De kunst van Theo van Doesburg
Over loden platen lopen in de Waag
Cultuur Kunst
Houthoudend
of houtvrij
'Mistero
Buffo' is
verleden tijd
Schone
Schijn
Dan mag de Kunstuitleen wel
tuinkabouters gaan verhuren
The game room: een interessant stuk
ZATERDAG 10 DECEMBER 1994
The Duke zoekt musici
leiden» Jazzcafé The Duke zoekt voor het komende
Leiden Klassiek musici. Belangstellenden kunnen zich melden
aan de Oude Singel 2. Ook is The Duke nog op zoek naar vrijwil
ligers voor de organisatie van Leiden Klassiek. Voor informatie:
Dick Wansink, telefoon 121972 of Mare Brookhuis, telefoon
155893.
Bachs Weinachts Oratorium
utrecht Bachs Weihnachts-Oratorium wordt in december twee
keer in Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht uitgevoerd.
Toonkunstkoor Utrecht en Concerto '91 brengen op 13 decem
ber de cantates 1, 2, 3 en 5 ten gehore. Het Freiburger Barockor-
chester en Collegium Vocale Gent voeren op 21 december alle
zes cantates uit. Het tweede concert begint daarom reeds om
19.30 uur.
E. du Perronprijs voor Max Velthuijs
tilburg Prentenboekenauteur Max Velthuijs krijgt de E. du Per
ronprijs 1994 voor zijn 'Kikker en de vreemdeling'. De prijs van
de letterenfaculteit van de Katholieke Universiteit Tilburg en de
gemeente Tilburg is in 1986 ingesteld om wederzijds begrip tus
sen de in Nederland wonende bevolkingsgroepen te bevorderen.
Velthuijs ontvangt de prijs, die 1500 gulden groot is, op 14 de
cember.
Jazz met Simon Rigter
Simon Rigter geeft morgen met zijn gezelscahp Easy
Does It een optreden in grand café De Jongejuffer in zijn woon
plaats Noordwijk. De 21-jarige tenorsaxofonist heft zijn sporen
al verdient op onder meer het North Sea Jazz Festival. In de Jon
gejuffer laat Rigter horen dat hij naast concertjazz ook het easy
listening-genre beheerst. Het optreden begint om 15.30 uur aan
De Grent 4.
Kröller-Müller museum toont voor het eerst schenking Van Moorsel
WORDT 'T PRINT OF ETHER?
Een rondje-dagbladen, een serie TV-spots of radioreclame?
Keus genoeg met het risico van automatisme. Bij ons is elk mediaplan
t houtsnijdende argumenten. Bel en vraag naar
Michael Breel of Theo Luijpen
/"AKRON
9 93 66 -fax:071 -89 38 -59
Theo van Doesburg, één
van de grondleggers van
De Stijl, stond open voor
alles wat nieuw en gek was.
In de tram ging hij soms
onder het roepen van 'ab
stracte plaats' op zijn hur
ken zitten en in de
schouwburg kwam het re
gelmatig voor dat hij mid
den in de voorstelling met
de acteurs in discussie
ging. Zijn nalatenschap
ging als Schenking Van
Moorsel, de naam van Nel
ly, Van Doesburgs derde
vrouw, naar de Rijksdienst
Beeldende Kunst en die
heeft een groot gedeelte
daarvan in permanent
bruikleen gegeven aan het
Kröller-Müller Museum.
Van Doesburg mag gerust een
sleutelfiguur van De Stijl ge
noemd worden en de motor er-
Als geen ander binnen de
hij bezig met de
integratie van de verschillende
kunstvormen: de totaalkunst.
Van Doesburg, die overigens in
alles een autodidact was, werkte
niet alleen als schilder maar ook
als ontwerper, als architect, als
uitgever, als dichter en als pu
blicist. Piet Mondriaan mag dan
met zijn abstracte, geometri
sche schilderijen de profeet van
De Stijl zijn geweest Van Does
burg bracht als apostel diens
gedachten 'aan de man'. Mon
driaan sloot zich op in zijn ate
lier, de activist Van Doesburg
reisde stad en land af om de
Stijl-ideeën ingang te doen vin
den.
De Stijl zorgde voor de meest
Van Doesburgs Danseressen uit 1916.
opvallende vernieuwing in de
schilderkunst tussen de twee
wereldoorlogen. Wat de groep
bezielde omschreef Van Does
burg als volgt in het gelijknami
ge tijdschrijft: 'Dit tijdschriftje
wil zijn een bijdrage tot de ont
wikkeling van het nieuwe
schoonheidsbewustzijn. Het wil
de moderne mens ontvankelijk
maken voor het nieuwe in de
Beeldende Kunst. Het wil tegen
over de archaïsche verwarring -
het 'moderne barok' - de logi
sche beginselen stellen van een
rijpende stijl, gebaseerd op zui
vere verhouding van tijdgeest
en uitdrukkingsmiddelen. Het
wil de huidige denkrichtingen
betreffende de nie
die, hoewel in we2
onafhankelijk var
wikkeld hebben, i
gen'. Dat alles mc
FOTO TOM HAARTSEN
een revolutie in de schilder
kunst en architectuur en ook in
derrfaatschappij.
Rechthoeken
Over schilderen schreef de in
1883 in Utrecht geboren Van
Doesburg - bij de burgerlijke
stand ingeschreven als Christi-
aan Emil Marie Küpper: 'Schil
deren is: het samenbrengen van
kleuren tot een eenheid. Het
schilderkunstige uitdrukkings
middel is de kleur en niets an
ders.' Van Doesburgs schilderij
en zijn dan ook vaak opge
bouwd uit een harmonieus ge
heel van lijnen, vlakken en kleu
ren. De rechthoekige kleurvlak
ken wijzen in de richting van
Van Doesburgs activiteiten als
architect.
Door zijn korte levensduur -
hij stierf op 47-jarige leeftijd -
heeft hij geen omvangrijk oeu
vre nagelaten. Ook al omdat
Van Doesburg op zo veel terrei
nen actief was. Het waren voor
al aanzetten en schetsen die hij
maakte. Maar bij Van Doesburg
ging hel dan ook allereerst om
het creatieve proces, hij zag zich
minder als producent van een
grote hoeveelheid kunstwerken.
De quasi-wijsgerige verpak
king waarmee Van Doesburg en
in nog sterkere mate Mondriaan
hun nieuwe beelding procla
meerden, mag dan irriteren, de
invloed van de Stijl-ideeën is
nog steeds merkbaar, ideeën die
meer zijn dan kleurige vierkant
jes. En het was met name Van
Doesburg die er voor zorgde dat
De Stijl ook internationaal een
belangrijke plaats binnen de
Europese avant-garde ging in
nemen. Toen hij aan de gevol
gen van een hartaanval in 1931
overleed, stierf ook De Stijl.
Theo van Doesburg, werken
uit de collectie van het Kröller-
Müller Museum en bruiklenen
uit de schenking Van Moorsel,
in het Kröller-Müller Museum
op De Hoge Veluwe Otterlo.
Open: dinsdag t/m zondag en
feestdagen 10-17 uur, maan
dag en Nieuwjaarsdag geslo
ten. Tot en met 17 april.
beeldende kunst
'Fat Man' was de codenaam
waarmee de Amerikanen de
plutoniumbom aanduidden,
waarmee ze in 1944 de Japanse
stad Nagasaki verwoestten. De
Amsterdamse kunstenaar Peter
Vermeulen heeft dat zo gezellig
en onschuldig klinkende koos
naampje gekozen als titel voor
een installatie in*De Waag in
Leiden, de laatste bijdrage m de
expositiecyclus van het Cen
trum Beeldende Kunst over
kunstenaars, wier werk op een
of andere manier verband
houdt met wetenschappelijk
onderzoek.
Op de vloer van de Waag
heeft Peter Vermeulen in laag
reliëf de plattegrond van Na
gasaki uitgezet, zoals de stad er
uit zag vlak voior de verwoes
ting. Over deze mega-kaart leg
de hij vervolgens grote platen
lood. Het is nu de bedoeling,
dat de bezoekers van de Waag
met speciale, bij de ingang ver
krijgbare slofjes over het lood
gaan lopen. Het zachte metaal
wordt daardoor ingedrukt en als
vanzelf verschijnen zo de con
touren van de oude stad.
De bom op Nagasaki is onge
twijfeld een interessant gege
ven, maar 'Fat Man' komt niet
veel verder dan het vertrekpunt.
Het spelletje met de loodvloer is
aardig, maar de diepere bedoe
ling wordt niet duidelijk. Waar
om moeten de bezoekers, zoals
de begeleidende tekst stelt, 'het
kunstwerk voltooien'? Hoewel
het zeker niet onaangenaam is
om zo'n beetje over het glan
zend grijze tapijt in de Boterhal
rond te schuifelen, verschaft het
verrichten van die handeling
geen bijzondere inzichten of
plotselinge momenten van ver
heffing, zoals die soms optreden
wanneer je ergens actief aan
deelneemt. Peter Vermeulen
maakt ook niet duidelijk wat
zijn specifieke visie op de relatie
tussen kunst en wetenschap is.
Oppervlakkig beschouwd lijkt
de installatfe een zorgvuldig ge
construeerd web van verwijzin
gen, maar bij nader inzien blijkt
het vooral een hoop bij elkaar
geveegde losse associaties, die
zich nauwelijks tot elkaar ver
houden. Lood bijvoorbeeld is
het enige metaal dat straling te
genhoudt en de associatie met
Nagasaki ligt voor de hand.
Maar het afdekken van de kaart
van Nagasaki in de Leidse Waag
heeft iets willekeurigs en kunst
matigs. Wat wil dat nou eigen
lijk betekenen? En wat te den
ken van het feit dat Vermeulen
zijn publiek de rol heeft gege
ven van 'Fat Man', van atoom
bom, door het als een olifant
over de kaart van Nagasaki te
laten stappen? Waar de Ameri
kaanse 'Fat Man' vernietigde,
moet het publiek scheppend
bezig zijn. Waarom, waarom?
Vermeulens installatie is in ma
terieel opzicht mooi gemaakt,
maar het rammelt en spreekt
zichzelf tegen.
Van tijd tot tijd gaan er stem
men op om de toegangsprijzen
voor de schouwburg, concertza
len of musea te verhogen. Het
argument voor zo'n verhoging
is meestal dat het toch de men
sen met de meeste poen zijn die
voorstellingen en exposities be
zoeken. Subsidies van de over
heid, bedoeld om kunst en cul
tuur voor iedereen bereikbaar te
maken, zouden zo terecht ko
men bij degenen die het eigen
lijk zelf wel kunnen missen.
Ik heb er altijd wat moeite mee
die redenering ?e volgen. Zeker
als die uit de mond komt van
PvdA-ers, zoals onlangs weer
tijdens de algemene beschou
wingen over het Leidse huis
houdboekje. PvdA-fractievoor-
zitter R. Hillebrand verklaarde
dat De Lakenhal, de Schouw
burg, het LVC ,,en met name
het Centrum Beeldende Kunst
(CBK) hun eigen inkomsten wel
kunnen verhogen." Waarom
,,met name" het Centrum Beel
dende Kunst, vroeg ik mij af? De
prijzen van de Kunstuitleen
gaan al omhoog, dus als er nog
meer verdiend moet worden
dan mogen ze wel tuinkabou
ters gaan verhuren.
Wat ik altijd zo knap vind van
politici is dat ze met veel om
haal van woorden de angel in
hun verhaal weten te verbergen.
Zo'n Hillebrand had natuurlijk
ook klip en klaar kunnen zeg
gen dat de firma Knor moet hel
pen een hoogwaardig kunstaan
bod in stand te houden, of dat
de prijs van een schouwburg
kaartje omhoog moet, want dat
is wat hij bedoelt. Toegegeven:
ik zou het zelf ook vreemd vin
den zoiets rechtstreeks uit de
mond van een PvdA-er te horen
omdat juist in die kring de term
Kunstuitleen: de
collectie?
ARCHIEFFOTO
HOLVAST/MARK LAMERS
Emma Brunt: radicale drempelver
hoging. ARCHIEFFOTO CPD
'drempelverlagend'jarenlang
gemeengoed is geweest.
'Drempelverlagend', ik heb het
al zo'n tijd niet meer gehoord
dat ik denk dat ze zelfs in soci-
.aal-democratische kring niet
meer weten wat ze zich daarbij
moeten voorstellen. Effe denken
wat ze zich vroeger voor de
geest haalden... een indrukwek
kende tempel met een monu
mentale entree, een enorme
mensenmassa die staat te drin
gen om binnen te komen maar
op een geweldig hoge drempel
stuit die de toegang verspert tot
de felbegeerde cultuur. Dat
hadden de architecten van het
establishment zo bedacht om
het volk buiten de deur te hou
den. Want het Concertgebouw
was er voor 'ons soort mensen'
en niet voor Jan met de pet. Zo
iets moet het geweest zijn.
Maar toen kwamen de welzijns
werkers, zeg maar: de Hille-
brandjes van destijds. Zij sloop
ten de drempel, deelden muse
umkaarten uit, stuurden alle ar
beiders naar blokfluitles en alle
vrouwen naar een tentoonstel
ling van feministische kunst. En
warempel, voor het eerst ston
den er dikke rijen voor de deur
van de musea om het Zwarte
Vierkant van Malevitsj te bekij
ken. Ze werden nog binnenge
laten ook.
En gaat het sindsdien beter met
de kunst en cultuur nu alle za
len en zaaltjes afgeladen zijn?
Volgensschrijfster/journaliste
Emma Brunt niet. Het is niet
cultureel, niet elitair genoeg
meer. Zij pleitte een paar jaar
geleden al voor een radicale
drempelverhoging. Dat is nog
eens flinke taal, nietwaar?
Het zou heel dapper geweest
zijn als Hillebrand dat ook had
gedaan-. De achtergrond van
zijn betoog is immers ook dat
de prijs van een kaartje (lees: de
drempel) omhoog kan. Een in
houdelijk verhaal over de maat
schappelijke relevantie van
kunst ontbrak. Niet dat ik daar
verbaasd over ben. Ik weet al
lang: de enige kunst die de
Leidse PvdA beheerst is de
kunst van de rekenlat: hier een
paar duizend er af, daar een
paar duizend er af.
Ik geef u op een briefje dat
straks weer als argument geldt
dat de kunst en cultuur vooral
door de beter gesitueerden wor
den geconsumeerd. Dat is na
tuurlijk onjuist. Uit onderzoek
blijkt dat vooral de mensen met
een modaal inkomen naar het
theater gaan, zeg maar: de on
derwijzers en ambtenaren. En
onderzoek onder bezoekers van
de rijksmusea leert dat eender
de van de bezoekers uit jonge
ren bestaat en eenderde uit ou
deren. Dat zijn over het alge
meen ook niet de groepen die
onder de beter gesitueerden
zijn te rangschikken. Ook al
kunnen ze nog wel het kaartje
betalen, het moment nadert dat
zij vanwege de ^rijs wegblijven.
Zo komen kunst en cultuur in
een negatieve spiraal: hogere
prijs, minder bezoekers, nog
hogere prijs, nog minder bezoe
kers.
Misschien moet Hillebrand nog
eens goed nadenken voordat hij
dat oude argument van stal
haalt. Dat kost een misschien
een paar hoofdbrekens, maar
het gaat in elk geval niet van de
kunstbegroting af.
recensie
'Mistero Buffo' van Dario Fo door de In
ternationale Nieuwe Scene. Gezien' 9/12,
schouwburg Leiden
'Jullie strijd, onze strijd, interna
tionale solidariteit' - het zijn de
befaamde kreten uit de revolu
tionaire tijden van weleer. Uit
die tijd, eind jaren zestig en be
gin jaren zeventig, stamt ook
'Mistero Buffo' van Dario Fo
door de Internationale Nieuwe
Scene. Beroemd episch volks
theater van een Vlaams gezel
schap dat de sfeer van strijd en
solidariteit met de verdrukten
ademde.
Ook theatermakers hadden
een taak; zij dienden de burger
lijke theaters te ontvluchten om
in fabrieken en op straten en
pleinen te gaan spelen. Aan hen
de taak om bij te dragen tot het
revolutionaire elan van de ver
drukten der aarde om tegen het
onrecht in verzet te komen.
In die maatschappelijke con-
texst had 'Mistero Buffo' in de
versie van de Internationale
Nieuwe Scene een naam opge
bouwd. Een 'herneming' van dit
soort theater, hoe integer en
nog altijd met bezieling ge
maakt, valt ruim twintig jaar na
dato tegen.
Ergens kun je je nog wel voor
stellen dat de combinatie van
veel zang, eenvoudige spelscè-
nes en parabelachtige monolo
gen door 'den Jongleur' in het
theaterleven van die tijd enig
opzien baarde. De vitale eerste
helft van de voorstelling werkt
ook nu nog bij tijd en wijle aan
stekelijk. Dario Fo heeft frag
menten uit het leven van Jezus
Christus met volkse taferelen en
kritiek op kerk en machtheb
bers in een 'lekenpassie', een
komisch bedoeld 'misteriespel'
samengebracht.
Na de pauze gaat het prekeri
ge element in de ruimste zin
van het woord overheersen. De
voorstelling verliest nagenoeg
alle vaart en zakt tot op het ni
veau van de goede bedoelingen.
Theater is toch al een vluchtig
medium. Een herneming van
dit soort theater dat direct
maatschappelijk relevant be
oogde te zijn, mist in de con-
texst van vandaag de overtui
gingskracht van weleer. In deze
politieke functie van theater ge
loven we gewoonweg niet meer.
recensie susanne lammers
Voorstelling- The game room. Door N
got Nies en Terence Roe. Gezien: 9/
LAK-theatef, Leiden Nog te zien: 10/
Meestal dient men de medede
ling, dat een stuk gebaseerd is
op een boek, met gepast wan
trouwen te bekijken. Soms mag
het boek halfverscholen in de
coulis- sen staan om redenen
van promotie. Dan weer is het
dusdanig mishandeld dat bijna
niets van het verhaal in de voor
stelling doorsijpelt. Of het is zo
bruut geïnterpreteerd, dat de
intenties van de auteur geheel
kwijt zijn. De Engelstalige voor
stelling van Margot Nies en Te
rence Roe, die gisteravond haar
première beleefde, gaat terug
op de hallucinatoire roman 'Les
enfants terribles' van Jean Coc-
teau uit 1925. En wat je ook
over 'The game room' kunt zeg
gen, de sfeer van Cocteau staat
recht overeind. Terence Roe en
Margot Nies spelen mooi met
deze beklemmende, maar fasci
nerende roman over puberale
destructie die van incestueuze
en homosexuele passie door
drenkt is. Ze laten een kanniba
listische broer-zus-verhouding
zien. Na de dood van hun moe
der zijn Paul en Elizabeth, bijna
volwassen, op elkaar aangewe
zen. Maar ze klampen zich zo
krampachtig aan elkaar vast,
dat ze elkaar wel moeten ver
stikken. Bezitsdrift, jaloezie, los
scheuren, treiteren en dat alles
tot ver voorbij het normale. De
incestueuze dampen zijn nog
de minst onaangename. Het
bespelen van de zwakke plek
ken van de ander is veel misse
lijker. Vooral omdat het vaak
gaat om uitermate simpele din
getjes: de verzotheid op choco
la, de kleine complexjes. Een
van de meest illustratieve scè
nes voor hun verhouding is de
'biecht' van Paul. Hij valt een
beetje voor een ouder schoolka
meraadje, een bron van jaloezie
voor Elizabeth. In een handom
draai flanst hij een biechtstoel
in elkaar en doet alsof hij hun
intimiteit wil herstellen. Hij ver
telt de al eerder wantrouwige
Elizabeth over zijn verliefdheid
en zij verkettert en vervloekt
hem buiten zinnen. Maar dan is
hij al weer uit zijn rol gestapt en
ongrijpbaar voor haar hysteri
sche uitbarsting. Elizabeth, de
oudere zuster, lijkt de sterkste,
maar is emotioneel volslagen
afhankelijk van de ziekelijke
Paul, die veel valser is. Ze mani
puleren elkaar halfgek, maar ze
krijgen elkaar nooit. Daarvoor
zijn ze. te veel aan elkaar ge
waagd, veel te veel broer en zus.
Een komische tragedie is het
bepaald niet; er zijn weliswaar
groteske scènes te zien, maar
het blijft wrang. Ondanks het
quasi-goedc einde dat, eerlijk
gezegd, nogal uit de lucht komt
vallen. De thematiek mag gerust
serieus genomen worden en om
de zelfmoord van Elizabeth af te
doen als het zoveelste halluci
natoire spelletje is een beetje
flauw. Toch blijft het een inte
ressant stuk, simpel zwart-wit
vorm gegeven en zeer lijfelijk
gespeeld door Nies en Roe.
Triomfale en imposante klanken van het orgel
recensie monica schiks
te concert in de Widor-cyclus met
ran Oosten op het Van den Heuvel-
il. Gehoord op-9/12 in de Nieuwe
Kerk te Katwijk aan Zee.
Met de triomfale en imposante
klanken van het volle orgel be
sloot Ben van Oosten de inte
grale uitvoering van de tien or
gelsymfonieën in de serie ter
Zondag 22.15 uur
De Zondag
Afschaffen:
eindelijk vrij?
herdenking van het honderd-
vijftigste geboortejaar van Char
les-Marie Widor. ,,Een cultureel
evenement waar we wel even
bij stil mogen staan." Ben van
Oosten kreeg behalve enthou
siast applaus van het publiek
ook bloemen, enkele toespra
ken en een stropdas van de ge
meente Katwijk, hem aangebo
den door de wedhouder. De
vijfde symfonie met de zeer be
kende en geliefde Toccata aan
het slot was voorwaar een goed
geprogrammeerd slot van deze
serie. Heel toepasselijk echter in
deze adventstijd was ook de ne
gende (gothische) symfonie met
daarin de gregoriaanse wijs
'Puer Natus est nobis' (Een Kind
is ons geboren). In het pro
grammaboekje stond een be
schrijving van de muzikale ge
beurtenissen in de symfonieën,
die heel vaak als wegwijzer
diende bij het luisteren. Maar
het mooiste was toch wel om de
ogen te sluiten en je door de
muzikale beelden en gedachten
van Widor te laten meevoeren.
Vaak ernstig en tot inkeer stem
mend, zoals zeker in de negen
de symfonie: ontheven aan het
aardse en gericht op het onstof
felijke. Soms aanzettend tot on
derzoek: waarheen richten de
stemmen van de fuga elk hun
schreden? De vijfde symfonie
gaf herhaaldelijk aanleiding tot
plezierige stemmingen. Lande
lijk soms en herinnerend aan
Franse volkswijsjes. Vooral in de
eenvoudig klinkende delen stel
de Ben van Oosten de techniek
volkomen ondergeschikt aan de
muzikale intentie. Maar los van
de muzikale boodschap van de
componist, los van de geweldi
ge uitvoeringspraktijk van de
organist liet iedere luisteraar
zich waarschijnlijk het meest
meeslepen door de rijkdom van
het instrument zelf, het Van den
Heuvel-orgel.
