'Succes maakt gelukkig, geld ook'
Reve zo normaal in brieven
Hanzen aller landen
samen in Hansyclopedie
Boeken
Wijnglas op
boekenbeurs
Wie vals speelt gaat door schoorsteen
'Dag in dag uit sjokken wij bronstig rond'
2C DONDERDAG 15 DECEMBER 1994
Roem kwam Iaat voor de schrijfster van inspector Dalgliesh
Adam Dalgliesh is terug.
Vijf jaar hield de de intel
lectuele commissaris-dich
ter zich koest. Geestelijk
moeder P.D. James (74)
legt in haar dertiende boek
Original Sin opnieuw een
hoofdrol voor hem weg.
Plaats van handeling is een
oude, gerespecteerde Lon-
dense uitgeverij. De diverse
partners en medewerkers
van de uitgeverij worden
opgeschrikt door een
moord op de nieuwe eige
naar, en vervolgens nog
verder uit het lood gesla
gen door enkele vervolg-
moorden, elk zinlozer dan
de vorige. In februari ver
schijnt bij De Boekerij de
Nederlandse vertaling on
der de titel Erfzonde.
AMSTERDAM TINEKE STRAATMAN
Phyllis Dorothy James begon
pas op haar veertigste
schrijven. Haar man, de
Connor White, keerde geestelijk
beschadigd uit de oorlog terug.
Hij verbleef tot zijn dood in
1964 voornamelijk in inrichtin
gen. Omdat de Engelse regering
weigerde zijn aandoening als
oorlogstrauma te erkennen,
moest James blijven werken
voor haar twee dochters en
zichzelf. Haar eerste roman
maakte ze door 's morgen om
zes uur op te staan en „gewoon
twee uur te gaan zitten schrij
ven". Een heilig moeten. „Niet
alleen om mezelf te bewijzen
dat ik het kon. Maar ook omdat
ik niet zo'n grootmoeder wilde
worden die haar kleinkinderen
vertelt dat ze ooit schrijfster had
willen worden maar daar helaas
nooit aan toegekomen is."
Kenmerkend voor James' ro
mans zijn de grote kennis van
zaken en de grote aandacht
voor details. Natuurlijk, een van
haar porsonagoc pleegt i
Voor P.D.James
meer moorden. En geheel vol
gens de regels van het misdaad
genre blijft tot vlak voor het ein
de onduidelijk wie de schuldige
is. James schetst haar moorde
naars zo dat de lezer na afloop
concludeert dat hij of zij, gege
ven de omstandigheden, zelf
niet anders zou hebben gehan
deld. Kenmerkend voor de
Dalgliesh-boeken is de afstan
delijkheid
Adam
Dalgliesh, weduwnaar en vrijge
zel, als haar alter ego mogen be
schouwen. Ook voor haar is on
afhankelijkheid essentieel.
Verslavend
„Daar ben ik ongelooflijk op ge
steld, en misschien nog meer
op het alleen zijn. Alleen zijn is
een absolute voorwaarde voor
FOTO gpd
mijn geestelijke gezondheid. De
mogelijkheid om je eigen leven
te leiden is zo verslavend. Wel
zie ik de gevaarlijke kant ervan:
de neiging om egostisch te wor
den. Maar dat los je op door
vrienden te kiezen die je kun
nen corrigeren. Het enige waar
ik wel eens wat onzeker over
ben is de oude dag. Ik weet niet
of ik dan ook nog alleen wil
functioneren. Aan de andere
'Miami, een moordstad' op randje goede smaak
Van de tv-serie 'Miami Vice'
hebben we geleerd hoe zondig
en crimineel die Amerikaanse
stad is. Edna Buchanans boek
'Miami, een moordstad', beves
tigt dit beeld. Achttien jaar lang
was Buchanan misdaadverslag
geefster bij de Miami Herald. Ze
volgde het voorbeeld van veel
collega's door haar ervaringen
in fictie vast te leggen. Dat goe
de journalisten niet automa
tisch goede auteurs zijn, is in
middels genoegzaam bekend.
Buchanan levert het zoveelste
bewijs, helaas.
Haar sfeertekening van Mia
mi en van het werk op de krant
(Miami Daily News genoemd) is
nog het sterkste onderdeel. Net
als Edna zelf is haar alter ego,
de journaliste Britt Montero,
half Amerikaanse en half Cu
baanse. Leuke details van de
soms botsende culturen geven
de thriller kleur.
De plot is mager. Britt stuit op
een aantal moordzaken, die ver
wijzen naar affaires uit het ver
leden. Alle toenmalige onder
zoeken kwamen op naam van
een goede kennis van Britt bij
de politie, Dan Flood. Je ziet de
ontknoping aankomen, maar
Buchanan geeft haar zelfs in
vroegtijdig stadium weg.
Tussendoor krijgt de hoofd
persoon te maken met de Vun
zige Verkrachter. Eerst in de
verslaggeving: later blijkt de da
der het in feite op Britt te heb
ben voorzien. Het pleit niet
voor de politie dat de journalis
te de zaken oplost. Buchanan
mag dan in 1986 de Pulitzerprijs
voor haar journalistieke werk
hebben gekregen, een onder
scheiding voor dit produkt zit er
absoluut niet in.
RECENSIE ANGELIQUE MULDERS
Hans Ferrée. Het groot wetenswaardighe-
denboek HANS Met medewerking van
Hans Veugelers Uitgeverij Fontein,
Eerst was er het Algemeen Hans
Blad, een krantje met wetens-
waardighe-
Hans Ferrée
rijkskunde is Hans vertegen- Niet alleen Hanzen uit de echte
woordigd. Hans is een dorpje in wereld staan in de encyclope-
het noordoosten van de VS, een die, Hanzen in sprookjes wor
meer en riviertje in Australië en den zelfs apart vermeld. Ferrée
in eigen land is er het Zeeuwse (van beroep 'ideeënmaker en
dorp Hansweert. publicist', zo staat er in de Han-
Niet iedere Hans in het boek syclopedie te lezen) heeft sa-
is bekend bij het grote publiek, men met zijn 'handlanger-
Zegt de naam Hans van den /hanslanger' Hans Vleugelers
alle Hanzen
in sprookjes
vertellingen
op een rijtje
gezet. En dat
r Nige-
bekende
Hanzen.
Van Hans
von Aachen,
een Duitse
schilder die
leefde van
1552 tot
1615, tot ra
dionieuwsle
zer Hans van
Zijl: ze zijn
allemaal te
vinden in dit
boek voor
Hansofie-
len'.
De naam
Hans is bijna
altijd afgeleid
van het He
breeuwse Jo
hannes dat 'Jahweh is genadig' Brand u iets? Hij is stafmede-
betekent. Maar het is niet alleen werker van de Stichting Samen -
een roepnaam, ook in de aard- werkende Korenorganisaties.
Nog zo'n beroemde Hans: Dulfer, vader van Candy.
ook niet alle
maal, maar
aan het eind
van ieder
hoofdstuk
(volgens de
letters van
het alfabet) is
limte om een foto van een
beschreven Hans te plak-
FOTO GPD
Esther Selsdon, Onhoudbare
posities. Drie jonge vrouwen in
Londen op zoek naar de juiste
man. Selsdon, voormalig advo
cate en professioneel trapeze
werkster, debuteert met deze
'schaamteloze' roman. Uitgeve
rij Meulenhoff, 24,90.
Geen dag zonder liefde. Hon
derd jaar Nederlandse liefdes
poëzie uit Noord en Zuid. Sa
mengesteld en ingeleid door
Eddy van Vliet. Uitgeverij De
Bezige Bij, 39,50.
Tatjana Tolstaja, De verhalen
Vertaald uit het Russisch door
Carlien Boelhouwer en Anne
Stoffel. Verhalen 'waarin hu
mor, venijn, en poëzie samen
gaan'. Eerder uitgegeven in de
bundels In vuur en vlam en
Slaapwandelaar in de mist. Uit
geverij De Wereldbibliotheek,
36,50.
Buchi Emecheta, Kehinde en
de geest van Taiwo. Roman van
Nigeriaanse schrijfster. Kehin
de, haar man Albert en hun in
Engeland geboren er
kinderen keren terug r
ria. Kehinde kan niet v
haar moederland, maar ze krijgt
wel over de grenzen van leven
en dood contact met haar over
leden tweelingzusje. Ze put
daaruit de kracht terug te gaan
naar Engeland. Uitgeverij In de
Knipscheer, 39,50.
Theo Thijssen, In de ochtend
van het leven. De schrijvende
onderwijzer Theo Thijssen, be
kend geworden met Kees de
Jongen, geeft een pakkend beeld
van zijn Amsterdamse jongens
jaren. Met foto's. Uitgeverij De
Arbeiderspers, reeks Privé-Do-
mein, 49,90.
De pen op papier. Verhalend
en beschouwend proza, drama
tische poëzie van Martinus Nij-
hoff, gekozen en ingeleid door
Wiljan van den Akker en Gillis
Dorleijn. Uitgeverij Prome-
theus/Bert Bakker, reeks Neder
landse Klassieken, 39,90, ge
bonden 55,00.
Marcellus Emants, Een na
gelaten bekentenis. Naturalisti
sche roman over een man die
zijn vrouw vermoord heeft en
uitlegt hoe hij tot zijn misdaad
is gekomen. Ingeleid door Ton
Anbeek. Uitgeverij Prometheus-
/Bert Bakker, reeks Nederlandse
Klassieken, 29,90, gebonden
49,90.
kant: je kunt je natuurlijk niet
ineens een partner aanschaffen
om jouw rolstoel voort te du-
Ondanks haar \Tiendelijke
grootmoeder-uiterlijk is Phyllis
Dorothy James gedecideerd in
haar uitspraken. In eigen land
heeft ze zo ongeveer de status
van orakel bereikt. Neem bij
voorbeeld het toenemend ge
weld onder jongeren. In haar
ogen helpen alleen zware sanc
ties. Kan het Thatcheriaanser?
Tegelijkertijd echter brengt ze
niet zonder humor enige relati
vering aan, erop wijzend dat
Shakespeare reeds klaagde over
jongemannen die hun tijd
slechts doorbrengen met vech
ten en het zwanger maken van
de meisjes.
In tegenstelling tot haar gede
cideerde stellingname in pu
blieke zaken is James verras
send bescheiden over haar per
soonlijke succes: „Ik voel voor
namelijk dankbaarheid, en een
lichte verrassing. Maar het me is
niet komen aanwaaien. Ik heb
er zeer hard voor gewerkt, en
het had ook anders kunnen af
lopen. Daarmee wil ik niet be
weren dat het niet uitmaakt of
je slaagt of faalt. Dat doet het
wel. Succes maakt gelukkig,
weet ik inmiddels uit ervaring.
En minstens zo aangenaam is
het om geld te hebben, zeker als
je zoals ik uit een bescheiden
milieu komt. Ik kan ontzettend
genieten van de zorgeloosheid
die geldbezit met zich mee
brengt. Nooit meer bang zijn
dat je een rekening niet kunt
betalen, heerlijk."
P.D. James, Original Sin. Uit
geverij Faber and Faber,
44,15. Importeur: Nilsson
Lamm. In februari verschijnt de
Nederlandse vertaling onder de
titel Erfzonde bij uitgeverij De
Boekerij, 29,90. Bij dezelfe uit
geverij zijn ook de romans Do
denmis, Melodie des doods en
De verloren generatie nog lever
baar.
AMSTERDAM
Kleine uitgevers presenteren
hun publikaties komende zon
dag op de Beurs van Kleine Uit
gevers in het Amsterdamse Pa-
radiso. Van half een tot half zes
is de beurs gratis toegankelijk
voor belangstellenden.
De Beurs van Kleine Uitge
vers is niet bestemd voor twee
dehands boeken, restvoorraden
van grote uitgeverijen, zeldza
me eerste drukken, oude schoe
nen van beroemde schrijvers en
dergelijke. Er is één uitzonde
ring op deze regel: het wijnglas
waaruit Willem Frederik Her
mans uit dronk tijdens zijn
laatste bezoek aan Amsterdam.
Tonnie Luiken van de WFH-
verzamelkrant biedt het te koop
RECENSIE NICO KEUNING
Gerard Reve. Brieven aan Josine M Uit
geven] L J Veen. 59.90. gebonden
79,90 Een kaars voor Gerard Reve. artike
len over Reve. geïllustreerd Uitgeven] Re
servaat. 30.- (ind.verz kosten) giro
6318695. t.n.v Reservaat Heiloo. o vv
Reve
Dertien jaar geleden verscheen
bij Van Oorschot het kloeke
deel brieven van Reve aan Josi
ne M., dat de periode 1959-1975
besloeg. Aan deze brieven zijn
er nu zeventig toegevoegd uit
de periode 1976-1982. Een nog
kloeker deel dus, nu bij uitgeve
rij Veen.
De geadresseerde van deze
brievenstroom is Josine W.L.
Meyer (1896-1991), die Reve als
redactiesectretaris van Tirade in
1959 leerde kennen en met wie
hij tot haar dood is blijven cor
responderen. Er kan dus een
nog nóg kloeker deel komen.
Wat opvalt bij lezing van deze
'nieuwe' brieven is dat Reve er
zo normaal in is. Aanvankelijk
leidt dat tot een teleurstelling,
omdat Reve bij de lezer nu een
maal een bepaalde reputatie
heeft met het daarbij behoren
de verwachtingspatroon van
zijn lezers.
De lezer is uit op de kolderie
ke humor, het clichématig ge
bruik van de volkstaal, de ho
mo-erotische fantasieën waarbij
de jongensbillen niet gespaard
worden, zijn geoudehoer' over
geld, het fulmineren tegen soci
aal-maatschappelijke baard
apen, zijn loftuitingen aan het
adres van geliefde en 'zaken
man met een feilloze mensen
kennis' Joop Schafthuizen (Ma
troos Vos), het veroordelen van
het Marxisme en natuurlijk zijn
verhandelingen over Maria en
de katholieke kerk.
Bovengenoemde thematiek
komt wel ter sprake (zij vormt
de essentie van Reves schrijver
schap), maar het is vooral de
droge, pure stijl die opvalt. En
juist in deze sobere stijl laat Re
ve zich beter kennen dan in an
dere brievenboeken, waarin het
geoudehoer (waar in het geval
van Reve uiteraard Gods zege
op rust) dient als theater om het
innerlijk af te schermen.
Langzaam dringt de lezer,
zonder afgeleid te worden door
grappen en grollen, door tot de
essentie van wat Reve bezielt.
Naast zijn uitweidingen over
zijn schrijverschap (tussen 76
en 82 schrijft hij: Oud en Een
zaam, Een Eigen Huis, Moeder
En Zoon, De vierde man en
schrijft aan De stille vriend en
Wolf) zijn het vooral de religie,
de kerk en de marialogie die
veel aandacht krijgen.
Op 29 april 1980 schrijft Reve
dat Het Boek Van Het Violet En
Van De Dood in september
1980 zal verschijnen. In dat jaar
schrijft hij ook aan Wat Ik Ge
loof: 'Het gaat over de ontwik
keling van mijn wereldbeeld.'
Op 24 juli 1980 schrijft Reve dat
hij na de zoveelste ruzie met
Van Oorschot de titel heeft ver
anderd: 'Een titel die mij in 1 lal
steren (Essen) tijdens de H. Mis
inviel, en die op de valreep door
Elsevier bij acclamatie is aan
vaard. Inderdaad een titel,
waarop niets te zeggen valt:
Moeder En Zoon.'
Is dit boek dan zijn magnum
opus, de Waarheid achter de ja
renlange mystificatie rond het
boek van het violet en de dood?
Schrijvend aan Moeder En
Zoon biecht Reve op: 'Hoe ver
der ik vorder, hoe belangrijker
de religie blijkt, en hoe onbe
langrijker die Kerk waarvan ik,
merkwaardigerwijs, bijna niets
overlaat.' Beter rooms-katholiek
dan marxist, zo luidt het adagi
um van Reve. Deze rooms-rode
toon is terug te vinden in Een
kaars voor Gerard Reve. Hierin
beschrijft een vijftal auteurs
(onder wie Hans Plomp en Jan
Donkers) een bepaalde plek die
in het leven van Reve een rol
heeft gespeeld. Het boekje oogt
bibliofiel en is mooi geïllu
streerd. Op zondagmiddag 18
december zal deze uitgave ver
krijgbaar zijn op de Beurs van
Kleine Uitgevers in Paradiso,
Amsterdam.
Het 'geluk' van Flora Schrijver in concentratiekampen
Augustus 1945 kwam Flora Jacobs na een ver
blijf van ongeveer twee jaren in Westerbork,
Auschwitz-Birkenau en Bergen-Belsen terug in
Nederland. Ze was 22 jaar, werd geteisterd door
allerlei kwalen en was door het gruwelijke dat ze
had meegemaakt getekend voor het leven. I laar
verloofde, haar man, haar ouders, haar jongere
zusje, al haar andere familieleden waren ver
moord of omgekomen. Enkel de verloofde van
haar zuster, Appie Schrijver, leefde nog. In okto
ber 1946 zou Flora met hem trouwen.
De twee probeerden een zo normaal mogelijk
leven te leiden, bouwden een zaak op, slaagden.
Ze kregen twee dochters. Over het verleden
werd gezwegen. Reeds in 1966 overleed Appie
aan een hartaanval, 46 jaar oud. Flora kon die
slag nauwelijks verwerken, hervond echter een
evenwicht maar bleef het verleden dat haar ach
tervolgde zoveel mogelijk wegdrukken.
Tot er films en boeken verschenen waarin on
der andere het 'Vrouwenorkest' uit Auschwitz-
Birkenau ten tonele werd gevoerd. Daar had zij
zelf in meegespeeld als accordeoniste. In een
film werd de diligente van dat orkest, Alma Ro
sé, zelf in 1944 omgekomen, zeer negatief afge
schilderd, onder andere als een vrouw die haar
orkestleden mishandelde. Flora Schrijver voelde
zich geroepen haar postuum te eren als een
slachtoffer en lotgenote die haar en anderen het
leven heeft gered. Zo is zij, vijftig jaar na de be
vrijding, gaan praten over haar verleden. Een
voudig, rechtuit. Mirjam Verhei jen tekende het
op. Wie het relaas van de martelgang van dit
jonge meisje leest, durft haast niet te zeggen: ze
heeft diverse malen onwaarschijnlijk geluk ge
had. Zoals met dat vrouwenorkest. Flora kon
een beetje pianospelen, maar er was in het
kamp geen piano. Dus zocht Alma Rosé een ac-
cordeoniste. Ze hoorde Flora's gestuntel aan,
zei: „Ik zal proberen je leven te redden. Ik zal
proberen je de partituur te leren." Zelf was zij
concert-violiste van beroep. Zo heeft zij levens
gered. Maar zelf werd ze verteerd door angst als
het orkest slecht speelde. „Ze heeft ons nooit
mishandeld, maar gaf wel disciplinaire straf
Dan brulde ze tegen ons: Zie je die rook? Als wij
vals spelen gaan we ook door de schoorsteen."
Een andere hartverscheurende opmerking
over de vergassingen: „Een keer of drie heb ik
zelf appèl moeten staan voor selectie. Of ik voor
vergassing in aanmerking kwam. De ene keer
namen ze vrouwen met dikke busten, de andere
keer met magere, of met een dik hoofd. Ze de
den maar wat. Ze waren stapelgek. Niet een was
er zinnig.'
Flora Schrijver had vaker 'geluk'. Ze werd
door een gril van het lot de 'Schützhaftling' van
de beruchte kampcommandant Joseph Kramer.
Moest soms, samen met een vriendin, 's avonds
voor hem spelen en kreeg dan temidden van die
hel wel eens een cadeautje. Ixtter, in Bergen-
Belsen werd zij kindermeisje voor Kramers
zoontjes, wat extra eten opleverde. Maar nadat
de kampcommandant zijn gezin uit Bergen-Bel-
sen weggestuurd had, kwam er een eind aan de
'gunstige' situatie en heeft het weinig gescheeld
of Flora is toch nog bezweken. Op 15 april werd
ze, op het nippertje, bevrijd. Ze leed aan zes
ziektes tegelijkertijd.
Het verbijsterende relaas is verluchtigd met
foto's en met een tekening i
kest zoals die nu nog te zien
een barak in Auschwitz.
wand
Kees van Kooten en de problemen van de modale man
„Wanneer je in de krant een fo
to van een stel leuke kleine
meisjes ziet, durf je ternauwer
nood het onderschrift te lezen,
bang dat er bij zal staan dat dit
piepjonge, per container aange
voerde Oosteuropese prostitu-
ées zijn".
In de column Achterhaalde
geaardheid beklaagt Kees van
Kooten zich over de achterhoe-
deposite waarin de
'oorspronkelijke mannelijke
vrouwenliefhebber' terecht is
gekomen. Niet alleen is zijn
voorkeur verdacht geworden,
de normale mannelijke aard
heeft in ons postmoderne tijds
gewricht vooral ook iets saais
gekregen. „Nee, dan de miljoe
nen Nederlandse andersgeaar-
den; die maken er tenminste
iets aparts van, met hun gay ga
mes, roze festivals en homobra
derieën".
Door de overexposure van
vrouwelijk naakt in bijna alle
media, is de mannelijke hetero
seksualiteit volgens Van kooten
verworden tot 'een vorm van
muzak'. „Niks hoofse minnelie
deren meer. Overal en alijd
worden wij ordinair in onze
kraag gepakt en plat met onze
neuzen op onze aangeboren
seksuele voorkeur gedrukt".
De nieuwe stukjes in Van
Kootens gebonden verzamel
bundel Modermismen hebben
een asterixje meegekregen in de
inhoudsopgave, zodat je ze er
makkelijk uit kunt pikken. He
laas, Achterhaalde geaardheid is
de enige echt leuke nieuwko
mer. De rest valt zwaar tegen.
Even herkenbaar als leuk, en puntig geformuleerd. Zo kennen we Van Kooten v
'Laatste modermis
men' zijn onbegrijpelijk flauw,
en een posthume herinnering
aan Simon Carmiggelt is wee
van sentimentaliteit. Van Koot
en bedankt Simon 'uit de grond
van ons aller hart, dat warm van
jouw woorden zal blijven'. Jek.
Van de weeromstuit durfde ik
nauwelijks de oude stukken te
herlezen die in '84, '86 en '89 af
zonderlijk uitgegeven zijn als
Modermismen, Meer Moder
mismen en Meest Modermis
men. Ten onrechte, want toen
ik per ongeluk in Poezen eigen
deurtje verzeild raakte, bleek
deze column over een man die
fluitend van huisvlijt een poeze-
luik bovenin in zijn keukendeur
monteert weer net zo leuk als
de eerste keer.
Om terug te komen op de co
lumn Achterhaalde geaardheid;
het zou een 'nieuwe moralist'
als Dorien Pessers deugd doen
daarin te lezen hoe een rechtge
aarde mannelijke hetero als Van
Kooten iedere lust vergaat in
onze van erotica bijkans uit el
kaar spattende cultuur.
„Dag in dag uit sjokken wij
bronstig rond in een fantasielo
ze pantoffelparade van schijte-
ARCHIEFFOTO GPD
rig zwijgende gelijkgestemden.
Wie bekwaamt zich nog in
de Ars Erotica? F.r zijn charter
vluchten naar Thailand voor in
de plaats gekomen, waar mee
dogenloze hetero's met kind
vrouwtjes onder de douche
gaan. En de thuisblijvers kache
len in hun middenklasse
autootjes naar zogenaamde 'af
werkplekken', om zich tussen
de schaamschotten zakelijk en
gehaast van hun witte waan van
de dag te laten afhelpen
Even herkenbaar als leuk. en
puntig geformuleerd. Zo ken
nen we Van Kooten weer.
