Hans van Mierlo ontdekt de
verborgen kracht van Europa
'Een zee van bloed voor
zo'n klein stukje land'
Commerciële
TV-fusie is niet
te bestrijden
Feiten &Meningen
Jeltsin riskeert Tweede Kaukasische oorlog
MAANDAG 12 DECEMBER 1994
152
2
Nederland heeft binnenkort vier commer
ciële televisienetten, allemaal in één en de
zelfde h^id. Veronica/Endemol plus RTL
hebben samen alle commerciële TV in han
den. Er ontstaat dus een monopoliepositie.
PvdA en D66 werpen nu de vraag op of
dit monopolie niet in strijd is met het Ne
derlandse en Europese mededingingsrecht
dat immers is bedoeld om monopolievor
ming tegen te gaan. Met name de Wet Eco
nomische Mededinging heeft tot doel paal
en perk te stellen aan overheersende eco
nomische machtsposities op een bepaalde
markt.
Voorlopig ziet het er echter niet naar uit
dat er iets tegen het commerciële TV-mo.-
nopolie valt te doen. Het mededingings
recht in Nederland en Europa is zogeheten
misbruikwetgeving. Pas als RTL-Veronica-
Endemol hun macht aanwenden om de
toegang tot de markt voor anderen onmo
gelijk te maken, is er sprake van misbruik.
Op zichzelf is concentratie van bedrijven
echter niet verboden.
Het enige dat de overheid tegen het mo
nopolie van RTL-
Veronica-Endemol
zou kunnen doen, is
een steuntje in de
rug geven aan
nieuwkomers. Maar
of er ruimte is voor
nog meer commer
ciële netten is na
tuurlijk zeer de
vraag.
Het is duidelijk dat
de samenwerking
van de 'commercië-
len' niet bevorder
lijk is voor de con
currentie op de tele
visiemarkt. Overigens zou de afgesprongen
alliantie tussen de publieke omroepen en
Veronica-Endemol een soortgelijk effect
hebben gehad. Wat dat betreft, maakt de
partnerruil die vorige week de omroepwe
reld in opschudding bracht weinig verschil.
Vanuit het belang van de kijkers en ad
verteerders geredeneerd, is er wel reden tot
bezorgdheid. Monopolievorming is nooit
goed voor de consument. Een bedrijf dat
een markt geheel beheerst, hoeft weinig re
kening te houden met kwaliteitseisen. En
het gaat hier bovendien niet om een gewo
ne bedrijfstak. In het mediabeleid is de be
vordering van de verscheidenheid een doel
op zich. De Nederlandse Mediawet beperkt
zich wat dit betreft tot regels die het bedrij
ven onmogelijk maken de hele mediamarkt
(pers plus omroep) te kunnen beheersen.
De meeste andere Europese landen ken
nen daarnaast echter speciale wetgeving
om machtsconcentraties op het gebied van
de televisie tegen te gaan. In Duitsland bij
voorbeeld zou een fusie die een groot deel
van de commerciële omroep in één hand
brengt, zijn verboden. Zelfs in Italië geldt de
regel dat één eigenaar maximaal drie netten
mag beheren.
In Nederland ontbreken zulke regels om
dat de invoering van de commerciële televi
sie hier niet op een normale, geordende
manier tot stand kon komen. Tot voor kort
mochten immers alleen buitenlandse zen
ders (het officieel Luxemburgse RTL) com
mercie bedrijven. De overheid probeerde
met de rug naar de toekomst te leven.
Het is een misverstand te menen dat de
verscheidenheid van het toekomstige TV-
aanbod is te waarborgen via het mededin
gingsrecht. Die waarborg valt alleen te bie
den met publieke omroepen die aan hoge
kwaliteitseisen voldoen of omroepen die
programma's maken waarvoor de kijkers
willen betalen.
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
Europessimisme moest plaats maken voor realistisch optimisme
Ze hadden zichzelf on
der leiding van bond-
kanselier Helmut Kohl
al moed ingepraat. Het
moest afgelopen zijn
met het Europessimis
me, verordonneerde
Kohl aan de voor
avond van de Eurotop
in Essen. Essen moest
'een boodschap van
realistisch optimisme'
uitdragen en dat de
den de regeringslei
ders van de Europese
Unie dan ook allemaal
braaf. Maar het waren
de buitenstaanders die
de EU-leiders erop
moesten wijzen dat
Europa ook in werke
lijkheid nog steeds
aantrekkelijk is.
De Nederlandse minister Hans
van Mierlo van (buitenlandse
zaken) kon er nauwelijks over
uit. Op zijn eerste Europese
topconferentie ontdekte hij
niets minder dan 'de verborgen
kracht van Europa' en dat was
uitsluitend te danken aan de zes
regeringsleiders uit Polen,
Hongarije, de Tsjechische Re
publiek, Slowakije, Bulgarije en
Roemenië, die zaterdag aan de
lunch mochten aanschuiven.
Tot verrassing van Van Mierlo
bleken deze zes namelijk één
ding te delen: 'Een gepassio
neerd verlangen naar Europa'.
En hij bekende: ,,Ik bloosde bij
het aanschouwen van zoveel
begeerte." Hij had er ook wat
van geleerd. Europa kon hier
aan een nieuw 'gevoel van ei
genwaarde ontlenen'.
Zo ver liet de Nederlandse pre
mier Wim Kok zich niet meesle
pen. Nuchterder constateerde
hij dat er in Essen „reden was
voor gepaste en gematigde te
vredenheid". Ondanks een ge
brek aan tastbare besluiten,
werd tenslotte op een aantal
terreinen (Europol, de uitbrei
ding met nieuwe leden, de rela
ties met de landen ten zuiden
en oosten van de Middellandse
Zee) vooruitgang geboekt. Maar
Kok gaf ook toe dat er wel „het
een en ander valt aan te merken
Terwijl binnen druk wordt vergaderd, trachten buiten speciale politie-eenheden een groep demonstranten tegen de Eurotop in bedwang te houden. Zeker 75 betogers werden gearres
teerd. foto epa oliver multhaup
op de huidige stand van zaken".
De spiegel die de Oosteuropea
nen de Unie in Essen voorhiel
den, vertoont inderdaad enkele
flinke barsten die de schoon
heid van Europa vertekenen: de
machteloosheid van het Westen
om de oorlog in ex-Joegoslavië
te beëindigen, de groeiende
kloof tussen het relatief rijke
Noorden en het subsidie-op
strijkende Zuiden, het cynisme
en de scepsis die de Unie bij
zijn burgers ontmoet, het ge
touwtrek waar de gelden van
daan moeten komen voor de
nieuwe internationale wegen en
spoorwegen en de durende on
min over de C02-heffing.
Bovendien dienen nieuwe bot
singen zich nu al aan. De confe
rentie in 1996, waar de EU-Jan-
den de taken en werkwijze van
'Brussel' opnieuw moeten for
muleren, zal ongetwijfeld tot
een eindeloos geharrewar lei
den, te vergelijken met de woe
lige strijd die aan het Verdrag
van Maastricht vooraf ging. Niet
minder turbulent wordt het
wanneer, zoals in Essen is afge
sproken, het huidige landbouw
beleid van de Unie en de subsi
diefondsen voor de armere ge
bieden op de helling moeten,
wat een voorwaarde is voor de
toetreding van de Oosteuropea-
Dat dit Europa afgelopen zater
dag desondanks als attractief
werd afgeschilderd, heeft mede
te maken van Van Mierlo's
'herijking' van het buitenlands
beleid, dat kortweg neerkomt
op minder Atlantische en meer
Europese prioriteiten. Het nieu
we Nederlandse kabinet zoekt
meer toenadering tot de conti
nentale partners Bonn en Parijs
dan tot de klassieke na-oorlogse
vrienden Londen en Washing-
Die herijking moet zijn waarde
bewijzen, als Europa straks in
derdaad met tien of twaalf lan
den wordt uitgebreid en er
noodgedwongen een 'harde
kem' ontstaat, van landen die
een voortrekkersrol spelen. Tot
zo'n kern zullen in ieder geval
Duitsland en Frankrijk behoren.
Nederland mag daar, in de ogen
van Van Mierlo, niet buiten blij-
Zoals Kok en Van Mierlo de af
gelopen maanden al een 'rondje
Europa' deden om de banden
met Bonn en Parijs te verster
ken, zo hebben zij ook deze top
in Essen gebruikt om de 'nieu
we' politieke instelling van Ne
derland in Europa te verkopen.
Voor Kok lag de 'grote waarde'
van Essen misschien zelfs wel
alleen daarin. „Het is goed voor
je persoonlijke contacten", zei
hij zaterdag. „Je investeert in
wederzijds vertrouwen. Je kunt
dingen uitpraten. Als er een
klacht is, meld je die. Als je
nieuwe lijnen wilt uitzetten, dan
moetje er hier mee beginnen."
De regeringsleiders zullen dat
wederzijdse vertrouwen de ko
mende tijd hard nodig hebben,
want ze moeten het vanaf 1 ja
nuari 1995 doen zonder de on
vermoeibare voorzitter van de
Europese Commissie, Jacques
Delors. Het was 'met een beetje
emotie', zo zei Kok, dat de Unie
in Essen afscheid nam van Del
ors, die na tien jaar het veld
ruimt. Bij zijn aantreden trof de
Fransman in de woorden van
Kok „een oud, ziek en afge
schreven Europa aan, dat vol
gens de cynici de aansluiting
met de rest van de wereld had
gemist". Die donkere voorspel
lingen kwamen niet uit. De Eu-
rosclerose van weleer is gewe
ken.
Daar kwam de afgelopen jaren
Europessimisme voor in de
plaats. Sinds Essen geldt daar
nu een verbod op. Wie bedenkt
dat de EU thans, met de grote
expansie naar, het Oosten voor
de deur, voor de zwaarste opga
ve staat uit zijn geschiedenis,
zou namelijk gemakkelijk op
nieuw door somberheid worden
overvallen. De terugkeer naar
het verlangen er toch wat van te
maken, was daarom de belang
rijkste psychologische winst van
Essen. Al was daar wel de 'be
geerte' van de buitenstaanders
voor nodig.
ESSEN ALY KNOL EN PETER DE VRIES
CORRESPONDENTEN.
THE INDEPENDENT
„Dit is een ramp", zegt Valenti-
na, een accountant, nadat ze
het nieuws heeft gehoord dat
Russische tanks Tsjetsjenië wa
ren binnengetrokken. „Nie
mand wil oorlog. Onze leiders
moeten hiervoor worden neer
geschoten." En haar man Vitali:
„Zo'n klein stukje land om om
te vechten en er zal zo'n zee van
bloedstromen."
Valentina en Vitali steunen de
economische hervormingen en
hebben op president Jeltsin ge
stemd. Maar ook Russen die te
rugverlangen naar het commu
nisme uiten dezelfde anti-oor-
logsgevoelens. Tijdens een serie
straatinterviews kwam ik maar
een jonge man tegen die voor
stander was van het afstraffen
van de poging van Tsjetsenië
onafhankelijk te worden. En
zelfs hij kreeg twijfels toen hij
aan de gevolgen dacht.
„Tsjetsjenië moet een lesje wor
den geleerd", zegt Konstantin,
een chauffeur. „Rusland is een
land met meerdere nationalitei
ten. Als Tsjetsjenië wordt losge
laten, willen de Tataren dat ook
en vervolgens de Jakuti's. Maar
zij zitten op onze olie en dia
manten. We kunnen ze niet la
ten gaan, want wat blijft er dan
voor Rusland over?" Betekent
dat dan dat hij bereid zou zijn
zelf in Tsjetsjenië te vechten?
„Oh nee", zegt hij en hij maakt
zich er met een grapje van af.
De herinneringen aan de kost
bare mislukking van de Sovjetu
nie in Afghanistan zijn nog vers
en veel mensen geloven dat
Tsjetsjenië de volgende begraaf
plaats kan worden voor jonge
Russische dienstplichtigen.
„De politici hadden moeten
praten en praten en praten om
dit te voorkomen", zegt Alexan
dra, een oma die achter de wan
delwagen loopt van de zes
maanden oude Artiom. „Nu
zullen onze jongens weer ster
ven en hun moeders krijgen
hun doodskisten thuis. Baren
we daarom kinderen? God
zijdank dat ik een dochter heb.
Maar ik heb ook een kleinzoon.
Ik wil niet dat Artiom soldaat
wordt."
Lev Poesjkariov is historicus. Hij
bestudeerde de Kaukasische
oorlogen van de 19de eeuw,
toen de Tsjetsjenen en andere
islamitische bergstammen fel
verzet pleegden tegen het Rus
sische imperialisme. Hij voor
spelt dat wanneer de gevechten
in Tsjetsjenië eenmaal zijn be
gonnen, het conflict heel erg
lang kan duren en heel bloede
rig kan worden. „Het zal net zo
zijn als Afghanistan. Oorlog met
islamitische volken is moeilijk
en gevaarlijk. Met de wereld van
de islam moet niet worden ge
spot."
De Russische staatsmedia heb
ben hevig propaganda gevoerd
in een poging de Tsjetsjenen af
te schilderen als een volk van
misdadigers en terroristen. Gis
termorgen, toen de tanks rol
den, toonde de televisie een do
cumentaire over de activiteiten
van de Tsjetsjeense maffia in
Groot-Brittannië. Maar de men
sen slikken dit niet. „Er bestaat
niet zoiets als een slechte staat.
Er zijn alleen slechte individu
en", zegt Jura, een bouwvakker,
zelf half Russisch en half Oez-
beeks.
Gisteren gaven velen gehoor
aan een oproep van liberale
parlementsleden. Op het Poesj-
kinplein verzamelde zich een
menigte om vrijuit tegen de na
derende oorlog te protesteren.
Bij het begin van de Afghaanse
oorlog in december 1979 werd
iedereen die zich durfde uit
spreken door de KGB wegge
stuurd. Ditmaal is de anti-oor
logbeweging begonnen voor de
oorlog zelf.
MOSKOU HELEN WOMACK
Als de Russen hun geschiedenislesjes goed heb
ben geleerd, dan kennen ze de gevaren van een
militair ingrijpen tegen de Tsjetsjenen. Ondanks
die lessen uit het verleden besloot president Jelt
sin gisteren het leger in te zetten om een eind te
maken aan de afscheiding van de Kaukasische
deelrepubliekTsjetsjenië.
De actie roept in Rusland protesten op. „Wij wil
len geen tweede Kaukasische oorlog" verklaarde
Grigori Javlinski, een hervormer in het Russische
parlement, gisteren. Hij verwees daarmee naar de
lange Tsjetsjeense opstand vorige eeuw van de le
gendarische leider Sjamil, die vanuit de bergen en
bossen de troepen van de tsaar bestookte.
Zo lokte Sjamil in 1845 een heel Russisch leger in
de val, toen hij hen in een dicht woud overviel.
De Russen verloren 4.000 man in het bloedbad.
Terwijl ze voor de gesneuvelden een dodenmis
hielden, bespotte Shamil hen vanaf een heuvel
top: hij liet Russische krijgsgevangenen vrolijke
marsmuziek spelen, om de gezangen van de or
thodoxe geestelijken te overstemmen. Pas na een
kwart eeuw strijd werd Sjamil overwonnen, maar
de herinnering aan de bloedige veroveringsoorlog
leeft nog steeds.
De eenzijdige afscheiding van Tsjetsjenië is on
verteerbaar voor het Kremlin. Het gebied is stra
tegisch gelegen in het Kaukasus-gebergte. Boven
dien is het rijk aan olie en lopen de pijpleidingen
uit het Kaspische-Zeegebied erdoor. Bovenal is
Jeltsin bang voor een Tsjetsjeens domino-effect
op de omringende gebieden en op deelrepublie
ken elders in de Russische Federatie. Doedajev
nam het voortouw binnen de Confederatie van
Kaukasische Bergvolkeren, een organisatie waar
van de strijders zich mengden in de oorlog van
Abchazië tegen Georgië, en andere brandhaarden
in de Russische Kaukasus.
Veel ruimte om iets tegen de opstandige Tsjetsje
nen te doen kreeg Jeltsin niet. Eind 1991 stuurde
hij zijn troepen naar het gebied om een eind aan
de afscheiding te maken. Maar na drie dagen
dropen ze af, na een blokkade door Tsjetsjeense
strijders en een motie van afkeuring van het Rus
sische parlement. Daarop begon Moskou een
economische blokkade, zonder verder aanstalten
te maken om de Tsjetsjeense zelfstandigheid te
beëindigen.
Aan de Russische semi-tolerantie kwam een ein
de na een reeks buskapingen in Zuid-Rusland
waarbij telkens Tsjetsjeense misdadigers waren
betrokken. Moskou bestempelde Tsjetsjenië als
een broeinest van criminaliteit en een bedreiging
voor de openbare orde.
Om niet zelf rechtstreeks te hoeven ingrijpen,
speelde het Kremlin in op de rivaliteit tussen
clans in Tsjetsjenië, en dat leidde tot een conflict
tussen voor- en tegenstanders van Doedajev. De
verschillende oppositiebewegingen verenigden
zich in de Voorlopige Raad, die financiële en mili
taire steun van Moskou kreeg. De troepen van de
oppositie, die delen van het land beheersen, gin
gen deze zomer in het offensief maar slaagden er
niet in het leger van Doedajev té verslaan. Ook
bleken ze onderling verdeeld over een mogelijke
Russische interventie: enkele strijdheren lieten
weten dat ze dan eerst de Russen zullen aanval
len, om daarna met Doedajev af te rekenen.
De afgelopen weken begon Moskou zich daarom
steeds openlijker in het conflict te mengen. Groz
ny werd enkele malen gebombardeerd door ge
vechtsvliegtuigen die, naar later werd toegegeven,
van Rusland waren. Een grote troepenmacht
werd nabij Ingoesjië, niet ver van de grens met
Tsjetsjenië, op de been gebracht. Vrijdag maakte
Jeltsin de weg voor een militaire interventie vrij
met een decreet waarin hij zijn regering opdracht
gaf alle middelen in te zetten om de orde in het
gebied te herstellen.
Al is Doedajev militair niet opgewassen tegen de
Russische overmacht, de Tsjetsjenen zijn vastbe
sloten zich te verzetten, desnoods in een guerril
la-strijd zoals ten tijde van Sjamil. Gevreesd
wordt dat het geweld zich elders in de Kaukasus
zal verspreiden: de eerste slachtoffers van de inval
vielen gisteren in Ingoesjië, waar inwoners zich
verzetten tegen de aanval op hun Tsjetsjeense ne-
Politici in Moskou zijn bang dat de harde actie te
gen Tsjetsjenië'tot politieke destabilisatie in Rus
land leidt. Het parlement viel afgelopen week al
fel uit naar Jeltsin om zijn Tsjetsjeense beleid. De
hervormers vrezen bovendien dat Jeltsin zichzelf
door het leger laat gijzelen, door voor een militai
re oplossing te kiezen. „De president heeft alles
op één kaart gezet", schrijft het dagblad Kom-
mersant-Daily. „Als de troepen er niet in slagen
de orde in het gebied te herstellen, zijn Jeltsins
dagen geteld."
DEN HAAG DIEPERIK KRAMERS
Een gewapende Tsjetsjeense roept luidkeels wat zij van de Russische
invasie vindt. Zij liep in de hoofdstad Grozny met vele anderen te hoop
tegen 'de Russen'. foto reuter seanramsay
