm van extra
schuld en extra rente later dubbel en dwars
terug. Daarom heeft Zalm het grootste ge
lijk van de wereld als hij wil dat het tekort
nog verder omlaag gaat, zodat ook de
staatsschuld kan gaan dalen. Maar het is de
vraag of Zalm dat gelijk ook krijgt. Het is de
politiek eigen om pijnlijke maatregelen te
willen verzachten als het even wat beter
gaat met de economie.
Uitgerekend WD-leider Bolkestein kwam
met de suggestie dat de belastingmeevaller
misschien deels kan worden gebruikt voor
het hoger onderwijs. Dat is immers ook een
inverstering in de economie.
Flier schuilt een groot gevaar voor Zalm.
Een belastingmeevaller komt immers niet
elk jaar automatisch terug. Als dat geld nu
al wordt gebruikt, om moeilijke bezuinigin
gen te verlichten, is het einde zoek.
Tot nu toe heeft de minister zich op de
achtergrond gehouden, maar die tijd is
voorbij. Zalms beleid dreigt nu al ten onder
te gaan aan zijn eigen succes. Er is één man
die bepaalt of het echt zover komt: ex-mi-
nistef Kok van financiën. Maar Kok is ook
leider van het kabinet en, wellicht gevaarlij
ker nog, partijleider van de PvdA. Het suc
ces van Zalm is afhankelijk van de vraag
welke pet Kok straks op gaat zetten.
den haag wilco dekker
Na ruim honderd dagen 'paars' blikt de PvdA
terug. Hoe was het ook weer, regeren in de
rooms-rode coalitie met Lubbers? Twee PvdA-
wetenschappers vroegen het de oud-bewinds
lieden. De conclusie is wrang. De sociaal-de
mocraten bestreden vooral elkaar in plaats van
het CDA. En dan had je Kok, nu zo aimabel,
maar toen de ijzigheid zelve. Een onthullende
inkijk in de clubcultuur van de Partij van de
Achterdocht.
Elke donderdagavond staken ze
de koppen bij elkaar, de PvdA-
bewindslieden en partijtop. In
een vergaderzaaltje van het mi
nisterie van financiën. De
meesten ruim vier jaar lang met
de pest in het lijf. Oud-minister
van defensie Relus ter Beek: „Ik
betrapte me erop dat ik andere
afspraken met dankbaarheid
benutte om niet naar het be-
windspersonenoverleg te hoe
ven. En ik was niet de enige. Ien
Dales kwam vanaf het begin
zuchtend en steunend."
Ook Jacques Wallage, eerst
staatssecretaris van eerst onder
wijs, later sociale zaken, nu
fractievoorzitter, zat er mis
noegd bij. „In de bewindslie-
denploeg is geleidelijk iets kils
ontstaan. Er was weinig kame
raadschap. Het klimaat bevond
zich te vaak op Antarctica-ni
veau." Elske ter Veld, oud
staatssecretaris van sociale za
ken, raakte al 'depri' bij de ge
dachte aan het naderende over
leg. „Het was het allerergst. Ik
haatte het. Alle bewindsperso
nen hadden hun eigen sores en
waren niet in dat van anderen
geïnteresseerd. Soms denk: bij
de PvdA zijn we alleen in staat
als autisten op elkaar te reage
ren."
In 1989 belandde de PvdA voor
het eerst sinds lange tijd weer
op het regeerpluche. Het werd,
volgens het vandaag gepresen
teerde boek 'Regerenderwijs',
een traumatische ervaring.
„Schone dromen gingen een
aantal malen over in een nacht
merrie", schrijven de auteurs
Peter Rehwinkel, aanstaand
PvdA-kamerlid, en partijweten
schapper Jan Nekkers in het
voorwoord. De twee PvdA'ers
maakten gedurende drie maan
den een rondgang langs alle
PvdA-bewindslieden uit het ka-
binet-Lubbers/Kok, de voorma
lige partijvoorzitter Marjanne
Sint, de huidige voorzitter Felix
Rottenbergen oud-fractieleider
Thijs Wöltgens. Omdat de
PvdA-prominenten deze keer
geen journalisten tegenover
zich hadden, maar mensen van
de 'eigen' club, waren ze zeer
openhartig.
Nekkers en Rehwinkel suitten
allereerst op een overdosis on
verwerkte pijn van de vele be
zuinigingsronden. Op de PvdA-
ministers had de opeenstape
ling van tegenvallers een demo
tiverende uitwerking, temeer
omdat de eigen partijleider Kok
aan de kassa zat.
Ex-minister Ter Beek stelt vast:
„We waren volledig in de ban
van die verrekte begrotingscy
clus. We waren de gevangenen
van een systeem geworden."
D'Ancona: „Ik ging heel erg ge
bukt onder die bezuinigings
ronden. Ik werd dan 's nachts
wakker en dacht: hoe kom ik
hier uit?"
Vervolgens kwam de WAO-cri-
sis, die de toch al gedesillusio
neerde PvdA-ministers onder
hoogspanning zette. De won
den van deze ingreep, zo blijkt,
zijn nog steeds niet geheeld.
PvdA-fractieleider Wöltgens
krijgt van Ter Veld en Ter Beek
het verwijt dat hij op het crucia
le moment niet aanwezig was.
Wöltgens zelf vertelt vol trots
hoe hij samen met kamerlid
Leijnse partijleider Kok een jaar
later een stok tussen de benen
stak. Marjanne Sint, die vanwe
ge de WAO-crisis moest aftre
den, meent dat niet zij, maar
Kok en Wöltgens verantwoorde
lijkheid droegen voor het deba
cle.
Het bootje was klein en de zee
ën gingen hoog, zou Kok later
verklaren. Inderdaad: de econo
mie zat tegen, de Golfoorlog
brak uit en het CDA maakte
vrijwel elk jaar problemen over
het inkomensbeleid. Maar al
met al liep de 'as' Lubbers/Kok
in het kabinet op rolletjes. Het
CDA leverde de PvdA na de ne
derlaag bij de provinciale sta
tenverkiezingen in 1991 geen
streken. Het venijn zat in eigen
kring. In het kleine scheepje,
om bij de beeldspraak te blij
ven, stpnden de PvdA-.matrozen
elkaar naar het leven.
Uit de door het boek verweven
citaten rijst beslist niet het
beeld op van een nauwe vrien
denclub. Staatssecretaris Kosto
(justitie) meent dat zijn colle
ga's d'Ancona (WVC) en Pronk
(ontwikkelingssamenwerking)
over zijn rug goede sier maak
ten. „Zij namen op mijn kosten
afstand van het asielbeleid om
zichzelf een mooier gezicht te
verschaffen."
Ter Veld en Wöltgens, straks
beiden lid van de Eerste Kamer,
konden eikaars bloed wel drin
ken. Elske over Thijs: „Wöltgens
is bang voor conflicten. Hij
heeft eerlijk gezegd geen rugge-
graat." Ter Beek schildert zijn
collega van sociale zaken af als
een warhoofd: „Als zij over de
WAO begon, waren de rest van
de bewindslieden na enkele zin
nen al het spoor bijster."
Terwijl de matrozen donder
jaagden, richtte kapitein Kok
zijn aandacht op andere din
gen. Talrijk zijn de klachten
over Koks kilheid en afstande
lijkheid. Nee, dan Lubbers. Daar
Protest tegen de WAO-plannen.
had je nog wat aan. Staatssecre
taris Simons (volksgezondheid):
„Lubbers is de eerste twee jaar
een echte steunpilaar geweest.
Dat kan ik van Kok niet zeg
gen." Ter Veld verzucht: „Kok
had met iedereen slechte con
tacten. Dat lag aan zijn persoon.
Je liep er niet naar binnen. God
mag weten wat de manier is om
die man te benaderen."
Kosto voelt zich nog wel het
meest door Kok in de steek ge
laten. „Ik had niet het gevoel
dat hij een speciale hekel aan
mij had. Een persoonlijk woord
heb ik nauwelijks ervaren. Hij is
wel op bezoek geweest toen
mijn huis was opgeblazen, heeft
even gekeken en een paar
vriendelijke woorden gezegd.
Zo heeft die bom toch nog iets
goeds opgeleverd." Partijvoor
zitter Rottenberg formuleert het
nog een slag harder: „Mensen
zijn doodsbang voor Wim Kok.
Hij is de rector van het jongens
gymnasium."
Minister Pronk, die al sedert
1973 ip de partij meedraait, legt
de vinger op een andere zere
plek: het kabinet wist niet goed
waarvoor het was aangetreden.
„We werden allemaal dood en
doodmoe van die discussies
over cijfers. Lubbers/Kok was
een kostenverminderingskabi-
net daar slijt je wel van. Dit
kabinet had geen gemeen
schappelijk doel. Op het gebied
van de sociale zekerheid werd
gesloopt zo werd het tenmin
ste in de samenleving ervaren
zonder dat de contouren van
een nieuw gebouw door de
PvdA waren geschetst. Dat heeft
destijds geresulteerd in de
WAO-crisis."
Ter Beek vertelt wat er gebeurde
op het dieptepunt van die crisis,
tijdens een schorsing van de
ministerraad op 30 augustus
1991, de dag ook dat Sint was
afgetreden: „Kok zei: ik kan niet
verder. Ik ben ook maar een
mens. Ik ben kapot." Hij wilde
zijn partijleiderschap neerleg
gen."
De lezing van Kok zelf wijkt
nauwelijks af. „Ik heb me afge
vraagd of ik nog wel voldoende
grond onder de voeten had om
door te gaan. Maar het was
geen oplossing geweest de lier
aan de wilgen te hangen. Hoe -
dicht ik daar gevoelsmatig ook
bij was. Ikzelf was dan ook in el
kaar gezakt, heel persoonlijk."
den haag paul koopman en
marc peeperkorn
